Prof. Dr. Göksel Demirer, Temiz Üretim ve Eko

1
Temiz Üretim ve Eko-Verimlilik
Prof.Dr. Göksel N. Demirer
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Çevre Mühendisliği Bölümü
UNIDO Eko-Verimlilik Programı
UNIDO, TTGV
5 Mart 2009, Kayseri Organize Sanayi Bölgesi, Kayseri
6 Mart 2009, Nigde Ticaret ve Sanayi Odası, Niğde
12 Mart 2009, Adana Sanayi Odası, Adana
2
ÇİP ÜRETİMİ
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
3
ENDÜSTRİYEL ETKİNLİKLERİN ÇEVRE İLE ETKİLEŞİMİNİN
BASİTLEŞTİRİLMİŞ MODELİ
Ürün
Hammadde
Atıklar
Diğer girdiler
Endüstriyel süreç
Arıtma
“Sürdürülebilirlik” kavramı
bu tür bir süreç için somut
olarak ne anlama gelir ?
Doğal Alıcı Ortamlara Deşarj
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
4
TEMİZ ÜRETİM (KİRLİLİK ÖNLEME) NEDİR ?
Bütünsel önleyici bir çevre stratejisinin ürün ve süreçlere
sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve çevre üzerindeki
risklerin azaltılması (Birleşmiş Milletler Çevre Programı,
UNEP).
Ya da diğer bir deyişle:
Geri dönüşüm, arıtım ya da depolama aşamaları öncesinde
herhangi bir atığın önlenmesi, azaltılması ya da yok edilmesi.
Ve böylelikle hammadde, enerji ve su kullanımında
verimliliğin arttırılarak, doğal kaynakların korunması.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
5
TEMİZ ÜRETİM NEDİR ?
İşçiler/Halk/Tüketiciler/
Gelecek kuşaklar üzerindeki
Çevresel Riskler
ve
Üretim/Arıtma/Sağlık
Maliyetleri
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Ürün/hizmet kalitesi
ve
verimlilik
6
KİRLİLİK ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK
KULLANILAMAMASI KAYNAKLI, ÜRETİM SÜRECİNi
ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞEMEDEN TERK ETMESİ
TEMİZ ÜRETİM (TÜ) ≡ HAM
MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK
KULLANILARAK, OLASI EN YÜKSEK ORANDA
ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMESİ
TÜ≡ KİRLİLİK AZALTIMI
+ ENDÜSTRİYEL VERİM ARTIŞI
ATIK
MİKTARI
VERİMLİLİK
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
7
Çevre Yönetiminin Tarihsel Gelişimi
Temiz
Üretim
Geri
Dönüşüm
Arıtma
Seyreltme
1960
Kirlilik Kontrolü
1990
Kirlilik Önleme
Temiz Üretim
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Sürdürülebilir
Atık ya da
Çevre
Yönetimi
8
TEMİZ ÜRETİM Uygulamaları
1990 yılında bu yana:
√ 80 milyar tondan fazla atığın oluşmasını önlemiş
ve
√ 217 milyon kWh enerji tasarrufuna
√ 1 milyon tondan fazla su tasarrufuna
√ 1,2 milyar ABD Doları mali tasarrufa
yol açmıştır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
9
Temiz Üretim kavramı Türkiye gündemine ilk kez 1999’da TÜBİTAK tarafından
getirilmiştir.
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun öncelikli alanları arasında “Temiz Üretim
Yapabilme Yeteneği Kazanma” biçiminde yer alan Temiz Üretim kavramı
TÜBİTAK’ın Vizyon 2023 projesi kapsamında hazırlanan Enerji ve Çevre Teknolojileri
stratejjisi raporunda da vurgulanmıştır.
İmalat sanayinin bu konuda bilinçlendirilmesi ve Temiz Üretimin teşviki 8. Beş Yıllık
ve 9. Yedi Yıllık Kalkınma Planlarında ve ülkemizin AB’ye uyumu için hazırlanan
dokümanlarda yer alan temel politikalardır.
10 Mart 2005 tarihinde yapılan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulun toplantısında
alınan karar gereğince Çevre ve Orman Bakanlığı ile TÜBİTAK tarafından gelecek
10 yıl içinde AR-GE yapılacak alanlar arasında temiz üretim teknolojileri, atık
azaltma, vb.nin olması gerektiği vurgulanmıştır.
