Document

GENETİK
A. HÜCRE YAPI VE CANLI OLAYLARININ
YÖNETİMİ NASIL SAĞLANIR?
1
1.DNA DENİLEN HÜCRELERDEKİ ÖZEL
MOLÖKÜL NE İŞE YARAR
► DNA Hücredeki canlı
olaylarını yönetir.Bunu
protein sentezini yönlendirerek yapar.
► Bir başka görevi kalıtım ve çoğalmayı
gerçekleştirmektir
► Kendini eşleyerek genetik bilgiyi hücreden
hücreye aktarır
2
a. DNA MOLÖKÜLÜNÜN YAPISI NASILDIR
► Kromozonlar
üzerinde yer alan çift iplikten oluşan DNA’lar
canlıya ait has özelliklerini nesilden nesile aktarır.
► Çift iplikten oluşan DNA’nın yapısı, birbirine sarmal olarak
kıvrılmış bir ip merdivene benzer.
► DNA organik bazdan deoksiriboz şekeri ve fosfat
gurubundan oluşur. DNA ‘nın yapısını meydana getiren
nükleotitler; organik bazlardan biri ile şeker ve fosfatın
birleşmesiyle oluşur.
► DNA’nın iki ipliği zayıf hidrojen bağlarıyla birbirine
bağlanır.
► Bağlanma sırasında adenin (A) tipinin (T) ile; guanin (G) de
(C) ile eşlenir
( A = T,G = C )
3
b.DNA’NIN ÖZELLİKLERİNDEN
BİRİSİDE KENDİNİ EŞLEMSİDİR
► Çekirdekte
ve esasta nükleit asit oaln DNA hüçre bölünmesi
sırasında kendini eşitler.
► DNA’nın kendini eşlemesi şöyle olur.
 DNA’nın sarmal yapısı bir ucunda açılırken, açılan ipliklerin
karşısına uygun nükleotitler bağlanır
 Sarmal yapının çözülmesi ve nükleotitlerin bağlanması, DNA
bütünüyle eşleninceye kadar devam eder.
 Sonuçta aynı genetik bilgide iki DNA oluşur. hücre bölünmeleri
sırasında yavru hücrelere geçen bu DNA molekülleri, ana
hücrelerin özelliklerini yeni hücrelere aktarmış olur.
 DNA molekülleri eşlenirken ana iki zincir korunur. Bu iki zincirin
karşısına gelecek yeni zincirler, ortamsaki nükleotitlerden
sentezlenir.
4
2. HÜCREDE DİĞER YÖNETİCİ MOLEKÜL RNA
► RNA
Tek iplikten oluşmuştur. Hem Sitoplazmada
hem de çekirdekte bulunur. RNA’nın yapısında
organik baz, Ripoz şekeri ve fosfat grubun bulunur.
► Üç
çeşit RNA vardır. Bunlar m(RNA),+(RNA)
ve r(RNA) olarak bilinir.
► Bütün RNA ların ortak görevi protein
sentezini gerçekleştirmektir. RNA’nın
yapısında bulunan organik bazlar; adenin
(A)guanin (G), sitozin (C) ve urasil (U) dir.
5
DNA İLE RNA ARASINDAKİ AYRILIKLAR
► DNA






Çift iplikten oluşur.
Çekirdekte, kromozonlarda bulunur.
Kendin eşleyebilir
Canlıya özgü kalıtım bilgileri taşır.
Bünyesinde deoksiriboz şekeri vardır.
Organik bazlardan “urasil” yoktur.
6
► RNA






Tek iplikten oluşur
Çekirdekte ve sitoplazmada bulunur
Kendin eşleyemez, DNA’dan sentezlenir.
Protein sentezini gerçekleştirir.
Yapısında ripoz şekeri vardır.
Organik bazlardan “timin” yoktur.
7
B. DÜNYADA BENZERSİZ
OLDUĞUNU BİLİYOR
MUSUNUZ?
8
1. SENİ SEN YAPAN DNA MOLEKÜLÜ
►
DNA zincirindeki nükleotitlerin sıralanışı canlıda farklıdır. Bu farklı dizilişten
dolayı deyişik genler ve değişik kromozonlar oluşturur
► a.
