© 2000 Prentice-Hall, Inc. İşletme Ve Ekonomi İçin İstatistik Olasılık Bölüm 3 3-1 Beyin Fırtınası © 2000 Prentice-Hall, Inc. Madeni Para İle Yazı Tura Attığımızda Yazı Gelme Olasılığı Nedir? Eğer Denersek Gelmeyebilir ama Diğer Seçenek ise Mutlaka Doğrudur. Parayı Tekrar Atalım.Yazı mı, Tura mı,Gelecek?Burada ki Anlam Nedir? 3-2 Yapılan Birçok Deneme! © 2000 Prentice-Hall, Inc. Toplam Tura Kısmı / Yapılan Yazı-Tura Denemesi 1.00 0.75 0.50 0.25 0.00 0 25 50 75 100 125 Yapılan Yazı-Tura Denemesi 3-3 © 2000 Prentice-Hall, Inc. Deneme, Sonuç & Olay 3-4 Deneyler Ve Sonuçlar © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. Deney Gözlem Yapma İşlemi, Sonuç Veya Basit Bir Olaydır Örnek Kütle 2. Örnek Deneysel Olmalıdır Deneyin En Temel Sonuçlarıdır 3. Örnek Kütle (S) Olabilecek Bütün Sonuçların Toplamıdır 3-5 Sonuç Örnekleri © 2000 Prentice-Hall, Inc. Deney Örnek Uzay Yazı-Tura atılır 2 Para Yazı-Tura atılır Kart Seçildiğinde, Kart Seçildiğinde Futbol Oynanınca Kaliteye Bakılınca Cinsiyete Bakılınca Tura,Yazı TT, YZ, TY, YY 2, 2, ..., A (52) Kırmızı, Siyah Kazanır,Kaybeder,Eşit Bozuk, Tamam Erkek,Bayan 3-6 Sonuç Özellikleri © 2000 Prentice-Hall, Inc. Deney: Cinsiyet Gözlemi 1. İki sonuç aynı anda gerçekleşemez Bir İnsan Hem Erkek Hem Bayan olamaz Örnek kütlenin en az bir sonucu olmalı Erkek Veya Bayan 2. © 1984-1994 T/Maker Co. 3-7 Olay © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. Örnek Noktaların Bazılarının Toplamı 2. Basit Olay Sonucun tek bir özelliği vardır. Sonuçların Ve Basit Olayların Toplanması 2 Veya Daha Fazla Özellik Ortak Olay 3. Bileşik Olay 3-8 2 Olay Eş zamanlı Olabilir Örnek Olay © 2000 Prentice-Hall, Inc. Bir deneyde: İki defa para atılırsa …sonuçlar. Olay Örnek Kütle 1 Tura & 1 Yazı İlki Tura Sonuncu Tura İki Yüzde Yazı 3-9 Olayın Sonucu TT, TY, YT, YY HT, TH TT, TY TT, TY, YT TT © 2000 Prentice-Hall, Inc. Örnek Kütle 3 - 10 Örnek Kütlenin Gösterimi © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. Listelenmesi S = {Yazı, Tura} 2. Venn Şeması 3. Olasılık Tablosu 4. Ağaç Şemasının Yorumlanması 3 - 11 Venn Şeması © 2000 Prentice-Hall, Inc. Deney: 2 kere Yazı Tura Atalım. Yazı YT TT Sonuç TY TT S S = {TT, TY, YT, YY} 3 - 12 Örnek Kütle Bileşik Durum Olasılık Tablosu © 2000 Prentice-Hall, Inc. Deney: 2 Kere Parayı Atalım. 