Diyabet ve Beslenme

DİYABET ve BESLENME
Dr.Handan SARIOĞLU
BURSA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ
DİYABET
• Şekerin vücutta enerji olarak kullanılması ve depolanması için
insüline gereksinim vardır
• İnsülin şekerin kanda yükselmesini önleyen bir hormondur,
midenin arkasında pankreas adlı organın beta hücrelerinde
yapılır ve kana salgılanır
• Yemekten sonra kan şekeri yükselince pankreastaki insülin yapan hücreler
uyarılır ve kana insülin verilir
• İnsülin kan şekerinin hücre içine girmesini sağlar
• Böylece kan şekeri normal düzeyde tutulur, yükselmez
• Hücrelere giren şeker burada yakılır ve enerji olarak kullanılır
• İnsülin eksikliğinde veya etkisizliğinde şeker hastalığı "diyabet"
ortaya çıkar
• Kanda şeker miktarı artar ve böbreklerden idrarla dışarı atılır
• Diyabet;insülin hormonunun yokluğu veya yetersizliği
durumunda şekerin hücre dışında ve kanda yükselmesi ile
ortaya çıkan bir hastalıktır
HİPERGLİSEMİ BELİRTİLERİ
• Ağız kuruluğu ve susuzluk
• Sık idrara çıkma
• Sık acıkma
• Yorgunluk veya uyku hali
• Açılan yaranın geç iyileşmesi
• Ciltte kuruma kaşıntı
• Sık enfeksiyon
• Puslu görme
• Ayaklarda yanma keçeleşme hissi
• Cinsel fonksiyon yetersizliği
• Yemek kısıtlanmadan hızlı zayıflama
DİYABET TİPLERİ
1-TİP 1 DİYABET
Genellikle genç
Genellikle zayıf veya normal kilolu
Tanı konulduğu anda insülin tedavisi başlanır
2-TİP 2 DİYABET
Genellikle yaşlı (35-40 yaş üzeri)
Genellikle kilolu veya normal
3-GEBELİKTE ORTAYA ÇIKAN DİYABET
4-HASTALIKLAR SONUCU GELİŞEN DİYABET
RİSK FAKTÖRLERİ
• Yakın aile bireylerinde diyabet öyküsü olanlar
• Kalp-damar hastalığı olanlar
• Obez kişiler
• Hipertansiyon hastaları
• Kan yağları yüksek olan kişiler
(HDL<40 mg /dl , TG>250 mg/dl )
• Gebelikte diyabet geçirenler
• Düşük veya ölü doğum yapanlar
• İri bebek doğuranlar (4.5 kilodan ağır bebek )
• 45 yaş üstü kişiler
• Polikistik over hastalığı sendromu olanlar
DİYABETTE KONTROL HEDEFLERİ
KAN ŞEKERİ
AÇ
70-120 mg/dl
TOK
80-140 mg/dl
GLİKOHEMOGLOBİN (HbA1c : 3 aylık ort.)
% 4.5 - 6.5
DİYABET TANI KRİTERİ
• Açlık plazma glukozu
≥ 126 mg/dl
• Tokluk plazma glukozu
≥ 200 mg /dl
HİPERGLİSEMİ(YÜKSEK KAN ŞEKERİ ) NEDENLERİ
• Ana ve ara öğünlerde fazla yenmesi
• İlaç yada İnsülin dozunun az olması veya unutulması
• Enfeksiyonlar
• Egzersizin aksatılması
• Stresli dönemler
HİPOGLİSEMİ (DÜŞÜK KAN ŞEKERİ) NEDENLERİ
• Öğünleri düzenli almamak öğünü geciktirmek veya yetersiz yemek
• Uzun süreli veya aç iken egzersiz yapmak
• Şeker düşürücü ilaç veya insülini saatinde almamak ve / veya yanlış
kullanmak
• Kusma veya ishal gibi durumlar
•
Hipoglisemi belirtilerini hissetme diyabetliler arasında farklılık gösterebilir
•
Ancak çoğu diyabetli her zaman aynı hipoglisemi belirtilerini hisseder
