İNSANDA SİNİR SİSTEMİ

İNSANDA
SİNİR
SİSTEMİ
A. MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ







1-Beyin ve Kısımları
Sinir sisteminin esas merkezini oluşturan beyin, omurilik soğanı ve
omurilik isimli yapılar üç katlı bir bağ dokusu ile sarılmıştır. Buna
meninges (beyin zarı) denir. Menenjit hastalığı bu zarların iltihaplanması
olayıdır.
Beyin zarı üç kısımdan oluşur:
Sert Zar : Kafatası kemiklerine yapışmış olan kalın, dayanıklı bir zardır.
Örümceksi Zar : Ortada olup ince bağ dokusu iplikleriyle, iki zarı
birbirine bağlar.
İnce Zar : Beyni besleyen kan damarlarıyla donatılmış, hem beyne hem de
omuriliğe sıkı sıkıya bağlı bir zardır.
Örümceksi zar ile ince zar arasındaki boşluklarda beyin sıvısı (beyin
omuriliksıvısı = BOS) bulunur. Bu sıvı beynin şiddetli sarsıntı ve
çarpmalara karşı korunmasında yardımcı olur. Omurilikteki zar yapısı da
beyindeki gibidir.


Beynin en büyük ve geniş kısmı ön beyin
adını alır. Uç beyin ve ara beyin olmak üzere
iki kısımdan oluşur.
a. Uç Beyin (Beyin Yarımküreleri): Bu
bölüm insanın öğrenilmiş davranışlarını
yönetir. Kompleks psikolojik olaylardan olan
bilinç, hafıza, zeka, sağduyu ve duyuların
değerlendirilmesi, beyin yarım kürelerinin
fonksiyonlarına bağlı organizma faaliyetleridir.





b-Ara beyin : Ara beyin, talamusu, hipotalamusu ve hipofiz bezinin
arka bölgesini içine alır. Bitkisel hayatın kontrol merkezi veya bütün
otomatik hareketler ile metabolizmada dengelerin kurulması bu merkez
sayesinde olur.
Talamus : Talamusun büyük bir kısmı beyin yarım kürelerine gelen ve
giden sinirlerin geçiş bölgesidir. Koku hariç tüm duyusal impulslar büyük
beyne giderken talamustan geçer. Acı, sıcaklık ve belirli diğer duyusal
impulslar talamus içerisinde duyu olarak benlik kazanır. Daha sonra beyin
korteksinin ilgili merkezlerine iletilir.
Hipotalamus : Hipotalamus otomatik işlevlerin denetlenmesi için önemli
bir merkezdir.
Vücut sıcaklığı, su dengesi, iştah, heyecan bu merkezin önemli işlevleridir.
Hipotalamus, salgı yapan sinir hücrelerinin de bulunduğu bir merkezdir. Bu
salgılar hipofiz bezinin ön lobundan hormon salgılanmasını uyarır. Eşeysel
yönelme ve olgunlaşma merkezleri de hipotalamusda bulunur.
Hipofiz : Hormonal salgıların kontrol merkezidir. Hipofizin endokrin
bezleri etkilemesi sinir ve salgı sisteminin yakın ve fonksiyonel ilişkisini
gösterir.




c. Orta Beyin : Beyincik ve ara beyin arasında kalan kısımdır.
Fazla ışıkta göz bebeklerinin kısılması, buradaki refleks
merkezleri ile idare edilir. Orta beyinde kas tonusunu ve
vücudun duruşunu düzenleyen merkezler bulunur.
d. Arka Beyin : Arka beyin beyincik ve omurilik
soğanından meydana gelir.
Beyincik: Beyincik motorik düzenleme ve denge merkezidir.
Duyu organlarından, kaslardaki almaçlardan, kulağın denge ile
ilgili kısımlardan gelen uyarılar bu organa ulaşır.
Beyincik vücudun duruşunu ve kasların tonus halini düzenler.
Beyincik zedelenirse insanda kas hareketleri düzensizleşir
Şekil : Merkezi Sinir Sisteminin Kısımları

Omurilik Soğanı : Birçok yönüyle omuriliğe benzer.
Omuriliğe inen ve çıkan sinir demetlerinin bazıları
buradan doğrudan doğruya geçer bazıları da burada
çaprazlaşır. Omurilik soğanındaki sinir merkezleri,
solunum, sindirim, dolaşım, boşaltım, salgılanma
ve üreme gibi önemli olayları düzenler. Omurilik
soğanında soluma, yutma, çiğneme, öksürme,
hapşırma, kusma, kan damarlarının büzülmesi ve
gevşemesi, kalp atışı, tükrük salgılanması gibi
reflekslerin kontrol edildiği merkezlerin
bulunduğundan hayat düğümü de denir.
2. Omurilik