2 st 1 Para Basit Olay (İlkinde Tura) Tura Yazı Toplam Tura Para Yazı Toplam Sonuç: (Her TT YT TT, TY zaman Gösterilen YT YY YT, YY toplam %’lik TT, YT TY, YY S hesaplanır) S = {TT, TY, YT, YY} 3 - 13 nd Örnek Kütle Ağaç Şeması © 2000 Prentice-Hall, Inc. Deney: 2 Adet Parayı Atın ve Sonucu Kaydedin. T TT Y TY T Sonuç T YT Y YY Y S = {TT, TY, YT, YY} 3 - 14 Örnek Kütle © 2000 Prentice-Hall, Inc. Olayların Birlikte Gerçekleşmesi 3 - 15 Olayların Birlikte Gerçekleşme Şekli © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. Kesişim Sonuçlar Aynı Olaylarda ise A Ve B ‘VE’ İfadesi Sembol’ü (i.e., A B) 2. Beraber Sonuçlar Ayrı Olaylarda ise A Veya B Veya Her ikiside ‘Veya’ İfadesi Sembol’ü (i.e., A B) 3 - 16 Kesişim Olayı: Venn Şeması © 2000 Prentice-Hall, Inc. Deney: Bir Kart Çekin. Rengini Ve Şeklini Kaydedin Siyah Örnek Kütle: 2R, 2R, 2B, ..., AB As As olayı: AR, AR, AB, AB 3 - 17 Olay Siyah: 2B, ..., AB S Ortak Olay (AS Siyah): AB, AB © 2000 Prentice-Hall, Inc. Kesişim Olayı: Olasılık Tablosu Deney: Bir Kart Çekin. Rengini Ve Şeklini Kaydedin Renk Örnek Kütle Çeşit (S): As 2R, 2R, 2B, ..., AB Kırmızı Siyah Toplam AS ve As ve Kırmızı Siyah Kırmızı ve Siyah ve As As olayı ile olmayan olmayan olmayan siyahı bağlayın Toplam Kırmızı Siyah Siyah: AB, AB 3 - 18 Ace As ve olmayan S Basit As Olayı: AR, AR, AB, AB Basit Siyah Olayı: 2B, ..., AB © 2000 Prentice-Hall, Inc. Olayların Bağlanması : Venn Şeması Deney: Bir Kart Çekin. Çeşidini,Şeklini,Rengini Kaydedin. Siyah Örnek kütle: 2R, 2R, 2B, ..., AB As Olay AS: AR, AR, AB, AB 3 - 19 S Olay: Siyah 2B, 2B, ..., AB Sonuç (As Siyah): AR, ..., AB, 2B, ..., KB © 2000 Prentice-Hall, Inc. Olayların Bağlanması : Olasılık Tablosu Deney: Bir Kart Çekin. Çeşidini,Şeklini,Rengini Kaydedin. Renk Çeşit Örnek Kütle Kırmızı Siyah Toplam (S): As As & As & As 2R, 2R, 2B, Kırmızı Siyah ..., AB Kırmızı Hiçbiri & As ve as Bağlanmış Olay As olmayan ve olmayan olmayan Siyah AS veya Siyah Toplam Kırmızı Siyah S AR, ..., AB, 2B, ..., Basit olay Siyah: KB 2B, ..., AB 3 - 20 Basit olay As: AR, AR, AB, AB Özel Durumlar © 2000 Prentice-Hall, Inc. Boş Küme 1. Bir Kart Çekilmesinde Sinek veya Karo Olayın Tümleyeni 2. A olayı için, Bütün Olaylar A olayının içinde değildir A: A’ 3. Birbirini Dışlayan Olaylar Olaylar Eşzamanlı Oluşmaz 3 - 21 Boş olayı © 2000 Prentice-Hall, Inc. Olayın Tümleyeni Örneği Deney: Bir Kart Çekin. Çeşidini,Şeklini,Rengini Kaydedin. Siyah Örnek Kütle: 2R, 2R, 2B, ..., AB S Siyah Olayı: 2B, 2B, ..., AB 3 - 22 Siyah Olayının Tümleyeni : 2R, 2R, ..., AR, AR Birbirini Dışlayan Olaylara