x-ışınları - Hasan Hüseyin BALIK

X-IŞINLARI
Wilhelm Conrad Röntgen
(1845 - 1923)









1845 ’de Almanya’da doğdu.
gazların özgül ısıları,
Quartzların elektriksel ve diğer
özellikleri
farklı sıvıların kırılma indislerinin
basınç altında etkilenimleri,
elektromanyetik etki altındaki
polarize edilmiş ışığın değişimi,
su ve diğer sıvıların sıcaklık ve
sıkıştırılabilirlik fonksiyonları,
yağ damlacıklarının su üzerinde
yayılışı hakkında araştırmalar yaptı.
1895'te düşük basınçlı gazların
içinden geçen elektrik akımı
üzerine çalışıyordu. Katot ışınları
üzerine yaptığı araştırma ile
x-ışınlarını keşfetti.
Bunun üzerine 1901 ’de ilk Nobel
Fizik Ödülü ‘nü kazandı.
BİR BULUŞUN ÖYKÜSÜ



Aslında bu buluş tamamen tesadüftür.
Crookes tüpü ile çalışmalara başladı.
Ve ilk röntgen filmini çekti.
X IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ



X-ışını parçacık ve dalgadan oluşur.
X-ışını elektrik ve manyetik alanların
birbirlerine ve yayılma doğrultularına
dik oldukları elektromanyetik bir
dalgadır.
X-ışınları binlerce volt elektrik gerilimi
ile beslenen cihazlarda üretilir.
Dalga boyları yaklaşık 0,04-1000
angstrom arasında değişmekle
beraber tanıda kullanılanların
dalga boyu yaklaşık 0,5 angstrom
civarındadır.
 İnsan gözü 3800-7800 angstrom
arasındaki dalga boyunda olan ışığı
görebildiğinden x-ışınları gözle
görülemez.

Elektromanyetik spektrum

x-ışınlarının hızı yaklaşık 300,000 km/sn
olup ışık hızına eşittir.

x-ışınlarının şiddeti kaynaktan
uzaklaşıldıkça mesafenin karesi ile doğru
orantılı olarak azalır.

x-ışını partikül özelliği taşımadığından
ağırlığı yoktur.
x-ışınları elektriksel yük taşımadıklarından
manyetik alanda saptırılamazlar.




Elde ediliş şeklinden dolayı heterojen
yapıdadırlar.
İyonize edici özelliğe sahiptirler. Bu nedenle
havadaki oksijeni iyonize edip ozona
dönüştürürler.
Görünür ışıkta olduğu gibi fotografik
özellikleri vardır.

Floresans özellik taşırlar.

Çeşitli maddelerle kimyasal etkileşimlere
girebilirler.

Canlı hücrelerde biyolojik etkilere sahip
olup kromozom yapısında değişikliklere
neden olabilirler.

Maddeden geçişleri sırasında enerjileri ile
ters, maddenin yoğunluğu ile doğru orantılı
olarak absorbe olurlar.


X-ışınları çok giricidirler.
Çelik ve kurşun gibi ağır atomları ve
molekülleri olan malzemeler gama ve
x-ışını radyasyonu için en etkin
zırhlamayı sağlar.






X-ışını dalga boyları çok küçüktür.
Peki böylesine küçük dalga boyları
deneyle nasıl ölçülebilir?
Young’ın çift yarık deneyi .
Max von Laue bu iş için kristalleri
kullanmayı önerdi.
Bragg’ler maddenin yapısını
incelemede x-ışınları kırınımından
yararlanan ilk bilim adamı olma
unvanını elde ettiler.
Moseley peryodik cetvelin temellerini
attı.
KULLANIM ALANLARI






Fizikte x-ışını kristalografisi
1) Toz kırınımı
2) Laue yöntemi
3) Döner kristal yöntemi
Astronomide x-ışını astronomisi
Radyoloji uygulamaları (Röntgen)
X-ışını astronomisi

Atmosfer x-ışınlarını büyük ölçüde
soğurduğu için bu teleskopların
roketler yada balonlar aracılığıyla
atmosfer dışına yükseltilmesi
yada atmosfer dışı bir yörüngede
bulunan bir yapay uyduya
yerleştirilmesi gerekmektedir.
RADYOLOJİ

Cerrahi müdahalelere gerek
kalmadan insan vücudunun içine
ulaşılması , doktorlara tanı ve
tedavide önemli ölçüde kolaylık
sağladı.
Buluşun Osmanlı İmp.
üzerindeki etkileri

İlk kez 1897’de Osmanlı-Yunan
savaşında yaralılar için kullanıldı.
TÜRKİYE’DE RADYOLOJİ


1905’te ilk özel radyoloji laboratuarı
kuruldu.
X-ışınlarını üretmeyi başaran ilk kişi
Esad Fevzi Bey’dir.

