KAN ve KAN ÜRÜNLERİNİN TRANSFÜZYON GÜVENLİĞİNİN

KAN ve KAN ÜRÜNLERİNİN
TRANSFÜZYON GÜVENLİĞİNİN
SAĞLANMASI
Uzm.Dr. Esra Polat
Adana Devlet Hastanesi
Kan Merkezi
• Kan ürünleri kandan hazırlanan tüm terapötik
materyalleryani hem kan komponentleri hem
de plazma fraksinasyon ürünlerini kapsar
• Kan komponentleri ile eritrosit,
lökosit,trombosit konsantreleri, plazma ve
kriyopresipitat anlaşılmaktadır.
Başlıca transfüzyon endikasyonları
• Kan volümünü yerine koymak
• Eksik kan komponentlerinin yerine konması
(eritrosit, trombosit, lökosit, pıhtılaşma
faktörleri,plazma proteinleri)
• Kan değişimi ve vücut dışı dolaşım uygulanması
• Kanama ve koagülasyon bozukluklarını ve
immunolojik yetersizlikleri düzeltmek
Transfüzyonun riskleri:
•
Eritrosit ürünü transfüzyonu ciddi bir hemolitik
transfüzyon reaksiyon riski taşır.
• Kan ürünleri HIV, hepatit B, hepatit C, malarya ve Chagas
hastalığını içeren infeksiyonları alıcıya geçirebilir.
• Herhangi bir kan ürünü doğru / uygun şekilde hazırlanmamış
ya da depo edilmemiş ise bakteri bulaşabilir ve çok tehlikeli
hale gelebilir
Transfüzyonun riskleri:
• Plazma tam kanda mevcut infeksiyonların çoğunu geçirebilir.
• Plazma aynı zamanda transfüzyon reaksiyonuna da sebep olabilir.
• Plazma transfüzyonu için çok az, net klinik endikasyon bulunur.
Riskleri, hastaya herhangi bir muhtemel yarardan sıklıkla daha
fazladır.
• Kan ve kan ürünlerinin doğru klinik kullanımı ve mümkünse
transfüzyonun basit alternatiflerinin kullanımı ile gereksiz
transfüzyonlardan kaçınmalıdır.
• Güvenli kan: Verildiği kişide herhangi bir tehlike ya da hastalık
oluşturmayan infeksiyon etkenlerini veya zararlı yabancı
maddeleri içermeyen kandır.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)
Güvenli kan:
1.
2.
3.
4.
Uygun koşullarda toplanmış
Transfüzyon öncesi serolojik testleri yapılmış
Uygun koşullarda saklanmış,
Hasta ve donör arasında çapraz karşılaştırmaları
yapılmış
5. Uygun şekilde transfüzyonu yapılmış kandır.
1. Uygun koşullarda toplanmış
kan:
Güvenli kan için ilk basamak uygun donör seçimidir.
 Bağışçıyı olası zararlardan korumak
 Kanı alacak hastaları enfeksiyon bulaşı veya bağışçının
kullandığı ilaçların yan etkisinden veya diğer tıbbi
durumlardan korumak.
 Kanın yalnızca düşük riskli, gönüllü, karşılıksız ve ciddi usullerle
seçilmiş donörlerden toplanması önerilmektedir.
Bağışçı seçim kriterleri
Kan bağışçısı sorgulama formlarının doldurulması.
Donör seçim ve red kriterlerini içeren rehber
hazırlamalıdır.
Bağışçıların tam bir tıbbi ve fizik muayenelerinin
yapılması pratik olarak mümkün değildir. Bağışçının
görünümüne, tıbbi geçmişiyle ilgili basit sorulara verdiği
yanıtlara, genel sağlık durumu ve yaşam tarzına, temel
laboratuar testlerine güvenmek gerekmektedir.(Ulusal Kan
ve Kan Ürünleri Rehperi 2011)
Donörden kan alınması işleminin kurallarına uygun
olarak ve uygun cihazlar kullanılarak yapılması
Güvenli kan komponenti elde etmek için kanların
standartlara uygun olarak ayrılması gereklidir
2. Güvenli kan: Transfüzyon öncesi serolojik
testleri yapılmış
Güvenli kan= Non-infeksiyöz özellikte olmalı
İnfeksiyoz etkenlerin bulaşını sıfırlamak
mümkün değil.
Bağışlanan kanlar aşağıdaki testlere tabi
tutulmaktadır:
Anti-HIV testi.
Anti HCV testi
HBsAg testi
Sifiliz resti (VDRL)
Kan Gurubu testi.