Örnek © 2000 Prentice-Hall, Inc. Deney: Bir Kart Çekin. Çeşidini,Şeklini,Rengini Kaydedin. Örnek Kütle: 2, 2, 2, ..., A Maça Olayı: 2, 3, 4, ..., A 3 - 23 S Kalp Olayının Sonucu : 2, 3, 4, ..., A Olaylar & Birbirini Dışlayan © 2000 Prentice-Hall, Inc. Olasılık 3 - 24 Olasılık Nedir? © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. Olabilirliğin Sayısal Ölçümünde P(Olay) P(A) Olasılık(A) 2. 0 & 1 Arası Geçersizdir. 3. Olayların Toplamı 1’dir 1 .5 0 3 - 25 Kesin İmkansız Olaylara Olasılık Atamak © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. (Deneyden Önce) Olasılık nedir? Önsel Klasik Yöntem 2. Deneysel Klasik Yöntem 3. Öznel Yöntem 3 - 26 Önsel Klasik Yöntem © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. Yöntem Öncesi Bilgi 2. Deneyden Önce 3. P(Olay) = X / T X = Olay Sonuçlarının Sayısı © 1984-1994 T/Maker Co. T = Örnek Kütleden Çıkan Toplam Sonuç Her bir T Sonucu Eşit Olasılıktadır P(Sonuç) = 1/T 3 - 27 Deneysel Klasik Yöntem © 2000 Prentice-Hall, Inc. 2. Doğru Datalar Toplandı 100 Parça İncelendi,Sadece Deneyden Sonra 3. P(Olay) = X / T 1. Tanesi Hatalı Deney T Kere Tekrarlanır Olay X Kere Gözlemlenir 4. Böylece Göreceli Frekans Yöntemi Olarak Adlandırılır 3 - 28 Öznel Yöntem © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. Bireylerin Bilgisinin Durumu 2. Deneyden Önce 3. 1 Kere Yapılır Tekrar Edilemez 4. Kişilere Göre Değişik Olasılıklar Vardır Örnek…. at yarışı - borsa endeksi 3 - 29 © 1984-1994 T/Maker Co. Birlikte Gerçekleşen Olayın Olasılığı; © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. Olasılığın Sayısal Ölçümün de Bileşik Olay oluşacaktır. 2. Olasılık Tablosu Sıkça Kullanılır Sadece 2 Değişken için 3. Formül Metotları Toplama-Toplama Kuralı Şartlı-Şartlı Olasılık Kuralı Çarpım-Çarpma Kuralı 3 - 30 © 2000 Prentice-Hall, Inc. Örnek Kütleler Bütün Sonuçların İhtimallerinin Toplamı Ör. Zarın 6 Tane yüzü: Ör. Briç Destesi’nin 52 kağıdı: 3 - 31 © 2000 Prentice-Hall, Inc. Olaylar •Tek Olay: Örnek Kütlenin Sonucunun Kendi özgü bir özelliği vardır Örnek. Kart Destesindeki Kırmızı Kart. • Ortak Veya Bileşik Olay: Eşzamanlı 2 Sonucu İçerir Örn. Kart Destesindeki As Aynı Zamanda Kırmızı Karttır . AS aynı zamanda Kırmız Karttır 3 - 32 Olayların Canlandırılması © 2000 Prentice-Hall, Inc. •Olasılık Tablosu As •Ağaç Gösterimi 3 - 33 As olmayan Toplam Siyah Kırmızı 2 2 24 24 26 26 Toplam 4 48 52 © 2000 Prentice-Hall, Inc. Basit Olaylar Mutlu Yüzlerin Olayı 