Ülkemizin bilim, teknoloji, kalkınma, vb. alanlarda en üst düzey
kurum/kuruluşlarının politika ve strateji dökümanlarında bahsi geçmekle birlikte,
Temiz Üretim kavramı ülkemizde –ne yazık ki- yeterince bilinmemekte ve
uygulanamamaktadır. Bunun en önemli nedeni ülkemizde konu üzerinde yeterli
bir kapasitenin mevcut olmamasıdır.
10
TEMİZ ÜRETİM’İN ARAÇ VE METODLARI:
√ İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi,
√ Ekoverimlilik,
√ Atık Denetleme,
√ Enerji Denetleme,
√ Risk Denetleme,
√ Çevresel Yasa Yönetmeliklerle Uyum Değerlendirmesi,
√ Çevresel Etki Değerlendirme,
√ Yaşam Döngüsü Analizi,
√ Teknoloji Değerlendirme,
√ Kimyasal Değerlendirme,
√ Endüstriyel Ekoloji,
√ Çevre için Tasarım,
√ Çevre için ya da “Yeşil” Satın Alma,
√ Çevre Yönetim Sistemleri,
√ Çevresel Performans Değerlendirmesi
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
11
Ekoverimli Üretim
Bir şirketin ekoverimli olabilmesi için:
►
Mal ve hizmet üretiminde kullandığı hammadde miktarını azaltması
►
Toksik atık miktarını azaltması
►
Geri-kazandığı atık miktarını arttırması
►
Enerji kullanımını azaltması
►
Ürün dayanıklılığını arttırması
►
Enerji ve su kullanımını azaltması
gereklidir.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
12
Ekoverimliliğin Kavramsal Çerçevesi
Eko-Tasarım
Toplam Kalite
Yönetimi
Temiz Üretim
Eko-Verimlilik
Yaşam Döngüsü
Analizi
Çevre Yönetim
Sistemleri
Çevresel Muhasebe ve
Denetim
Yönetim Araçlarının
Belirlenmesi ve EkoVerimlilik Olanaklarının
Seçimi
(EMAS, ISO 14000)
İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına
Yönelik Çevre Yönetimi
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Çevresel Maliyet
Yönetimi
13
Üretim süreçlerine uyarlanabilecek kütle (materyal) dengesi
yaklaşımı ve ilgili kontrol listeleri aracılığıyla aşağıdaki
konularda gelişmeler sağlanabilir:
1. Hammadde ve Malzemelerin Verimli Kullanımı
2. Bilinçli Atık Yönetimi
3. Malzeme ve Ürünlerin Etkin Taşınımı ve Korunumu
4. Su Tasarrufu
5. Enerji Tasarrufu
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
14
BİR TEMİZ ÜRETİM PROJESİNİN BİLEŞENLERİ:
Ω Veri toplama
•Kütle Dengesi
•Enerji Dengesi
•Maliyet ve Güvenlik
Ω Nerede ve neden atık üretiyoruz ?
Ω Temiz Üretim Seçeneklerinin Belirlenmesi
Ω Fizibilite
Ω Uygulama
Ω Kontrol, süreklilik, ÇYS
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
15
MATERYAL AKIM ANALİZİ
uygulama
boya
tiner
tiner
yüzeydeki kuru boya
temizleme
atık boya
buharlaşan solvent
patlayıcı
kullanılmış tiner
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Sprey ile boyama esnasında
kaybedilen miktar
16
MATERYAL AKIM ANALİZİ
Madde ve enerji kullanımının detaylı analizi
Ø Hangi atık
ve emisyonlar oluşmaktadır ?
Ø Hangi hammaddeler kaybolmaktadır ?
Ø Bu nerede ve nasıl meydana gelmektedir ?
Ø Zayıf noktalar nelerdir ?
Ø İyileştirme potansiyeli nerelerdedir ?
Ø Hangi maddeler yeniden kullanılabilir ?
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Ø
Üretim proseslerinde, ham
madde ve enerji
kayıplarının meydana
geldiği pekçok nokta
vardır.
Ø
Bu noktalar aynı zamanda
çevresel ve ekonomik
olarak “zayıf” noktalardır.
