Omurgalı ve Omurgasız Hayvanlarda Sinir sistemleri

Omurgalı ve Omurgasız
Hayvanlarda Sinir
Sistemleri
SEZER ACIR
Omurgalı hayvanlarda sinir sistemleri
En gelişmiş sinir sistemi omurgalı organizmalardadır.
 Omurgalı hayvanlarda sinir sistemi balıklardan memelilere
doğru giderek daha gelişmiştir.
 Omurgalılarda sinir sistemi 2 gruba ayrılır:
1)merkezi sinir sistemi
2)Çevresel sinir sistemi
1)MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ:
Beyin kurbağalardan itibaren iki yarım küre halinde görülür.
Memeli beyinlerinde, beyin kıvrımlarının sayısı diğer
canlılardakinden daha fazladır.Merkezi sinir sistemi 2 gruba
ayrılır;
a)Beyin
b)Omurilik
A)Beyin: Beyin dıştan içe doğru; sert zar, örümceksi zar ve ince
zar olmak üzere üç katlı zarla örtülüdür.Sert zar, kafatası
kemiklerine yapışık ve çok dayanıklıdır.Örümceksi zar, ortada
olup ince bağ dokusu ipliklerinden oluşur.İnce zar, beyne
yapışıktır ve yapısında bulunan kan damarlarıyla beyni
besler.İnce zar ile örümceksi zar arasında bulunan sıvıya
beyin – omurilik sıvısı denir.

Beyin başlıca üç kısımda incelenir:
1)Ön beyin:Dışta boz madde, içte ak madde oluşur. Boz madde,
miyelinsiz nöron gövdelerinden, ak madde ise akson
demetlerinden meydana gelir. Beyin yarımküreleri, kıvrımlar
oluşturarak kabuk yüzeyini arttırır. Yarımkürenin değişik
bölümleri değişik görevler üstlenir.
a) Uç beyin(Telensefalon): Uzunlamasına bir yarıkla bir
birinden ayrılan 2 yarımküre (serebral hemisfer ) den
oluşur.Yarımküreler çok gelişmiş olduğu için diğer bölümleri
üstten örterler.beyin yarımküreleri ortadan geçen köprüler ile
birbirine bağlıdır.
Sağ ve sol yarımkürelerin arasında, önden arkaya doğru
uzanan Rolando yarığının üst kısmında motor, alt kısmında
duyu nöronları bulunur.
Konuşma, hafıza, öğrenme, değerlendirme, öğrenilmiş
davranışlar, istemli yüz, kol, bacak hareketleri, beş duyu
organıyla ilgili faaliyetleri idare eden merkezler uç beynin kabuk
bölgesinde yer alırlar.
b) Ara beyin(diensefalon): Talamus, Hipotalamus ve hipofiz
bezinin arka bölgesinden oluşur. Talamus ve hipotalamus, duyu
organlarından gelen bilgileri bütünleştirerek sinir ve endokrin
sistemin karşılıklı etkileşimini sağlar. Hipotalamusun susuzluk,
açlık gibi duyumları idare etme, sıcaklık kontrolü, uyku
düzenlemesi gibi görevleri de vardır. Hipofizin arka
bölümünden ise oksitosin ve ADH(antidiüretik hormon)
salgılanır.
2)Orta beyin(mezensefalon): Pons denilen kısmın üzerinde ve
beyin kökünün kısa bir parçasından oluşmuştur. İşitme ve
görme refleks hareketleri ile kas tonusu ve vücudun duruşu
buradan kontrol edilir.
3)Arka beyin(metensefalon ve miyelensefalon):
Serebellum(beyincik), Pons ve medulla oblongata(omurilik
soğanı)dan meydana gelir.Serebellum, istemli ve otomatik
hareketlerin koordinasyonunu, devamlı ve düzgün yapılmasını,
ayrıca denge korunmasını sağlar. İki yarım küreden meydana
gelmiştir. Beyindeki gibi dışta boz, içte ak madde bulunur.
Pons, beyinciğin önünde ve yarımküreleri arasında
bulunan, omurilik soğanı ile orta beyin arasındaki lif
köprüsüdür.
Omurilik soğanı (medulla oblongata) ise arka beynin en
alt kısmındadır.Dışta ak içte boz madde bulunur. Solunum,
boşaltım, kan damarlarının daralıp genişlemesi, kalp çalışma
hızı, ayıca yutma, kusma gibi istem dışı hareketler buradan
kontrol edilir.
Beynin temel görevleri şöyle sıralanabilir:
1) Kendisine gelen ve kendisinden çıkan impulsları
iletmek.
2) Bir refleks merkezi olarak çalışmak.
3) Alışkanlık hareketlerini denetlemek.
B)Omurilik: Omurga kanalı içinde uzanır. En dışta, omurilik
yüzeyini saran zar bulunur. Zarın altında, beyindekinin tersine
dışta ak madde içte boz maddeden oluşan tabakalar vardır. En
içte ise enine kesitinde H şeklinde görülen kanal ve bu kanalın
içini dolduran özel sıvısı bulunur. Kanalın etrafındaki boz
madde, nöronların gövde kısmı ile miyelinsiz sinirlerden oluşur.
Omuriliğin sağ ve sol taraflarından düzenli aralıklarla
31 çift sinir çıkar. Duyu organlarından beyne ve beyinden
kaslara giden bütün sinirler omurilikten çapraz yaparak geçer.
Omurilik, beyne gelen be beyinden çıkan uyarıları, ilgili
organlara iletmek ve refleks hareketlerini idare etmekle
görevlidir.
Refleks: Özelliği belirli ve doğuştan varolan tepki biçimleridir. Beyni
çıkarılan kurbağa sıçramalarla yer değiştirebilir. Etkiye tepki
verebilir, fakat şuursuz hareketlerdir ve omurilik tarafından
kontrol edilir. En basit refleks olayında, duyu ve hareket siniri
olmak üzere en az iki çeşit sinir hücresinin görev yapması
gerekir. Buna “refleks yayı” denir. Refleks yayında sinaps
sayısı az olduğundan iletim daha hızlıdır. Eğer bir refleks yayı
yalnız omuriliğe bağlı değil, beyinden de geçiyorsa refleks
faaliyeti şekil değiştirebilir. Böylece tepki oluşturmayan bir
uyartı refleks oluşumuna neden olabilir. Bu şekilde doğuştan
gelen bir refleksin şeklinin değişmesine “şartlanma” denir.
2)ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ:
Beyin ve omurilik dışında kalan sinir sistemine çevresel sinir
sistemi denir.Çevresel sinir sistemi 2 gruba ayrılır;
1)Somatik sinir sistemi
2)Otonom sinir sistemi
1)Somatik sinir sistemi: İstemli hareketleri düzenleyen somatik
sinir sistemi, motor ve duyu nöronlarıyla donatılmıştır. Yazı
yazma, resim yapma, Şarkı söyleme, gibi faaliyetler bu sistem
tarafından gerçekleştirilir.
- Beyin sinirleri: Beynin değişik bölgelerinden 12 çift
sinir çıkar. Bunlar baştaki duyu organlarına, ilgili kas ve bezlere
gider. Baş bölgesinden çıkan en önemli sinir 10.sinir olan
vagustur. Bu sinir akciğerlere, kalbe, pankreasa, mideye,
bağırsaklara uzanır.
- Omurilik sinirleri:
2)Otonom sinir sistemleri: İç organlara giden özel sinir demetlerini
ihtiva eden ve hayatın devamı için mutlaka çalışması gereken
sinir sistemidir.
Omurgasız hayvanlarda sinir sistemleri