18 Tane işaretten 5 Tanesi Mutlu Yüz 3 - 34 Ortak Olaylar © 2000 Prentice-Hall, Inc. Mutlu Yüzlerin Olayı ve Açık Renkler 3 - 35 3 yüz Açık Renklidir © 2000 Prentice-Hall, Inc. Bileşik Olaylar Mutlu Yüzlerin Olayı Veya Açık Renklilerin 12 öğe, 5 Mutlu Yüz Ve 7 Farklı Renkli öğe 3 - 36 Bağımlı Ve Bağımsız Olaylar © 2000 Prentice-Hall, Inc. Verilen Mutlu Yüzler Açık Renklidir E = Mutlu Yüz Acık Renk 3 Öğe, Verilen 3 Mutlu Yüz Açık Renklidir 3 - 37 © 2000 Prentice-Hall, Inc. Olasılık Tablosu Kırmızı As 52 Kart Destesi AS As Toplam olmayan Kırmızı 2 24 26 Siyah 2 24 26 Toplam 4 48 52 Örnek Kütle 3 - 38 © 2000 Prentice-Hall, Inc. Ağaç Gösterim Olay İhtimalleri As Kırmızı kartlar Dolu Kart Destesi As olmayan As Siyah Kartlar 3 - 39 As olmayan Olasılık Tablosu Kullanarak Olayların Olasılıkları © 2000 Prentice-Hall, Inc. Olay Olay B1 B2 Toplam A1 P(A1 B1) P(A1 B2) P(A1) A2 P(A2 B1) P(A2 B2) P(A2) Toplam Bileşik Olasılık 3 - 40 P(B1) P(B2) 1 Marjinal (Basit) Olasılık Olasılık Tablosu Örneği © 2000 Prentice-Hall, Inc. Deney: Bir Kart Çekin. Çeşidini,Şeklini,Rengini Kaydedin. Renk Çeşit As 2/52 Siyah Toplam 2/52 4/52 As olmyn. 24/52 24/52 48/52 26/52 26/52 52/52 Toplam P(Kırmızı) 3 - 41 Kırmızı P(As) P(As VE Kırmızı) © 2000 Prentice-Hall, Inc. Beyin Fırtınası Olasılık Nedir? P(A) = P(D) = P(C B) = P(A D) = P(B D) = 3 - 42 Olay A Olay C D Toplam 4 2 6 B 1 3 4 Toplam 5 5 10 Çözüm* © 2000 Prentice-Hall, Inc. Olasılıklar: P(A) = 6/10 P(D) = 5/10 P(C B) = 1/10 P(A D) = 9/10 P(B D) = 3/10 3 - 43 Olay A Olay C D Toplam 4 2 6 B 1 3 4 Toplam 5 5 10 © 2000 Prentice-Hall, Inc. Toplama Kuralı 3 - 44 Toplama Kuralı © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. Bağdaşır Olaylar İçin Olasılıkların Bileşenleri Kullanılır 2. P(A Veya B)= P(A B) = P(A) + P(B) - P(A B) 3. Bağdaşmayan Olaylar İçin: P(A Veya B)= P(A B) = P(A) + P(B) 3 - 45 Toplama Kuralı Örnek © 2000 Prentice-Hall, Inc. Deney: Bir Kart Çekin. Çeşidini,Şeklini,Rengini Kaydedin. Renk Çeşit As Kırmızı Siyah Toplam 2 2 4 As olmyn 24 24 48 Toplam 26 26 52 P(As Veya Siyah) = P(As) + P(Siyah)- P(As 4 26 2 28 52 52 52 52 3 - 46 Siyah) Beyin Fırtınası © 2000 Prentice-Hall, Inc. Toplama Kuralını Kullanarak Olasılık Nedir? P(A D) = P(B C) = 3 - 47 Olay A Olay C D Tolam 4 2 6 B 1 3 4 Toplam 5 5 10 Çözüm* © 2000 Prentice-Hall, Inc. Toplama Kuralını Kullanarak Olasılıklar: P(A D) = P(A) + P(D) - P(A D) 6 5 2 9 10 10 10 10 P(B C) = P(B) + P(C) - P(B C) 