• Pencere dönemi kan bağışları
• Mutant virüsler.
• Atipik (immunolojik sessiz) Serokonversiyon ve Laboratuvar
yanlışlıkları sonucu bulaşlar olabilmektedir.
Testlerin hiçbiri %100 kesinlikte tanı
koydurucu değildir.
Pencere dönemi
HBV’de 56 gün
HCV’de ortalama 70 gün,
HIV’de ise ortalama 16-17 gündür (p24 ile birlikte)
Nükleik Asit Teknolojisi (NAT) kullanımı ile
Pencere dönemi HIV’de 10-15 gün, HCV’de 41-60 gün
ve HBV’de ise 6-15 güne inmektedir
KANLA GEÇEBİLEN ENFEKSİYON
ETKENLERİ
•
•
•
•
•
•
•
•
Hepatit B
Hepatit C
AIDS
CMV
EBV
Vesivirus
CMV
Sıtma
• Yavaş virüs
hastalıkları
• Sifiliz
• Salmonella
• Babesioz
• Toksoplazma
• Parvovirus B19
• Colorado kene
ateşi virusu
• Vesivirus
• Dengue virusu
• ...................
• 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri Kanunu ve buna bağlı olarak
çıkartılan yönetmelikte, kan birimlerinin yeni yapılanmasında
Bölge Kan Merkezlerinin Türk Kızılayı tarafından
kurulacağı, tüm yataklı tedavi kurumlarının, transfüzyon
merkezi olarak çalışacakları belirtilmiş.
Bölge Kan Merkezlerinin karşılayamadığı durumlarda
Transfüzyon merkezleri kan alma yetkisine sahiptir.
3.Güvenli kan:Uygun Koşullarda Saklanmış kan
Kanın güvenliği:Kan ve Kan Komponentlerinin uygun
koşullarda muhafazası ve taşınması
Tam kan ve eritrosit süspansiyonu
Hemen kullanılamayacak ise kan merkezinden 2-6°C de
saklanması gerekir.Hastaya verilene 2-6°C’de muhafaza
edilmelidir.
Üst sınırın 6°C olması bakteriyel bulaş riskinin en aza
indirilmesi için gereklidir. Alt sınırın 2°C olması hemolizi
önleme açısından önemlidir.
Buzdolabından çıkarıldıktan sonra 30 dakika içinde hastaya
verilmelidir
Taze Dondurulmuş Plazma (TDP) ve
Kriyopresipitat
TDP kan merkezinde, kullanılıncaya kadar –25°C veya
daha düşük ısıda saklanmalıdır.
Eritilme işlemi kan merkezinde yapılmalı.
Eritildikten sonra 30 dakika içinde hastaya takılmalıdır.
Hemen kullanılmayacaksa 2-6°C arasında saklanmalı ve
24 saat içinde tüketilmelidir.
Trombosit konsantreleri
Kan merkezinden çıkarken ısısın 2-24°C arasında koruyacak bir
taşıyıcı içine konulmalıdır.
Asla buzdolabına konulmamalı
5.Güvenli kan için hastaneler klinik transfüzyon sürecinin her
aşaması için uygulama standartlarına sahip olmalıdır
Yazılı düzenlemeler hazırlanmalı
Kontroller yapılmalı
Sorumlular belirlenmeli
Eğitimler düzenlenmeli
I. Kan Bileşeni istek Formu
Bulunması gerekli asgari hasta kimlik bilgileri
Hastanın adı-soyadı, gün/ay/yıl olarak doğum tarihi, cinsiyeti
ve hastane protokol numarasıdır.
Eğer hastaya yeni bir protokol numarası verilmiş ise kan
merkezine, yeni protokol numarası ile yeni bir kan örneği
gönderilir ve kan merkezi bilgilendirilerek aynı hastaya ait iki
farklı protokol numarası kaydı kan merkezi otomasyon
sisteminde birleştirilir.
Kan bileşeni istek formları ayrıca aşağıdaki
bilgileri de içermelidir









İstem tarihi
Hastanın yattığı/yatacağı bölüm ve oda numarası
Kan bileşeni sayı ve tipi,
Kanın kullanılacağı zaman
Hastanın gebelik, transfüzyon ve transfüzyon
reaksiyonu öyküsü
Hastanın tanısı, bilinen kan grubu
Transfüzyon endikasyonu,
Ek işlem isteği (ışınlama, filtrasyon, yıkama vb), is
İstemi yapan hekimin imza ve kaşesi
II.