Hipogliseminin belirtileri
genellikle aniden görülür
DÜŞÜK KAN ŞEKERİ BELİRTİLERİ
• Halsizlik güçsüzlük
• Ani soğuk terleme
• Üşüme ve titreme
• Çarpıntı
• Baş dönmesi
• Gözlerde uçuşma ve kararma
• Ani açlık ,midede ezilme
• Sinirlilik ,davranış değişikliği
• Dikkat dağınıklığı
• Ağız çevresinde ve dilde iğnelenme
• Yüzde sararma
DÜŞÜK KAN ŞEKERİ TEDAVİSİ
• 2-3 adet kesme şeker veya yarım su bardağı şerbet veya meyve suyu
• Şekerli gıdanın arkasından yakın olan öğün veya ek bir ara öğün
yenmeli
• Şuur kapalıysa ağızdan yiyecek verilmemeli hemen glukagon
uygulanmalı ve / veya acile başvurulmalı
Diyabette tedavinin amacı kan şekerini normal sınırlarda
tutarak diyabete bağlı gelişebilecek sağlık sorunlarının
ortaya çıkışını engellemek veya önlemek, yaşam süresini
ve kalitesini yükseltmektir
Kan şekerinin sürekli yüksek olmasına
bağlı olarak önemli sağlık sorunları
gelişebilir
YÜKSEK KAN ŞEKERİ SONUCU OLUŞABİLECEK SAĞLIK
SORUNLARI
• Böbrek sorunları
• Göz sorunları
• Felç
• Kalp-damar hastalıkları
• Ayak yaraları
• Duyu kayıpları
• Sık enfeksiyonlar
• Yara iyileşmesinde gecikme
• Cinsel sorunlar
DAMAR HASARLANMALARI
• Büyük ve küçük damarlarda daralma veya
tıkanıklık oluşabilir
• Damar hastalıklarını önlemek için kan şekeri,
kolesterol, tansiyon seviyelerini iyi tutmak ve
kesinlikle sigara içmemek gerekir
• Erken teşhis edebilmek için ise kontrolleri
aksatmamak önemlidir
RETİNOPATİ (GÖZ HASARI)
• Gözün retina tabakasındaki küçük
damarların yapısının bozulmasıdır. Bu
durum retina duvarına zarar verir
• Problem yoksa yılda 1 kez, problem tesbit
edilirse doktor önerisi ile gereken sıklıkta
göz kontrolleri yapılmalıdır
• Kontrolsüz diyabetlilerde yıllar sonra
görme yetisinin kaybolması ile
sonlanabilir
NÖROPATİ( SİNİR HASARI )
• Diyabetik nöropati, yıllar süren kan şekeri
yüksekliğine bağlı olarak genellikle önce
ayaklarda sonra ellerde gelişir
Diyabeti nöropati el ve ayaklarda uyuşma
karıncalanma, üşüme, yanma, ağrı, sızı ve
iğnelenme gibi belirtiler ile ilk uyarılarını
verebilir
•
AYAK YARALARI
• Diyabetli bireylerin ayaklarında hissedilmeyen
yaralar oluşabilir
• Bu yaraların kapanması çok güçtür
• Yara kapanamayıp yaralı bölgenin alınması
(amputasyon) ile sonlanabilir
• Yara oluşumunu önlemek için ayak bakımına
dikkat etmek gerekir
NEFROPATİ (BÖBREK HASARI)
YÜKSEK KAN ŞEKERİ
DİYALİZ
(uyarı vermeden yıllar içinde gelişebilir)
• Teşhiste gerekli kan ve idrar tetkikleri için
kontroller aksatılmamalıdır
• Doktor önerisi ile uygun aralıklarla 24
saatlik idrar biriktirilerek mikroalbumin
tayini yapılmalıdır
Diyabeti kontrol altına almanın ilk adımı onu
öğrenmektir
Beslenme
Tedavisi
Diyabetli
Hasta
İlaç/İnsülin
Tedavisi
Egzersiz
Tedavisi
ŞEKER HASTALIĞINDA BESLENME TEDAVİSİ NASIL
OLMALIDIR?
