Sağlık Çalışanlarına Yönelik Bilgi Notu

Sağlık Çalışanlarına Yönelik Bilgi Notu
1. Kuş gribi nedir?
Kuş gribi, (Avian influenza, Tavuk Vebası, Pestis Avium, Bird Flu olarak da isimlendirilmektedir) influenza
virüslerinden A tipinin neden olduğu, evcil ve yabani kanatlılar ile memeli hayvanların çoğunda solunum ve
sindirim sistemine ait belirtiler gösteren, ölümle sonuçlanan çok bulaşıcı bir hastalıktır. Kuşların çoğu
enfeksiyona duyarlıdır, ancak bazı kuş türleri daha dirençlidir. Enfeksiyon kuşlar arasında oldukça hızlı yayılır
ve öldürücü seyreder.
2.
Etkenin özellikleri nelerdir?
Kuşlarda hastalık yapan influenza virüsünün 15 alt tipi bulunmaktadır. İnfluenza A virüsleri hemaglutinin (H) ve
nörominidaz (N) antijenlerine göre sınıflandırılır. Bunlar içinde H5N1’in insanlarda ciddi hastalık oluşturması
nedeni ile özel bir önemi vardır.
3.
H5N1 neden önemlidir?
Kümes hayvanları arasındaki salgınların kaygı yaratmasının birkaç nedeni vardır. Öncelikle bu salgınların
çoğunda “H5N1” olarak bilinen patojenitesi yüksek suşun belirlenmesi, insan sağlığı yönünden özellikle kaygı
kaynağı olmuştur. H5N1, yakın geçmişte iki kez tür engelini aşarak insanlarda da ağır ve mortalitesi yüksek bir
hastalığa neden olmuş bir alt tiptir ve şimdi de başta Vietnam ve Tayland’da olmak üzere gittikçe artan sayıda
insanı etkilemektedir.
İkinci ve daha da önemli bir neden, mevcut durumun insanlarda yeni bir grip pandemisine yol açması
olasılığıdır. Bir kişi, hem kuş hem insan virüsleriyle aynı anda enfekte olduğu zaman, her iki türe özgü influenza
virüsleri gen değiş tokuşu yapabilir. İnsan vücudunda gerçekleşen bu gen değiş tokuşu tümüyle yeni bir
influenza virüsü alt tipinin ortaya çıkmasına yol açabilir ki, bu virüse karşı doğal bağışıklık, varsa bile, ancak
çok az kişi için söz konusu olacaktır. Ayrıca, her yıl mevsimlik salgınlar sırasında insanları korumak üzere halen
dolaşımda olan suşlara karşı hazırlanan aşılar, böyle tümüyle yeni bir influenza virüsüne karşı etkisiz kalacaktır.
Yeni virüs yeterince insana özgü virüs geni de içeriyorsa, yalnız kuşlardan insana değil, insandan insana direkt
bulaşma da olabilir. Bu durumda yeni bir grip pandemisinin başlaması için gereken koşullar da sağlanmış
olacaktır.
İnsanlarda H5N1 tipi ile enfeksiyon ilk kez 1997 yılında bildirilmiştir. H5N1 diğer influenza türlerine göre daha
ciddi ve öldürücü seyretmektedir. 2003 yılından beri dünyada saptanan 826 vaka vardır; bunlardan 440’ı ölümle
sonuçlanmıştır.
2015 yılında en çok vaka görülen ülkeler sırasıyla Mısır, Endonezya ve Vietnam’dır.
Bir kişi, hem kuş hem insan virüsleriyle aynı anda enfekte olduğu zaman, her iki türe özgü influenza virüsleri,
gen değiş tokuşu yapabilir. İnsan vücudunda gerçekleşen bu gen değiş tokuşu tümüyle daha hızlı yayılabilecek
yeni bir influenza virüsü alt tipinin ortaya çıkmasına yol açabilir.
4.
Virüs ne kadar dayanıklıdır ve nasıl etkisizleştirilir?
Virüs, 60 derecede 30 dakika ısıtılma yoluyla ve yaygın kullanılan dezenfektanlarla etkisizleştirilebilmektedir.
Çevrede: İnfluenza virüsleri çevresel ortamda ve özellikle serin ve nemli koşullarda uzun zaman canlılıklarını
korurlar. Virüsün enfektivitesi, dışkı materyalinde 4˚C’de 30-35 gün, 20˚C’de 7 gün süre ile muhafaza
olmaktadır.
Karkaslarda: Kuş gribi virüsü karkaslarda ortam sıcaklıklarında yalnızca birkaç gün canlılığını koruyabilirken
buzdolabı sıcaklıklarında 23 güne kadar canlı kalır.
