böcek sokmaları ve allerjileri

BÖCEK SOKMALARI
VE
ALLERJİLERİ
Haz:Dr.Hüseyin A. Solğun
Mod:Prof.Dr.Derya Altıntaş
•
Sağlık Slaytları
•
http://hastaneciyiz.blogspot.com
SUNUM PLANI
• A-Pediatrik vakalarda en sık karşılaşılan
böcek sokmaları nelerdir ;
• B-Hangi böcek sokmalarında alerjik
reaksiyonlar söz konusudur ;
• C-Alerjik reaksiyonların tanımlanması ;
• D-Tedavi yaklaşımları .
A- BÖCEK SOKMALARI
PEDİATRİK VAKALARDA EN SIK
BÖCEK SOKMALARI
• YILAN SOKMALARI
• AKREP SOKMALARI
• KENE ISIRMALARI
KENE ISIRMALARI
Kırım – Kongo Kanamalı Ateşi
HUDUT ve SAHİLLER SAĞLIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Karantina Daire Başkanlığı
6
HUDUT ve SAHİLLER SAĞLIK
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Karantina Daire
Başkanlığı
Kırım – Kongo Kanamalı Ateşi
7
HUDUT ve SAHİLLER SAĞLIK
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Karantina Daire
Başkanlığı
Kırım – Kongo Kanamalı Ateşi
8
HUDUT ve SAHİLLER SAĞLIK
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Karantina Daire
Başkanlığı
Kırım – Kongo Kanamalı Ateşi
9
HUDUT ve SAHİLLER SAĞLIK
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Karantina Daire
Başkanlığı
Kırım – Kongo Kanamalı Ateşi
10
KIRIM-KONGO
KANAMALI ATEŞİ
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
KENE NEDİR?
Ülkemizde halk arasında kene, sakırga, yavsı,
kerni gibi isimlerle bilinmektedir.
Keneler zorunlu kan emici artropodlar olup
dünyanın her bölgesinde yaşamaktadırlar.
Keneler morfolojik olarak diğer artropodlardan
farklı olup, vücutları tek bir parçadan oluşmuştur.
Vücudun ön tarafında ağız organelleri yer
almaktadır.
Günümüzde yeryüzünde yaklaşık 850 kene türü
bilinmektedir.
24
Kırım – Kongo Kanamalı Ateşi
Hyalomma
25
Hyalomma
• KKKA’nın bulaşmasında Hyalomma soyuna ait
keneler daha büyük bir yere sahip olmakla
birlikte, 30 kene türünün bu hastalığı
bulaştırabileceği bildirilmektedir. Henüz ergin
olmamış Hyalomma soyuna ait keneler, küçük
omurgalılardan kan emerken virüsleri alır,
gelişme evrelerinde muhafaza eder. Keneler,
insan veya hayvanlardan kan emerken virüsleri
de bulaştırırlar.
-Hyalomma soyuna ait keneler Ülkemizin de içinde
bulunduğu çok geniş bir coğrafik alanda
yerleşmişlerdir.
- Ülkemiz kenelerin yaşamaları için coğrafi açıdan
oldukça uygun bir yapıya sahiptir.
-Türlere göre değişmekle beraber kenelerin, küçük
kemiricilerden, yaban hayvanlarından evcil
memeli hayvanlara ve kuşlara kadar geniş bir
konakçı spektrumları mevcuttur.
28
Ülkemizin coğrafik yapısı ve iklimi kenelerin
yaşamaları için uygun bir yapıya sahiptir. Bu
sebeple hastalık, özellikle hayvancılığın yapıldığı;
nemin, çalı ve çırpılı alanlar ile gür otlakların
bulunduğu yerler başta olmak üzere, ülkemizin her
yerinde görülebilir.
29
Kırım – Kongo Kanamalı Ateşi
Virüsün Tarihçesi
• 1944-45
•
•
•
Kırım
– Kırım Kanamalı Ateşi
1956
Kongo
– Kongo Hastalığı
1968
– İki etkenin biyolojik olarak aynı olduğu bulunmuş
1979
– İki coğrafik bölgenin adına uygun olarak
Kırım-Kongo Kanamalı Ateş Virüsü
(Crimean-Congo Hemorrhagic Fever Virus; CCHFV)
Virüsün Taksonomisi
• Aile: Bunyaviridae
– Genuslar
• Orthobunyavirus
• Phlebovirus
• Hantavirus
• Tospovirus (Bitkiler)
• Nairovirus (34 strain, 7 serogrup)
– Serogrup: Nairobi koyun hastalığı grubu
 Dugbe Virüsü
 Nairobi Koyun Hastalık Virüsü
– Serogrup: Kırım-Kongo Kanamalı Ateş Virüsü
 Kırım-Kongo Kanamalı Ateş Virüsü
 Hazara virüs
Nasıl Bulaşır ?