DNA-GEN-KROMOZOM
 Kromozomlar üzerinde buluna genler, en küçük katılım birimleri olup
DNA’lardan oluşur. Hücre ile ilgili bilgiler DNA’ da kodlanmıştır.
 Kromozonların sayısı her tür için sahiptir. Canlıların büyümesi, gelişmesi
kromozomlardaki genlerin durumuna bağlıdır.
 Kromozomların yapısına bakıldığında protein bir kılıf ve bu kılıf içindeki
bir çift kromotitten oluştuğu görülür.
 Kromozomlardaki birinci boğum olan sentromer, kromozomların bölünme
anında iğ ipliklerine tutmasına yardımcı olur. Kromozomların kimyasal
yapılarına bakıldığında DNA, RNA ve proteinlerden oluştuğu görülür.
9
b. KALITIM-KALITSAL ÖZELİKLERİMİ NASIL
KAZANDIM
►
►
►
►
►
►
►
Her canlı kendini türüne has unsurları genetik olarak nesilden nesile
taşır.
Aktarma işlemleri genler tarafından yapılır kromozomlardaki genler
mayoz bölünmeyle gametlere geçer.
Farklı gametlerin birleşmesiyle zigot oluşur. Anne ve babaya ait has
özellikler zigota geçer.
Ziggotun gelişmesiyle yeni bir canlı oluşurken genetik unsurlar da
yavruya geçmiş olur. Genetik özellikler kişiden kişiye farklılık gösterir
(saç rengi, göz rengi…)
Canlılardaki genetik özellikleri taşıyan genlerin toplamı o canlının
genetiğini meydana getirir.
Canlılardaki kalıtsal özelliklerini taşıyan genlerin toplamı o canlının
genotipini oluşturur.
Kalıtsal özellikler
kalıtım yoluyla geçer.
10
c. MENDEL’İN KALITIMA KAZANDIRDIĞI BİLGİLER
► Kalıtsal
karekterlerin oğul döllere nasıl geçtiğini
inceleyen bilime kalıtım (GENETİK) adı verilir.
► Kalıtsal karekterlerin oğul döllere nasıl geçtiğini ilk
araştıran bilim adamı GREGOR MENDEL’ dir.
► Mendel, bezelyeler üzerinde yaptığı çalışmalar
sonucunda genetik özellikleri döllere nasıl geçtiğini
matematiksel olarak ispatlamıştır.
► Mendel, bezelyeler üzerinde yaptığı araştırmalarda
başarılı olmuştur.
11
Mendel’ in Çalışmarında bezelyeleri
kullanılmasının faydaları şunlardır.




Belzelyerin çok sayıda çeşidinin bulunması,
Bezelyerin çok çabuk üremesi
Kolay yetişitirilebilmesi
Bezelyenin çiçek yapısının kendi kendini
dölleyebilmesi
12
► İki
farklı çeşitteki dölün çaprazlamasında meydan
gelen oğul dölde (F1) görülen karaktere, dominant
(baskın) karakterler adı verilir.
► F1 de etkili olmayan karakterlere ise resesif
(çekinik) karakterler adı verilir.
► Arı döl canlılarda daima aynı karakterin oluştuğunu
gösterir.
► Çaprazlama ata dölden farlı karakterde birey açığa
çıkarsa, ters yönde etkili olan bu döllere, melez döl
adı verilir.
► Bir karakterin açığa çıkmasında etkili olan bir gen
çift aynı olursa arı döl, farklı olursa melez döl olur.
► Canlılarda bir karakter genin açığa çıkmasına
yardımcı olan gen çiftine, alel gen denir.
13
ç. Akraba evliliği neden sakıncalı?
► Aynı
kalıtsal hastalık geni taşıyan bir erkekle
kadının evlenmesi sonucu hastalık ortaya
çıkar.
► Teyze, hala, amca, dayı çocuklarının
evlenmesinde bu hastalığın ortaya çıkması
olasılığı artar.
► Orak hücreli kansızlık, albinoluk, altı
parmaklılık, yarık dudak vb. hastalıkları.
