Kaudal yüzgeç

 Burun Delikleri
 Gözler
 Deri Duyu Organları
Koku alma organına nazal kese, bunun dışarıya açılan
deliğine ise nostril denilmektedir. Cyclostomata’da dorsal ve
medyan olarak tek bir delikle dışarıya açılan 1 tane nazal kese
mevcuttur. Chondrichthyes ve Osteichthyes’de nazal kese 1
çifttir.
Kemikli balıklarda koku alma organı
Teleostei’nin çoğunda her nazal kesenin bir kapakçıkla
korunan tek bir burun deliği vardır.
Bunlardan biri suyun
nazal keseye girdiği anterior nostril (ön burun deliği), diğeri
suyun nazal keseden çıktığı posterior nostrildir (arka burun
deliği). Anterior ve posterior nostriller, çoğunlukla birbirine
yakın olmakla beraber kimi türlerde uzakta olabilir.
Bazı balıklarda burun delikleri ve konumları
Gözler, genellikle başın her iki yanında
ve göz
çukurları içerisine yerleşmiş olarak bulunurlar. Balıkların
çoğunda göz kapağı yoktur, fakat Elasmobranchii üyelerinin
birçoğunda hareket edebilen yada edemeyen gözkapağı
mevcuttur.
Carcharhinidae’de ayrıca alt göz kapağının altına ya da
gözün iç kenarında memrana niktikans denilen bir zarda
vardır.
Kimi Teleostei’de misal olarak Mugil cephalus’ta da
göz kapağı (adipoz göz kapağı) bulunur.
Membrana niktikans, korneanın yüzeyini temizler,
adipoz gözkapağı gözü korur ve her ikisi de gözün yüzeyine
suyun direncini azaltacak biçim verir.
Gözler, kolayca görmeye en uygun konumda olup,
pelajik türlerde genellikle başın her iki yanındadır.
Demersal
türlerde
Rajidae,
Lophidae,
Uranoscopidae’de başın dorsalinde bulunur.
Demersal balıklardan Pleuronectiformes’in erginlerinde
her iki göz Bothidae’de başın sol tarafında Soleidae’de başın
sağ tarafında yer alır.
Psetta maxima
Pisi balığı (Psetta maxima)
Pleuronectidae
Kalkan balığı (Psetta maxima)
(Scophthalmidae)
Gözlerin vücuda oranla büyüklüğü türlere göre değişiklik
gösterir. Bunun özellikle yaşam yeri, besin alma zamanı ve besin
arayış biçimiyle yakın ilişkisi vardır.
Gündüz besinlerini görme yoluyla arayan balıklarda gözler
büyüktür, alacakaranlıkta yada gece besinlerini görme yoluyla
arayan balıklarda gözler çok büyüktür. Gece beslenen
yada
derinlerde yaşayan ancak besinlerini görme yoluyla değilde tat
alma koklama yardımıyla bulan balıklarda gözler çok küçüktür.
Silurus glanis (Yayın Balığı) Total Boy: 240 cm. Ağırlık: 110 kg.
Yakalanma Tarihi: 28 Nisan 2001 Yakalandığı Yer: Kazakistan
Mağara balıklarında (Amblyopsidae) gözler, çeşitli
derecelerde indirgenmiştir, hatta kimilerinde gözler dıştan hiç
görülmezler.
Cetomimidae
tümüyle
gözsüzdür.
Phreatichthys
andruzzii de göz bulunmadığı gibi optik sinirlerde bulunmaz,
optik loplarda çok indirgenmiştir.
Balıklarda dıştan görülebilen deri duyu organları
başlıca yan çizgi sistemine aittir. Esox lucius ve Atherinidae
familyası üyelerinde vücudun çeşitli yerlerinde sıralar yada
gruplar halinde epidermiste bulunurlar.
Yan çizgi sisteminin kanalları, genellikle başın
arkasından kaudal yüzgecin kaidesine kadar her iki yanda
mediyo-lateral olarak uzanır.
Elasmobranchii’de Lorenzini ampulleri, Torpedinidae’deki Savi
vezikülleri bulunur.
Lorenzini Ampülleri: Kimi balıklarda bulunan ampülsü ve
yumru biçimindeki organlar elektroreseptör olarak görev yapar.
Savi Vezikülleri: Kimyasal maddelere yanıt verirler. Kimi
anatomistlerce linea laterale dahil edilirler, tam işlevi
bilinmemektedir.
Kimi balıklarda da deri de tat alma tomurcukları
mevcuttur, ancak bunların hiçbiri çıplak gözle görülmez.
Işık Organları
Derin deniz balıklarındaki
ışık organları, avların
yakalanması ve üreme
mevsiminde eşlerin
bulunmasından çok
savunmada rol oynar.