Hastalık insanlara kenelerin ısırması veya
kenelerle temas sonucu bulaşır; evcil hayvanlara
da kenelerin ısırması ile bulaşabilmektedir.
Ancak, hastalık hayvanlarda belirtisiz
seyrederken insanlarda öldürücü olabilmektedir.
Kemirici hayvanlar, kuşlar ve keneler hastalığın
doğadaki devamlılığını sağlarlar. Keneler
beslenmek için hayvanlardan kan emerler; kan
emme sırasında aldıkları virüsü vücutlarında
çoğaltırlar ve insanlara kan emerken bulaştırırlar.
Hastalık kene ısırmasının yanı sıra,
vücudunda virüs bulunan hayvanların
kanlarına, vücut sıvılarına veya diğer
dokularına temas etmekle bulaşabildiği
gibi bu hastalığa yakalanmış insanların kan
veya vücut sıvılarına temas sonucu da
bulaşma olabilmektedir.
Riskli kişiler ?
Hastalık için çiftlik çalışanları, çobanlar,
kasaplar, mezbaha çalışanları, hayvancılık
ile uğraşanlar, veteriner hekimler, veteriner
sağlık teknisyenleri, akut hastalarla temas
olasılığı bulunan salgın bölgelerde görev
yapan sağlık personeli, askerler, kamp
yapanlar risk altındadır.
Kuluçka süresi ?
Kene tarafından ısırılma ile virüsün
alınmasını müteakip kuluçka süresi
genellikle 1-3 gündür; bu süre en fazla 9
gün olabilmektedir. Enfekte kan, ifrazat
veya diğer dokulara doğrudan temas
sonucu bulaşmalarda bu süre 5-6 gün; en
fazla ise 13 gün olabilmektedir.
KLİNİK-1
• Klinik semptomlar ; kene ısırmasıyla vücuda
•
•
•
•
giren virüsün neden olduğu trombositopeni ve
vasküler hasarın sonucudur.Bu da KKKA’indeki
kanamaların nedenidir.
Karaciğerde: Hemorajik nekroz, hepatosellüler
nekroz, mononükleer hücre infiltrasyonu
Dalakta: Lenfosit tüketimi
Akciğerde: Hemoraji ve ödem
Kİ: Hemofagositoz
KLİNİK-2
ateş
ani başlayan baş ağrısı
kollarda, bacaklarda ve sırtta şiddetli ağrı
kırıklık, halsizlik
belirgin iştahsızlıkla başlar;
bulantı, kusma, karın ağrısı ve ishal gibi
şikâyetler de görülebilir.
KLİNİK-3 (İleri evrede)
Santral sinir sistemi tutulumu
Karaciğer yetmezliği
Böbrek yetmezliği
Solunum yetmezliği
DIC
Şok
Koma
TEDAVİ
DESTEK TEDAVİSİ:
• Sıvı elektrolit izlenmesi ve gerekirse replasmanı
• Kan komponentlerinin izlenmesi ve gerekirse
replasmanı (taze donmuş plazma ile faktör,
trombosit süsp. ile trombosit verilmesi)
• Kanama takibi ve gerekirse tam kan replasmanı
• Şok durumunda vazopressörlerin kullanımı
ETKENE YÖNELİK TEDAVİ:
• Antiserum kullanılması
• Ribavirin kullanılması
PROGNOZ
Hafif ve orta derecede klinik seyir
gösterenler yaklaşık 9-10 günde
iyilebilmektedir
İyileşen olgularda sekel görülmez
Mortalite oranı ortalama %10 (%
8-80)
Ülkemizde mortalite %5.2 (13/249)
Ölüm sıklıkla klinik bulguların 2.
haftasında görülür
Hastalığın boyutu
Yıl
Olgu sayısı
Ölüm sayısı
2002
17
-
2003
133
6
2004
249
13
2005
230
11
2006
107
6
Toplam
736
36
Isırınca ne yapmalıyız ?
Yapışan keneler ise kesinlikle öldürülmeden,
ezilmeden/patlatılmadan ve kenenin ağız kısmı
koparılmadan, bir pensle doğrudan düz olarak,
döndürmeden yavaşça çekilip alınmalıdır. Isırılan
yere; bol sabunlu suyla yıkanıp temizlendikten
sonra iyotlu antiseptik(tendürdiyot) sürülmelidir.
(şayet sabunlu su bulunmaz ise alkol içeren
mendiller kullanılabilinir).
Çıplak elle keneye temas edilmemeli eğer elle
tutulacaksa eldiven giyilmeli veya naylon bir
poşet yardımı ile keneler toplanmalıdır.
• Vücuttaki kenelerin üzerine herhangi bir kimyasal
•
madde dökülmemeli, sigara veya ateş kullanarak
keneler uzaklaştırılmamalıdır. Çünkü bu maddeler
kenenin kusmasına sebebiyet vereceğinden
hastalık bulaştırma riskini artırmaktadır.
