kronik hastalıklar epidemiyolojisi ve halk sağlığı yönünden yaşlılık

KANSER EPİDEMİYOLOJİSİ
VE KORUNMA
Hoca yıldızlı slaytlara önem verin dedi.
O slaytları toplu olarak en başa koydum.(renkli olanlar)
Kolay gelsin
Kronik hastalıkların artması
Yaşam biçimi değişiklikleri

Ayak üstü yeme alışkanlığındaki artış

Sigara, alkol kullanımında artış

Hayvansal besinlerin tüketiminde artış

Hareketsiz yaşam biçiminde artış
Çevresel etmenler

Hava kirliliği

Kimyasallar

Katkı maddeleri
*
Hastalık nedenlerinden korunma
*
•Sigara içilmemesi (akciğer Ca, koroner kalp hst., osteoporoz, mesane
ve serviks Ca)
•Lifli-posalı gıdalara beslenmede daha çok yer verilmesi
(hipertansiyon, koroner kalp hastalığı, bazı kanserler)
•Düzenli fizik egzersiz yapılması (hfda 3-4 kez 30 dk süreli)
• (hipertansiyon, koroner kalp hastalığı, osteoporoz, dejeneratif artrit vb.)
Kanser tipi sıklığı ve ölümler *
Dünyada en çok tanı konulan kanserler;

akciğer (%13,0),

meme (%11,9) ve

kolon (%9,7) iken
Kanser tipi sıklığı
Erkek
Kadın
Akciğer
Meme
Prostat
Kolorektum
Kolorektum
Akciğer
Mide
Serviks
Karaciğer
Mide
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs297/en/
*
*
Erkek *
Kadın*
205,4
165,3
IARC’a üye 24 ülke 236,4
192,5
AB (28 ülke)
314,9
243,2
ABD
347,0
297,4
Türkiye**
241.7
169.3
Dünya
6
Cancer Epidemiology
20 July 2017
Uluslararası Kanser Ajansı (IARC) Tarafından Yayınlanan Globocan 2012
Verilerine Göre Türkiye’nin Durumu (Deri Dışında Kalan Kanserlerin
Karşılaştırılması)
*Yaşa göre standardize edilmiş hız 100.000 kişide ** Türkiye Birleşik Veri Tabanı
Kanserin Bilinen risk faktörleri
*
7
Cancer Epidemiology
20 July 2017

Sigara

Üreme ile ilgili faktörler

Diyetle ilgili faktörler

Sosyoekonomik durum

Obezite

Çevresel kirlenme

Egzersiz

Ultraviyole ışınları

Meslek

Radyasyon

Genetik yatkınlık

İlaçlar

Enfeksiyon ajanları

Elektromanyetik alanlar
*
 Yüksek
VKİ (BMI),
 Düşük meyve ve sebze alımı,
 Fizik aktivite eksikliği,
 Tütün kullanımı
 Alkol kullanımı.
Cancer Epidemiology
20 July 2017
Kanser ölümlerinin 1/3’ü
beş (5) risk faktörüne bağlıdır
8
*
9
Cancer Epidemiology
20 July 2017
Primer Korunma
(Risk Faktörleri Kontrolü)

Kanser eğitimi & mevzuat düzenlenmesi

Tütün / alkol önleme ve bırakma

Diyet: yüksek lifli, düşük yağlı, meyve ve sebzeler

Kilo kontrolü

CYBH önleme ve kontrolü

Güneş ışınlarına /radyasyona maruziyetin takibi

Risk Faktörlerinin kontrolu (işyerinde veya dışarda)
Kanser nedir?
“Kanser vücudun herhangi bir organını
(parçasını) etkileyebilen 100 den fazla
hastalığın yer aldığı bir grubun ortak adıdır.”
malign tümör veya neoplazm
…..DSÖ
Kanser kontrolsüz büyüme ve anormal hücrelerin
yayılması ile karakterize hastalıklar grubunun
adıdır.
20 July 2017
Cancer Epidemiology
10
Biyolojik temel
İnişisasyon
Normal
hücre
20 July 2017
Progresyon
Promosyon
Başlangıç
hücresi
Pre-kanseröz
hücre
Cancer Epidemiology
Kanser
11
TARİHÇE
İnsanlık tarihi kadar eskidir.
20 July 2017
Cancer Epidemiology
12
HİPOKRAT (460-370 B.C)

