ULUSLARARASI PARASAL SORUNLAR ÜZERiNE

ULUSLARARASI PARASAL SORUNLAR ÜZERiNE KiTAPLAR
Cem Alpar (*)
Türk. Ekonomisinin 1970 lerden sonra karşılaştığı dış ödeme so.;
runları Türkiyeyi giderek artan bir şekilde uluslararası mali kuruluş­
lar ve özel bankalardan ıkredi talep etmeye yöneltmiştir. Açıktır ki
bu kuruluşların başta gelenlerinden biri de Uluslararası Para Fonu
(J.M,, F.)'d ur.
Türkiye IMF'ye 1947 yılında üye olmakla birlikte Türkiyedeki iktisatcılar veya iktisadi konulara ilgi duyan yazarlar, I.M.F., Uluslararası parasal sorunlar, Türkiyenin uluslararası para sistemi içindeki
yeri gibi konularda hemen hiç araştırma ve yayın yapmamışlardır.
Ancak son yıllarda uluslararası parasal sorunların günceHeşmesi ve
Türk Ekonomisinin içinde bulunduğu eko·nomik kriz nedeniyl'e işba­
şındaıki hükümetlerin dış kredi sağlamak icin sık sık I.M.F'ye baş­
vurmaları, yalnızca akademik çevrelerde değil, fakat kamu oyunda
da bu konulara duyulan ilgiyi artırmıştır.
Bu konularda akademik yayınların artmasının diğer bir nedeni
ise son yıllarda üniversite ve akademilerin çeşitli fakültelerine, «Uluslararası Sorunlar ve Örgütler», «Uluslararası Örgütler», «Uluslararası
Parasal Sorunlar, «Uluslararası Sermaye Hareketleri» gibi isimler altında çeşitli
lisans ve lisans üstü düzeydeki derslerin
konmuş olması-
(*) Doç. Dr., A.İ.T.İ.A Ekonomi Fakültesi Öğretim Üyesi.
205
dır.
Bu nedenlerle önümüzdeki yıllarcıa özellikle parasal sorunlar ko~
nusunda yeni yayınların yapılması ve:; tezlerin verilmesi be klenebilir.
1
Bu yazının amacı son yıllarda uluslarorası parasal sorunlar ko~
nusunda yazılmış kitap ve makaleleri bir kaynakca içinde düzenle~
rnek, yrıca kitapların genel bir değerlendirmesini yapmaktır.
Uluslararası
parasal sorunlar konusunda yazılan kitapları gözden
geçirdiğimizde, bu kitapların bir bölümünün (TÖRE, ULUDAG, ÖNEY,
ÖNERTÜRK) aynı içeriği taşıdıklarını görüyoruz. Özellikle ilk üç yazar
özgün bir araştırmada yer alması bizce gerekli olmayan, ödemeler
bilançosu, denkleştirme, iç ve dış denge, döviz piyasası devalüasyon
v.b. gibi konuları kitaplarının ilk bölümlerine dahil etmişlerdir. Zaman
zaman bu bölümlerle uluslararası parasal sorunlar' arasında gereıkli
bağlantının kurulamaması (özellikle PARASlZ), b.u konuların gerek~
siz yere tekrarına neden olmaktadır. Parasal bütünleşme ve Avrupa
para birliği PARASIZ ve ÖNEV'de ayrıca inceleme konusu yapılmak~
tadır. Uluslararası Ödemeler (ERGiN) daha çok kuramsal bir ders
kitabı niteliğinde. Uluslararası para sorunlarına ilgi duyanlar için ek
bir kaynak olabilir. Gerçekte kitapta gelişmiş sanayi ülkelerinin ödemeleri ile ilgi kuramsal açıklamalar verlmekte, gelişmekte olan ülkelerin sorunlarına hiç değinilmemektedir. Bu tip ders kitaplarının tekrarları önlemek icin tercüme yoluyla öğrenciye iletilmesinin daha yararlı olacağı düş'ünülebilir.
