Kuduz

DERİ TEMAS YOLU İLE
BULAŞAN HASTALIKLAR
Öğr. Gör. SİBEL SERAP CEYLAN
1
TETANOZ
Şiddetli solunum sıkıntısı ve persistan tonik
spazmlarla karakterize santral sinir sistemi
hastalığıdır.
2
TETANOS
•
•
•
•
Etken: clostridium tetani
Tedavi edilmezse ölüm oranı yüksek!!!
Isı ve antiseptiklere dirençli
Vücuda deri ve mukozadaki çatlak ve
yaralardan girer.
• Doğum sırasında asepsiye uyulmadan
kesilen göbek kordonu yenidoğan
tetanosuna neden olur.
3
Epidemiyolojisi
• Gelişmiş ülkelerde giderek azalıyor...
– 50 yaşın üzerinde daha sık,
• Gelişmekte olan ülkelerde ise sık.
– Bebek ölümlerinin % 25'i,
– Neonatal bebek ölümlerinin ise % 50'sinin
nedeni tetanoz
– Her yıl 1 milyon civarında yeni vaka,
– Türkiye’de neonatal tetanozda mortalite %
44.
• Yeni doğanlarda ve yaşlılarda mortalite
yüksek.
4
Nüfus yoğunluğunun fazla oldugu,
toprağın organik maddelerden zengin olduğu,
sıcak ve nemli iklimlerde
daha sıktır.
5
Toksin( tetanospasmin ve tetanolizin)
Kan yolu ile emilerek
SİNİR SİSTEMİ
TETANOSPASMİN
sinir-kas birleşme yerlerindeki uç plaklara ve
MSS’nin motor çekirdeklerine zarar verir
İskelet kaslarında spazm
konvülsiyonlar
6
• Tetatospazmin çok güçlü bir nörotoksindir
ve bir miligram toksin 50-70 milyon fareyi
öldürebilmektedir.
7
Kuluçka dönemi
• Kuluçka 2 gün ile 2 ay (ortalama 15 gün),
• Başlangıç süresi ise ilk semptomlarla, ilk
refleks spazm arasındaki zaman (1-4 gün),
• Doku nekrozu, yabancı cisimlerle çok kirlenmiş
yaralarda inkübasyon süresi kısalabilir.
8
Kimler risk altında??
• Yeterli aşılanması olmayanlar
• Hayvan dışkısı ile teması bol tarım
işçilerinde
• Askerlerde
• Çocuklarda risk fazladır.
9
Belirti ve bulgular
• Başlangıçta, iştahsızlık, kırıklık ve yara yerinde
ağrı mevcuttur.
• Tanımlayıcı semptomlar:
*çene ve boyun kaslarının sertleşmesi
*ağız açmada ve çiğnemede zorluk
* çene kilitlenmesi (trismus)
10
yüzde gülümseme
ifadesi (risus
sardonicus)
11
vücut tahta gibi sertleşir, baş ve ayaklar geriye
doğru kayar, hasta yay görünüm alır
12
(opistotinus pozisyonu)
Opistotinus pozisyonu
13
Yenidoğan tetanosu belirtileri
• Belirtiler doğumu takiben 3-10 gün
içinde trismus ve meme almama
şeklinde başlar, daha sonra yaygın
konvülziyonlara rastlanır.
14
YENİDOĞAN TETANOZU
15
16
17
Tanı- tedavi
• Trismus, risus sardonikus, kasılma nöbetleri
ve son günlerde yaralanma hikayesi varsa,
kişi aşısız ise tanı konur.
• İlk tedavi, kasılmaların şiddetini ve sayısını
azaltmak amacıyla sedatif, trankilizan ve
kas gevşeticiler verilir.
• Tetanos basilini tahrip etmek için kristalize
penisilin veya tetrasiklin reçete edilir.
• Larenks spazmından
yapılabilir.
dolayı
trakeostomi
18
Komplikasyonlar???
• Kasılma nöbetleri
•İdrar retansiyonuna
•Kas içi kanamalara
•Dilde ülserasyona
•Vertebrada kırıklara yol açabilir.
