endokr*n (hormonal) s*stem

SOLUNUM
SİSTEMİ
 Solunum, genel anlamda canlı organizmada gaz değişimini ifade etmek için
kullanılır.
Dış Solunum
Canlıların yaşadıkları ortamla
gaz değişimine denir.
İç Solunum
Vücuda alınan gazların vücut
sıvıları ile doku sıvısı arasında
değişimine denir.
Hücresel Solunum
Hücrelere kadar gelen besinlerin hücre içinde oksijenle veya oksijensiz olarak yakılması
ve ATP üretilmesi olayıdır.
2
SOLUNUM ORGANLARI
•
•
•
•
•
DERİ
TRAKE
KİTAPSI AKCİĞER
SOLUNGAÇ
AKCİĞER
SOLUNUM ORGANLARININ ORTAK ÖZELLİKLERİ
•
•
•
•
Solunum yüzeylerinde gaz alışverişi difüzyonla gerçekleşir.
Tüm solunum yüzeyleri tek katlı epitel ile kaplıdır.
Tüm solunum yüzeyleri nemlidir. Bu durum gaz alışverişini kolaylaştırır.
Solunum organlarının geniş yüzeyleri bulunur. Bu yüzey solunum yüzeyinin
katmanlar yapması ile oluşturulur.
NOT: Solunum yüzeylerinin büyüklüğü canlıların enerji ihtiyacı ile doğru orantılıdır.
• Karada yaşayan canlılarda difüzyon yüzeyini nemli tutmak ve ısı ve sıvı kaybını
önlemek amacıyla solunum organları vücut içine doğru genişlemiştir.
• (Trake hariç) Solunum organının etrafı kan damarları ile çevrilidir.
3
4
DERİ SOLUNUMU
En basit solunum şeklidir. Deriden difüzyonla giren oksijen dokulara difüzyonla
ulaştırılır. CO2 aynı yolla dışarı atılır.
Omurgasızlarda yuvarlak solucanlar, bazı halkalı solucanlar ve omurgalılarda
kurbağaların erginlerinde görülür.
NOT: Toprak solucanında difüzyonla alınan gazlar kan ile dokulara taşınır.
5
6
TRAKE SOLUNUMU
Eklembacaklılardan böcekler ve çok ayaklılarda bulunur.
DİKKAT!!!
 Solunum gazları solunum sistemi
tarafından doku sıvısına kadar taşınır.
 Solunum sistemi ile dolaşım sistemi
birbirinden bağımsızdır. Solunum
gazları kan ile taşınmaz.
 Kanlarında solunum pigmentleri
olmadığından renksizdir.
7
8
KİTAPSI AKCİĞER
Eklembacaklılardan örümcek ve akreplerde bulunur. Trake solunumunun özelleşmiş bir
şeklidir.
DİKKAT!!!
 Stigmalarla alınan gazlar
daha sonra kan ile
dokulara ulaştırılır..
9
SOLUNGAÇ SOLUNUMU
Suda çözünmüş oksijeni almak üzere özelleşmiş solunum organlarıdır.
Omurgasızlarda yumuşakçalar, suda yaşayan solungaç ve suda yaşayan kabuklularda bulunur.
Omurgalılarda balıklar ve kurbağa larvalarında görülür.
Soru: Suda çözünmüş oksijen
miktarı (%2-3) atmosferdekinden
(%21) çok az olmasına rağmen
solungaç solunumu yapan canlılar
oksijen ihtiyaçlarını nasıl
karşılarlar?
Ters akım sistemi
Kanın akış yönü ile suyun akış yönü
birbirine terstir. Bu sayede sudaki
oksijenin neredeyse tamamı (%85)
kana geçer.
Akciğerli balıklar nedir
biliyormusunuz?
10
11
AKCİĞER SOLUNUMU
Atmosfer oksijeni almak üzere özelleşmiş solunum organlarıdır.
Omurgalılarda ergin kurbağalar, sürüngenler, kuşlar ve memelilerde görülür.