Isırılan kişi iki hafta süreyle ateş, halsizlik, baş
ağrısı, bulantı, kusma gibi belirtiler yönünden
takip edilmelidir (ateşin 38,3 °C veya üzerinde
olması halinde hasteneye başvurulmalıdır.)
44
HUDUT ve SAHİLLER SAĞLIK
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Karantina Daire
Başkanlığı
Kırım – Kongo Kanamalı Ateşi
45
HUDUT ve SAHİLLER SAĞLIK
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Karantina Daire
Başkanlığı
Kırım – Kongo Kanamalı Ateşi
46
SAĞLIK ÇALISANLARINI İÇİN KORUNMA:
1. KKHA’nin nozokomiyal yayılım riski vardır.
2. Tanı alan ya da şüphelenilen hastalar izole
edilmelidir. Temas önlemleri alınmalıdır.
3. Tanı amacıyla kan ve doku örnekleri alınırken
ve laboratuvara yollanırken korunma önlemleri
alınmalıdır.
4. Lab. uygulamaları 4. derece emniyet düzeyi
(biosafety level 4) özelliklerine sahip lab.larda
yapılmalıdır.
5. Kesici ve delici aletler, vücut atıkları güvenli bir
şekilde atılmalı veya dekontamine edilmelidir.
6. Sağlık çalışanları cerrahi prosedürler esnasında
oluşabilecek kesici yaralanmalar nedeniyle de
yüksek risk altındadırlar. (Abdominal semptomların
nedenini araştırmak için cerrahi girişim yapan
hekimlere infeksiyonun bulaştığı gösterilmiştir.)
7. İnfekte kan ve doku ile temas eden sağlık
çalışanları temastan sonraki 14 gün boyunca ateş
ve semptomlar yönünden günlük olarak
izlenmelidir.
8. Şüpheli veya doğrulanmış olgu ile temas
sonrasında ribavirin ile proflaksi de
uygulanmalıdır: 4 x 0.5 gr/ 7gün PO.
• Aşı: KKHA’ne karşı fare beyin derivesinden inaktif
bir aşı elde edilmiş ve Doğu Avrupa’da küçük çapta
kullanılmış olmasına rağmen insanlar için etkin ve
emniyetli aşı henüz mevcut değildir.
• Akarisidler (akar ilaçları) ile kene kontrolü en etkin
ve akılcı uygulamadır.
B-BÖCEK ALERJİLERİ
BÖCEK ALERJİLERİ
• Sokucu böcek allerjileri (insect)
• Isırıcı böcek allerjileri
• Inhalan böcek allerjileri
Sokucu Böcek Allerjileri
• Hymenoptera türü kastedilir
• Hymenopteralar içinde allerjide önemli
olan 3 süperfamilya vardır.
– Apidea
(balarısı)
– Vespidea
(eşek arısı, sarıcı arı)
– Formisidea (karınca)
Hymenoptera türleri
Apidea=Bal arıları
• Gurup halinde
•
•
sokarlar
Kovan civarında
saldırgandır.
Bumble bee denen
daha sakin bir türü de
vardır
Balarısı
honeybee
bumblebee
Vespidea=Sarıcıarılar ve eşek arıları
• Provake edilmeden de
saldırgandır.
• Büyük / tek lokal
allerjik veya
enfeksiyöz reaksiyona
yol açabilirler.
Formisidler=Karıncalar
• Gemi çapası gibi bir
•
çene yapısı vardır.
Aynı eksen üzerinden
çok defa zehir verir.
Güney Amerikalı
toplumun %50 si her
yıl sokulmaktadır.
Alerjik reaksiyonların
sınıflandırıolması:
• Lokal reaksiyon: 10cm< ve 24 saatten
uzun reaksiyon.
• Sistemik allerjik reaksiyon :Ürtiker,
anjiyoödem, bronkospazm, anafilaksi.
Çeşitli şiddette hatta fatal olabilir.
• Gecikmiş reaksiyon: Vaskülit,
glomerulonefrit.
