Kelimeler kavramlar

BELEDİYE YÖNETİM DİZİSİ
Belediyeler İçin
Kelimeler kavramlar
REHBERİ
Hulusi ŞENTÜRK
Acil Durum: Bir afet sırasında olağanüstü tedbirlerin alınmasına gerek duyulan
geçici süre.
Açıktan Atama: Boş bir kadroya ilk defa veya yeniden yapılacak atamalardır.
Örneğin, daha önce memur olarak çalışan ama istifa etmiş birisinin yeniden memuriyet
kadrosuna atanması açıktan atama işlemi.
Açıktan Atama İzni: Genel olarak boş bir kadroya ilk defa veya yeniden yapılacak
atamalarda alınan izin.
Açık ihale usulü: Bütün isteklilerin teklif verebildiği ihale usulü.
Açılma Ruhsatı: Yer seçimi ve tesis kurma izni verilmiş, onaylı projesine göre
yapılmış, çevre ve toplum sağlığı açısından uygunluğu tespit edilmiş tesislerin faaliyet
göstermelerine dair yetkili makamca verilen ruhsat.
Ada: Çevresi yollarla çevrili, yer bölümlere ayrılmış kent toprağı ile bu topraklar
üzerine oturtulmuş yapılardan oluşan küçük bir kent dilimi.
Adalet: Herkesin yasalarla tanınmış olan hakkını vermek, bu hakka ilişmemek
ilkesi.
Adli Yargı: Toplum içinde fertlerin aralarındaki hukuki sorunları çözmek amacıyla
yapılandırılmış olan yargı sistemidir. Medeni yargılama hukuku ve ceza yargılama
hukuku olmak üzere ikiye ayrılır.
Adres: Herhangi bir toprak parçası veya binanın coğrafi konumu ve işlevi açısından
tanımlanması.
Adres bileşenleri: Numaralama işlemlerinde kullanılan unsurlar; posta kodları, il,
ilçe, bucak, köy ve mezra isimleri, mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak isimleri ile
sabit tanıtım numarası ve bina numarası gibi adres verileri ile tanımlanan coğrafi konum,
kişisel ve kurumsal adres bilgisine ulaşmak için gerekli olan bilgiler.
Adres formları:
aktarılacağı formlar.
Numaralama
işlemlerini
takiben
tanımlanan,
adreslerin
Afet: Bela, büyük felaket. Deprem, su baskınları vb.
Afet Alanları: Deprem, heyelan, çığ, orman yangını ve taşkın gibi doğal afetlere
yatkın alanlar.
Afet Fonu: İmar ve İskan Bakanlığı bünyesinde tabiî âfetlerde meydana gelen
zararların telâfisi için oluşturulan fonlara verilen addır.
Afet Haritaları: Planlamaya esas veri gruplarından biri olarak, planlama alanında
oluşabilecek tüm afet tehlikelerini ortaya koyan, afet zarar ve risklerinin azaltılmasına
yönelik önlemleri ve önerileri içeren ve raporu ile bir bütün olan farklı tür ve ölçeklerde
hazırlanan haritalardır.
2
Afet Yönetimi: Hem afet öncesi hem de afet sonrası aktivitelerin yani müdahale,
iyileştirme, yeniden yapılanma, zarar azaltma ve hazırlık safhalarını kapsayan bir süreci
ifade eder.
Afetzede: Tabiî afetlerden (deprem, heyelân, sel, dolu, kuraklık, fırtına, don vs.)
veya diğer felaketlerden (örn. yangın, çekirge istilası, hayvan vebası) dolayı maddî zarara
uğramış ve sosyal yardıma ihtiyaç duyan kişi.
Afiş: İlan, Tanıtım. Çeşitli boyutlarda kâğıtlara veya bezlere veya billboardlara
basılan duyuru malzemesi.
Ağırlama Giderleri: Beldenin misafiri durumunda olan: a) Cumhurbaşkanı,
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Başbakan ve Bakanlar Kurulu Üyeleri, b)
Hükümet merkezi veya diğer illerin protokole dahil kişiler, c) Yabancı ülke temsilcileri
veya konuklar, d) Sanat, bilim, kültür ve spor dallarında temayüz etmiş kişiler, e) Basın
mensupları, f) Beldenin kalkınmasında katkısı olanlar veya olacağı anlaşılanlar ile bu
kişilerin eşleri ve refakatindeki görevliler için, geleneklere ve davetin şümulüne göre,
ağırlama, konaklama, konutlandırma ve bu işlerle ilgili olarak hazırlıkların gerektirdiği
giderlerle ziyafet, kokteyl, hediye, çiçek, bahşiş ve taşıma giderleridir.