Ø
Materyal akım analizi
malzeme kayıplarının
gerçekleştiği noktaları ve
bu kayıpların miktarlarını
belirlemede kullanılan bir
araçtır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
17
18
Ø
“Mevcut En İyi Teknikler” ile
yapılacak bir karşılaştırma,
değerlendirilen proses ya da
tesisin “zayıf” noktalarını
ortaya koyar.
Ø
Materyal Akım Analizi atık ve
emisyonlar kaynaklı “üretim
maliyetleri” de ortaya koyar.
Ø
Eko-verimlilik:
Ham maddelerin verimli
kullanılması ve emisyonların
azaltılması.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
TEMİZ ÜRETİM STRATEJİLERİ
19
Önleyici Entegre Çevre Koruma
Atık ve emisyonların azaltılması
Seviye 1
Kaynakta azaltma
Ürün
Modifikasyonu
İşletme Verimliliğinin
Arttırılmasına Yönelik
Çevre Yönetimi
Atık ve emisyonların yeniden
kullanılması
Seviye 2
Tesis içi geri dönüşüm
Proses
Modifikasyonu
Yeni Ham
Madde Seçimi
Seviye 3
Tesis dışı geri dönüşüm
Yapılar
Yeni Teknoloji
Seçimi
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Biyolojik döngüler
Materyaller
20
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SINAİ KALKINMA TEŞKİLATI
TEMİZ ÜRETİM BAŞARI HİKAYELERİ
Success Stories
Please find below a selection of some of our cleaner production success stories.
Status is end of the year 2006:
ARMENIA
Establishment and Operation of a National Cleaner Production Programme in
Armenia. more...
BULGARIA
The official launching took place in Sofia on 11 February and was combined with a
hotel acquisition workshop. The aim of the event was to introduce the project to
the public and to provide information to the hoteliers in Sofia about the CP and
CSR concepts... more...
Diğer Ülkeler: Kamboçya, Kosta Rika, Küba, El Salvador, Guatamala,
Hindistan, Kenya, Lübnan, Makedonya, Fas, Nikaragua, Peru, Romanya,
Sırbistan, Güney Afrika, Sri Lanka, Viyetnam ve Özbekistan
Kaynak: http://www.unido.org/index.php?id=o4545
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
21
Endüstriyel İşletmelerin Ekonomik ve Ekolojik
Koşullarının Geliştirilmesi
Özbek Temiz Üretim Merkezi - ÖZBEKİSTAN
26 firmaya çevresel ve iş geliştirme konularında danışmanlık ve teknik destek
sağlandı.
İkisi Taşkent Üniversitesi’nde öğretim üyesi olmak üzere 7 Uzman Slovak TÜ
Merkezi tarafından eğitildi.
2006 yılında Edinilen Çevresel Kazanımlar:
⇒ İçme Suyu Tasarrufu: 23,156.8 m3
⇒ Elektrik Enerjisi Tasarrufu: 130,293 kW
⇒ Doğal Gaz Tasarrufu: 15,000 m3
⇒ Atık Bertarafında Azalma: 41.029 ton
Sürdürülmekte olan projelerden Elde Edilmesi Öngörülen Çevresel Kazanımlar:
⇒ Doğal Gaz Tasarrufu: 16,542 m3/yıl
⇒ Atık Bertarafında Azalma: 110 ton/yıl
⇒ Atıksu Miktarında Azalma: 315 m3/yıl
⇒ Hava Emisyonlarında Azalma: 3.172 kg/yıl
İlgili Kişi: Mr. N. Abijanov, Director, Özbek Temiz Üretim Merkezi
Tel. +998-71-1391847, Faks: +998-71-1391847
22
ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ’NDE
GERÇEKLEŞTİRİLEN
TEMİZ ÜRETİM ÇALIŞMALARI
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
23
TEMİZ ÜRETİM KONUSUNDA
GERÇEKLEŞTİRİLMİŞ PROJELERE ÖRNEKLER:
√ Çeşitli Endüstriyel Sektörlerde (Kağıt ve Kağıt Hamuru, Süt ve Peynir,
Tekstil, vd. Üretimi) Temiz Üretim Olanaklarının Belirlenmesi
√ Arıtılmış Atıksu ve Arıtma Çamurlarının Tarımda Yeniden Kullanılması
√ Sürdürülebilir İnovasyon için Mikroeğitim
√ Organik Atıklardan Biyoürün ve Biyoenerji Eldesi
√ Yerel Yönetimler için Bütünsel Önleyici Çevre Yönetimi
√ KOBİ’lerde İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
24
TEMİZ ÜRETİM KONUSUNDA İŞBİRLİĞİ
YAPILAN KURULUŞLAR
√ Villenova University, Pennsylvania, USA.