Et ürünlerinde: Ürün iç sıcaklığının 71˚C’ye ulaştığı bir ısıl işlem uygulamasında 1 saniyelik süre inaktivasyon
için yeterlidir.
Isı: 56˚C’de 3 saat, 60˚C’de 30 dakikada virüs inaktive olmaktadır.
Dezenfeksiyon: Formalin ve iyot bileşikleri ile virüs inaktive olmaktadır.
pH: Asidik pH’larda virüs inaktive olur.
Kimyasallar: Oksitleyici ajanlar, lipit çözücüler, β-propiolakton ile virüs inaktive olmaktadır.
5.
Salgın nasıl oluşur ve insanlara nasıl geçer?
Doğrudan ya da dolaylı yollarla vahşi göçmen kuşların evcil kuşlara enfeksiyonu bulaştırması en önemli salgın
nedenidir. Ayrıca, canlı kuş pazarları salgının yayılmasında önemlidir.
Hasta hayvanların akıntıları ve özellikle dışkı ile direkt temas; bulaşık yem, su, malzeme ve kıyafetlerle temas;
klinik olarak hastalık belirtilerini göstermeyen su ve deniz kuşlarıyla temas bulaşa neden olabilir.
Özellikle ölü veya canlı hastalıklı kuşlar ve kuşların atıklarına maruz kalan kişilere solunum ve temas yoluyla
bulaşır.
6.
Ülke içinde ve ülkeler arasında nasıl yayılır?
Hastalık ülke içinde çiftlikler arasında hızlıca yayılım gösterebilir. Enfekte olmuş araçlar, elbiseler, ayakkabılar
aracılığı ile bir yerden diğerine taşınırlar.
Bir ülkeden diğerine ise uluslararası canlı kümes hayvanları ticareti ve göçmen kuşlar aracılığı ile
taşınabilmektedir.
Enfeksiyonun görüldüğü dönemlerde sulak alanlara girip çıkan araç ve insanlar ile yerleşim yerlerine taşınma
riski vardır. Riskli dönemlerde avcılık faaliyetleri ile de hastalığın yerleşim yerlerine taşınma olasılığı
bulunmaktadır.
Risk yaratan diğer bir durum da, hastalık çıkmış olan yerleşim yerlerinden kontrolsüz araç ve insan hareketleri
ile yayılımıdır.
7.
Kuluçka süresi kaç gündür?
Ortalama 2-5 gün olmakla birlikte 17 gün sonra hastalık geliştiği de bildirilmiştir.
8.
Hastalığın klinik özellikleri nelerdir?
Hastalarda,
38°C üzerinde ateş ile birlikte öksürük, boğaz ağrısı, kırıklık, nefes darlığı, ishal yakınmalarından bir ya da
birkaçı bir arada görülmektedir.
Belirtilerin başlamasından önceki 10 gün içinde H5N1’den etkilenmiş bir ülkede kümes hayvanları ya da bilinen
veya kuşkulu bir kuş gribi (H5N1) olgusu ile temas öyküsü olması önemlidir.
9.
İnsandan insana geçiş var mıdır?
Kuş gribi virüsleri genellikle insanları doğrudan enfekte etmez ve insanlar arasında dolaşmaz. İnsanda kuş gribi
virüsleriyle oluştuğu bildirilmiş doğal enfeksiyon sayısı çok azdır. İnsanlardaki olguların enfekte kümes
hayvanları veya kontamine yüzeylerle temas sonucunda geliştiği düşünülmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü tarafından insandan insana geçiş olmadığı belirtilmekle birlikte literatürde sağlık
çalışanları, kümes hayvancılığında çalışan işçiler ve aile üyeleri arasında şüpheli geçiş olguları bildirilmiştir.
H5N1 suşunun sağlık çalışanları, aile bireyleri, tavukçuluk yapanlar ve tavuk imha ekiplerinde çalışanlarda
insandan insana çok sınırlı bir biçimde de olsa bulaşabildiği anlaşılmaktadır.
10. Kimler risk altındadır?
Ölü ya da canlı hasta hayvanlarla veya hayvan atıklarıyla doğrudan teması olan kişiler en büyük risk
altındadırlar. Ayrıca hasta insanlarla teması olan sağlık çalışanları da risk altındadır.
11. Yiyecek yoluyla geçer mi?
Hastalıklı hayvanların ürünlerini yemek yoluyla enfekte olan bildirilmiş hasta yoktur. Ancak kümes
hayvanlarının etlerinin iyi pişirilmeden yenmemesi önerilmektedir.
12. Korunma önlemleri nelerdir?
Öteki enfeksiyon hastalıklarında olduğu gibi en önemli ve uygun korunma önlemlerinden birisi dikkatli ve sık el
yıkamadır. Ellerin su ve sabun ya da susuz alkol temelli el antiseptikleri kullanılarak temizlenmesi derideki
enfeksiyöz olabilecek maddeleri uzaklaştırır ve hastalığın bulaşmasını önler.