Kuşların akciğerlerinde bulunan
hava keseleri;
• Uzun kemiklerin içlerine kadar
uzandığı için uçmayı
kolaylaştırır.
• Yükseklerde azalan oksijen
oranını dengelemek için yedek
hava deposu olarak kullanılır.
• Hava deposuna giriş ve çıkışta
havadan iki kez gaz değişimi
sağlayarak oksijenden daha
fazla yararlanmayı sağlar.
NOT: Solunum yüzeylerinin
büyüklüğü canlıların enerji ihtiyacı
ile doğru orantılıdır.
12
13
14
15
16
1-Burun;
 Alınan havayı temizler. (Kıllar)
 Alınan havayı nemlendirir. (Mukus)
 Alınan havayı ısıtır. (Yüzeysel damarlar)
2-Yutak ve Gırtlak;
Yutakta bademcikler ve gırtlak kapağı bulunur.
Bademcikler hava ile gelen mikroplara ilk
müdahale yeridir. Gırtlak kapağı yutma sırasında
oluk borusunu kapatarak lokmanın soluk borusuna
kaçmasını önler.
NOT: Yutak iltihaplanmasına faranjit, gırtlak
iltihaplanmasına laranjit denir.
3- Soluk Borusu (Trake);
Soluk borusu ile komşu olan arka tarafı kaslı yapıda
ve düzdür. Ön tarafı ise C şeklinde kıkırdak
halkalardan yapılmıştır. İç yüzünü silli epitel ile
döşenmiştir. Epitel hücreleri arasında buluna Goblet
hücreleri mukus salgılar. Mukus salgısının esas
görevi soluk borusunu nemli tutmaktır. Ayrıca siller
üzerinde oluşturduğu tabaka ile solunumla giren
havadaki toz ve diğer yabancı maddelerin
tutulmasını sağlar.
17
Akciğerler iki lop şeklindedir.
Sol lop kalpten dolayı daha
küçüktür. Sırasıyla bronş,
bronşçuk ve alveollerden
oluşur. Akciğerin etrafı çift
katlı Pleura zarı ile çevrilidir.
Pleura zarı içinde Pleura sıvısı
bulunur.
Alveollerin etrafı kan
damarları ile çevrilidir.
Solunum gazlarının değişimi
burada yapılır.
DİKKAT!!!
Kaslı diyafram ve alveoller sadece memelilerde bulunur.
Alveoller lipoprotein
salgılar. Lipoprotein alveol
içini sararak esneklik
kazandırır. Bu salgı aynı
zamanda sıvının alveolden
çıkmasını engel olarak sıvı
kaybını önler.
Yetişkin bir insanda yaklaşık 300 milyon alveol
bulunur ve akciğer yüzeyi 70-100 m2’ye ulaşır.
18
19
SOLUK ALIP VERME MEKANİZMASI
SOLUK ALMA
-
Kaburgalar arası kaslar
KASILIR. (Bu kaslar kasılınca
göğüs kafesi öne doğru
çıkar.)
- Diyafram KASILARAK
DÜZLEŞİR.
- Göğüs kafesi hacmi ARTAR.
- Akciğer iç basıncı AZALIR.
- Sonuçta atmosfer hava
basıncı akciğer hava
basıncından yüksek
olduğundan soluk alınır.
NOT: Soluk alma sırasında karın
boşluğuna uygulanan basınç
artar. Karın iç hacmi daralır.
Karın dışarıya doğru çıkar.
20
SOLUK ALIP VERME MEKANİZMASI
SOLUK VERME
-
Kaburgalar arası kaslar
GEVŞER. (kasın gevşemesi
göğüs kafesinin eski haline
gelmesini sağlar.
- Diyafram GEVŞER VE
KUBBELEŞİR.
- Göğüs kafesi hacmi AZALIR.
- Akciğer iç basıncı ARTAR.
- Sonuçta akciğer hava basıncı
atmosfer hava basıncından
yüksek olduğundan soluk
verilir.