Ahz: Alma, tutma, kabul etme, tahsil etme, tasarrufuna katma.
Ahz-u Kabz: Bedeli tahsil etmek demektir. Daha çok vekâletnamelerde geçer.
Aynı zamanda “satış bedelini tahsil edebilmek yetkisi” anlamına gelir.
Aile Danışma Merkezleri (Toplum Merkezleri) : Sosyal değişim sürecinin
getirdiği ihtiyacın ve sosyal şartları karşılama ve çözümlemede ailelere yardımcı olmak
maksadıyla kurulan sosyal hizmet ve danışma birimleri.
Aile Eğitimi: Aile üyesi adaylarının veya aile üyelerinin, sosyo-kültürel yönden
hazırlıklarını sağlıklı bir biçimde tamamlayabilmeleri için, örgün ve yaygın eğitim
yöntemleriyle yetiştirilmesi.
Aile İçi Şiddet: Eşler arası, veya ebeveyn – çocuklar (anne ve(ya) babanın
çocuklarına karşı veya çocukların ebeveynine karşı şiddet) arası meydana gelen fizikî,
psikolojik, sosyolojik veya ekonomik anlamda güç ve kuvvet kullanımının bütünü.
Akaryakıt İstasyonu: Esas itibariyle karayolunda seyreden araçların akaryakıt,
yağ, basınçlı hava gibi ihtiyaçlarının sağlandığı ve taşıtlarla ilgili bazı basit teçhizat
parçaları ile hizmetlerin verildiği yerlerdir.
Akreditasyon: Belli kriterleri sağlarlık, denklik hakkında bilirkişi ve kurumlarca
verilen belge.
Akredite: 1) Yetki verilmiş, resmen tanınmış, kabul edilmiş. 2) Belirli bir hizmet
standardı ve sistem bütünlüğü oluşturmak için, belli kriterleri sağlayan kurumlara;
bağımsız, tarafsız ve bilirkişi niteliğindeki başka bir kurum tarafından verilen yetki.
Aktarma: Bütçenin herhangi bir tertibinde bulunan ve o hesap döneminde
kullanılmayarak artacağı anlaşılan ödeneklerden alınarak, ihtiyaca yetmeyeceği anlaşılan
diğer gider tertiplerine yapılan eklemeye denir.
Aktif Fay: Belirli bir sürede kırılma hareketini tekrarlayan faylar. Genellikle son
10.000 yıl içinde bir veya daha fazla sayıda kırılmış faylara denir.
3
Alacaklı amme idaresi: Alacaklı olan devlet, vilayet hususi idareleri ve
belediyelerdir.
Aleniyet İlkesi: Kamuya ait işlevin halkın bilgisi içinde yapılması ilkesi.
Alıcı Ortam: Atıkların bırakıldığı yakın veya uzak çevre.
Alt Kültür: Özellikle bölgesel, etnik, sınıfsal ve dinsel temellerden oluşan farklı
kültürel yapılar.
Altyapı: Bir kentte, yapı yapılabilmesi veya yapılan yapının içinde oturanlara
yeterli bir barınma sağlayabilmesi için bulunması gereken yol, su, elektrik, gaz, atık su,
yağmur suyu ve benzeri yapılar.
Amenajman Planı: Mera, yaylak, kışlak ile umuma ait çayır ve otlaklardan en
elverişli bir şekilde yararlanmanın sağlanması için, bakım, ıslah, otlatma, dinlendirme,
tohumlama, ilave yemleme ve yapılması gereken benzeri işleri sıralayan uygulama planı.
Amme: Kamu
Amme Borçlusu: Amme alacağını ödemek mecburiyetinde olan hakiki ve hükmi
şahısları ve bunların kanuni temsilci veya mirasçılarını ve vergi mükelleflerini, vergi
sorumlusunu, kefili ve yabancı şahıs ve kurumların temsilcileri.
Amme İdaresi: Kamu Yönetimi
Ana Kent: Bir ülkenin veya bir bölgenin çevresindeki yerleşim yerlerine ekonomik
ve toplumsal yönlerden hâkim olan ve genellikle ülkenin başka ülkelerle olan her türlü
ilişkilerinin sağlandığı en önemli kenti, metropol, ana şehir. Ülkemizde Anakent
Ankara’dır.