√ Delft University of Technology, Delft, The Netherlands.
√ Rheinisch Westfälische Technische Hochschule, Aachen, Germany.
√ Technical University of Catalonia, Barcelona, Spain.
√ Royal Institute of Technology, Stockholm, Sweden.
√ Universitaet Stuttgart, Stuttgart, Germany.
√ Technical University of Braunschweig, Braunschweig, Germany.
√ Regional Activity Centre for Cleaner Production, Mediterranean Action
Plan, UNEP, Barcelona, Spain.
√ University of Girona, Spain.
√ TTGV
√ UNIDO
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
AKADEMİK YAYINLAR:
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
25
TÜRKÇE İNTERNET SAYFASI
Prof. Dr. Göksel Demirer
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Çevre Mühendisliği Bölümü
26
Anasayfa | Temiz Üretim | Temiz Üretim Araç
Araçları
ları | Temiz Üretim Sözlü
zlüğü | Örnek Uygulamalar | İlgili Kurumlar | Yararlı
Yararlı
Kaynaklar
ØAnasayfa
ØTemiz Üretim
ØTemiz Üretim Araç
Araçları
ları
ØTemiz Üretim Sözlü
zlüğü
ØEndü
Endüstriyel
Uygulamalar
Øİlgili Kurumlar
ØYararlı
Yararlı Kaynaklar
Øİletiş
letişim
Özellikle 20. Yüzyıl’ın ikinci yarısında baş döndürücü bir hıza ulaşan teknolojik ve endüstriyel
gelişmelerin beraberinde getirdiği çevresel değerlerin tahribi ve yenilenemeyen kaynakların hızla
azalması günümüzde ivmelenerek sürmektedir.
Endüstrileşme ve yaşam biçimlerindeki değişmeye paralel olarak ortaya çıkan atıklar, zaman
içinde logaritmik bir artış göstermiş ve bu atıklardan kaynaklı yaşanılan yerel çevre sorunları
küresel bir boyut kazanmıştır. Ozon tabakasındaki delinme, küresel ısınma, asit yağmurları, çeşitli
doğal alıcı ortamlara -özümseme kapasitelerinin çok üzerindeki miktarlarda- yapılan toksik ve
tehlikeli atık deşarjları bu kapsamda sayılabilir.
http://www.enve.metu.edu.tr/people/gndemirer/links/temizuretim/
27
EnvE 428 Temiz Üretim/Kirlilik Önleme Dersi
Week No
Topic
1
Introduction
2
Historical Development of Waste Management
Elements of Cleaner Production
3
Role of Different Actors of Society in Promoting Cleaner
Production
4
Cleaner Production Tools I (GHK, Environmental Compliance
Audit; Waste Reduction Audit; Environmental Impact
Assessment; Life Cycle Analysis)
5
Cleaner Production Tools II (Chemical Assessment; Green
procurement; Design for Environment; Energy Audit)
6
Cleaner Production Success Stories from Small and Medium
Sized Enterprizes, Local Governments, Industry, Agriculture, and
Service Sectors
7
Waste Reduction Audit: Methodology
8
Waste Reduction Audit: Case Study for Leather Manufacturing
9
Environmental Management Systems
10
Guest Speaker
11
Environmental Performance Indicators
12
Life Cycle Assessment (LCA)
13-14
Presentation and Discussions of the Term Projects
ÇEŞİTLİ ETKİNLİKLER:
Middle East Technical
University
28
Ministry of Environment
and Forestry
Regional Activity Centre
for Cleaner Production
Cleaner Production:
A tool for Green Competitiveness in the
Turkish Industry
Workshop and Short Course
Middle East Technical University
Department of Environmental Engineering
Workshop Series
31 March-2 April 2008
Middle East Technical University
Culture and Convention Center
Ankara, Turkey
29
TEŞEKKÜRLER
Prof. Dr. Göksel N. Demirer
Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Tel: 210 58 67, 210 26 41
Faks: 210 26 46
e.posta: goksel@metu.edu.tr