Çiğ kümes hayvanlarının işlenmesi sırasında genel hijyen kurallarına uyulması ve etlerin pişirilerek yenmesi
riski azaltacaktır.
Hasta kuşun yumurtası da enfekte olabilir; bu nedenle aynı önlemlerin yumurtalar için de alınması gerekir.
Virüs dondurmakla öldürülemeyebilir. Dünya Sağlık Örgütü, besinlerin içindeki sıcaklık 70°C olacak şekilde
pişirilmesini önermektedir.
Enfekte kuşların imhasıyla uğraşanların uygun giysi ve donanım kullanarak ve profilaktik antiviral alarak
enfeksiyona karşı korunmaları önerilmektedir.
13. Tedavisi var mıdır?
Hastalığın tedavisinde antiviraller (oseltamivir ve zanamivir) kullanılmaktadır. Bu ilaçların, belirtiler başladıktan
sonra ilk 48 saat içinde başlanması gerekmektedir.
14. Aşısı var mıdır?
Dolaşan virüslerdeki majör veya minör antijen değişiklikleri nedeniyle grip aşısının bileşimi her yıl
değişmektedir. Halen var olan grip aşıları insana özgü influenza virüs suşlarına karşı koruyucudur ve H5N1 kuş
gribi virüsüne karşı korunma sağlamaz. Bununla birlikte, kümes hayvanları arasında patojenitesi yüksek kuş
gribi salgını yaşanan ülkelerde temas riski yüksek olan kişilere, bu aşının yine de kullanılması önerilmektedir.
Böylece insana özgü influenza virüsü ve kuşa özgü influenza virüsü ile oluşabilecek bir ko-enfeksiyon sırasında
herhangi bir gen değiş tokuşu olması, dolayısıyla pandemik potansiyeli olan bir suşun ortaya çıkması olasılığı
azaltılabilir.
15. Korunma ve kontrol önlemleri nelerdir?
Hasta olmamak için:
1.
2.
3.
4.
5.
Hastalık şüphesi olan ölü ya da canlı kanatlı hayvanlarla temas edilmeden önce gerekli temas önlemleri
(eldiven ve maske) alınmalıdır.
Şüpheli materyale çıplak elle dokunulduğunda eller mutlaka sabunla yıkanmalıdır.
Denetimden geçmiş ürünler tüketilmelidir.
Kanatlı hayvanlar uygun koşullarda iyice (60-70 derece) pişirilmelidir, az pişmiş olarak
tüketilmemelidir.
Hastalık şüphesi olanlar hızlıca sağlık merkezlerine başvurmalıdır.
Hasta olan veya hasta olduğundan şüphelenilen kişilerle temas eden aile yakınları ve sağlık çalışanları koruyucu
maske ve önlük kullanmalıdırlar.
Kümes Hayvanlarında Kuş Gribi (İnfluenza A-H5N1) Tespit Edilen
Bölgelerde Yapılması Gereken Çalışmalar
A. Acil Servislerde ve O Bölgede Çalışan Hekimlerin Bilgilendirilmesi
1. Kuş Gribi Nedir?
Kuş gribi (avian influenza), influenza virüslerinden A tipinin neden olduğu ve kanatlılarda görülen bir
enfeksiyon hastalığıdır. Hasta hayvan teması sonrası nadiren de olsa insana hastalık bulaşabilir.
2. İnsanlarda görülen hastalık belirtileri nelerdir?
38 °C’nin üzerinde ateş ile birlikte
a.
b.
c.
d.
e.
Öksürük,
Boğaz ağrısı,
Kırıklık,
Nefes darlığı
İshal yakınmalarından bir ya da birkaçı bir arada görülmektedir.
3. Vaka Tanımı Nedir?
Klinik Tanımlama
Aşağıdakilerden en az birinin olması gerekir:
a.
b.
Ateş ile birlikte akut respiratuvar enfeksiyon semptom ve belirtilerinin olması
Açıklanamayan akut respiratuvar hastalığa bağlı ölüm
Epidemiyolojik Kriterler
Son 10 gün içinde aşağıdakilerden en az birinin olması gerekir.

Olası ya da kesin vaka (doğrulanmış) olduğu bildirilen bir kişi ile yakın temas (bir metre içinde),

Laboratuvarda maruziyet,

Hasta veya ölü bulunan yabani kuşlar ve kümes hayvanları, diğer hayvanlar ve/veya kesin avian
influenza virüs ile enfekte olduğu gösterilen bir hayvanla yakın temas (bir metre içinde),

İkamet edilen veya ziyaret edilen alanda, yakında avian influenza virüsten şüphelenilmesi veya
doğrulanması ve aşağıdakilerden en az birinin olması gerekir.