Analitik Düşünme: Bir sorunu çözmek için bilgileri ayrıştırarak ve sorunun alt
unsurlarına inerek sonuç çıkarma şeklindeki sistematik düşünme tarzı.
Analiz: Bir bütünü, onu oluşturan parçalara ayırarak çözümleme.
Anayasa: Bir devletin yönetim biçimini belirten yasama, yürütme, yargılama
güçlerinin nasıl kullanılacağını gösteren, vatandaşların hak, hürriyet ve sorumluluklarını
bildiren temel yasa.
Anayasa Mahkemesi: Kanunları, kanun hükmünde kararnameleri, TBMM iç
tüzüğünü şekil ve esas bakımından, Anayasa değişikliklerini şekil bakımından Anayasaya
aykırı olup olmadığını inceleyen ve denetleyen, Cumhurbaşkanını, Başbakan ve Bakanlar
Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri
Yüksek İdare Mahkemesi Başbakan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcı
Vekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini, Sayıştay Başbakan ve üyelerini
görevleriyle ilgili işledikleri suçlardan dolayı “Yüce Divan” sıfatıyla yargılayan, Siyasi
partilerin Anayasaya veya siyasi Partiler yasasına aykırı hareketlerinden dolayı kapatma
yetkisine sahip olan yüksek mahkeme.
Anket (Soru Kâğıdı) Tekniği: Bilgi verecek olanların doğrudan okuyup
cevaplayacakları bir soru cetveli ile bilgi toplanması.
Aplikasyon: Yer tespiti.
4
Aplikasyon Belgesi: Sayısal hale getirilen kadastral parsel üzerine, Belediyesi
tarafından verilen imar durumuna göre vaziyet planı’nın koordinatlandırılarak hazırlanan
belgedir.
Arasöz: Su Tankı.
Arazi: Belirli bir ekonomik değer ihtiva eden, üç boyutlu yaşamsal kullanıma
doğrudan ya da dolaylı yönden araç edilen yeryüzü parçası.
Arka bahçe mesafesi: Bina arka cephesinin parsel arka cephesine en yakın
uzaklığıdır.
Arsa: Şekil ve büyüklük bakımından öngörülen imar amacı için bölünmüş, gerekli
yol ağı yapılıp, su, elektrik, telefon kanalizasyon vb. gerekli teknik altyapı gereksinimi
giderilmiş imar parseli. Bu özellikleri içeren bir imar adası, parsellenmese dahi arsa
sayılır (olgun imar toprağı).
Arsa payı: Kat mülkiyetinde arsanın, kanunda belirtilen esasa göre bağımsız
bölümlere ayrılan ortak mülkiyet payı.
Asma kat: Binaların, iç yüksekliği en az 5.50 m. olan, zemin katında düzenlenen ve
ait olduğu bağımsız bölümü tamamlayan ve bu bölümden bağlantı sağlayan kattır. Asma
katlar, iç yüksekliği 2.40 m. den az olmamak, yola bakan cephe veya cephelere 3.00 m.
den fazla yaklaşmamak üzere yapılabilirler.
Arşiv: Geçmiş ile yaşanan çağ arasında bağlantı kurulan, gerçek veya tüzel kişilerin
faaliyetleri sonucu oluşturdukları ya da sonradan kazandıkları hukuki, sosyal, idari değer
ifade eden her türlü belge ve bilgilerin toplandığı yer.
Artçı Deprem: Bir büyük depremin ardından gelen daha küçük depremler.
Arz Etmek: Sunmak, hürmet etmek, bildiri, deklârasyon.
Asfalt: Katran, Bitüm.
Asfalt Atığı: Yol, havaalanı pisti ve benzeri yapıların tamiratı, tadilatı, yenilenmesi
ve yıkımı sırasında ortaya çıkan ve bünyesinde asfalt, zift, doğal polimer ve benzeri
malzeme bulunan atıklar.
Asgari Ücret: İşçilere normal çalışma günü karşılığında ödenen, işçinin en az
düzeyde yiyecek, yakacak, barınma, giyim, sağlık, aydınlatma, ulaşım, kültür ve eğlence
ihtiyaçlarının cari fiyatlar üzerinden karşılamaya yeterli miktarda olan ücrettir.
Asit Yağmuru: Esas olarak sanayi tesislerinden, konutların ısıtılmasından ve
otomobillerden kaynaklanan, sülfür ve azot oksitleri içeren su buharı emisyonlarının yol
açtığı asit çökelmesi.
