sporcularda farklı dozlarda kafein kullanımının

SPORCULARDA FARKLI DOZLARDA KAFEİN
KULLANIMININ METABOLİZMA ÜZERİNE ETKİLERİ
Osman ERDOĞAN1 Süleyman Erim ERHAN2 İlhan ŞEN2 Hüseyin EROĞLU2
1
Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, ERZURUM
Atatürk Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, ERZURUM
2
ÖZET
Bu çalışmada amacı farklı dozlarda kafein kullanımının sporcuların metabolizması üzerine
etkileri araştırılmıştır. Bu amaçla çalışma kapsamına 32 farklı branştan sporcu alınmıştır. Sporculara
vermiş olduğumuz kafein miktarları iki şekilde olmuştur; 16 sporcuya düşük doz (4 mg/kg) ve diğer
16 sporcuya ise orta doz (6 mg/kg) kafein verilmiştir. Ayrıca bu sporcuların günlük beslenme
alışkanlıkları vücutlarındaki kafein oranını arttıracağı ve farklılıklar oluşacağı gerçeğine karşın son üç
günlük beslenme diyetleri tarafımızdan açıklanmış ve oluşabilecek bu tip farklılıklar asgari seviyeye
indirgenmeye çalışılmıştır. İlk testten önce sporcuların kan O2 saturasyonları ve nabızları ölçülmüş ve
kan alınarak laktat, glukoz ve hemoglobin değerlerine bakılmıştır. Son egzersizden 1 saat önce kafein
verilmiş ve yapılan tüm testler tekrarlanarak bulgular birbirleri ile karşılaştırılmıştır. Elde edilen
sonuçlar, ortalama ve standart sapma olarak ifade edilmiştir. Farklı oranlarda kafeinin etkilerini
saptamak için düşük ve orta doz kafein verilen sporcuların değerleri, nonparametrik bir test olan
“Mann-Whitney U Testi” kullanılarak istatistiksel karşılaştırılmaları yapılmıştır. Sonuçta 6 mg/kg
kafeinin nabzı, hemoglobin ve laktat değerlerini 4 mg/kg kafeine göre daha fazla artırdığı fakat
oksijen saturasyonu ve glukoz değerini düşürdüğü görülmüş fakat tüm parametrelerde bulunan farklar
istatistiksel bakımdan anlamsız bulunmuştur.
Anahtar kelimeler: Kafein, laktat, glukoz, sporcular
THE EFFECT OF DIFFERENT USAGE OF CAFFEINE ON THE
METABOLISM OF SPORTSMEN
ABSTRACT
The aim of this study was to examine the effects of sportsmen’s consumption of different
doses of caffeine on the metabolism. Sportsmen of 32 different branches were included in the study
scope to this end. Two different concentration of caffeine were given to the sportsmen: sixteen
sportsmen were given caffeine of low concentration (4 mg/kg) and another sixteen sportsmen were
given caffeine of middle dose (6 mg/kg). In addition, because the sportsmen’s daily eating habits
could increase the caffeine amount in their bodies and lead to differences, diets for the last three days
were determined by the researchers and, in this way, differences to appear were reduced to minimum.
Before the first test, sportsmen’s blood saturation, pulses were taken and their lactate, glucose and
haemoglobin levels in their blood were examined. They were given caffeine one hour before the last
exercise and findings were compared to another repeating all the tests done before. The results were
given as average and standard deviation. The sportsmen’s values, received low and middle doses of
caffeine, were statistically compared using Mann-Whitney U Test, a nonparametric test. It was
concluded that the pulse produced by caffeine of 6 mg/kg increased the haemoglobin and lactate
values more than did the caffeine of 4 mg/kg but decreased oxygen saturation and glucose value.
Key Words: Caffeine, lactate, glucose, sportsmen.
Atabesbd 2009; 11 (4) : 21-28
21
Osman ERDOĞAN ve Ark.