14
d. Kalıtım insanda cinsiyeti de belirler
► Diğer
karakterler gibi bebeğin cinsiyeti de
kromozomlar üzerindeki geneler tarafından
belirlenir.
► Cinsiyet kromozomları annede aynıdır.
Babadan gelen farklıdır ve cinsiyeti bu
belirler.
15
e. Çevre etkenlerinin kalıtımdaki
rollerine örnekler
► Canlılarda
kalıtsal özellikler çevre
koşullarının etkisiyle ve beslenme şekline
bağlı olarak değişebilir.
► Yeterli ve dengeli beslenme ile boy
uzunlukları 10 cm kadar artar.
► Bu olaya modifikasyon denir.
► Tavşanların tüylerinin sıcaklığa bağlı olarak
renkleri değiştiği görülmüştür.
16
f. Canlıların çeşitliliği(türler)
► Dünyada
10 milyon tür canlı olduğu
sanılıyor.
► Ortak bir atadan gelen, yapı ve görev
bakımından benzer özelliklere sahip, üreme
bakımından ise verimli döller oluşturan
bireyler topluluğuna tür adı verilir.
► Aynı tür arasında da farklılıklar olabilir.
17
g. Canlı çeşitlerinin farklılık,
benzerlik, ve değişmelerine örnekler
► Sıcaklık,
radyasyon, güneş ışığı gibi birçok
özellik genlerde değişikliğe neden olur.
► Bu olaya mutasyon denir.
► Tarım ilaçları ile meyve sineğinin kanatlarının
kaybolması.
► Bazı hastalıklara karşı daha dirençli ve
lezzetli patatesler üretilmesi.
► Büyük çilekler yetiştirilmesi.
18
h. Milyonlarca yıldan bugüne türlerde
değişmeler oldu mu?
► Canlılarda
değişmenin en güzel kanıtı
fosillerdir.
► Lamarck’a göre zürafalar devamlı ağaçlara
uzandıkları için boyları uzamıştır.
► Canlılar gerektiğinden fazla üreyerek
türlerinin devamını sağlamıştır.
► Kutuplarda yaşayan tilkiler ile çölde yaşayan
tilki arasında farklılıklar oluşmuş.
19
I. Kalıtımla ilgili yeni bilgilerin 21.
yüzyılda açtığı ufuk
► DNA
keşfi ile birlikte hastalıklı genler
çıkarılabilmektedir.
► Daha verimli hayvan ve bitkiler üretilmek
için devamlı çalışmalar yapılmakta.
► Gen teknoloji ile biyogaz, yapay yem,
antibiyotik, biyolojik arıtma, ekmek üretimi
alanlarında çalışmalar yapılmaktadır.
► Hastalıksız bir dünya hedef edilmektedir.
20
i. Genetik alandaki gelişmeler
► DNA
yapısının çözülmesi ile çevreye ve
hastalıklara daha dayanıklı bitki ve hayvanlar
üretilmeye başlandı.
► Bitkilere böcek ilacı konuldu ama insan
sağlığına zararlı olduğu anlaşıldı.
► İnsanların, bitki ve hayvanlardan üretim
yoluyla kendileri için daha yararlı genetik
soyları yetiştirmişlerdir.
21
► Daha
fazla süt üretmek için ineklerin
genlerinde değişiklikler yapılmıştır.
► Melezleştirme yoluyla farklı iki tür
birleştirilmiştir. Mısırlar da yapıldığı gibi.
► Genetik kopyalama yoluyla koyun
kopyalanmıştır.
22
j. Biyoteknoloji uygulamalarının
sağladığı yararlar
► Üretilen
özel insülin sayesinde ilaçların yan
etkileri engellenmiştir.
► Bebeklerde yapılan incelemeler ile kalıtsal
hastalıklar daha önceden anlaşılmakta.
► Nesli tükenmiş canlıların tekrar üretilmesi
yolunda çalışmalar yapılmaktadır.
► Suçluların DNA yoluyla kimliklerinin
belirlenmesinde yararlanılmaktadır.
23
HAZIRLAYANLAR
► Ersen
KALASLIOĞLU
► Ayşe Fatma ELBEYİ
24