Askeri Yasak Bölge: Yurt savunması bakımından hayati önem taşıyan askeri tesis
ve bölgelerin çevresinde Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenen sınırlar içerisinde kalan
bölgedir. Askeri yasak bölgeler 1 inci ve 2 inci askeri yasak bölgeler olmak üzere ikiye
ayrılır. 1 inci derece askeri yasak bölgeler; içerisindeki taşınmaz mallar kamulaştırılır. 2
inci derecedeki askeri yasak bölgelerde yabancı uyruklu kimseler taşınmaz edinemezler,
edinmişlerse tasfiye edilir. Yabancılar izin almadan bu bölgede taşınmaz kiralayamazlar.
5
Bu hükümlere aykırı hareket edenler cezalandırılır. Yetkili komutanlıkça izin verilmeyen
her türlü inşaat durdurulur.
Asma Kat: Binaların, iç yüksekliği en az 5.50 m. olan, zemin katında düzenlenen
ve ait olduğu bağımsız bölümü tamamlayan ve bu bölümden bağlantı sağlayan kattır.
Asma katlar, iç yüksekliği 2.40 m. den az olmamak, yola bakan cephe veya cephelere
3.00 m. den fazla yaklaşmamak üzere yapılabilirler.
Astronomik: Azami, Geniş, Fazla, Çok.
Astronomik Değerler: Astronomik enlem, astronomik boylam ve astronomik
azimut değerleri.
Atamaya yetkili amir: Gerekli koşulların varlığı durumunda bir personeli işe alma
yetkisine sahip, örgütün üst yöneticisi.
Atık: Herhangi bir faaliyet sonunda çevreye atılan veya bırakılan zararlı maddeler.
Atık Su: Konutların pis su ve lağım sularından, endüstriyel sıvı atıklardan ve sel
sularından kaynaklanan sıvı atık.
Atık Su Yönetimi: İnsan sağlığını ve çevreyi korumak amacıyla, atık suyun
izlenmesi, işlenmesi ve tasfiyesiyle ilgili sistemler geliştirilmesi ve uygulanması.
Atık Yönetimi: Hafriyat toprağı ile inşaat / yıkıntı atıklarının kaynağında ayrılarak
toplanması, geçici biriktirilmesi, taşınması, tekrar kullanılması, geri kazanılması ve
depolanması işlemleri.
Atlas Yöntemi: Ülkelerin milli gelirleri dolara çevrilirken, cari yılın döviz kuru ile
önceki yılın döviz kurlarının ortalamasının alınmasıdır.
Avan Proje: Tatbikat projelerinin yapılmasına esas teşkil eden 1 /200, 1 /100 veya
daha büyük ölçeklerde, yürürlükte bulunan plan ve yönetmeliklere göre düzenlenen
projedir
Avans: 1) Alacaktan bir kısmının vaktinden önce ödenmesi. 2) Bir iş veya hizmetin
yerine getirilmesi için iş veya hizmetin yapılmasından önce verilen para, öndelik.
Avrupa Kentsel Şartı: Avrupa'yı kapsayan; halk ve yerel yönetimlere yönelik olan
bu konsept, yerleşimlerdeki yaşamın daha da iyileştirilmesini amaçlayan ve dört temel
konuya ağırlık veren bir metindir.
Bu dört temel konu şunlardır:
*Fiziki kentsel çevrenin iyileştirilmesi;
*Mevcut konut stokunun iyileştirilmesi;
*Yerleşmelerde sosyal ve kültürel olanakların yaratılması;
*Toplumsal kalkınma ve halk katılımının özendirilmesi;
Aykome: Alt Yapı Koordinasyon Merkezi
Aylık Katsayı : Memurlar ve diğer kamu görevlileri ile sözleşmeli personelin malî
hakları ile sosyal yardımların belirlenmesinde esas alınan gösterge rakamlarının parasal
tutarlara çevrilmesinde uygulanacak sayı.
6
Aynî: mala ilişkin; eşyaya bağlı; malın mülkiyeti ile ilgili; herkese karşı ileri
sürülebilen
Ayni haklar: Eşya üzerinde doğrudan doğruya mutlak egemenlik yetkisi veren ve
herkese karşı ileri sürülebilen haklar.
Ayni Sermaye Taahhüdü : Bir taşınmaz malın mülkiyetinin veya ayni bir hakkın,
yeni kurulmakta olan veya önceden kurulmuş bulunan bir şirkete ortak olmak amacıyla
devredilmesi işlemi.
Aynî Yardım : Mal veya eşya olarak yapılan her türlü yardım.