1.
Kontamine bir alanda hasta ya da ölü evcil kümes hayvanları ile veya yabani kuşlarla ve
hayvanlarla yakın temasta (bir metre içinde) bulunmuş olmak,
2.
Önceki ay içinde hasta ya da ölü evcil kümes hayvanlarının bildirildiği enfekte bir alanda ev
veya çiftlikte bulunmuş olmak.
Tanı İçin Laboratuvar Kriterleri
Aşağıdakilerden en az birinin pozitif olması gerekir.
a.
b.
c.
Klinik bir numuneden influenza A/H5N1 izole edilmesi,
Klinik bir numunede influenza A/H5 nükleik asit tespit edilmesi,
İnfluenza A/H5 spesifik antikor yanıtı (Dört katı veya daha fazla artış veya tek bir yüksek titre).
Vaka Sınıflaması
Olası vaka: Klinik ve epidemiyolojik kriterleri taşıyan kişi.
Kuvvetle Olası vaka: İnfluenza A/H5 veya A/H5N1 testi insan influenzası için Avrupa Birliği Ağı Referans
Laboratuvarlarına katılımı olmayan bir ulusal referans laboratuvarında pozitif olan kişi
Ulusal olarak doğrulanmış vaka: İnfluenza A/H5 veya A/H5N1 testi insan influenzası için Avrupa Birliği Ağı
Referans Laboratuvarlarına katılımı olan bir ulusal referans laboratuvarında pozitif olan kişi.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından doğrulanmış vaka: H5 için DSÖ ile işbirliği yapan bir laboratuvarda
doğrulanmış kişi
4. Kimlerden numune alınır?
Hasta veya ölü kanatlı hayvan teması öyküsü bulunan ve 38 °C’nin üzerinde ateş ile birlikte
a.
b.
c.
d.
e.
Öksürük
Boğaz ağrısı
Kırıklık
Nefes darlığı
İshal
yakınmalarından bir ya da birkaçı bir arada bulunan hastalardan nazofarengeal sürüntü veya aspirat, nazal
aspirat, BAL, doku örneği (biyopsi/otopsi) numunelerinden uygun olan numune alınarak gönderilecektir.
5. Kimlere profilaksi uygulanır?
a.
b.
c.
Profilaksi için her temaslı kendi içinde değerlendirilerek karar verilecektir. Kapalı tesislerde hasta veya
ölü hayvan teması öyküsü bulunan kişiler özellikle dikkate alınacaktır.
Kuş gribi olduğu gösterilmiş hayvanla korunmasız teması (dokunma, kesme, yolma, pişirmeye
hazırlama) olan, hasta veya ölmüş hayvanların kanı, vücut sıvıları, salgıları ve dışkıları ile yakın teması
olan kişilere tedavi dozunda kemoprofilaksi verilmesi tercih edilir. Profilaksi günde iki doz şeklinde 5
gün boyunca uygulanır.
Hayvan itlafında görevli kişilere uygulanacak profilaksi günde iki doz şeklinde olmalı ve profilaksiye
temas riski olduğu sürece devam edilmelidir. Profilaksi bilinen son temastan 5 gün sonrasına kadar
sürdürülmelidir.
6. Grip benzeri şikayetler ile başvuran kişilerde hayvan temas öyküsünün sorgulanması
İçinde bulunduğumuz süreç mevsimsel influenza sezonunun devam ettiği dönem olması nedeni ile grip benzeri
hastalık şikayeti ile başvurular halen devam etmektedir.
Özellikle kanatlılarda virüsün tespit edildiği bölgeler olmak üzere tüm bölgelerde grip benzeri hastalık
şikayetleri ile başvuran kişilerde hayvan temasının muhakkak sorgulanması gerekmektedir.
7. Bölgede hayvan teması öyküsü olanların günlük olarak hastalık semptomları yönünden izlenmesi
a.
b.
c.
d.
e.
Temaslı listesi hazırlanır.
Hasta veya ölü kanatlı hayvan temas öyküsü olan kişiler tespit edildikçe listeye dahil edilir.
Temaslılara; kuş gribi hastalığı ve günlük olarak semptom takibi yapılacağı hakkında bilgi verilir,
hastalık semptomları ortaya çıktığında semptom takibi yapan merkeze haber vermeleri bu merkeze
ulaşamadığı durumda en kısa sürede sağlık kuruluşuna başvurmaları gerektiği bildirilir.
Temaslıların semptomları günlük olarak takip edilir. Semptom gelişirse belirlenmiş uzman hekime
yönlendirilir.
Temaslı olup semptomları olan kişilerden numune alınarak gönderilmesi sağlanır; antiviral tedavi
başlanması sağlanır.