Bu kullanımın birden fazla
GİRİŞ
sıkça
nedeni vardır. Bunların en yaygını ve
kullanılan ve hızlı bir şekilde kullanım
bilinenleri, kafeinin uyarıcı etkisinden
alanları
kaynaklanan, uyanık kalma, fiziki
Kafein
günümüzde
artan
bir
madde
olarak
karşımıza çıkmaktadır. Bilim dilinde
durgunluğu
ismi trimetilksantin olan bu madde,
arttırma, dikkat arttırma vb. gibi,
hızlı
önemli faktörlerdir.
ve
yaygın
bir
biçimde
azaltarak
performansı
Son yıllarda
kullanılmaktadır. Kafein tüketiminin
kafein üzerine yapılan çalışmalarda,
en yaygın formu kahvedir. Bir fincan
bu maddenin santral sinir sistemi
kahve yaklaşık 100 mg kafein içerir.
yanısıra, kalp ve dolaşım sistemi,
Kafeinin
diğer
formu
solunum sistemi ve endokrin sistem
yumuşak
içeceklerdir.
Yumuşak
üzerine birçok etkileri araştırılmıştır.
seviyelere
Kafeinin özellikle sinir sistemi üzerine
içeceklerin
tüketim
tipi
çeşitli
bağlıdır1.
olan uyarıcı etkisi ile sporcuların daha
12 oz kokakola yaklaşık 45.6
uyanık
mg kafein, 12 oz buzlu çay yaklaşık
olarak
70
mg
kafein
ve
zinde
kaldıkları;
kardiovasküler sistem üzerine olan
2
içerir .
ile
de
Amerikalılar günde ortalama 200 mg
hızlandırdığı
ve
kafein tüketirler, ayrıca yetişkinler
genişlettiği
ortalama 2.4 mg/kg.gün tüketirler
bilinmektedir. Bu şekilde hücrelere
oysaki
daha hızlı kan akımın sağlanacağı ve
çocuklar
ortalama
etkiler
1.1
kalp
kan
atışlarını
damarlarını
(vazodilatasyon)
mg/kg.gün tüketirler3. Kafein insanlar
daha
arasında kullanımı yaygındır. Kafein
öngörülmüştür. Bu nedenle kafein, bir
pek çok formda yaygın olarak alınan
süre
bir maddedir vücutta çeşitli farklılıkta
(WADA) tarafından, yasaklı maddeler
fizyolojik etkiler oluşturur. Yararlıdır
listesinin uyarıcılar bölümünde yer
fakat uzun süreli kullanımlarda kan
almış,
basıncında bazı yan etkiler üretir.
listesinden
Çalışmaların
ergojenik
etkileri
potansiyel olarak ergojenik etkiler
arasında
görülür.
üretir. Bu çalışmalar submaksimalda,
çalışmada atletlerin % 68’inin kafeini
dayanıklılık egzersizindeki azalmada
düzenli olarak kullandığı görülmüştür.
ve artan yorgunlukta iyi yaraları
Ancak kullananların % 82’si günde üç
çoğunda
kafein
1
hızlı
Dünya
fakat
enerji
Doping
üretileceği
Federasyonu
günümüzde
doping
çıkarılmıştır.
popüler
Kafein
atletler
Yapılan
bir
kezden daha az kullanır4. Çünkü
olduğunu gözlenmiştir .
22
Osman ERDOĞAN ve Ark.
kafein
bir
uyarıcı
Bu
olarak
doğrultuda
araştırmanın
sınıflandırılmıştır, NCAA ve IOC
amacı egzersiz öncesinde verilecek
kafeinin kullanımına bazı sınırlamalar
farklı
getirmiştir. Kafein kullanımına belirli
sporcuların
fizik
performansları
miktarlarda NCAA tarafından izin
üzerine
genel
metabolizmaları
verilir. Maksimum olarak idrarda 15
üzerine nasıl etki edeceğidir.
pg/mL
YÖNTEM
seviyesine
kadar
izin
verilmiştir. Bu da yaklaşık olarak 8
konsantrasyonlarda
ve
kafeinin,
Bu araştırma, 8 tanesi Erzurum
fincan kahveye veya 800 mg’a tekabül
DSİ
eder.