Kan grubu tiplendirmesi ve uygunluk testleri için Kan
örneği alınması sırasında hasta kimliğinin belirlenmesi
Doğru ve güvenilir yanıt vermeye uygun hastaya, adı-soyadı,
cinsiyeti ve doğum tarihi (gün/ay/yıl olarak) sorulur.
İstem kağıdındaki kimlik bilgileri, hastadan alınan veya
bileklikte yazılı bilgiler ile hasta dosyasında yer alan kimlik
bilgileri karşılaştırılır. Protokol numarası doğrulanır.
III. Kan grubu tiplendirmesi ve uygunluk testleri için
Kan örneği alınması
Tüpler, kimlik doğrulaması yapıldıktan sonra etiketlenmelidir.
•Önceden etiketlenmiş tüpler kullanılmamalıdır.
•Tüplerin üzerinde; hasta adı-soyadı, doğum tarihi (gün/ay/yıl),
cinsiyeti, protokol no, örneğin alındığı tarih yer olmalıdır
Birden fazla hastanın aynı oda içerisinde tedavi edildiği
bölümlerde kan örneği, her hasta için ayrı zamanlarda alınmalı,
bir hastanın işlemi bitirilmeden diğerine geçilmemelidir.
IV. Güvenli Kanın Temininde Kan Merkezi
İşleyiş Süreçleri
Eksik doldurulmuş istek formu ve etiketsiz örnek tüpleri kan
merkezi tarafından kabul edilmez.
İstek formu ve örnek tüp etiketi arasında uyumsuzluk vb.
Bu tür durumlarda kan merkezi yeni örnek ve/veya ek
bilgi isteminde bulunur. Güvensizlik oluşturan örnek imha
edilir.
Kan Merkezi Kayıtları
Kan merkezi, aynı hastaya ait çift kayıttan kaçınmalıdır.
Otomasyon sisteminin olduğu kan merkezlerinde arama, TC
kimlik no üzerinden ya da diğer kimlik belirleyicilerden en az
üçü (ad-soyad, doğum tarihi, protokol numarası) kullanılarak
yapılmalıdır.
Gelen her istek için sistemde ayrı numara (istek numarası)
bulunmalı ancak aynı hastaya ait tüm istekler tek hasta
üzerinde birleştirilmelidir.
Transfüzyon Öncesi Uygunluk Testleri
 Kan merkezi, önceki kayıtlarından hastanın ABO ve Rh (D)
grubunu kontrol etmeli ve yeni örneğin kan grubu ile arasında
bir uyumsuzluk bulursa, sorun çözülmeden kan bileşeni çıkışı
yapılmamalıdır.
 Sorunun çözümü için hastadan yeni bir kan örneği istenir.
 Acil durumlarda, transfüzyon öncesi uygunluk testleri
tamamlanmadan kan bileşeninin klinik kullanımı gerekebilir.
Böyle bir uygulamanın tüm sorumluluğu endikasyonu koyan
hekime aittir.
Acil Kan İstem formu doldurulur imzalanır.
Transfüzyon öncesi yapılması gereken uygunluk
testleri
Hastaya ait eski kayıtların gözden geçirilmesi
Alıcı ve vericinin ABO ve Rh (D) gruplaması
Alıcı antikor taraması
Çapraz karşılaştırma
Alıcıya ait örnek transfüzyon için planlanan tarihten en fazla
3 gün öncesine ait olmalıdır.
Kullanılan alıcı ve vericiye ait örnekler transfüzyon merkezi
laboratuvarına ulaştığı tarihten itibaren 7 gün süre ile +4C’de
saklanır)
V. ServisteTransfüzyonu başlatma ve transfüzyon
takibi
Transfüzyona başlamadan önce, transfüzyon hakkında hastaya bilgi
verilmeli, soru sormasına fırsat tanınmalı, bilgilendiğinden emin
olunmalıdır. Bu süreç bilgilendirilmiş onam formunun imzalatılması ile
tamamlanır.
Hastanın ve transfüzyonu yapılacak kan ve kan bileşeninin
doğru olarak tanımlanması çok önemlidir.
Bu basamak, kritik bir hatanın saptanabileceği son fırsattır.
Bu nedenle tercihen iki yetkili personel tarafından karşılıklı
kontrol edilerek uygulanmalıdır.
Transfüzyon Öncesi Kontroller
1.Hastanın adı soyadı ve doğum tarihi
(gün,ay,yıl) sorularak, kan bileşeni uygunuk
raporundaki kimlik bilgileri ile
karşılaştırılmalıdır.