Ayniyat : Kullanılmaya veya harcanmaya elverişli olup taşınabilen ve para eden
şeyler.
Ayniyat Tesellüm Makbuzu : Kurumca bastırılarak Alındı Kayıt Defterine
kaydedilen, cilt, seri ve müteselsil sıra numaralı , malın teslim alındığını gösteren
makbuz.
Ayrık nizam: Hiç bir yanından komşu binalara bitişik olmayan yapı nizamıdır.
Azami bina alanı: Parsel içerisinde bina yapılması mümkün olan alandır.
Azl : Bir şeyi yerinden almak, işinden ayırmak, makamından ayırmak, görevden
almak.
Bağımsız bölüm: Kat Mülkiyeti Kanunu'na göre, ana gayrimenkulun ayrı ayrı ve
başlı başına kullanılmaya müsait bağımsız mülkiyete konu olabilen bölümleri.
Bakıma Muhtaç : Kişinin, bedensel hareket edebilirliğinde otaya çıkan
fonksiyonel kısıtlamalar ve engeller (felç; kişinin iç organlarında veya duyum
organlarında genel veya kısmî fonksiyonsuzluk; hafıza veya oryantasyon bozukluğu; akıl
hastalığı vb.) sonucunda gerek beden temizliğinde, gerek beslenmede, gerekse ev
idaresinde başkalarının değişik sıklık ve yoğunlukla ve/fakat düzenli bakımına ihtiyaç
duyma hali.
Bakıma Muhtaç İnsan : Günlük hayatta her zaman yapılması gereken bazı basit
bedenî hareketlerin yerine getirilmesinde (giyinme, yeme içme, beden temizliği, tuvalet
ihtiyacını giderme, alış veriş vb.) başkalarının fizikî yardımına ve desteğine sürekli olarak
ihtiyaç duyan aciz insan.
Bakıma Muhtaç Özürlü : Ağır bir yaralanma, sakatlanma, doğuştan gelen veya
daha sonra ortaya çıkan herhangi bir özürlülükten dolayı, başkalarının bakımına, kısmen
veya bütünüyle sürekli olarak ihtiyaç duyan insan.
Bakıma Muhtaç Yaşlı : İleri yaşlılık sebebiyle bakıma muhtaç hâle gelmiş insan.
Bakıma Muhtaçlık Derecesi : Değişik derecelerde başkalarının fizikî desteğine
ihtiyaç duyma durumudur.
Bakiye : Bir alacaktan geriye kalan miktar.
Balanced Scorecard : Dengeli sonuç kartı – kurum karnesi. Yöneticilere uzun
dönemli stratejik hedeflerin kısa dönemli eylemlere dönüştürülmesinde aşamalı bir
yaklaşım ile yol gösteren ve sonuç olarak stratejik kararlar ile uygulamaları bütünleştiren
yeni bir yönetim sistemi.
7
Banliyö : Büyük bir kentin yakın çevresinde bulunan ve yaşayışına katılan
yerleşme. Büyük bir kentin yakın çevresi, yöre, dolay.
Bar : Müşterilerin tezgah önünde ayakta durarak veya yüksekçe bir tabure üzerinde
oturarak içki içip, dans edebildikleri eğlence yeri.
Baraka : Tahta, çinko, sac gibi hafif şeylerden yapılmış, temelsiz, eğreti yapı.
Basit tamir ve tadil: Yapılarda derz, iç ve dış sıva, boya, badana, oluk dere,
doğrama, döşeme ve tavan kaplamaları, elektrik ve sıhhi tesisat tamirleri ile çatı onarımı
ve kiremit aktarılması işlemleridir.
Baskı Grubu : Ülke yöneticilerini, kamuoyunu veya başka toplumsal kuruluşları
etkileyerek, üyelerinin ortak çıkarlarını gerçekleştirmeyi amaçlayan örgütlü toplumsal
gruplar.
Başkan vekili: Belediye başkanının, izin ve hastalık nedeniyle veya görevli olarak
görevden ayrılması hallerinde bu süre içinde kendisine vekâlet etmek üzere belediye
meclisi üyeleri arasından seçtiği kişidir.
Başkanlık Divanı: Meclis üyeleri arasından, gizli oyla seçilen meclis birinci ve
ikinci başkan vekili ile en az iki kâtip üyeden oluşan kuruldur.
Bayındır : İmar, İşlenmiş, Mamur, Abat, Bakımlı, Ongun.
Belde: Belediyesi bulunan yerleşim birimidir.