800
takımından, 8 tanesi Erzurum Tıp
mg’dan daha azı ergojenik potansiyel
Fakültesi Basketbol takımından, 8
üretebilir, pek çok çalışmada kafeinin
tanesi Erzurum Büyükşehir Belediyesi
ergojenik potansiyelinin 400 ile 600
Güreş
mg
Erzurum
İlginç
olarak
arasındaki
kafeinin
dosajı
olduğunu
Spor
Kulübü
takımından,
Gençlik
Basketbol
8
tanesi
Spor
de
Kulübü
göstermiştir5,6. Uluslararası rekabette
Atletizm (orta mesafe koşucuları)
kafein
IOC
takımından olmak üzere yaş aralığı 18-
tarafından yasaklanmıştır. Bu durum
25 yaş arasında olan 32 sporcudan
kafein IOC tarafından yasaklanmış
oluşmaktadır.
kullanımı
önceden
ilaçlar listesinden çıkarıldığında 1
Araştırmamız öncelikle sporculara
Ocak 2004 de değişmiştir. NCAA
araştırmanın
kafeinin
uygulanacağının
sınırlı
miktarına
izin
ve
amacının
nasıl
anlatılması
ile
vermiştir7,8. IOC tarafından seviye 12
başlamıştır.
Kafeinin
pg/mL olarak kullanılmıştır. En çok
saptanması
için
kullanılan test örneği idrardır. Kandaki
işlemlerde
Erzurum
kafein seviyesi 100 mg iken idrardaki
Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göğüs
düzeyi yaklaşık olarak 1.5 mg/mL
Hastalıkları
konsantrasyonda olur2. IOC tarafından
Biyokimya Anabilim Dalı ile birlikte
kısa zamanda 800 mg doz yasal doz
çalışılmıştır. Ayrıca ilgili bölümlerin
olarak tanımlanmıştır. Pek çok çalışma
anabilim dalı başkanlıklarından gerekli
potansiyel faydalı dozun 400 ile 600
izinler alınmıştır.
mg arasında olduğunu göstermiştir
Kafeinin
etkilerin
yapacağımız
Anabilim
Atatürk
Dalı
egzersizde
ve
yapmış
buda 4 veya 6 fincan kahveye denk
olduğu etkileri araştırırken, egzersiz
gelmektedir1.
olarak
“20
m.
Mekik
Testi”
kullanılmıştır. Egzersizin tam süresi
23
Osman ERDOĞAN ve Ark.
15 dakika olmasına karşın, araştırmada
glukoz, hemoglobin değerleri şeklinde
yer
egzersizi
olmuştur. Kan oksijen satürasyonu için
sporcu
Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi
için süre farklıdır ve sporcular her iki
Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalından
egzersizde
ile
temin edilen Pulse Oksimetre isimli
koşmuşlardır. Araştırmamızda süreden
cihaz kullanılmıştır. Laktat, glukoz ve
ziyade, koşulan mekik sayısı temel
hemoglobin
değerlerinin
alınmıştır. Buna göre sporcularımızın
sporcuların
venöz
yapmış oldukları mekik sayıları en az
alınan
52, en fazla 147’dir. Mesafe olarak, en
Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya
az 52 x 20 = 1040 m. En fazla 147 x
Anabilim
20 = 2940 m. koşulmuştur.
sonuçları kaydedilmiştir.
alan
sporcular
bu
tamamlayamamışlardır.