1. Besin çeşitliliği sağlanmalıdır
2. Günde en az üç ana üç ara öğün beslenilmelidir
3. İdeal vücut ağırlığı korunmalıdır
4. Besinler doğru hazırlanmalı, doğru pişirilmeli ve doğru
saklanmalıdır
5. Ekmek ve diğer tahıllar yeterli miktarda tüketilmelidir
6. Posa tüketimi arttırılmalıdır
7. Şeker tüketimi azaltılmalıdır
8. Tuz tüketimi azaltılmalıdır
9. Doymuş yağ tüketimi azaltılmalıdır
10. Su ve diğer sıvılar yeterli miktarda tüketilmelidir
11. Kalsiyum içeriği yüksek besinler tüketilmelidir
12. Alkol ve sigara içilmemelidir
13. Düzenli fiziksel aktivite yapılmalıdır
14. Tatlandırıcılar
Tatlandırıcıların, cinsine göre günlük en fazla kullanılabilecek
miktarlarının farklı olduğu unutulmamalıdır
EGZERSİZ DÜZENİ
• Haftanın her günü en azından 3 günü uygulanmalıdır
• Gün içinde mutlaka bir ana yemekten 1-2 saat sonra
uygulanmalıdır
• Günlük 30- 60 dk arasında yapılmalıdır
• Yürüyüş en rahat egzersizdir
YANLIŞ BİLİNENLER
• Bitkisel ürünler kullanabilir miyim ?
CEVAP : Her kulaktan duyduğunuz bitkisel ürün hastalığınızı tedavi
etmeyebilir. Bazı bitkilerin yan etkileri olabilir. Kullanılan doz
tedavide çok önemlidir. Fazla dozlar , size zarar verebilir. Bu
nedenle uzmanına danışmadan herhangi bir bitkisel ürün
kullanmayınız
• Bazı meyveler bana yasak mı ?
CEVAP : Hayır. Her türlü meyveden yiyebilirsiniz. Önemli olan
meyvelerin porsiyon miktarına dikkat etmektir
• Ramazanda oruç tutabilir miyim ?
CEVAP : Diyabetli bireye açlık yasaktır. Uzun süreli açlık
durumunda kan şekeri düşer ve komaya girilebilir.
Diyabetli birey kan şekerini dengede tutabilmek için az ve
sık yemelidir. Günde 6 öğün beslenmelidir
• Glisemik indeksi yüksek gıda nedir ?
• CEVAP:Sindirim süreci çok kısa ve böylece emilim ve kana karışma
süreci çok hızlı olan gıdalardır.Kan şekerinin hızla yükselmesine
neden olurlar.Kısa aralıklarla sizi istemeden tekrar yemeye iterek
aşırı kalori alımına yol açarlar,pankreası yorar, yağ deposunu arttırır
• Yüksek glisemik indeksli gıdalar nelerdir ?
CEVAP : Çaya atılan şeker , reçel , bal , pancar
Beyaz ekmek , beyaz undan yapılan gıdalar , kek , poğaça
beyaz makarna , bisküvi
Patates (püresi,kızartması )
Mısır , cips , kraker
Pirinç
Alkollü içecekler
• Diyabetik ürünlerle diyet ürünleri aynı şey midir ?
CEVAP : Hayır. Diyet ürünlerinin özelliği düşük kalorili olmalarıdır.
Üretilirken yağ miktarları azaltılır fakat şeker miktarları değişmez.
Diyabetik ürünlerin özelliği ise rafine şeker bulundurmaması
bunun yerine tatlandırıcı içermesidir.Besinin içine şeker konmayabilir,
ancak aşırı yağlı ya da tuzlu olabilir.Bu ürünleri tüketmeden önce diyet
uzmanına danışın
• Diyabetik besinleri istediğim kadar yiyebilir miyim?
CEVAP : Hayır. Ürünün üzerinde bulunan diyabetik sözcüğü
o yiyeceğin serbestçe kullanılabileceğini ve yararlı hatta
tedavi edebileceğini göstermemektedir. Diyabetik besinler
diyete ek olarak değil diğer yiyeceklerin yerine
tüketilmelidir. Kullanacağınız ürünle ilgili bir diyet
uzmanına danışınız
Unutulmamalıdır ki diyabetli kişinin
beslenmesi kişiye özeldir ve bir beslenme ve
diyet uzmanı tarafından düzenlenmelidir
Mutluluk sizin elinizde…
Doğru, dengeli ve düzenli
beslenin, sağlıklı ve mutlu
kalın…
TEŞEKKÜRLER…