Bekar Odası : Yalnız kimselerin, dışarıdan gelmiş işçilerin tek başlarına ya da
birkaç kişi ile birlikte kalabilmeleri için düzenlenmiş yerler.
Belediye: Belediye kelimesi, köken itibarı ile Arapça olup, bir insan topluluğunun
yerleşme niyeti ile oturduğu yer anlamına gelen “Beled” kelimesinden türemiştir. Sözcük
esas itibarı ile beldeye ilişkin kuruluş veya yönetim anlamına gelmektedir.
5393 sayılı Belediye Kanunu’na göre de Belediye: “Belde sakinlerinin mahallî
müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler
tarafından seçilerek oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi”dir.
Belediye başkanı: Belediye idaresinin başı ve belediye tüzel kişiliğinin
temsilcisidir. Belediye başkanı, ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre seçilir.
Belediye Nikahı : Medeni kanuna göre kıyılan resmî nikâh.
Belediye Meclisi: Belediye meclisi, belediyenin karar organıdır ve ilgili kanunda
gösterilen esas ve usullere göre seçilmiş üyelerden oluşur.
Belediye Organı: Belediye meclisi, belediye encümeni ve belediye başkanı,
belediye organını oluşturmaktadır.
Belediye Sınırı: Belediye Kanunun ilgili maddeleri uyarınca hazırlanan, yetkili
mercilerce onaylanarak kesinleşen ve belediyenin görev ve yetki alanını belirleyen
sınırlardır.
Belediye zabıtası: Beldenin düzenini muhafaza eden, belde halkının esenlik, sağlık
ve huzurunu koruyan, yetkili organların bu amaçla alacakları kararları uygulayan özel
zabıta kuvvetini,
8
Belediye zabıta personeli: Belediye zabıta birimindeki daire başkanı, müdür, şube
müdürü, amir, komiser ve memurlarını,
Belli istekliler arasında ihale usulü: Ön yeterlik değerlendirmesi sonucunda idare
tarafından davet edilen isteklilerin teklif verebildiği ihale usulüdür.
Belge : Çeşitli ortamlarda bulunan her türlü bilgi kaynağı.
Belgeli Turizm İşletmesi : İstirahat ve eğlence yerlerinden, turizm sektöründe
faaliyet gösteren ve 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanununa istinaden Turizm Bakanlığınca
düzenlenmiş belgesi bulunan yerler.
Belli İstekliler Arasında İhale Usulü : Ön yeterlik değerlendirmesi sonucunda
idare tarafından davet edilen isteklilerin teklif verebildiği ihale usulü.
Benchmarking : Kıyaslama. Bir organizasyonun kendini değerlendirerek,
rakiplerini, iş ortaklarını, diğer sektörlerdeki başarılı örnekleri inceleyerek, iç ve dış
pazarlardaki uygulamaları araştırarak ve en iyi uygulamaları örnek alarak zayıf olduğu
yönleri geliştirmesi.
Bertaraf Etme: Ünitelerden kaynaklanan tıbbı atıkların ayrı toplanması, geçici
depolanması, taşınması, çevreye ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde nihai olarak
yakılması, düzenli depolanması ile ilgili tüm işlemler.
Betonarme : Eğilme ve çekme kuvvetlerine dayanması için içine uygun şekilde
çelik donatı yerleştirilmiş beton.
Betonarme Demiri : Betonarmede donatı olarak kullanılan çubuk halindeki çelik,
beton çeliği.
Betonarme Hasırı : Betonarme döşeme veya perdelerde donatıyı meydana getiren
beton çeliğinden yapılmış hasır. Betonarme hasırı yapı yerinde hazırlanabileceği gibi,
fabrikada belli ölçülerde kaynaklı olarak yapılıp yapı yerine gönderilebilir. Bu ikincisine,
hazır betonarme hasırı veya çelik hasır denir.
Betonarme Perde : Bir iskelet yapıda düşey ve yatay yükleri taşıyan betonarme
duvar, perde.
Beyan: Bildirmek.
Beyana Güven: Vatandaşın kamu kurumları ile olan işlerinde kendisinden istenen
bilgilere güvenmek anlamına gelmektedir. Yani, bu bilgilerin ispatlanması değil, ifade
edilmesinin yeterli görülmesidir.
Bila : “sız, siz” şeklindeki olumsuzluk ekidir. Bila faiz: faizsiz, Bila bedel: bedelsiz
gibi.
Bilânço: Bir kuruluşun, belli bir tarihte, alacaklı ve borçlu bulunduğu değerleri
gösteren özet muhasebe cetveli; işletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçlarını
gösteren tablo.