Damar etrafındaki tümörü Yengeç kollarına benzeterek
karkinos (Yunanca Yengeç) demiştir. İngilizce carcinos or
carcinoma.
20 July 2017
Cancer Epidemiology
13
Dünyada Kanser vaka ve ölüm sayısı
2008
Vaka
Ölüm
sayısı
sayısı
12.7 milyon 7.6 milyon
2012
14.1 milyon 8.2 milyon
2025
19.3 milyon
2030*
21.7
13 milyon
*ACS ev IARC 2015 kanserle ilgili küresel gerçekler
Oluşumunda kişisel ve genetik etkenlerin rol oynadığı,
Genellikle yavaş ilerleyen, tam iyileşmeyen, orta
yaşlarda başlayan ve ömür boyu süren,
kalıcı sakatlıklara neden olabilen,
Çoğunlukla enfeksiyöz olmayan türde hastalıklara
kronik hastalık adı verilmektedir.

En yaygın, maliyeti en yüksek ve önlenebilir
kronik hastalıklar;



Kardiyovasküler hastalık (kalp hastalığı ve inme)
Kanser
Diyabet
Ölüm nedenlerinde
ilk on hastalık
1900
2000
Pnömoni
Koroner kalp hastalığı
Tüberküloz
Kanserler
Enterit
Serebrovasküler hastalıklar
Koroner kalp hastalığı
KOAH
Serebrovasküler hastalıklar
Kazalar
Nefrit
Diabetes Mellitus
Kazalar
İnfluenza ve pnömoni
Kanserler
Alzheimer hst.
Neonatal hastalıklar
Nefrit, nefrotik send., nefrosis
Difteri
Kr. Karaciğer hst.
Türkiye İl ve İlçe Merkezlerinde
Ölüm Nedenleri
1935
Ölüm Nedeni
2000
Orantılı Hız (%)
Ölüm Nedeni Orantılı Hız (%)
1- Pnömoni
15.5
1- Kalp damar hst.
24.7
2- Kalp Hst.
12.5
2- Serebrovask. olay 15.0
3- Enterit
10.1
3- Kanser
4- Tüberküloz
9.3
4- Enfeksiyon
8.8
5- Perinatal
8.8
5- Solunum sist.hst
8.0
13.1
Yıllar içinde ne oldu?
 Enfeksiyon
hastalıkları azaldı
 Yaşlı nüfus ve kronik hastalıklar arttı
Enfeksiyon hastalıklarının azalması
Bağışıklama programları
 Antibiyotikler
 Su ve besin hijyenindeki gelişmeler
 Barınma sağlığı
 Atıkların uzaklaştırılması

Kronik hastalıkların artması
Yaşam biçimi değişiklikleri




Ayak üstü yeme alışkanlığındaki artış
Sigara, alkol kullanımında artış
Hayvansal besinlerin tüketiminde artış
Hareketsiz yaşam biçiminde artış
Çevresel etmenler