Süngerler dışındaki omurgasız hayvanlarda genellikle diffus, radyal
ve ip merdiven sinir sistemi çeşitleri bulunur.
Süngerlerde uyartılar sinir hücresi olarak kabul edilen hücrelerle
alınarak bir hücreden diğerine taşınır.Uyartılara karşı tepki vücudun
tamamında değil belirli bir bölgesinde oluşur.
Canlıların çoğunda uyartının alınarak buna uygun tepkinin oluşması
en az üç hücre sayesinde gerçekleşir.
DİFFUS SİNİR SİSTEMİ:
Uyartıyı ileten hücreler sinir düğümleri yoluyla birbirine
bağlıdır.Bu canlılarda sinir hücreleri sinaps yapmadan uç uca
gelecek şekilde birbirine değerek ağ oluşturur ve vücudun her
tarafına dağılır.Bu tür sinir sistemine ağ(diffus) sinir sistemi denir.
RADYAL(IŞINSAL) SİNİR SİSTEMİ:
Deniz yıldızı ve diğer derisi dikenlilerde bulunur. Ağız
çevresinde sinir hücrelerinin oluşturduğu bir sinir halkası bulunur. Bu
halkadaki bazı hücreler vücudun diğer bölümlerine uzanan ışınsal
uzantılara sahiptir.
İP MERDİVEN:
Hayvanlar aleminde gelişmiş sinir sistemine solucanlardan
itibaren rastlanmaktadır.Yassı solucanlardan olan planarya’nın
vücudunda iki taraflı uzanan sinir kordonu enine bağlarla merdiven
şeklinde birbirine bağlanmıştır. Bu tür sinir sistemine ip merdiven
sinir sistemi denir. Yassı solucanların baş kısmında bulunan sinir
hücreleri burada kümeleşmiştir. Bu tür sinir hücresi kümelerine sinir
düğümleri veya baş gangliyonları denir. Bu sinir düğümleri merkezi
sistemi özelliği taşır.