Bileşim: Meclisin bir günlük toplantı süresidir.
Bilginin Şeffaflığı : Bilginin kamuya açık olması. 1) Erişimi: Bilgi eşit şartlar
altında herkesin erişimine açık olmalıdır. 2) İlgililik : Bilgi, ihtiyaçla ilgili olmalıdır. 3)
Anlaşılırlık – Nitelik – Güvenilirlik: Bilgi, nitelikli ve güvenilir olmalı; tam, doğru,
9
tutarlı, açık ve basit bir şekilde ifade edilmelidir. 4) Zamanlılık : Bilgi periyodik olarak ve
zamanında yayınlanmalıdır.
Billboard : Reklam Panosu.
Bina: Kendi başına kullanılabilen, üstü örtülü ve insanların içine girebilecekleri ve
insanların oturma, çalışma, eğlenme veya dinlenmelerine veya ibadet etmelerine yarayan,
hayvanların ve eşyaların korunmasına yarayan yapılardır.
Bina derinliği: Binanın ön cephe hattı ile arka cephe hattının en uzak noktası
arasındaki en fazla yaklaşabileceği sınırdır.
Bina İnşaat Harcı : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre, belediye sınırları ve mücavir
alanlar içinde yapılan her türlü bina inşaatı (ilave ve tadiller dahil), inşaat veya tadilat
ruhsatının alınması için ödenen bedeldir.
Bina yaklaşma mesafesi: Planda yapılan ve yapının yola ve komşu parsellere
yaklaşacağı mesafedir.
Bina yüksekliği: Binanın kot aldığı noktadan saçak seviyesine kadar olan
mesafesidir. İmar planı ve yönetmelikte öngörülen yüksekliktir.
Birahane / Meyhane : Şişe veya kadehle içki satışı ile soğuk ve sıcak yemek
servisi yapılan kapalı ve(ya) açık yer.
Birim Fiyat Listesi : Her takvim yılı başında rayiçler tespit edildikten sonra
yapılarda bulunan imalatlara ve nakliyeye tabi malzemelerin yükleme-boşaltma ve
istifine ait analizler.
Birim Fiyat No : “Poz no” olarak da bilinir. Rayiç veya birim fiyatların
tanınmasına yarayan bir kod numarası.
Birinci sınıf gayri sıhhi müesseseler: Meskenlerden ve insanların ikametine
mahsus diğer yerlerden mutlaka uzak bulundurulması gereken tesisler, işyerleri.
Birleşik Tesis : Hamam, sauna, masaj ve güzellik salonu ile benzeri tesislerden iki
veya daha fazlasının bir arada bulunduğu yer.
Bitişik nizam: Bir veya birden fazla komşu parsellerdeki binalara bitişik olan yapı
nizamıdır.
Bitkisel Toprak : Bitki gelişimi için organik ve inorganik madde ile hava ve su
sağlayan toprak.
Blok nizam: İmar planı veya ilgili yönetmelikte cephe uzunluğu, derinliği ve
yüksekliği belirlenmiş tek yapı kitlesinin bir veya birden fazla parsel üzerine oturduğu
bahçeli yapı nizamıdır.
Boğaziçi Alanı: Boğaziçi kıyı ve sahil şeridinden, öngörünüm bölgesinden, geri
görünüm bölgesinden ve etkilenme bölgelerinden oluşan ve sınırları ve koordinatları
Boğaziçi Kanununa ekli krokide işaretli ve 22/07/1983 onay tarihli nazım planda
gösterilen alandır.
Boğaziçi sahil şeridi: Boğaziçi Kanununa göre, Boğaziçi kıyı kenar çizgisi ile
22/07/1983 tarihli 1/5000 ölçekli nazım planında gösterilen hat arasında kalan bölgedir.
10
Bom : İş makinelerinin kaldırma kollarına verilen ad.
Bodrum kat: Zemin katın altındaki katlardır.
Bordür : Kenar Süsü. Yollara döşenen süslü taşlar.
Bölge: “Çevre”, “Alan” anlamına gelmekte olup, çok boyutlu, çok anlamlı ve
sınırları oldukça güç çizilen bir kavramdır. Bölge, bir devlet bağlamında alt birimleri
ifade ederken, uluslar arası hukuk çerçevesinde aynı çıkarlara sahip, coğrafi, siyasal ve
ekonomik yakınlık içinde olan devletler topluluğunu anlatmaktadır. Örneğin, Avrupa
Birliği de bu anlamda bir bölge yönetimi olarak değerlendirilebilir.