Hava kirliliği
Kimyasallar
Katkı maddeleri
*
KRONİK HASTALIKLARDAN KORUNMA
VE KONTROL PROGRAMLARI
1- Hastalık nedenlerinden korunma
2- Hastalığın erken dönemde saptanması
3- Zamanında ve uygun tedavi yapılması
4- Tedavi sonu izleme
Hastalık nedenlerinden korunma
*
•Sigara içilmemesi (akciğer Ca, koroner kalp hst., osteoporoz, mesane
ve serviks Ca)
•Lifli-posalı gıdalara beslenmede daha çok yer verilmesi
(hipertansiyon, koroner kalp hastalığı, bazı kanserler)
•Düzenli fizik egzersiz yapılması (hfda 3-4 kez 30 dk süreli)
• (hipertansiyon, koroner kalp hastalığı, osteoporoz, dejeneratif artrit vb.)
Hastalığın erken dönemde saptanması
İkincil düzeyde korunma sağlar (erken tanı)
* Sağlık eğitimi ve taramalar ile yürütülür
* Uygun bir tanı ve tedavi yöntemi olan hastalıklarda
uygulanır (meme ve serviks kanseri gibi)
Zamanında ve uygun tedavi yapılması
Amaç;
Beklenen yaşam süresinin uzatılması,
Komplikasyonların önlenmesi ve
Yaşam kalitesinin yükseltilmesidir.
Tedavi sonu izleme
Tedavi genellikle yaşam boyu olduğu için belli
aralıklarla izlenmelidir.
İzlemlerde; hastalığın kontrol altında olup
olmadığı ve olası komplikasyonlar değerlendirilir.
Yaşlı nüfus artışı
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün yaptığı bir sınıflamada;

45-59 yaş arası orta yaş,

60-74 yaş arası yaşlılık,


75-89 yaş arası ileri yaşlılık,
90 ve üstü ise ihtiyarlık kategorisine alınmıştır.

BM 60 yaş ve üstünü yaşlı kabul etmektedir.

Gelişmiş ülkelerde 65 yaş ve üstü yaşlı olarak kabul
edilmektedir.
Çocuk nüfusun azalması

Doğurganlığın azalması
Toplam Doğurganlık Hızı (TDH) dünyada 1950’de 5 iken, 2000’de
2.8’e düşmüş
TDH’nin yenilenme hızının altında olduğu ülke sayısı 1975’te 22,
günümüzde 70’i aşmış, 2025’te beklenen ise 120 ülke
Ülkemizde 30 yılda yarı yarıya azalmış (4.33’ten 2.16’ya)

Kadınların geç evlenmesi

Aile planlaması hizmetleri
*
Kanser tipi sıklığı ve ölümler
Dünyada en çok tanı konulan kanserler;
 akciğer (%13,0),
 meme (%11,9) ve
 kolon (%9,7) iken
Kanser tipi sıklığı
Erkek
Kadın
Akciğer
Meme
Prostat
Kolorektum
Kolorektum
Akciğer
Mide
Serviks
Karaciğer
Mide
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs297/en/
*
Enfeksiyon---kanser



Enfeksiyonlara bağlı kanser sıklığı gelişmekte
olan ülkelerde %23, gelişmiş ülkelerde %7.
Gelişmekte olan ülkelerde, erkeklerde en sık
görülen 5 kanserin ikisi (Karaciğer ve mide)
kadınlarda (serviks ve mide) enfeksiyon
sonucu oluşur.
HBV/HCV ve HPV kansere bağlı ölümlerin
%20’sinden sorumlu (düşük ve orta gelirli
ülkelerde)
Estimated Cancer Deaths in the US in 2013
Türkiye’de bir yıl içinde yaklaşık 174 bin kişiye
kanser teşhisi konulmaktadır.
Türkiye’de kanserin sıklığı Avrupa Birliği ülkeleri
ve Amerika’ya göre daha düşüktür.
20 July 2017
Cancer Epidemiology
34
Türkiye’de
Erkeklerde; en sık akciğer ve prostat . Erkeklerde
tütün ve tütün ürünlerine atfedilen vaka sayısı
30.779’dur.
Kadınlarda; en sık meme kanseri, kanser tanısı
konan her 4 kadından biri meme kanseridir.
Bir yıl içinde toplam 17.531 kadına meme kanseri
teşhisi konulmuştur.
20 July 2017
Cancer Epidemiology
35
Her Yüzbin Kişide, Yılda Tespit Edilen Kanser Sayısının Cinsiyete Göre Dağılımı
20 July 2017
Cancer Epidemiology
36
*
Uluslararası Kanser Ajansı (IARC) Tarafından Yayınlanan Globocan 2012
Verilerine Göre Türkiye’nin Durumu (Deri Dışında Kalan Kanserlerin
Karşılaştırılması)
Erkek *
Kadın*
Dünya
205,4
165,3
IARC’a üye 24 ülke
236,4
192,5
AB (28 ülke)
314,9
243,2
ABD
347,0
297,4
Türkiye**
241.7
169.3
*Yaşa göre standardize edilmiş hız 100.000 kişide ** Türkiye Birleşik Veri Tabanı
20 July 2017
Cancer Epidemiology
37
Kanser oluşumu