Hemen bütün kitaplarda Bretton Woodsla başlayan IMF sisteminin günümüze kadar olan gelişmeleri tarihi süreci içinde incelenmekU~dir. Tarihi açıklamalarda TURAN 19'cu yüzyıla kadar gitmekte Fransa ve ingiltere gibi Avrupa ülkelerindeki para sistemlerini Merkez
Bankalarının oluşumu ile altının rolünü açıklamaktadır. Uluslararası
Para Fonunun kuruluşuna ıkadarki gelişmelerin 80 sayfa içinde incelenmesi, TURAN'ın kitabının daha çok ekonomi tarihi ağırlıklı olduğunu düşündürmektedir.
Günümüzde Uluslararası parasal sistem ;ç,inde az gelişmiş ülke~
lerin ve Türkiyenin durumu nedir? Sistem anılan ülkelerin ekonomilerini nasıl etkilemektedir? Bu sorulara ULUDAG ve TURAN 6, PARASIZ 5, ÖNERTÜRK 14, ÖNEV ise 16 sayfa ioinde yanıt vermeye çalış­
mışlar. Kitabının ismini «Uluslararası Para Sistemi ve Az gelişmiş ülkeler olarak tanımlayan TÖRE'nin kitabında ise ismin özelliğine göre
206
.t :\1.
'
iı
ı
ı
kitapta bu konulara~ ayrılan sayfa ve bilgiler çok yetersiz. Örneğin
Günümüz Uluslararası Para Sistemi ve Az Gelişmiş Ülkeler •olarnk
başlık alan 60 sayiolık bölümde az gelişmiş ülkelerle ilgili açıklama­
lara yalnızca 10 sayfa ayrılmış.
Hemen tüm kitaplarda Türkiye ile ilgili ciddi bir araştırma bulmak mümkün değil. Özellikle bir kısmının (TÖRE, ULUDAG, TURAN
ÖNEY) tez olarak sunulduğu düşünüldüğünde bu ön·emli bir eksiklik
olarak görülmekte.
Türkiyenin IMF'ye olan üyeliği nasıl gelişmiştir? Cu üyeliğin arkasında yatan siyasal ve eıkonomik faktörler nelerdir? Türkiye bugüne kadar IMF'den hangi miktarlarda borçlanmış bu borçlanmalarda
verilen niyet mektupları Türkiyenin ekonomi politikalarını nasıl etkilemiştir? Bu ve benzer sorunların cevaplarını almok herhalde Türk
okurları için «1923 yılı sonunda vefat eden Reichsbank genel müdürü
Havensten'in yerine Dr. Hjalmar Schacht'in geçtiğini» öğrenmekten
daha anlamlı_ olabilir (Bknz. TURAN s. 54)
Genellikle kitapların hemen hepsinde, IMF sistemini açıklamaya
bölümler, IMF rapor ve belgelerinden oldukça karmaşıtk bir
ş·ekilde aktanldığından okuyucu tarafından anlaşılması oldukça güç.
yönelmiş
IMF konusunda geçtiğimiz aylarda yayınlanan diğer bir kitap,
«IMF Kıskacında Türkiye 1946-1980» (DOGAN). Doğan konuya bir
gazeteci merakı içinde yaklaşarak, konunun özellikle Türkiye açısın­
dan siyasal değerlendirmesini yapmakta. Uluslararası parasal sorunları bugüne dek hep batı kaynaklarından, IMF raporlarından aktarılmış
bilgilerden ve anlamsız sıkıcı grafikler.in dar sınırları içinde açıklama­
ya çalışmış kitaplardan okumuş olanlar için önemli bir değişiklik.
