Türk Kamu Yönetimi

Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Kamu yönetiminde örgütlenme, kamu hizmetleri için
gerekli olan araç ve imkanları bir düzende toplamak,
yetki, görev ve sorumlulukları belirleyerek bir yapı
oluşturmak demektir. Ancak kendi başına bir amaç değil,
daha çok kamusal hedeflerin gerçekleştirilmesi için bir
araçtır.
• Bu anlamda örgütlenmenin iki ana amacı bulunmaktadır:
Devletin üstlendiği görev ve işlevlerin verimli ve etkin
biçimde sürdürülmelerini sağlamak ve birimlerin yetki ve
sorumluluk alanlarını belirlemek.
• Kamu yönetimi alanında yapılan incelemeler, idari
örgütlenmenin «merkezden ve yerinden yönetim» olmak
üzere iki esasa göre yapıldığını göstermektedir.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Merkezden Yönetim
Kamu hizmetlerinde birlik ve bütünlüğü sağlamak amacıyla
söz konusu hizmetlere ilişkin karar ve faaliyetlerin, merkezi
hükumet ve onun hiyerarşik yapısı içinde yer alan örgütlerce
yürütülmesidir. Siyasi ve idari olmak üzere ikiye ayrılır.
Siyasi bakımdan, bir ülkedeki siyasi otoritenin tamamen
merkezdeki iktidarda toplanmasını ve hukuki birliğin mevcut
bulunmasını ifade eder. Bu gibi devletlere, üniter devlet
denir.
İdari bakımdan, kamu otoritesinin merkezileştirilmesini
gerektirir. Kamu hizmetlerine ilişkin politikaların
belirlenmesi ve kararların alınması yetkisi merkezi
organlarda toplanır ve bunların yürütülmesi de bu
organların eliyle ancak mümkün olur.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Merkezden Yönetim
İdari merkeziyetçilik, siyasi merkeziyetçiliğin sonucudur.
Ancak siyasi merkeziyetçiliğin varlığı, her zaman idari
merkeziyetçi olmaya olanak sağlamaz (İngiltere örneği).
Türkiye’de hem idari hem de siyasi merkeziyet söz
konusudur.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Merkezden Yönetim (Özellikleri)
-Kamu hizmetlerine ilişkin politika belirleme, karar alma ve
yürütme yetkileri merkezi bir organın elinde toplanmıştır.
-Kamu hizmetlerinin yürütülmesine ilişkin gerekli gelir ve
giderler merkezden yönetilir.
-Merkezi idare birimlerinde görev alacak personel, merkez
tarafından belirlenir ve atanır.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Merkezden Yönetim (Yarar ve Sakıncalar)
-Yönetimde birlik ve bütünlük
-Ekonomik ve sosyal kalkınmada denge
-İdarenin tarafsızlığı
-Milli savunma ve diplomasi gibi geleneksel hizmetleri tek
elde toplama
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
-Hizmetlerde gecikme veya irrasyonellik
-Taşra görevlilerine inisiyatif verilmemesi
-Hizmet yükü artarsa, işlevsizleşebilir
-Halkın kamu hizmetlerine ilgi ve katılımını azaltabilir.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Merkezden Yönetim (Kuruluşların Örgütlenme Biçimi)
Merkezi yönetim kavramı; hükumet, bakanlıklar ve bunlara
bağlı kurum ve kuruluşları ifade eder. Buradan hareketle
dört çeşit örgütlenme mümkündür:
-Hizmet amacı
Eğitim, sağlık vb. gibi devletin temel ödevlerinden biri veya
birkaçının yürütülmesi için bakanlık veya bağlı birimler
-Hizmet edilen kitle
Vatandaşlar, niteliklerine göre özel hizmet gruplarını
oluştururlar. Buna göre, işçiler, gençler vd. için örgütlenme
-Hizmet sunulan alan
Belirli bir coğrafyada kurulan yerel yönetimler ile
bakanlıkların il, ilçe teşkilatları
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Merkezden Yönetim (Kuruluşların Örgütlenme Biçimi)
-Aynı iş veya işlemlerin bir örgüt bünyesinde toplanması
Özellikle Bayındırlık ve Maliye gibi birden fazla bakanlık ve
kuruma hizmet eden veya uzmanlık gerektiren teknik
nitelikli hizmetlerin yürütülmesi için oluşturulan birimler
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Merkezden Yönetim (Kurumların İç Yapısı)
Kamu kurumlarının iç yapıları üç fonksiyona göre
şekillenmektedir.