•Solunum kaslarının spazmı
•Sekresyon birikmesi
•Aspirasyon
•Pnömoni, atelektazi
19
YARALANMALARDA
TETANOZ AŞI VE İMMÜNGLOBULİN
UYGULAMASI
20
Daha önce
tetanoz aşısı
yapılmış Temiz
Kirli yara
küçük yara
AŞI
TIG
AŞI TIG
Belli değil
+
-
+
+
0-1 kez
+
-
+
+
2 kez
+
-
+
-**
3 ve daha kez
-*
-
-***
-
* Yara 24 saatten eski ise evet
** Son aşı üzerinden 10 yıldan fazla zaman geçti ise evet
*** Son aşı üzerinden 5 yıldan fazla zaman geçti ise evet
21
Doğurganlık Çağı (15-49 Yaş) Kadınlar İçin
Tetanos ve Td Aşı Takvimi
Doz
Sayısı
Uygulama Zamanı
Koruma
Yüzdesi
Koruma
Süresi
Td 1
Gebeliğin 4. ayında (veya ilk karşılaşmada)
--
Yok
Td 2
Td 1’den en az 4 hafta sonra
80
1-3 yıl
Td 3
Td 2’den en az 6 ay sonra
(Bebeğe DaBT-IPA-Hib aşısı yaparken)
95
5 yıl
Td 4
Td 3’den en az 1 yıl sonra
ya da bir sonraki gebelikte
(Bebeğe DaBT-IPA-Hib aşısı yaparken)
99
10 yıl
Td 5
Td 4’den en az 1 yıl sonra
ya da bir sonraki gebelikte
99
Doğurganlık
çağı
boyunca
22
BAKIM
• İzolasyon gerekmez
• Kas spazmlarını azaltmak için hasta sakin
karanlık bir odada dış uyaranlardan uzak
tutulur
• Hasta yatak yaralarından korunur
• IV ve NG ile besleme yapılır
• Yaşam belirtileri hasta sedasyonda iken alınır
• Yutma güçlüğü sebebiyle hastaların sık sık
aspire edilmesi gerekir
23
• Yüksek ateş, solunum güçlüğü, adele
seyirmeleri, konvülziyon, siyanoz ve idrar
yapamama hastanın durumunun ağırlaştığını
gösterir, rapor edilmelidir
• Konstipasyonda basınçsız lavman yapılır
• Yara bakımı aseptik koşullarda yapılır
• AÇT yapılır
• Ağır durumlarda trakeostomi gerekebilir.
Trakeostomi yapılan hastalarda gereken
bakım yapılır
24
TETANOSDAN Korunma yolları
• Aşılanma ile aktif bağışıklık sağlanır.
• Toplum yaralanmada yaranın temizliği ve
sağlık kuruluşuna erken başvurunun önemi
konusunda bilgilendirilir.
• Gebelikte tetanoz bağışıklamasının önemi
anlatılır.
• İki gebelik arası 5 yıldan az olanlar için
4.ayda 1 kez 1 doz, 5 yıldan fazla olanlar
için 4.ve 6. Ayda 1’er kez 1’er doz aşı
yaptırılması önemlidir.
25
KUDUZ(RAİES, HİDROFOBİ)
• Kuduz; insan ve tüm sıcakkanlı hayvanlarda
merkezi sinir sistemini etkileyerek ölüme neden
olan, önlenebilir bir viral nedenli akut bir
ensefalittir.
• Doğada hastalığın taşıyıcısı olan hayvanlar:
Köpekler (%91)
Kedi (%2)
Diğer evcil hayvanlar (%3)
Yarasa (%2)
Vahşi hayvanlar(çakal-kurt,tilki vb.)
(%1)
26
Bulaşma yolu
ısırma yoluyla,
Bulaşık materyalin
(tükürük, beyin dokusu
gibi) taze bir yara ya da göz, burun ve ağız
gibi zayıf bir örtü ile kaplı dokularla direk
temasıyla,
inhalasyon (solunum) yoluyla,
kornea nakli ile
farelerde deneysel olarak sindirim
olur.
Kuduz
yolu ile
bir hayvana; dıştan temas edilmesi ya
da kan, idrar ve dışkısıyla temas edilmesi bir
27
bulaştırma yolu oluşturmaz.