Genetik
Çevresel
(Dışsal)
Etkileşme
Fiziksel Karsinojen, ultraviyole ve iyonizan rad.;
Kimyasal karsinojenler, asbest, sigara dumanı
bileşenleri, aflatoksin (gıda), arsenik (su);
Biyolojik karsinojenler, virus, bakteri, parazit
Yaşlanma
Davranış
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs297/en/
20 July 2017
Cancer Epidemiology
38
*
Kanserin Bilinen risk faktörleri

Sigara

Üreme ile ilgili faktörler

Diyetle ilgili faktörler

Sosyoekonomik durum

Obezite

Çevresel kirlenme

Egzersiz

Ultraviyole ışınları

Meslek

Radyasyon

Genetik yatkınlık

İlaçlar

Enfeksiyon ajanları

Elektromanyetik alanlar
20 July 2017
Cancer Epidemiology
39
Kanser ölümlerinin 1/3’ü
beş (5) risk faktörüne bağlıdır
*
Yüksek VKİ (BMI),
 Düşük meyve ve sebze alımı,
 Fizik aktivite eksikliği,
 Tütün kullanımı
 Alkol kullanımı.

20 July 2017
Cancer Epidemiology
40
CaBelirlenmiş ilişkiler







20 July 2017
Sigara & akciğer Kanseri
Asbest & akciğer Kanseri
Deri Endüstrisi & Nazal Kanser
Boya & Mesane kanseri
İyonizan radyasyon & Bir çok kanser türü
EBV & Burkitt Lenfoma
HPV & Serviks Kanseri
Cancer Epidemiology
41
Sigara ile ilgili gerçekler
Sigara dünyada
• tek başına,
• en büyük,
• kaçınılabilir
Kanser nedenidir.
Dünyada
• Tüm kanserlerin %20 si,
• Akciğer kanserlerinin %70
inin nedenidir.
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs2
97/en/
1. IARC. Monographs on the Evaluation of
Carcinogenic Risks to Humans VOLUME 83
Tobacco Smoke and Involuntary Smoking.
2004. View resource(link is external)
2. Swerdlow AJ, Peto R, Doll R. Epidemiology of
cancer. In: Oxford Textbook of Medicine.
Oxford, UK: Oxford University Press;
2010:299–332.
View resource
20
July 2017
Cancer Epidemiology
42
Sigara ile ilgili gerçekler
Uzun dönem içicilerin 2/3 ü alışkanlıkları nedeniyle
ölmektedir.
Sigaraya bağlı nedenlerle ölenler orta yaşta
ölmektedir.
Sigara içenler ortalama 10 yıl kaybetmektedir.




Doll R, Peto R, Wheatley K, Gray R, Sutherland I. Mortality in relation to smoking: 40 years’
observations on male British doctors. BMJ (Clinical research ed.). 1994;309(6959):901–
11. View summary on PubMed(link is external)
Doll R, Peto R, Boreham J, Sutherland I. Mortality in relation to smoking: 50 years’ observations on
male British doctors. BMJ (Clinical research ed.). 2004;328(7455):1519. View summary on PubMed(link
is external)
Banks E, Joshy G, Weber MF, et al. Tobacco smoking and all-cause mortality in a large Australian
cohort study: findings from a mature epidemic with current low smoking prevalence. BMC medicine.
2015;13:38. View summary on PubMed(link is external)
Jha P. Avoidable global cancer deaths and total deaths from smoking. Nature reviews. Cancer.
2009;9(9):655–64.
20 July 2017
Cancer Epidemiology
43
Aşırı kilo ve obezite
Önemli çalışmalar aşırı kilo ve obezitenin çeşitli
kanser riskini artırdığını göstermektedir.
Erkeklerde; özefagus adenokarsinomu (RR 1.52, p<0.0001) ve troit
(1.33, p=0.02), kolon (1.24, p<0.0001), ve renal (1.24, p <0.0001)
Kadınlarda endometrium (1.59, p<0.0001), safra kesesi (1.59, p=0.04),
özefagus adenokarsinomu (1.51, p<0.0001), ve renal (1.34,
p<0.0001)