NOT: Soluk verme sırasında
karın boşluğuna uygulanan
basınç azalır. Karın iç hacmi
artar. Karın eski haline döner.
DİKKAT!!! Pleura zarı üzerindeki lifler hava dolu akciğere eski halini alması için basınç uygular. Buna
GERİ YAYLANMA BASINCI denir. Bundan dolayı soluk alma sırasında enerji harcanırken soluk verme
21
pasif bir olaydır.
22
23
SOLUNUM GAZLARININ TAŞINMASI
Gazlar sıvılarda çok az
çözündüğünden gaz
taşımasını proteinlerle
metal iyonlarından
oluşan TAŞIYICI
PİGMENTLER yaparlar.
Bu pigmentler aynı
zamanda kana rengini
verirler.
DİKKAT!!!
Trake solunumu yapan
canlılarda solunum
gazları kanla
taşınmadığından
kanlarında solunum
pigmentleri bulunmaz.
Bundan dolayı kanları
renksizdir.
İnsan kanında hemoglobin olmasaydı aynı miktarda gaz taşımak için kanımızın 75 kat fazla olması
gerekirdi.
24
İNSANDA SOLUNUM GAZLARININ TAŞINMASI
Solunum gazları kısmi
basınçları yüksek yerde
hemoglobin (Hb) zayıf bağlar
kurarlar, kısmi basıncın
düşük olduğu bölgede
ayrılırlar.
NOT: Çekirdeksiz alyuvarlar
sadece memelilerde bulunur.
25
OKSİJEN TAŞINMASI
Oksijenin %2’si kan
plazmasında çözünerek
taşınırken %98’i alyuvarlar
içindeki hemoglobinler
aracılıyla taşınır.
Akciğer Kılcalları
Doku Kılcalları
Hb + O2 -------- HbO2
HbO2 ------- Hb + O2
Bir alyuvarda yaklaşık 280 milyon hemoglobin vardır.
26
KARBONDİOKSİT TAŞINMASI
Karbondioksitin %5-7 si kan
plazmasında çözünerek taşınırken
%15-20’si hemoglobine bağlanarak
karboksihemoglobin şeklinde taşınır.
Hb + CO2
HbCO2
Karbondioksitin büyük bir kısmı %7580’i ise bikarbonat iyonları (HCO3-)
şeklinde taşınır. Bu olay kan pH’sını
dengelemek için çok önemlidir
27
28
KARBONDİOKSİT TAŞINMASI
Doku Kılcalları
Akciğer Kılcalları
Hb H
H2CO3
Hb + H+
H+ + HCO3-
H+ + HCO3-
Hb + H+
H2CO3
Hb H
29
30
31
32
33
HATIRLATMALAR
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Solunum bütün canlılarda gece gündüz kesintisiz devam eder.
Tüm gaz alışverişleri difüzyonla gerçekleşir.
Solunum yüzeyinin genişliği canlının metabolizma hızıyla doğru orantılıdır.
Solunum yüzeylerindeki nemlilik goblet hücreleri tarafından salgılanan mukus ile
sağlanır.
Trake solunumu yapan canlıların kanında gaz taşıyıcı pigmentler bulunmaz.
Trake aldığı gazı dokulara kadar götüren tek solunum sistemidir.
Sudaki oksijen miktarı ile suyun sıcaklığı ters orantılıdır.
Alveollü akciğer ve kaslı diyafram sadece memelilerde bulunur.
Solunum hızını belirleyen temel madde karbondioksittir.
Soluk verme soluk almaya göre daha pasif bir iştir.
Bütün gaz taşıyıcı pigmentler protein ve minerallerden oluşur.
Hemoglobinin gazlara bağlanması ya da ayrılması kısmi gaz basıncına göre ayarlanır.
Kan doku kılcallarından geçerken oksijen ve besin azalır, karbondioksit ve atık madde
miktarı artar.
Kan akciğer kılcallarında geçerken karbondioksit ve besin miktarı azalır, oksijen ve
atık madde miktarı artar.
34