-Temel veya Asli Fonksiyonlar
Örgütün kuruluş nedenini oluşturan işler
-Yardımcı Fonksiyonlar
Asli işlevleri gerçekleştirmeyi sağlayan destek birimler
-Kurmay veya Danışmanlık Fonksiyonları
İlgili birimlere danışmanlık yapan uzman kişiler (müşavir,
uzman)
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Merkezden Yönetim (Yetki Genişliği/Tevsi-i Mezuniyet)
Merkezden yönetimin yumuşatılmış biçimidir. Böylece merkezi
idare, karar alma ve uygulamaya ilişkin bir takım yetkilerini
kendi hiyerarşisi içinde yer alan alt birimlerin başındaki
yöneticilere aktarır. Böylece merkezin iş yükü azalır.
Merkezi idarenin üstlendiği fonksiyonların daha etkin ve
verimli bir şekilde yürütülmesi amacıyla geliştirilmiştir. Bu
sayede taşra yöneticileri, ulusal plan, program ve politikaları
yerel şartlara göre yorumlayarak esnek bir uygulama
gerçekleştirirler.
Fonksiyonel ve coğrafi yetki genişliği olarak iki kısımda
uygulanır.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Merkezden Yönetim (Yetki Genişliği-Tevsi-i Mezuniyet)
Fonksiyonel yetki genişliği, bir kamu kurumunun karar alma
ve yürütmeye ilişkin bir takım yetkilerinin, kendi hiyerarşisi
(merkez) içindeki alt kademedeki yöneticilere verilmesidir.
Coğrafi yetki genişliği ise, merkezi idarenin karar alma ve
uygulamaya ilişkin bazı yetkilerinin taşradaki birimlerinin
yöneticilerine verilmesidir.
Bunlardan başka yetki devri ve imza yetkisi mevcuttur.
Yetki devri, sınırları yazılı olarak belirlenmek koşuluyla Bakan,
Genel Müdür veya Vali gibi görevlilerin yetkilerinin bir kısmını
yardımcılarına vd. devretmesidir.
İmza yetkisi ise, yöneticinin yükünü hafifletmek açısından
ortaya çıkan hukuki bir çözümdür.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Yerinden Yönetim (Siyasi Yerinden Yönetim)
Siyasi gücün, merkezi idare ile mahalli yönetim birimleri
arasında bölüşümünü ifade eder. Bu sistemde siyasi otorite
merkezde toplanmamış, çeşitli birimler arasında
paylaştırılmıştır. İl, kanton, eyalet, federe devlet (devletçikler)
gibi bölümler, egemenliğin bir parçasına sahiptir.
Bu birimlerin, yasama ve yargı açısından kısmi bağımsızlıkları
mevcut olup, ulusal hükumet karşısında ikinci derecede
egemenliğe sahip kuruluşlardır. Görev ve yetkileri federal
anayasalarca belirlenir.
Siyasi yerinden yönetim, federal devlet sistemini ortaya
çıkarmıştır. Belediye gibi mahalli teşkilatlar, federal idare
tarafından kurulu, federe devletin işleyişine dahil edilir.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Yerinden Yönetim (Siyasi Yerinden Yönetim)
Federalizmin örgütsel ifadesi çok merkezliliktir. Federe idare,
merkezi idare gibi otoritesini doğrudan halktan alır ve merkezi
idarenin kendisine müdahalesine karşı anayasaca korunur.
Federal ve federe idareler, işlevsel olarak işbirliği yapabilirler;
ancak bu, onların bağımsız politika yapma ve karar alma
güçlerini ortadan kaldırmaz.
Federatif yapı, yerel topluluklara dil, kültür, din gibi etnik
değerleri belirli bir özerlik dahilinde ve merkezi idarenin
politikalarından daha az etkilenmektedir.
Yetkilerin birçok birimce üstlenilmesi sorumsuzluk riskini
doğursa da geniş temsil yeteneği sağlaması üstün tarafıdır.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Yerinden Yönetim (İdari Yerinden Yönetim)
Yerel nitelikteki kamu hizmetleriyle iktisadi, ticari, kültürel ve
teknik bazı fonksiyonların merkezi idarenin hiyerarşik yapısı
dışındaki kamu tüzel kişiliklerince yürütülmesidir. Bu
kurumlara, egemenliğe ilişkin herhangi bir statü tanınmaz.
Özellikleri
-Aşırı merkeziyetçiliğin sakıncalarını ortadan kaldırır.
-Halkın yönetime katılmasını sağlar.