Omurilik, omurganın ortasındaki boşluğa
yerleşmiştir. Omuriliğin dış tarafı beyindekinin
tersi bir yapıda olup ak maddeden, iç kısmı ise
boz maddeden meydana gelmiştir. Omurilikten
31 çift duyu ve hareket siniri yani karma sinir
çıkar.
Şekil : Omuriliğin Enine
EnineKesiti
Kesitive
veSinirlerin
SinirlerinDurumu
Durumu
Omuriliğin temel görevleri şöyle
sıralanabilir :







Beyne gelen ve beyinden çıkan impulsları iletmek
Bir refleks merkezi olarak çalışmak
Alışkanlık hareketlerini denetlemek
Refleks : Reseptörlerin (alıcıların) uyarılması ile kas
ve bez gibi organlarda meydana getirilen istek dışı
aktivitedir. Omurilik refleksleri çizgili kasların
kasılmasıyla gerçekleşen istemsiz hareketlerdir.
Elimize iğne battığında aniden çekilmesi,
Diz kapağına vurulduğunda ayağın öne fırlaması,
Beyni çıkarılmış bir hayvanın bazı uyartılara
reaksiyon göstermesi birer refleks hareketidir
Şekil : Bir Refleks Yayının Çalışması
B. ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ





Beyin ve omurilikten çıkan, onları vücuttaki bütün alıcı ve
uyarılan dokulara bağlayan sinirlere çevresel sinir sistemi
denir. Sinirler ve bazı küçük sinir düğümlerinden oluşmaktadır.
Beyin Sinirleri : İnsan beyninin değişik bölgelerinden 12 çift
sinir çıkar.
Omurilik Sinirleri : Omuriliğin arka ve ön kökler olarak
adlandırılan bölgelerinden 31 çift sinir çıkar. Omurilikteki ön
kökten çıkan sinirlerin tahrip olması, hangi bölgeyi besliyorsa
o bölgenin felç olmasına neden olur.
Çevresel sinir sistemi görev ve işleyiş bakımından somatik
sinir sistemi ve otonom sinir sistemi olarak ikiye ayrılır.
1. Somatik Sinir Sistemi



Motor ve duyu nöronları ile donatılmıştır. Bu
nöronların hücre gövdeleri merkezi sinir sisteminde
bulunur. Aksonları ise doğrudan iskelet kaslarına
gider ve isteğimizle çalışan organları (iskelet
kaslarını) idare eder.
Koşma, zıplama, bağırma, resim yapma gibi beynin
kontrolünde olan hareket ve davranışlarımızı bu
sistem yardımıyla yürütürüz.
2. Otonom Sinir Sistemi



Çevresel sinir sistemi içinde incelenir ve
organizmadaki istemsiz hareketlerin kontrolünü
sağlar.
Otonom sinir sisteminde sadece motor sinirler
vardır. Bu motor sinirler organların hızlı çalışmasını
veya yavaşlamasını sağlar. Beyin şuurumuz dahilinde
otonom sinir sistemine hükmedemez. Ancak otonom
sinir merkezlerini kontrol eder.
Bu sistem birbiriyle zıt çalışan sempatik ve
parasempatik sinirlerden meydana gelir


a. Sempatik Sistem : Sempatik sistem, özellikle
organizma zor durumlarda kaldığı zaman etkilidir.
Hızlandırıcı etki yapar.
Sempatik sistemin çalışmasıyla kan basıncı ve kan
glikozu yükselir, kalp atışları hızlanır, kıllar dikleşir,
kan damarları daralır, terleme artar ve göz bebekleri
genişler; genellikle vücutta bir stres doğmasına neden
olur. Bu durum uzun sürerse vücudun direnci azalır
ve zayıflar.

b. Parasempatik Sistem : Sempatik sistemin
aksine organların faaliyetlerini yavaşlatıcı bir
etkiye sahiptir. Ayrıca sindirim sisteminin
peristaltik hareketlerini hızlandırır.
Parasempatik sinirlerden olan vagus siniri
asetil kolin hormonu salgılayarak kalp
atışlarını yavaşlatır ve kan basıncını düşürür.