Yapısal kimya,

Biyolojik makro moleküller,

Yerbilimleri,

Malzeme araştırması,
X-IŞINI PENCERESİNDEN
EVREN


.Yüksek enerjili pek çok gökcismi,
X-ışını yayar.
Ancak, atmosfer X-ışınlarına
geçirgen olmadığından, bu tür
gökcisimlerinin yerden
gözlemlenmesi pek mümkün
değildir.

Bu yeni teleskop, çok uzaktaki
gökcisimlerini görüntüleyebildiği
gibi, bu gökcisimlerinden gelen
ışınım tayfını çok ayrıntılı olarak
belirleyebiliyor
Tanısal Radyoloji







X-ışınlarının insan vücudunun yapısını
incelemek üzere kullanılmasıdır.
Amaç hastaya olabildiğince az
radyasyon uygulayarak en iyi görüntüyü
elde etmektir.
Çok sayıda yöntem uygulanır.
1)Röntgen(Radyografi)
2)Mamografi
3)Floroskopi
4)Bilgisayarlı tomografi
Radyasyonun Zararları



Ultraviyole ve X ışınları çok yüksek
frekanslarda olduğundan,
elektromanyetik parçalar kimyasal
bağları kırabilecek enerjiye sahiptir.
Bu bağların kırılması iyonlaşma diye
tanımlanır.
İyonlaşabilen elektromanyetik
radyasyonları, hücrenin genetik
materyali olan DNA'yı parçalayabilecek
kadar enerji taşımaktadır.




Özellikle ekrandan yayılan X
ışınlarına yakından maruz kalan
bilgisayar operatörlerinde ,
Kanserler ,
Düşükle sonuçlanan gebelikler,
Ölü yada sakat doğan bebeklerin
dünyaya gelmesi,
Radyasyon Tedavisi



Yüksek enerjili X-ışınlarını,
elektron demetlerini ve radyoaktif
izotopları normal dokular için
güvenli olan dozları aşmadan
kanser hücrelerini öldürmek için
kullanılır.
Bu tedavide bazı yöntemler kullanılır:
Eksternal radyasyon,
Giysilerin arkasını gören
X Ray Sistemler


X Ray Video ile özellikle sentetik kumaşların arkasını
görebileceğiniz gibi, karartılmış ve film kaplanmış cam
arkalarını, renkli koyu gözlük arkalarını, göze
görünmeyen nesneleri görebilirsiniz.
X Ray Video "Banka", "Mücevherat Dükkanı", gibi
yerlerde ve güvenlikle ilgili birimlerde sayısız faydalar
sağlar
Neden sadece kurşun
radyoaktif ışınları geçirmez?



Bir maddenin x veya gama ışınlarını
durdurabilme yeteneği; atomlarının
sahip olduğu elektron sayısıyla ilişkili;
Bu da çekirdeklerdeki proton sayısına
eşittir.
Dolayısıyla; kurşun gibi yüksek atom
numarasına sahip çekirdekler, x ve
gama ışınlarını durdurmakta daha
etkilidirler.
X-ray cihazının ve duyarlı
kapıların zararları nelerdir
ve korunma yolları nedir?




X-ışını aygıtı yüksek elektromanyetik dalgalardan
oluşan fotonlar yayar.
Bu fotonlar herhangi bir malzeme içerisinde seyahat
ederken, o malzemeyi oluşturan atom ya da
moleküllerle etkileşerek, iyonlaşmalara yol açar.
İçinde seyahat edilen ortam bir hücre ise eğer, hücre
metabolizması olumsuz etkilenir.
. Duyarlı kapıların kullandığı ışınların yol açacağı
radyasyon dozu ise, gözün kornea tabakası gibi duyarlı
bölgelere düşmedikçe, ciddi bir tehdit oluşturamayacak
kadar düşüktür.
X-ray cihazı yiyeceklere
zarar verir mi?

x-ışını aygıtı, civarındaki gıda
maddeleri üzerinde; bu
maddelerin kimyasal içeriğinin,
yayılan frekanstaki ışınları
soğurma yeteneğine bağlı
büyüklükte ısınmaya yol açar.


X-Ray cihazları fotoğraf filmlerini
bozuyor.
Kalp pili olan hastalar, X-Ray
cihazından geçme zorunluluğunun
olduğu emniyet, havaalanı,
cezaevi gibi yerlerde, X-Ray
cihazından geçmiyorlar.