Aşağıdaki satırları DOGAN'ın kitabından aktarıyorum;
«Başbakan
Recep_ Peker, «Uluslararası Para Fonuna girecegız,
ancak kararımızı uygulamadan önce Türk Lir;asının değeri üzerinde ·
bir ayarlama yapmak gerekiyor» diyor ve ekliyordu: «Ünlü ingiliz iktisatcısı Keynes'inde Bretton Woods lda söylediğ·i gibi. .. » Bu sözler
üzerine Millet Meclisi genel kurulunda görüşmeleri izleyen milletvekiller~ birbirlerine dönüyorlar «Kim bu Keynes yahu?. Deli mi?, divane
mi? .. Neler söyJemiş bu Keynes mi ne?» diye sormaktan kendilerini
<:~lamıyoriardı. (DOGAN s. 48)
207
Yeniden ağırbaşlı iktisat kitaplarına dönersek ÖNEY'in Uluslararası Para Sistemi isimli kitabı eksikliklerine rağmen bu konuda özellikle lisans üstü eğitim yapan öğrenciler için yararlı bir ders kitabı
olabilir.
Ekte verilen kaynaıklardan da_ anlaşılacağı gibi uluslararası parasal sistemler konusunda yazılmış kitap, makale· ve benzeri çalışmalar
oldukça yetersiz. Bu konularda çalışma yapmak isteyenlere· verilecek
s.alık ise, yazılanları yeniden yazmak yerine, bu alanda, Türkiye ile
ilgHi özgün araştırmalar yapmaları ..
t
tl .
'1i
~ı·,
208
ULUSLARARASI PARASAL SORUNLAR KONUSUNDA KISP. BiR
BiBLiYOGRAFYA (*)
ALKiN Erçfoğan, Uluslararası. Para Sistemi ve Türkiyenin Dış Ticareti, Uluslararası Pa~ra Sistemi ve Geleceği, Türkiye Ticaret Odaları
Sanayi Odaları ve Tic.aret Borsaları Birliği, Ankara 1975
ARTUN Tuncay, Avrupa Dolar Piyasası ve, Denetimi, Maliye Dergisi No: 34 Temmuz-Ağustos 1978 s. 56-72
BAŞAK
Hareketleri,
Zafer,
Uluslararası
Uluslar:arası
Para Sistemi Enflasyon ve Sermaye
Parasal sorunlar ve Türkiye, a.g.e., s. 52-64
BULUTOGLU Kenan, Dünya Ticaretinde Çifte Bunalım; Uluslararası Para Düzeni ve Petrol Zamları, Uluslararası Parasal Sorunl~ar ve
Türkiye, Gelişme Dergisi 1975 Özel Sayısı ODTÜ Ankara 1975, s. 21-37
ÇAVUŞOGLU Tolgay, Uluslararası Kredi. Piyasası ve Tü nk Sanayii,
Ul.usla,rarası
Parasal Sorunlar ve Türkiye a.g.e., s.
91~-104
DERViŞ Kemal, Uluslararası Parasal Düzenin Gelişme Doğrultu­
su Üzerine, Uluslararası Parasal Sorunlar ve Türkiye, a.g.e., s. 3-17
(*) Buradaki kitap ve makaleler, <konu ilc ilgili tüm yayınlar kapsamayabilir.
En çok kullanılanlar ve bizim ilk taranıada bulabildiklcrimiz alınmıştır.
Bir yazara ait birden fazla yayın olduğunda, tekrarları önlemek için yazarın son yayını alınmıştır.
209
DOGAN Yalçın, IMF Kıskacında Türkiye, Toplum
Basımevi Ankara 1980, s. 212
Yayınevi, Olgaç
ERGiN Feridun, Uluslararası Ödemeler, istanbul Üniversitesi Ya·
yınları, No: 2458 iktisat Fakültesi Oo: 421, Ele-Elektronik Ofset istan·
bul 1978, IX+ 148 s.
. ~·.