de
Her
aynı
süre
kan
ölçümü
damarlarından
örnekleri
Dalında
Atatürk
çalışılmış
ve
olduğumuz
İlk testten önce dinlenik durumda
kafein miktarları iki şekilde olmuştur;
sporcuların kan O2 satürasyonları ve
16 sporcuya düşük doz (4 mg/kg) ve
nabızları ölçülmüş ve kan alınarak
diğer 16 sporcuya ise orta doz (6
laktat,
mg/kg) kafein verilmiştir. Ayrıca bu
değerlerine
Sporculara
vermiş
günlük
sporcuların
alışkanlıkları
oranını
beslenme
vücutlarındaki
arttıracağı
ve
kafein
verilmiş
farklılıklar
beslenme
tarafımızdan
ve
hemoglobin
bakılmıştır.
egzersizden
1
ve
saat
yapılan
Son
önce
kafein
tüm
testler
tekrarlanarak bulgular birbirleri ile
karşılaştırılmıştır.
oluşacağı gerçeğine karşın son üç
günlük
glukoz
diyetleri
Elde edilen sonuçlar, ortalama ve
ve
standart sapma olarak ifade edilmiştir.
açıklanmış
oluşabilecek bu tip farklılıklar asgari
Farklı
seviyeye indirgenmeye çalışılmıştır.
saptamak için düşük ve orta doz kafein
Yapmış
olduğumuz
ölçümler
verilen
aşağıda sıralanmıştır.
Birinci
ve
ikinci
oranlarda
kafeinin
sporcuların
etkileri
değerleri,
nonparametrik bir test olan “Mannegzersizler
Whitney
öncesi ve sonrası yapılan ölçümler;
istatistiksel
nabız, kan O2 saturasyonu, laktat,
yapılmıştır.
24
U
Testi”
kullanılarak
karşılaştırılmaları
Osman ERDOĞAN ve Ark.
BULGULAR
Tablo 1. Farklı oranlarda kafein kullanımının nabız, kan O2 saturasyonu, laktat, glukoz
ve hemoglobin üzerine etkileri
Parametreler
Gruplar
П
Kafein 4 mg/kg
(düşük doz)
X
Ortalama
Gurup1
(4mg/Kg)
Gurup2
(6mg/Kg)
Gurup1
(4mg/Kg)
Gurup2
(6mg/Kg)
Gurup1
(4mg/Kg)
Gurup2
(6mg/Kg)
Gurup1
(4mg/Kg)
Gurup2
(6mg/Kg)
Gurup1
(4mg/Kg)
Gurup2
(6mg/Kg)
Nabız (atım/dk)
Kan O2
Stürasyonu
(%)
Laktat (mmol)
Glukoz (mg/dl)
Hemoglobin
(g/dl)
Kafein 6 mg/kg
(orta doz)
z
mS
Standart Sapma
16
86,94
m
24,58
16
88,69
m
26,28
16
3,75
m
2,26
16
3,12
m
4,22
16
8,37
m
3,44
16
10,72
m
1,82
16
42,37
m
24,44
16
37,87
m
11,55
16
0,68
m
0,50
16
0,78
m
1,27
-0,36
-0,67
-1,77
-0,70
-0,77
Tablo 1 de 20 m. tekrarlamalı mekik
saturasyonunda bir düşüş görülmüş
testi öncesi ve sonrasında alınan nabız
fakat
sayılarının iki grupla karşılaştırılması
bulunmamıştır.
yapılmıştır. Birinci gruba 4 mg/kg,
değerlendirmesinde
ikinci
kafein
seviyesinde dozajın artması ile beraber
verilmiştir. Kafeinin nabız üzerine
bir artış gözlenmiştir. Kafeinin lipit
etkileri düşünüldüğünde ikinci grubun
oksidasyonuna
kalp atım sayısı daha yüksek çıkmıştır.
alındığında 32 sporcu üzerinde yapılan
Fakat bu sonuçlar istatistiksel olarak
genel
bir anlam ifade etmektedir.
miktarında bir düşüş gözlenmiştir.