Bulaşma ;
Etken ısırma yerinden sinirler yoluyla
merkezi sinir sistemine (beyin ve beyinciğe)
ve daha sonra da tükürük bezlerine taşınır.
Bu dönemde hastalık belirtileri görülmez.
Bu
dönemde
etken
tükürükte
olmadığından
ısırma
ile
hastalığın
bulaşması söz konusu değildir.
28
Etkenin beyine gelmesi, burada hızla
çoğalması ve takiben tükürük bezlerine
geçmesiyle birlikte klinik belirtiler
ortaya çıkar
Belirtilerin ortaya çıkmasından 2-10 gün
sonra da (ortalama 3-5 gün) ölüm
meydana gelir.
29
Bulaşma süresi
Köpek ve Kedilerin kuduz hastalığını
bulaştırması, hastalık belirtileri oluşmadan
3-7 gün önce başlayıp hastalık belirtilerinin
bulunduğu sürece devam eder.
30
EPİDEMİYOLOJİ
DSÖ’nün2010 verilerine göre;
• Kuduz 150’den fazla ülkede görülmekte
• Dünya genelinde her yıl 55.000 kişi kuduz
nedeniyle ölmektedir.
• Şüpheli kuduz hayvanlar tarafından ısırılan
insanların %40’ı 15 yaş altı çocuklardır.
31
• Kuduza bağlı ölümlerin %99’unun kaynağı
köpeklerdir.
• Her yıl 15 milyondan fazla kişiye temas
sonrası profilaksi uygulanmakta ve bu
uygulamanın yıllık 327.000 kuduza bağlı
ölümü önlediği tahmin edilmekte.
• Kuduza bağlı ölümlerin %95’i Asya ve
Afrika’da olmaktadır.
32
Klinik Belirtiler
• İnsanlarda kuduzun ilk belirtileri ateş, baş ağrısı ve
genel bir halsizlik hali gibi grip benzeri, spesifik
olmayan bulgulardır.
Hastalığın ilerlemesiyle;
 Kaygı (anksiyete),
 Zihinsel bulanıklık,
 Uykusuzluk, Sayıklama,
 Hayal
görme
(halüsinasyonlar),
telaşa
kapılma
(eksitasyon),
 Kısmi felç
 Güç yutkunma,
 Isırma isteği
 Aşırı tükrük oluşumu
 Su ve ışıktan korkma gibi sinirsel belirtiler ortaya
33
çıkar.
İnkubasyon dönemi
• 2-8 hafta (birkaç günden başlar-yıllarca).
• Vahşi hayvan ısırmalarında,
• SSS’e yakın ısırıklarda,
• Sinirden zengin bölge ısırıklarında,
• Derin ısırıklarda,
• Virusun inokulum miktarı ve virulansı yüksekse,
• Konağın immunitesi yetersizse
• Çocuklarda inkübasyon süresi daha kısadır.
34
Hastalığın Kuluçka Süresi:
Bu süre !!!!!!
• Alınan virüs miktarına,
• Yaranın merkezi sinir sistemine olan
yakınlığına,
• Yara bölgesindeki sinir dokusunun sıklığına,
• Yaranın büyüklüğüne,
• Isırılan yerde elbise bulunmasına göre
değişmektedir
35
Kuduz-prodromal dönem
• Prodrom dönemi (2-10 gün)
• SSS’e ulaşma ile yakınmalar başlar
• Ateş, halsizlik, baş ağrısı, bulantı, ishal gibi
nonspesifik belirtiler olabilir
• Hastaların yarısında yara yerinde ağrı ve
parestezi görülür.
• Hırçınlık, gerginlik, konsantrasyon bozuklukları
görülebilir.
36
Akut Nörolojik Sendrom ( 2-7 gün)
1. Ensefalitik kuduz (furious)
En sık görülen klinik şekildir.
Hiperaktivite, halusinasyon, oryantasyon bozuklukları
görülür.
 Hipertermi, taşikardi, hipersalivasyon vardır
Yutma kaslarında ağrılı spazmlar su sesi ile dahi
uyarılabilir (hidrofobi)
Fotofobi ve aerofobi ortaya çıkar
Önce çizgili daha sonra otonom kaslarda kasılmalar ortaya
çıkar
Asfiksi, aritmi sonucu hasta ölür
37
Paralitik kuduz
Esas tutulan bölge spinal korddur
Genellikle kızgın kuduzdan sonra görülür.