4 5 1 8 10 10 10 10 3 - 48 © 2000 Prentice-Hall, Inc. Koşullu Olasılık 3 - 49 Koşullu Olasılık © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. Olayın Olasılığı Başka Bir Olayın Olmasına Bağlıdır 2. Yeni Bilgiler için Orijinal Örnek Kütlemizin Hesaplarını Gözden Geçirelim Kesin Olan Sonuçları Çıkaralım 3. P(A | B) = P(A and B) P(B) 3 - 50 Koşullu Olasılığı Venn Şemasında Kullanalım © 2000 Prentice-Hall, Inc. Siyah As Olay (As VE Siyah) 3 - 51 S Siyah ‘Oldu’: Diğer Sonuçları Çıkaralım Siyah (S) © 2000 Prentice-Hall, Inc. Koşullu Olasılığın Olasılık Tablosunda Kullanımı Deney: Bir Kart Çekin. Çeşidini,Şeklini,Rengini Kaydedin. Renk Kırmızı Siyah Toplam Değiştirilmiş Örnek Kütle Çeşit 2 2 4 As Olmyn 24 24 48 Toplam 26 26 52 As P(As | Siyah) = 3 - 52 P(As VE Siyah) P(Siyah) 2 / 52 26 / 52 2 26 İstatistiksel Bağımsızlık © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. Olayın Oluşu Başka Bir Olayın Olasılığına Etki Etmez. 1 Parayı 2 Keren YazıTura Atın 2. Nedensellik Olmaz 3. Testler: P(A | B) = P(A) P(A Ve B) = P(A)*P(B) 3 - 53 Ağaç Gösterimi © 2000 Prentice-Hall, Inc. Deney: 20 Kalemden 2 Tanesini Seçin: 14 Mavi & 6 Kırmızı. Yerlerini Değiştirmeyiniz. P(R) = 6/20 Bağımlı! P(B) = 14/20 3 - 54 P(R|R) = 5/19 K P(B|R) = 14/19 P(R|B) = 6/19 M K P(B|B) = 13/19 M K M Beyin Fırtınası © 2000 Prentice-Hall, Inc. Tablo Ve Formül’ü Kullanarak Olasılık nedir? P(A|D) = P(C|B) = Olay A B C&B Bağımsızlar mıdır? Toplam 3 - 55 Olay C D Toplam 4 2 6 1 3 4 5 5 10 Çözüm* © 2000 Prentice-Hall, Inc. Formülü Kullanarak Olasılıklar Aşağıdaki Gibidir: P(A D) 2 / 10 2 P(A | D) = P(D) 5 / 10 5 P(C B) 1 / 10 1 P(C | B) = P(B) 4 / 10 4 5 1 P(C) = 10 4 3 - 56 Bağımlı 2-4 Şartlı Olasılık © 2000 Prentice-Hall, Inc. Şartlı Olasılığın Kuralları: Bundan P ( A B ) P( A B) P( A B) P( B) P( A B) P( B) dolayı P( B A) P( A) Eğer A ve D olayları istatiksel Bağımsız ise: P ( A D) P ( A) P ( D A) P ( D) 3 - 57 Bundan dolayı P( A D) P( A) P( D) © 2000 Prentice-Hall, Inc. Olasılık Tablosu – Örnek 2-2 Hesap AT& T IBM Toplam Haberleşme 40 10 50 Bilgisayar 20 30 50 Toplam 60 40 100 AT& T IBM Total Haberleşme .40 .10 .50 Bilgisayar .20 .30 .50 Toplam .60 .40 1.00 IBM tarafından üstlenilen Projenin Olasılığı Verilmiştir .Bu Bir Haberleşme Projesidir. Olasılıklar 3 - 58 P ( IBM T ) P(T ) .10 .2 .50 P ( IBM T ) 2-5 Olayların Bağımsızlığı © 2000 Prentice-Hall, Inc. A ve B Olaylarının istatiksel Bağımsızlığı İçin Koşullar: P ( A B ) P ( A) P ( B A) P ( B ) VE P ( A B ) P ( A) P ( B ) P ( As P ( As Kalp ) P ( Kalp ) 1 1 52 P ( As ) 13 13 52 Kalp ) P ( AS Kalp ) 3 - 59 P ( Kalp P ( Kalp As ) P ( As ) 1 1 52 P ( Kalp ) 4 4 52 As ) 4 13 1 P ( As ) P ( Kalp ) 52 52 52 © 2000 Prentice-Hall, Inc. Joint Probability Using Contingency Table Olay B1 Olay B2 Toplam A1 P(A1 and B1) P(A1 and B2) P(A1) A2 P(A2 and B1) P(A2 and B2) P(A2) Toplam Bileşik Olasılık 3 - 60 P(B1) P(B2) 1 Marjinal (Basit) Olasılık © 2000 Prentice-Hall, Inc. Çarpım Kuralı 3 - 61 Çarpım Kuralı © 2000 Prentice-Hall, Inc. 1. Olayların Kesişimi için Olasılıkların Bileşenleri Kullanılır Bileşik Olayı Olarak Adlandırılır 2. P(A ve B) = P(A B) = P(A)*P(B|A) = P(B)*P(A|B) 3. Bağımsız Olaylar İçin: P(A ve B) = P(A B) = P(A)*P(B) 3 - 62 Çarpma Kuralına Örnek © 2000 Prentice-Hall, Inc. Deney: Bir Kart Seçin Ve Rengini Şeklini Kaydedin. Renk Çeşit As Kırmızı Siyah Toplam 2 2 4 As olmyn 24 24 48 Toplam 26 26 52 P(As VE Siyah) = P(As) P(Siyah | As) 4 2 2 52 4 52 3 - 63 Beyin Fırtınası © 2000 Prentice-Hall, Inc. Çarpma Kuralını Kullanarak Olasılık Nedir? P(C B) = Olay C D Toplam 4 2 6 P(B D) = Olay A P(A B) = B 1 3 4 Toplam 5 5 10 3 - 64 Çözüm* © 2000 Prentice-Hall, Inc. Çarpma Kurallarını Kullanarak Çözüm: P(C B) = P(C) P(B|C) = 5/10 * 1/5 = 1/10 P(B D) = P(B) P(D|B) = 4/10 * 3/4 = 3/10 P(A B) = P(A) P(B|A) 0 3 - 65 Bir Kart Seçin: Örnek Kütle © 2000 Prentice-Hall, Inc. Kalpler Karolar As ve Kalp Olaylarının Bileşimi A K Q J 10 9 8 7 6 5 4 3 2 P ( Kalp U As ) n ( Kalp U As ) n (S ) 16 52 4 A K Q J 10 9 8 7 6 5 4 3 2 Sinekler A K Q J 10 9 8 7 6 5 4 3 2 Maçalar A K Q J 10 9 8 7 6 5 4 3 2 Olay ‘As’ P ( As ) n ( As ) n(S ) 4 1 52 13 13 As Ve Kalp Olaylarının Kesiştiği Yer İki kere Çember İçine Alınan Noktadır : Kalplerin As’ıdır. Olay ‘Kalp’ P ( Kalp ) n ( Kalp ) n (S ) 13 52 1 4 P ( Kalp As ) n ( Kalp As ) n(S ) 3 - 66 1 52 Ders Kitabınızdan Notlar © 2000 Prentice-Hall, Inc. 3 - 67 © 2000 Prentice-Hall, Inc. 3 - 68 İKİ DEĞİŞKENLİ OLASILIK © 2000 Prentice-Hall, Inc. 3 - 69 Koşullu Olasılık © 2000 Prentice-Hall, Inc. P(Arasıra izleme;Orta Gelır)=P(Arasira izleme n Orta Gelir) / P(Orta Gelir) =0.11/0.41 = 0.27 3 - 70 © 2000 Prentice-Hall, Inc. P(Arasıra izleme;Orta Gelir)=P(Arasira izleme n Orta Gelir) / P(Orta Gelir) =0.11/0.41 = 0.27 P(Orta Gelir : Arasira Izleme)=P(Arasira izleme n Orta Gelir) / P(Arasira Izleme) =0.11/0.27 = 0.41 3 - 71 © 2000 Prentice-Hall, Inc. 3 - 72