gruba
6
mg/kg
istatistiksel
açıdan
anlamlı
Yapılan
sonuç
plazma
etkisi
göz
değerlendirmede
laktat
önüne
laktat
Egzersizden önce 6 mg/kg (orta
Fakat verilen kafein miktarının düşük
doz) kafein verilen grupla egzersiz
dozdan orta doza çıkışı ile plazma
öncesi ve sonrası alınan kan O2
laktat
seviyesi
biraz
daha
değerleri farkları ile 4 mg/kg (düşük
yükselmiştir.Farklı
dozda
kafein
doz)
grup
kullanımının glukoz üzerine yapmış
karşılaştırması yapıldı. Orta dozda
olduğu etki orta doz verilen grubun
kafein verilen grubun kan oksijen
kan glukoz seviyesinin, düşük doz
vermiş
olduğumuz
25
Osman ERDOĞAN ve Ark.
verilen gruptan daha düşük çıktığı
Kalp debisini, yaptığı işi ve O2
şeklindedir.
tüketimini fazlalaştırır10. Bu etkiler,
Farklı dozda kafein kullanımının
kafeinin vücutta dönüşümü ile oluşan
hemoglobin üzerine yapmış olduğu
theobromine’nin
etki
genişletme
orta
hemoglobin
doz
verilen
seviyesi,
grubun
düşük
kan
özelliğinden
7
doz
damarlarını
kaynaklanmaktadır .
de
Bu
sayede
verilen gruptan daha yüksek çıktığı
theobromine, kalp atım sayısını ve
şeklindedir.
hızını arttırır. Ayrıca kafein alımından
TARTIŞMA ve SONUÇ
sonra,
böbrek
üstü
bezinden
Sporcuların 16’sına düşük doz (4
katekolamin salınımı artar, plazmada
mg/kg), diğer 16’sına ise orta doz (6
renin etkinliği yükselir11,12,13. Sonuçta,
mg/kg) kafein verilmiş ve bu gruplar
kafein alımından sonra, önce kan
arasında nabız, kan O2 saturasyonu,
basıncı yükselmekte, nabız artmakta, 2
laktat,
saatlik süre geçtikten sonra her ikisi de
glukoz
parametreleri
kafeinin
ve
hemoglobin
arasındaki
düşük
ve
normal düzeye inmektedir1.
ilişkilerle,
orta
Kan O2 saturasyonu orta doz
dozunun
kafein verilen gurupta düşük doz
etkileri incelenmiştir.
Egzersiz olarak seçtiğimiz 20 m.
kafein verilen guruptan daha düşük
Mekik Testi (Shuttle Run Test) öncesi
bulunmuş fakat bu fark istatistiki
ve sonrasında alınan nabız sayılarının
açıdan anlamlı bulunmamıştır. O2
iki grupla karşılaştırılması yapılmıştır.
kullanımındaki
Birinci gruba 4 mg/kg, ikinci gruba 6
lipolizi
mg/kg kafein verilmiştir. Kafeinin,
kaynaklanabilir. Bilindiği gibi serbest
kardiyovasküler sistem üzerine etkileri
yağ asitlerinin enerji kaynağı olarak
düşünüldüğünde, ikinci grubun kalp
kullanılabilmesi, mitokondriye gelen
atım sayısı daha yüksek çıkmıştır.
ve harcanan O2 miktarı ile doğrudan
Fakat bu fark istatistiksel bakımdan
ilişkilidir. Lipitler ancak yeterli O2
anlamsızdır.
varlığında
Kafeinin,
kalp
atım
bu
artış
kafeinin
hızlandırmasından
yakılabilir.
Oksijen
sayısını arttırdığı bilinmektedir. Orta
saturasyonundaki bu düşüşün sebebi,
doz verilen grubun kalp atım sayı
kafeinin
ortalamaları daha yüksek çıkmasına
oluşan theobromine maddesinin kan
karşın, sonuçlar istatistiksel olarak bir
damarlarındaki genişleme ektisinden
anlam ifade etmemektedir. Kafein,
kaynaklanabilir3. Bu etki sonrasında
kalp atım sayısı ve hızını artırır1,9.
kaslara giden kan ve oksijen miktarı
26
vücuda
alımından
sonra
Osman ERDOĞAN ve Ark.