Paralizi sıklıkla yara bölgesinde belirgindir.
Yaygın ve simetrik olabilir.
Bilinç genellikle açıktır.
Hastalığın ilerlemesiyle bilinç bozulur
38
Koma dönemi (3-33 gün):
• Fatal komplikasyonlar ortaya çıkar
• Ölüm veya iyileşme
• Yaşam süresi tıbbi bakıma bağlıdır
(>%99 fatal).
• Her ısırma sonrasında kuduz olmaz.
ısırık sonrası kuduza bağlı mortalite
%35-57dir.
39
Kuduzun Laboratuvar Tanısı
 Histopatolojik
tanı;
beyin
otopsi
materyalinde
negri
cisimciklerinin
gösterilmesi(%20-30 görülmez)
 Virus kültürü
 Floresan Antikor Tekniği(FAT); şüpheli
materyal veya cilt biopsi örneğinde antijen
aranır
 Enfekte
materyalin
fare
beynine
inokulasyonu beyinde negri veya antijen
aranması.
 Seroloji; Hastalığın geç dönemlerinde
hastanın kan ve BOS’unda antikor aranması
40
KUDUZUN TEDAVİSİ
• Tedavisi yoktur
• Belirtiler başladıktan sonra aşı ve
serumun faydası yoktur
• Hastayı rahatlatmak için morfin dışı
sedatifler uygulanabilir
41
Korunma-1
• Temasın önlenmesi
Evcil hayvanların aşılanması, vahşi
hayvanlardan uzak durma
• Temas öncesi bağışıklama
0, 7 ve 28. günlerde toplam 3 aşı kas
veya cilt içine yapılır. 1 yıl sonunda bir doz
ve 2-3 yılda bir rapel önerilir.
• Daha önce aşılananlara şüpheli temas
sonrasında yalnız 0. ve 3. günlerde 2 doz
aşı önerilir.
42
Temas öncesi aşılama önerilen risk grupları
• Hayvan bakıcıları, korucular
• Çöpçü, avcı
• Mağarada çalışanlar
• Veterinerler
• Kuduz laboratuvarında çalışanlar
• Köpek
kuduzunun
sık
görüldüğü
yerlere
seyahat edenler
43
Temas sonrası profilaksi
• Temas tipinin virus taşıma potansiyeli
• Isırığın derinliği, tırmalama, sıyrık, mukoza
veya açık yaraların salya ile teması
• Hayvanın enfeksiyöz olma potansiyeli;
• Hayvandan elde edilen dokularda virus varlığı,
• Hayvanın aşısız olması,
• Provake olmayan saldırı,
44
• Hayvanda kuduz düşündüren bulgu
varlığı, vahşi hayvan, o bölgedeki kuduz
insidansı
• Kuduz ısırık, bütünlüğü bozulmuş deri
(kesi, çizik, yara) ya da müköz
membranlardan geçer.
• Sağlam deriyi yalama riskli kabul edilmez
45
Kimlere aşı uygulanmaz
 Aşılı hayvan tarafından ısırılma
 Bilinen ve halen sağlam hayvan tarafından 10
günden önce ısırılmış
 Fare ve soğuk kanlı hayvan ısırıkları
 Kuduz şüpheli hayvanı besleyen, kan, idrar, dışkısı
ile teması olan, pişirilmiş et ve sütünü tüketen
 Kuduz olmayan insan ısırıkları
 Kuduz hastasına rutin bakım uygulayanlar
 Aşı ve Ig
uygulamasının risk olduğu (ağır
hastalık, malnütrisyon) ve hayvanı 10 gün gözetim
altında tutulabildiği durumlar
46
Temas sonrası korunma
Yara bol su ve sabunla yıkanır, povidon iyot
veya
başka
bir
virusidal
solusyon
uygulanabilir.