Işık organları, derideki
mukus bezlerinin
değişmesiyle m. gelir.
Ceratias sp.
Cyclothone sp.
Tek Yüzgeçler
Dorsal (Sırt) Yüzgeç (D1, D2, D3)
Anal (Anüs) Yüzgeç (A1, A2, A3)
Kaudal (Kuyruk) Yüzgeç (C)
Çift Yüzgeçler
Pektoral (Göğüs) Yüzgeç (P)
Ventral (Pelvik=Karın) Yüzgeç (V)
Yüzgeçler, iki katlı bir deri kıvrımı ve onu destekleyen
üyelerden m. gelir. Bu destekleyici öğeler;
Cylostomata’da basit, segmentsiz kıkırdak çubuklardır.
Chondrichthyes’de
segmentsiz,
çatallanmamış
keratin
ışınlardır. Bunlara seratotrihya denilmektedir.
Osteichthyes’de kemikten yapılmış olup, biri pullardan
türevlenmiş lepidotrihya (yumuşak ışınlar), diğeri onlardan
türevlenmiş olan aktinotrihya (diken ışınlar) bulunur.
Diken ışınlar, segmentsiz, tek parçalı oluşumlardır, diken gibi
sert ve sivri uçludurlar.
Yumuşak ışınlar, iki lateral yarımdan oluşurlar, tipik olarak
segmentli
yapıdadırlar
ve
çoğunlukla
serbest
uçları
dallanmıştır.
Yüzgeç ışınları iç iskelet öğeleriyle desteklenmiştir.
Cylostomata’da çift yüzgeçler yoktur. Diğer balıklarda;
istisnalar hariç, gerek tek yüzgeçler gerekse çift yüzgeçlerin
tümü bulunur.
Yüzgeçlerdeki basit ve
dallanmış ışın sayısı
balık sistematiğinde
kullanılan önemli
taksonomik
karakterlerdir.
Pektoral yüzgeçler genellikle iyi gelişmiştir. P indirgenmiş
yada olmayan çok az balık mevcuttur. Böyle balıklar,
genellikle dip materyali içinde kıvrılarak hareket eden yılan
yada solucan şeklinde balıklardır.
Muraenidae (Anguilliforme) üyelerinde P, V bulunmaz.
Chondrichthyes’de P vücudun ventraline yakın konumdadır,
kaideleri ya yatay yada eğiktir.
Osteichthyes’de bu yüzgeçler aşağı formlarda genellikle
ventrale yakın ve kaideleri eğik, yüksek formlarda yanlarda
ve yukarıda olup, kaideleri düşeydir.
Aşağı kemikli balıklardan Polypterus’un P yüzgeçlerinin loplu
kaidesi vardır, bu yüzgeçlere brakiyopterigyum denir.
Teleostei’de P yüzgeçler biçim, büyüklük, yapısal bakımdan
çeşitlilik göstermektedir.
Soleidae üyelerinde kısa, küt ve yuvarlak.
Thunnus’ta uzun, sivri uçlu, az çok orak biçimindedir.
Exocoetidae üyelerinde kaudal yüzgeç kaidesine ulaşacak
kadar uzun ve kanat gibi iyi gelişmiştir.
Gasteopelecinae’de kanat biçimi almıştır.
Glyptothorax’ta (Sisoridae) P yüzgeçler arasında yapışkan
oluşur ve tırmanmayı sağlar.
Doradidae’de (Siluriformes) P başlangıcında kalınlaşmış
diken ışın etkili bir savunma organı olarak kullanılır.
Triglidae, Dactylopteridae’de P yüzgeçlerin her birinin
alttaki birkaç ışını, diğer ışınlardan ayrılarak parmak biçimi
almıştır. Parmak şeklindeki bu çıkıntılarda tat alma
tomurcukları ve dokunma reseptörleri bulunur.
Ventral yüzgeçler yer bakımından daha çok değişim
göstermektedir.
Abdominal Tip: V başlangıcı P gerisindedir.
Thorasik Tip: V başlangıcı P ile aynı hizadadır.
Jugular Tip: V başlangıcı P önündedir.
V yüzgeçler birçok türde ya indirgenmiştir yada hiç bulunmaz.
V yüzgeçler bir çok balıkta özel işlevleri nedeniyle biçim
değişikliğine uğramıştır.
Chondrichthyes erkeklerinde kopulasyon organı olarak görev
yapan miksopterigyumlar, V yüzgeçlerden gelişmişlerdir.
Gobiesocidae, Gobiidae ve Liparidae’de V yüzgeçler balığın
substarata yapışmasında rol oynar.
Exocoetidae’de V yüzgeçler havada süzülmeye elverişli
biçime dönüşmüşlerdir.