Bianchini, F., Kaaks, R. & Vainio, H. Overweight, obesity, and cancer risk. The Lancet Oncology 3,
565–574 (2002). View summary on PubMed(link is external)
International Agency for Research on Cancer (IARC). Weight Control and Physical Activity. IARC
Handbooks of Cancer Prevention/ World Health Organization, International Agency for Research on
Cancer 6, 1–315 (2002).View resource(link is external)
Renehan, A. G., Tyson, M., Egger, M., Heller, R. F. & Zwahlen, M. Body-mass index and incidence of
cancer: a systematic review and meta-analysis of prospective observational studies. The Lancet 371,
569–78 (2008). View summary on PubMed(link is external)
Reeves, G. K. et al. Cancer incidence and mortality in relation to body mass index in the Million Women
Study: cohort study. BMJ 335, 1134 (2007). View summary on PubMed(link is external)
20 July 2017
Cancer Epidemiology
44
Aşırı kilo ve obezite
DSÖ, aşırı kilo ve obezitenin sigaradan sonra bilinen
en önemli kaçınılabilir kanser nedeni olduğunu
söylemektedir.
•
World Health Organization. Report of a Joint WHO / FAO Expert Consultation on Diet, Nutrition and the
Prevention of Chronic Diseases. 160 (2003). View resource(link is external)
20 July 2017
Cancer Epidemiology
45
Koruma & Kontrol
Kapsamlı yaklaşım



20 July 2017
Entegre koordineli yaklaşım gereklidir;
Sağlığın geliştirilmesi (promosyon),
korunma, erken tanı, yönetim,
rehabilitasyon, palyatif bakım
Kamu, özel ve sivil toplum kuruluşlarının
ortak çalışmasını gerektirmektedir.
Cancer Epidemiology
47
Primer Korunma
(Risk Faktörleri Kontrolü)







20 July 2017
*
Kanser eğitimi & mevzuat düzenlenmesi
Tütün / alkol önleme ve bırakma
Diyet: yüksek lifli, düşük yağlı, meyve ve sebzeler
Kilo kontrolü
CYBH önleme ve kontrolü
Güneş ışınlarına /radyasyona maruziyetin takibi
Risk Faktörlerinin kontrolu (işyerinde veya
dışarda)
Cancer Epidemiology
48
Sekonder Korunma



Erken tanı / tarama: en iyi zaman pre-invasif
(in-situ) veya pre-malign aşamalarda.
Örnekler: serviks, meme, prostat, kolon, oral,
deri, testis, vb.
Kanser kayıtları (hastane, nüfus bazında)
Yönetim (tedavi): çoklu yönlü: cerrahi,
kemoterapi, radioterapi, ağrı terapisi
20 July 2017
Cancer Epidemiology
49
20 July 2017
Cancer Epidemiology
50
Erken tanı örnekleri

Meme Kanseri


Prostat >50yaş üstü



Mamografi ve klinik meme muayenesi 40 yaşından
sonra her yıl (ACS)
PSA kan testi/ yılda
Rektal tuşe/yılda
Kolorektal kanser 50 yaş üstü için 4 öneri




20 July 2017
Gaytada gizli kan testi (FOBT) her yıl
Fleksibil sigmoidoskopi 5 yılda bir
Çift kontrast baryum grafi 5 yılda bir
Kolonoskopi her 10 yılda
Cancer Epidemiology
51