artmaktadır. Oksijenin hücrelere daha
olabilir. Verilen kafein miktarındaki
hızlı ve fazla bırakılması, plazma
yakınlık bu olayı göstermiş fakat
oksijen satürasyonunu düşürebilir. Bu
anlamlı
sonuç, kafein dozunun arttırılması ile
Aralarındaki fark istatistiksel olarak
düşüşün
herhangi
devam
yorumlanabilir.
oksidasyonuna
ettiği
şeklinde
Kafeinin
etkisi
lipit
göz
hale
getirememiştir.
bir
anlam
ifade
etmemektedir. Ayrıca yapılan mekik
önüne
testinin
süresi
de
(10-12
dk.)
alındığında ki bu etkiyle, laktatın
düşünülürse vücut enerji sistemlerinin
önemli
işleyişi
bir
ilişkisi
oksidasyonunda
vardır.
enerji,
Lipit
de
bu
laktat
seviyesi
sonuçlarında etkili olmuştur. 10-12
yağların
yakımı sonucu oluşmaktadır. Bu da
dakikalık
vücudun, enerjiyi aerobik sistemden
egzersizler sınıfına girmektedir. Bu tip
sağlaması
egzersizlerde
Laktik
anlamına
asit,
gelmektedir.
glukozun
kısmını
anaerobik
egzersizler
orta
vücut
aerobik
bir
süreli
enerjinin
bir
kısmını
da
oluşan,
anaerobik yolla sağlamaktadır. Laktat
oksijenin varlığında (aerobik sistem)
oluşumlarındaki ani değişiklikler de
ise oluşumu minimum seviyede olan
bu sebebe bağlı olabilir. Farklı dozda
bir
kafein kullanımının glukoz üzerine
ortamda
yan
parçalanmasından
üründür.
Verilen
kafein
miktarının düşük dozdan orta doza
yapmış
çıkışı ile plazma laktat seviyesi biraz
bakımdan anlamsız olsa da, orta doz
daha yükselmiştir. Bu sonuç, genel
verilen grubun kan glukoz seviyesinin
kafein-laktat ilişkisine zıttır. Bu olayı
düşük doz verilen gruptan daha düşük
feed-back
çıktığı
inhibisyonu
ile
olduğu
etki
şeklindedir.
istatistiksel
Sonuç,
farklı
açıklanabilir. Feed-back inhibisyonuna
oranlarda kafein kullanımının laktat
göre; bir maddenin vücuttaki artışı
üzerine yapmış olduğu etki ile hemen
bazen kendisinin neden olduğu bazı
hemen aynıdır. Bu sonucun yorumu da
oluşumlar üzerinde, maddenin inhibe
laktat seviyesi değişimindeki yorumlar
edilerek ters etki göstermesidir. Daha
ile aynı olacaktır. Bu durum kafeinin
farklı bir ifade ile madde dolaylı
feed-back
olarak
oluşumunu
açıklanabilir. Feed-back inhibisyonuna
engellemektedir. Laktat miktarı genel
göre kafein fazlalığı yükselttiği glukoz
değerlendirmede düşmüş; fakat kafein
miktarını inhibe etmiş ve ters bir etki
miktarının
göstererek düşüşüne neden olmuş
kendisinin
artışı,
laktatın
düşüş
olabilir.
sürecini inhibe ederek tersine çevirmiş
27
inhibisyonu
ile
Vücudun, şiddeti gittikçe
Osman ERDOĞAN ve Ark.
artan bu tür egzersizlerde, oksijen
seviyesindeki
ihtiyacının da fazlalaştığı düşünülecek
adaptasyon
olursa, enerjiyi laktik asit sisteminden
Kafein, adrenalin salgısını harekete
(anaerobik glukoz)
sağlaması bir
geçirme özelliği ile solunumun rahat
diğer sebep olabilir. Bu etki hem laktat
yapılmasına neden olsa bile, oksijene
hem de glukoz sonuçlarını daha doğru
olan
açıklamamıza
akımını hızlandırmakta ve hücrelere
yardımcı
olmuştur.