Bağışıklama
özgeçmişine
bakılarak
gerekirse tetanoz aşısı uygulanır
Penisilin grubu antibiyotikler verilir
Dikiş atılmaz (Gerekli ise dikiş bölgesine
önceden Ig verilmelidir)
Toplam Immunglobulin dozunun yapılabildiği
kadarı yara bölgesine, geri kalan miktar
kalçadan verilir
47
Aktif bağışıklama
• Aşı 0, 3, 7, 14 ve 28. günlerde toplam 5 doz
deltoid
kasa
uygulanır
(gluteal
bölgeden
yapılmamalıdır).
• Kuduzun
kuluçka
dönemi
çok
değişken
oldugundan temastan sonra geçen süreye
bakılmaksızın aşılama başlanır. Hayvanın 10
günlük
gözlemi
sonunda
kuduz
olmadığı
anlaşılırsa aşılamaya son verilir.
48
• Hayvan takip edilebiliyorsa aşıya başlanır ve 10 günün
sonunda halen hayatta ise aşı sonlandırılır, ölmüşse
beyindeki negri cisimcikleri incelenmek üzere
laboratuvara gönderilir
• Hayvan kaçmışsa kuduz olarak değerlendirmekte
fayda vardır.
• Aşı başlanan kişiye bir haftadan sonra Ig
yapılmamalıdır (aşı sonucu gelişecek olan yanıtı
baskılar)
• Daha önceden bağışıklanmış kişilere temas sonrası 0
ve 3. günlerde 2 doz aşı yapmak yeterlidir (seruma
gerek yok)
• Gerekirse gebelere aşı yapılabilir
49
Kuduz Çıkan Bir Bölgede Neler Yapılır?
 3285 sayılı
o Kuduz
Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanununa göre;
hastalığından
şüphe
edilen
hayvanlar
muhtarlıklar ya da belediyeler tarafından yapılan kapalı
yerlerde, masrafları hayvan sahibine ait olmak üzere 10
gün gözlem altına alınır.
o Hastalığa
yakalanmış ve hasta hayvan tarafından
ısırılmış hayvanlar tazminatsız olarak öldürülür ve imha
edilir. Isırılan hayvan sahiplerinin öldürülmelerine rıza
göstermemeleri durumunda en geç 5 gün içinde kuduz
aşısı ile tedavi altına alınarak, masrafları hayvan
sahibine ait olmak üzere karantina uygulanır.
o
Hastalık çıkan yerdeki sahipsiz köpekler muhtarlar
ya da belediye zabıtalarınca tazminatsız olarak
öldürülür ve imha edilir.
50
o Kuduz
hastalığının bulaşmasından şüphe edilen
hayvanlar da tazminatsız olarak öldürülür ve imha
edilir. Sahipleri öldürülmelerine rıza göstermez ise
en geç 5 gün içinde kuduz aşısı ile tedavi altına
alınarak, masrafları hayvan sahibine ait olmak üzere
karantina uygulanır. Karantina süresi;


Et yiyenler, tek tırnaklılar ve sığırlarda 6 ay,
Koyun, keçi, domuz ve kanatlılarda 3 ay uygulanır.
o Kuduz hastalığından ya da bulaşmadan şüphe edilen
hayvanların bulundukları yerin dışına çıkarılmasına
izin verilmez, bu hayvanların kesilmesi, etlerinin
tüketilmesi yasaktır, sütleri imha edilir.
51
o
Sahipli kedi ve köpeklerin kuduz hastalığına karşı
aşılanması mecburidir. Köpekler 6, kediler 3 aylık
olduklarında aşılanır ve aşı her yıl tekrar edilir. Aşı
belgesi bulunmayan hayvanlar öldürülür ve imha
edilir.
o Kuduz hastalığına yakalanmış ya da hastalıktan
şüpheli bir köpek gözlem altında iken kaçarsa, o
mıntıkanın 10 km.’lik çevresindeki tüm sahipsiz
köpekler öldürülür ve imha edilir. Sahipli köpekler
zincire bağlanır.
o
Kuduz hastalığı
tedbirleri;
nedeniyle
konulan
karantina
* et yiyen, tek tırnaklılar ve sığırlarda 6 ay sonra,
* koyun, keçi, domuz ve kanatlılarda 3 ay sonra
kaldırılır.
52
53