Dorsal yüzgeç kaidesi çok kısa olabilir, çok uzun olabilir, başa
yakın olabilir, kuyruğa yakın olabilir yada gövdenin
ortasında yer alabilir. Tek olabileceği gibi 2 tane 3 tanede
olabilir yada hiç bulunmayabilir. Alabalıklarda olduğu gibi
etsi küçük bir dorsal yüzgeç de (adipöz yüzgeç) bulunabilir.
Echeneida’de başın üzerinde bulunan ve daha büyük balıklara
kendini taşıtmaya yarayan yapışıcı disk, D yüzgecin biçim
değiştirmesiyle oluşur.
Lophiiformes’te başın üzerindeki lüminesan organ da, D
yüzgecin 1. ışının biçim değiştirmesi sonucu oluşmuştur.
Anal yüzgeç genellikle kaidesi D yüzgeç kaidesinden kısadır.
Siluridae’de A yüzgeç kaidesi çok uzundur.
Gadidae’de 2 A yüzgeç mevcuttur.
Trachurus’ta A yüzgecin diken ışınları dikkat çekicidir.
Scombridae ve Scomberesocidae’de D ve A yüzgeçlerin
gerisinde, sayıları türlere göre değişen ve tek ışının
çatallanmasından
oluşmuş
pinnül
denilen
küçük
yüzgeççikler mevcuttur.
Chimaeriformes, Rajiformes, Trachipteridae’de A yoktur.
Kaudal yüzgeç günümüzde yaşayan balıklarda 3 tiptir.
 Difiserk Kaudal Yüzgeç
 Heteroserk Kaudal Yüzgeç
 Homoserk Kaudal Yüzgeç
Kaudal yüzgeç tipleri
Difiserk Kaudal Yüzgeç: Omurga vücudun sonuna kadar düz
olarak
uzanır
ve
yüzgeç
omurganın
dorsalinde
ve
ventralinde simetrik olarak oluşur. Hem iç yapı hem de dış
görünüş bakımından simetrik olan bu yüzgeç Cyclostomata,
Dipnoi, Crossopterygii, Polypteriformes’te görülür.
Kaudal yüzgeç tipleri
Heteroserk Kaudal Yüzgeç: Omurganın son ucu dorsale
doğru yönelmiş olup, hemen hemen yüzgecin bitimine
kadar uzanır ve yüzgeç iki lopludur. Hem iç yapı hem de dış
görünüş
bakımından
asimetrik
olan
Chondrichthyes, Chondrostei’de görülür.
bu
yüzgeç
Kaudal yüzgeç tipleri
Homoserk Kaudal Yüzgeç: Omurganın son ucundaki birkaç
omurun kaynaşmasıyla oluşmus ürostil (Üral omur), dorsale
doğru yönelmiş, fakat yüzgeç buna uymayarak simetrik
kalmıştır. Dış görünüş bakımından simetrik olduğu halde iç
yapı bakımından asimetriktir. Teleostei için karakteristiktir.
İsoserk yüzgeç: Kaudal yüzgeç Gadidae’de olduğu gibi içte
ve dışta simetrik olabilir.
C yüzgecin biçimiyle balığın yüzme biçimi arasında yakın bir
ilişki mevcuttur.
Çok hızlı yüzen balıklarda ayça biçimindedir, çok etkin olan
ve devamlı hızlı yüzen balıklarda derin çatallıdır.
Oysa düz, yuvarlak ve sivri biçimdeki kaudal yüzgece, yavaş
yüzen ancak kısa mesafeler için hız yapabilen balıklarda
rastlanır.
Hemihomoserk yüzgeç (Kısalmış Heteroserk): Heteroserk
ve homoserk kaudal yüzgeçler arasında yer alır. Holostei’de
rastlanır.
Bu tip yüzgeç, dıştan hafifçe asimetrik olup, homoserk
yüzgeçten başlıca farkı, ürostilin yerine birkaç omurun
dorsale doğru yönelmiş olmasıdır.
Pektoral yüzgeç: Ventrale yakın ve kaideleri yatay yada eğik
olan P yüzgeçler yer değiştirmede, dengeyi sağlamada
kullanılır. Yanlarda, yukarıda ve düşey kaideli olan P
yüzgeçler, ileriye doğru hareket, dönme ve ani duruşlarda
fren yapmak amacıyla kullanılır.
Ventral yüzgeç: Genellikle denge sağlama ve fren yapmada
kullanılır, yer değiştirmede çok az rol oynar.
Dorsal yüzgeç: Denge sağlama, çabuk yön değiştirmek, C ve
A yüzgeçlerle birlikte fren yapmada kullanılır.
Kaudal yüzgeç: Balığın hareket ve hızını belirler.