artış
özelliği
ihtiyacı
ile
ilgilidir.
arttırmaktadır.
daha
görülen etkiye çok benzemektedir.
sağlamaktadır. Bu durum karşısında
Kafeinin dozu arttığında laktat miktarı
plazma hemoglobin konsantrasyonu
artmış buna karşılık glukoz miktarı
artmaktadır.
düşmüştür. Daha önce laktik asidin
konsantrasyonu ile enerji ihtiyacını
vücutta oluşumunu anlatırken laktatın
karşılamak
glukozun
ortamda
engellemek için hücrelere taşınan
oluştuğunu
oksijen miktarı arttırılmış olacaktır.
parçalanmasından
oksijen
Kan
Glukozda görülen bu ters etki, laktatta
oksijensiz
fazla
vücudun
Artan
ve
laktat
taşınmasını
hemoglobin
oluşumunu
açıklamıştık. Sonuçlar, istatistiksel bir
Bilindiği gibi plazma
anlam taşımamasına karşın, genel
seviyesinin yükselmiş olması, oksijene
değerlendirmede
olan
olan ihtiyacı arttırmaktadır. Oksijen
glukoz seviyesi, düşük doz kafein
varlığında laktik asit pirüvik aside
verdiğimiz
dönüşerek kreps siklusuna girecek,
yükselmiş
grupta
daha
yüksek
çıkmıştır.Kafein miktarının arttırılması
CO2
hemoglobin seviyesinin yükselmesine
indirgenecektir11.
sebep
olmuştur.
ve
H2O’ye
laktik asit
kadar
Hemoglobin
KAYNAKLAR
1..Brian D. Keisler, MD, Thomas D. Armsey II,
MD. Caffeine As an Ergogenic Aid, Current Sports
Medicine Reports 2006, 5:215-219
2.Rouzier P, White T, Gilfilan T, Johnson J.
Amherst, MA, Caffeine and athletic performance.
In The Sports Medicine Patient Advisor, edn 1.
Sports Med Press; 1999:283-284.
3.Chou T, Caffeine, coffee, and the medical
consequences.West Med 1992, 157:544-553.
4.Mellion MB, Walsh WM, Madden C, et al.: Team
Physieian's Handbook, edn 3. Philadelphia:
Lippincott Williams &Wilkins; 2002:186-187.
5.Leski MI, Terrell TR: Nutrition and ergogenic
aids. In Textbook of Family Practice, edn 6. Edited
by Rakel RE.Philadelphia: WB Saunders;
2002:856.
6.Eilender LE, Linder MM, Sports pharmacology
and ergogenic aids. Prim Care 2005, 32:277-292.
7.Applegate EA, Grivetti LE, Symposium:
Nutrition and physical performance: A century of
progress and tribute to the modern olympic
movement. Nutr 1997, 127:896S-873S.
8.Ahrendt DM, Ergogenic aids: counseling the
athlete. Am Fam Physieian 2001, 63:913-922.
9.Namdar M, Koepfli P, Grathwohl R. et al.
Caffeine decreases exercise-ınduced myocardial
flow reserve. JACC. 2006; 47(2):405-410.
10.Kaynar H, Akgun M, Saglam L, Meral M,
Gorguner M, Mirici. The prevalance of execiseinduced broncohoconstriction among symptomatic
sportmen Asian. Pacific J Allergy Immunol
2004;22:191-196
11.Kayaalp SO.
Tıbbi Farmakoloji. Cilt 2,
Dördüncü Baskı. Ankara, 1988:1987-91
12.Robertson D, Frolich JC, Carr RK, et al. Effects
of caffeine on plasma renin activty, catecholamines
and blood pressure. N Engl JMed1978;298:181-186
13.Periti M, Salvaggio A, Quaglia G, DiMarzio L.
Coffee consumption and blood pressure: an Italian
study. Clin Sci 1987; 72:443-447.
28