-Yerel ihtiyaçlarla mahalli hizmetler arasında denge kurar.
-Kamu hizmetlerinde verimi ve etkinliği arttırır.
-İlgili kuruluşlara özerklik sağlar.
-Kendi yönetim organları mevcuttur. Kanunla kurulur ve
çalıştırılır.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Yerinden Yönetim (İdari Yerinden Yönetim)
-Fonksiyonel Yerinden Yönetim
Belirli bazı işlevlerin merkezi idareden alınarak özerk
kuruluşlara aktarılmasıdır. Böylece bazı kamusal fonksiyonlar
özerk bir statüye kavuşturulmakta ve bunları yürütecek
örgütler oluşturulmaktadır.
Bu sayede merkezi idarenin hizmet yükü, daha teknik ve
uzmanlaşmış birimlere transfer edilmektedir.
Üniversiteler, KİTler ve sanayi ve ticaret odaları…
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Yerinden Yönetim (İdari Yerinden Yönetim)
-Coğrafi (Mekan) Yerinden Yönetim
İdari bazı görevlerin yürütülmesi yetkisinin, merkezi idareye
bağlı olmayan ve karar organları seçmenlerin oylarıyla
belirlenen belediye ve muhtarlık gibi faaliyetleri belirli bir
coğrafi alanla sınırlı olan yönetimlere verilmesidir.
Bu vasıtayla yerel halkın ihtiyaçlarını, kendi organları
vasıtasıyla karşılamaları amaçlanır. Karar alma ve yürütme
sorumluluğu, organları yerel olarak demokratik usüllerle
seçilmiş belediye, muhtarlık gibi mahalli idarelere verilmiştir.
Aşırı yerinden yönetim; ülkede bütünlüğün bozulmasına,
bölgeler arasında dengesizliğin oluşmasına neden ve
hizmetlerin her yerde eşit sunulmasına engel olabilir.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Yerinden Yönetim (Desantralizasyon-Adem-i Merkeziyet)
Geleneksel anlamda, merkezi idarelerden mahalli idarelere
doğru yetki, görev ve kaynak aktarımını ifade eder. Merkezi
idare-mahalli idare ilişkilerinde anahtar bir kavramdır.
Modern anlamda ise, merkezi idarenin elindeki planlama,
karar alma ve kamu gelirlerinin toplanması gibi idari yetkilerin
bir kısmını, taşra kuruluşlarına, mahalli idarelere, federe
birimlere, özerk kamu kurum/kuruluşlarına ve idare dışındaki
gönüllü örgütlere aktarılması, yani merkezin küçültülmesidir.
Daha çok gelişmekte olan ülkelerin siyasi, iktisadi ve sosyal
sebeplerle oldukça merkezileşmeleri karşısında uygulanabilir.
Bu gibi ülkelerde merkezi yönetim zamanının büyük kısmını
taşra teşkilatlarından gelen soru(n)lara yanıt vermeye ayırır.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Yerinden Yönetim (Hizmette Yerellik-Subsidiarity)
Herhangi bir kamu hizmetini, ona gereksinenlere en yakın
olan idari birimin yürütmesi anlayışına dayanır.
Temel felsefesi, bireyden aileye, yerel toplumdan değişik
büyüklükteki gruplara kadar değişen oluşumlara siyasal yetki
ile müdahalenin, ancak bunların çeşitli gereksinimlerini
karşılayamamaları durumunda yapılabilmesidir. Başka bir
deyişle alt birimler veya bireyin tek başına güç yettirebileceği
işlere, devletin müdahalede bulunmaması anlamına gelir.
Daha geniş bir kapsamı olmasına rağmen çoklukla merkezi
idare ile yerel idareler arasındaki yetki ve görevlerin
paylaşımında söz konusu edilir. Amacı karar mekanizmalarını
yurttaşlara yakınlaştırmaktır. Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik
Şartı tarafından düzenlenmiştir.
Türkiye’de Yönetim
Kamu Yönetimin Örgütlenmesi
• Yerinden Yönetim (Hizmette Yerellik-Subsidiarity)
Buna göre, «kamu sorumlulukları, genellikle ve tercihen
yurttaşlara en yakın makamlar tarafından kullanılmalıdır».
Ulus altı birimlerinin yetkilerini korur ve yerel özerkliğin
garantisi sayılır.
5393 Belediye Kanunu’na göre; «belediye hizmetleri,
vatandaşlara en yakın yerlerde ve en uygun şekilde sunulur»
denilerek bu ilkeye gönderme yapılmıştır.