Lokal Reaksiyonlar
• Sokulan bölgeyle sınırlıdır
• Genellikle geç faz
•
•
•
•
•
reaksiyon rol oynar
12-24 saat arası başlar
20 cm<
Kasık ve koltuk altında
olursa tüm ekstremiteyi
tutabilir
5-10 günde iyileşir
Baş-boyunda olursa ciddi
Lokal reaksiyonlar
LOKAL REAKSİYONLAR
Lokal reaksiyonlar
Sistemik reaksiyonlar
• Birden fazla organ sistemini tutar
• IgE aracılıklıdır
• Çeşitli şiddetlerde anaflaksi oluşur
• Deri:
–
–
–
–
Generalize ürtiker
Anjio-ödem
Flaşing
Kaşıntı
Sistemik reaksiyonlar.2
• Solunum sistemi
–
–
–
–
–
Solunum güçlüğü
Disfaji
Stridor
Ses kısıklığı
Wheezing
• Dolaşım sistemi
–
–
–
–
Baş dönmesi
Hipotansiyon
Bilinç kaybı
Şok
Sistemik reaksiyon.3
• Sindirim sistemi:
–
–
–
–
–
Kramplar
Diare
Bulantı
Kusma
Uterus krampları
• Daha Nadir
–
–
–
–
–
–
–
–
–
RDS
Rabdomiyoliz
Hemoliz
Renal yetmezlik
Nöbet
Serum Hastalığı
Ansefalit
Glomerulonefrit
Guillain-Barre
Epidemiyoloji
• 2602 arı allerjili olguda
–
–
–
–
%16 yalnız deri bulgusu
%16 bilinç kaybı ile sistemik bulgu
% 24 hayatı tehdit eden anaflaksi
% 44 orta şiddette sistemik reaksiyon
Mortalite
Her yıl ;
• Amerika’da 40 kişi
• Fransa’da 16-38 kişi eksitus olmakta
• 45 yaş< ve bebekte fatal reaksiyon
fazla
• Ölenlerin %50 sinde önceden arı
allerjisi biliniyor.
C-Tanı:
Öykü;
• Ciddi reaksiyonlarda öykü tanıda tam
yardımcıdır.
• Isırılma tarihi, reaksiyonla arasındaki süre
ve tipi önemlidir.
• Isırılan bölge, önceden alınan ilaçlar (beta
bloker v.b)
• Sokan böcek bulunmuş mu? Sorulmalıdır.
D-Tedavi
Proflaksi ve eğitim
• Sokucu böceklere alerjisi olan hastalara öneriler
Yazın ev dışı aktivitelerden kaçınmalılar
Ev dışında tatlı, şekerli yiyecekler ve içecekler
tüketmemeliler
Ev dışında bahçede uzun kollu ve pantolon kullanmalılar
Renkli ve parlak giysilerden , parfümden, saç sprey ve
jölesinden kaçınmalılar
Kovanlardan uzak durmalılar
Meyve depoları, çiçek bahçelerinden uzak durmalılar
Acil kitleri her an yanlarında olmalı ve
Yinede hemen hastaneye ulaşmalılar.
Medikal tedavi
A-LOKAL REAKSİYON (Baş-boyun)
– 40-60 mg /gün oral veya parenteral steroid
başlanır.
– 5 günde azaltılarak kesilir.
– Sellülitten ayırt edilmelidir.
• (Ödem steroidle saatler içinde azalır)
B-SİSTEMİK REAKSİYON
• 3-6 saat moniterize edilmelidir.
• Kaşıntı için antihistaminik
• Anaflaksi için 1:1000w/v epinefrinden
•
0.01mg/kg
Taburcu olmadan önce eğitim ve proflaksi
verilmelidir
– Epinefrin kiti reçete edilmelidir
– 25kg>Epipen-Jr® 0.01, 25kg<Epipen ® 0.3
otoenjektör
Immünoterapi
• Sistemik reaksiyon geçirenler
• Erişkinler
• Riskli işlerde yada ortamlarda bulunanlara
önerilir.
• 100µg venom proteini ile 3-5 yıl IT %95
korur.
Isırıcı Böcek Allerjileri
• Sivrisinek, atsineği
•
•
v.b.
Sokucu böcek
allerjilerine bağlı lokal
geniş reaksiyon
bildirilir.
Anaflaksi nadirdir.
Inhalan Böcek Allerjileri
1- Mevsimsel evdışı
allerjen böcekler
– Caddisflies
– Midges
– Lake flies
2- Perennial ev içi
allerjen böcekler
-Hamamböceği
-Akarlar
Ev Tozu Akarı
Astım için bir risk faktörüdür.
Antijeni: dışkılarında bulunan
bazı enzimler
Partiküller yere çökme
özelliğinde
Yerleşik tozda tahribat
yapıldığında kısa süreli olarak
havada asılı bulunurlar
Türkiye’de Astım ve/veya Rinitli
Olgularda
Hamamböceği Allerjisi Dağılımı
%12-21
-
Istanbul
Bursa
% 35.2
Izmir
%49
%23.5-43
%9.5-15*
Ankara
%16.2
Antalya
*Pediatrik grup
Adana
%52
Gaziantep
Mungan D ve ark. Allergy 1998
Yılmaz A ve ark. 1999
Ediger D ve ark. 2001
Kokuludağ ve ark. 2001
Akçakaya N ve ark. 2002
Dikensoy Ö ve ark. 2001
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER
•
Sağlık Slaytları
•
http://hastaneciyiz.blogspot.com