ESENER Ömer, Yayın Enflasyonda Uluslararası Parasal Sistemin Rolü, Maliye Dergisi No: 19 Ocak-Şubat 1976
GÖYMEN Korel, Çok Uluslu Şirketler ve Parasal Sorunlar, Ulus·
larara'SI Parasal Sorunlar ve Türkiye, a.g.e., s. 65-77
HiÇ Mükerrem, Uluslararası Para Reformu~ Gelişen Ülkeler ve
Türkiye Özet Sonuçlar ve Bir Yorum, Ulusl:ararası Para Sistemi ve
Geleceği, a.g.e., 271-311
KEYDER Çağlar, Para Teorisi, Dünya Parası ve Uluslararası Para Krizi, Uluslararasi Parasal Sor~:~nlar ve Türkiye, a.g.e., s. 40-48
KIZILYALLI Hüsnü, Uluslararası likidite Sorunundaki Son Geliş­
meler, Anikara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 247,
Sevinç Matbaası Ankara 1969 Vll+152 s.
KUMBARACIBASI
' Onur, Uluslararası Para Sistemi ve Dolar Krizi,
Ankara iktisadi ve Ticari ilimler Akademisi Dergisi. Cilt lll Sayı 2 1971
s. 1-36
MUMCU Necati, Uluslararası Para Sistemi ve Türkiyenin Yeri,
Uluslararası Para Sistemi ve Geleceği, a.g.e., s. 223-242
OLGUN Hasan, Türkiyenin Rezerv Gerekleri Üzerine, Uluslararası Parasal Sorunlıar ve Türkiye, a.g.e., s. 108·124
ÖNEOTÜRK Pınar, Uluslararası Parasal Gelişmeler ve Türkiye,
MaUye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayını No: 1979/216, Başbakanlık Ba·
sımevi Ankara 1980 Vll+108 s.
210
i
1
'
ÖNEY Erden, Uluslararası Para Sistemi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 448, Sevinç Matbaası Ankara
1980X + 261 s.
ı
1
i
PARASIZ ilker M .• Uluslararası Para Sistemi-Kuram, Meıkanizma,
Tarihçe, PoUtika-Bursa iktişadi ve Ticari ilimler Akademisi Yayını No:
38, Kalite Matboası Ankara 1980 XVI+330 s.
SENGÜN
ismail, Parasol Bunalımlar ve Uluslararası
'
Türkiye Ekonomi Kurumu Yayınlan Seri: 1974/4, Ayyıldız
Ankara 1975 16 s.
'
Reform,
Matbaası
TARLAN Selim, Uluslararası Mali Kuruluşlar, Maliye, Bakanlığı
Tetkik Kurulu Neşriyatı, No: 196/1979, Damga Matbaası Ankara 1979
104 s.
TÖRE Nahit, Uluslararası Para Sistemi ve Az Gelişmiş Ülkeler,
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını No: 310, Sevinç Matbaası
Ankara 1972 XV+256 s.
TURAN Günver Gül, Uluslararası Para Sistemi-Dünü ve BugünüTünkiye iş Bankas.ı Kültür Yayınları, Genel Yayın No: 205 Ekonomi Dizis.j: 15 Tisa Matbaası Ankara 1980 XV +264 s.
TÜRKCAN Ergun, Ceni Uluslararası Para Sistemi Karşısında Gelişen Ülke,ler Ekonomik Yaklaşım Yıl: 1 Cilt: 1 Sayı: 1 AiTiA Ekonomi
Fakültesi, Ankara 1980. s. 91-124.
ULUDAG ilhan, Uluslararası Para Sorunları, Bursa iktisadi ve
Ticari ilimler Akademisi Yayın No: 10, Dizerkonca Matbaas.ı, istanbul
l974 XV+176 s.
\
'
-~
YAZlCI Bülent, B~etton Woods Anlaşmalariyle Yaratılan Sabit
Kur Sisteminin Gelişme Halindeki Memleketlerin ve bu arada1 Türkiyenin iktisadi Siyaseti Üzerindeki T'esirleri, Uluslararası Para; Sistemi
ve Geleceği a.g.e .• s. 55-68
\
'
211