2. Hastanın kan grup belgesinde bildirilen kan
grubu ile kan ünitesi üzerindeki etikette
yazan kan grubu karşılaştırılmalıdır.
3. Kan bileşeni uygunluk raporundaki kan
ünite numarası ile kan ünitesi üzerindeki
numara karşılaştırılmalıdır
Transfüzyon Öncesi Kontroller
4. Kan ünitesi üzerinde “çapraz karşılaştırma uygundur” ifadesi
görülmelidir. Uygunluk testleri tamamlanmadan verilmiş kan
ünitesi üzerinde bu durum açık olarak belirtilmiş olmalıdır.
5. Kan ünitesi üzerindeki son kullanım tarihinin geçmemiş olduğu
kontrol edilmelidir.
6. Hekimin hastaya verilecek kan bileşeni ve miktarı ile ilgili
istemi görülmelidir.
Transfüzyon Öncesi Kontroller
Transfüzyona başlanmadan önce, hastanın başlangıç vücut
ısısı, kan basıncı, nabız ve solunum sayısı kaydedilir.
 Transfüzyonu başlatan kişi; transfüzyona başlanan günü, saati,
transfüze edilen bileşeni, transfüzyon hacmini ve torba
numarasını kaydeder.
• Rutin bir transfüzyon öncesinde kanın ısıtılması gerekli
değildir.
Masif transfüzyonda
Soğuk aglütinin bulunan olgularda
Yenidoğanlarda exchange transfüzyonda kanın ısıtılması
önerilir
Transfüzyon izlemi
•
•
•
•
•
Kan bileşenlerinin transfüzyonu sırasında hastanın
dikkatle gözlenmesi zorunludur.
Transfüzyonun ilk dakikalarında infüzyon hızı yavaş
olmalıdır.
Transfüzyonun 15. dakikasında, yaşamsal bulgular tekrar
değerlendirilir. Eğer bir sorun yoksa transfüzyon hızı
arttırılarak, ürünün istendiği sürede infüzyonunun
tamamlanması sağlanır.
Transfüzyon süresince her 30 dakikada bir ve
tamamlanmasını izleyen birinci saatte yaşamsal
fonksiyonlar tekrar kayıt edilmelidir.
Transfüzyonun tamamlandığı saat kayıt edilmelidir.
Akut Transfüzyon Reaksiyonları:
• Akut transfüzyon reaksiyonları, transfüzyon sırasında veya
izleyen 24 saat içinde oluşan reaksiyonlardır.
• Genellikle transfüzyon sırasında veya transfüzyonu izleyen ilk
saatlerde ortaya çıkar.
• Bu nedenle, infüzyonun ilk 15 dakikası daha yoğun olacak
şekilde, transfüzyonun tamamlanmasından 1 saat sonrasına
kadar hasta yakından gözlenmelidir.
Transfüzyon reaksiyonu ile ilişkili olabilecek belirti ve
bulgular
•Ateş
•Ağrı: İnfüzyon alanında, göğüste, karında, sırtta,
boşluklarda tanımlanabilir.
•Kan basıncı değişiklikleri: Genellikle akut gelişen
hipotansiyon veya hipertansiyon
•Solunum sıkıntısı: Genellikle dispne, takipne ve hipoksi
eşlik etmektedir.
•Ciltte kızarıklık veya ürtiker.
•Bulantı: Kusma eşlik edebilir.
Akut transfüzyon reaksiyonu, transfüzyonu
uygulayan tüm sağlık personeli tarafından tanınmalı ve
şüphe edildiğinde dahi transfüzyon hemen
durdurulmalı, gerekli uygulamalar başlatılmalıdır
İntravenöz yol %0.9 NaCl solüsyonu ile açık tutulur.
Doğru kan ünitesinin doğru hastaya veridiğinden
emin olunur.
Hastanın hekimine haber verilir.
•
•
•
•
Akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu
Anaflaksi
Transfüzyon ile ilişkili sepsis
Transfüzyonla ilişkili akut akciğer hasarı (TRALI) hızlı tıbbi
yardım gerektiren reaksiyonlardır.
TRANSFÜZYONA BAĞLI CİDDİ REAKSİYONLARIN TANIMLANMASI ,
TAKİBİ VE RAPORLANMASINDA İŞLEYİŞ TALİMATI adlı talimata göre
hareket et
SONUÇ
• Güvenli kan ve kan ürünü temin edilir.
• Güvenli transfüzyon sağlanır.
• Sürecin tüm aşamaları standart hale
getirilir.
• Personeller eğitimli olur.
• Alıcının ve vericinin tıbbi riskleri en aza
indirilir.
.