Bölgesel Dengesizlik : Bir ülkede farklı yörelerde sürdürülen farklı ekonomik
faaliyetler sonucunda oluşan gelir ve sosyopolitik farklılıklar.
Bölgesel Kalkınma: Kalkınma planlarının ve politikalarının bölge ölçeğinde
düzenlenmesidir.
Bölgesel Kalkınma Ajansları: Kamunun finansman sağladığı bölgesel ekonomik
gelişmeyi özendirmek üzere tasarlanmış, çalışma alanı merkezi ve yerel idarelerin dışında
olan kurumlardır.
Bölgeselleştirme: Daha çok yönetsel bir anlam taşır ve merkezi yönetim karşısında
bölgesel birimlerin yetkilerinin ve akçal kaynaklarının artırılmasını, bir başka deyişle
yönetsel açıdan güçlendirilmelerini ifade eder.
Bölge planı: Kalkınma planları ve Ülke Mekansal Politika Planına uygun olarak,
metropoliten bölgeler, planlama kriterleri açısından bütünlük gösteren veya birden fazla ili
içine alan; bölge düzeyinde sürdürülebilir kalkınmayı ve bölgeler arası gelişmişlik
farklarını azaltmayı hedefleyen; sosyoekonomik gelişme eğilimlerini, yerleşmelerin
gelişme potansiyelini, sektörel hedefleri ve uyumunu, yatırımların, faaliyetlerin ve alt
yapının mekansal dağılımını ve gerektiğinde yer seçimini belirleyen; uygulama araçları ve
programına sahip kapsamlı rapor ve eki Bölge Gelişim Şeması’ndan oluşan stratejik
plandır.
Bulvar:Yerleşim yeri içindeki geniş, trafikte gidiş geliş yönleri ayrılmış cadde.
Bürokrasi: Bürokrasi kavramı, genelde örgüt, örgütün işleyişi gibi anlamlar
içermekte olmasına ve bu özelliği ile özel sektör için de geçerli olmasına rağmen, genel
olarak kamu yönetimi anlamında kullanılmaktadır.
Bürokrasi, siyasi sistemin bir parçası olan yönetsel yapıyı ve onun eylemlerini
anlatmaktadır. Böylece bürokrasi, merkezi yönetimlerdeki ve yerinden yönetim
kuruluşlarındaki yönetimi ve kamu politikalarının uygulanmasını ifade eder. Başka bir
anlatımla bürokrasi, devletin, yürütmeye ilişkin kolunun yapı ve faaliyetlerinden
meydana gelir. Yapısal bir kavram olarak bürokrasi, devletin örgütsel görünümünü
yansıtır. Her devlet, yasalarla belirlenen görevini yerine getirmek için ulusal, bölgesel ve
yerel düzeyde çeşitli örgütlenmelere gider. Bu devlet örgütlerine de kamu bürokrasisi
denilir. İşlevsel bir kavram olarak bürokrasi ise, genel kuralları ve kamu politikası
kararlarını uygulama sürecidir.
Bütçe: Devletin, bir kuruluşun, bir aile veya bir kimsenin gelecekteki belirli bir
süre için tasarladığı gelir ve giderlerini tür ve ayrıntılarıyla gösteren çizelgedir.
11
Bütçe Açığı : Kamu harcamalarının kamu gelirlerini aşan miktarı.
Bütçe Çağrısı : Belediye bütçesinin hazırlanması için, belediye birimlerinin kendi
dairelerinin gider bütçelerini hazırlamaları için yapılan çağrı.
Bütçe Dengesi : Gelirin gidere eşit olma durumu.
Bütçe Emaneti : Mali yıl içerisinde veya sonunda verile emrine bağlandığı halde
herhangi bir nedenle kısmen veya tamamen ilgililerine ödenmeyip, bütçeye gider
kaydedilerek emanete alınan borç tutarı.
Bütçe Fazlası : Kamu gelirlerinin kamu harcamalarını aşan kısmı.
Bütçe İçi Avans : Tahakkuk ve verile emri işlemlerinin tamamlanması
beklenilmeyecek ivedi ve çeşitli giderler için ita amirlerinin gösterecekleri lüzum üzerine,
görevlendirecekleri mutemetlere, üst sınırları yılları bütçe yasalarıyla saptanacak
tutarlarda verilen para.
Bütçe İçi Kredi : Tahakkuk ve verile emri işlemlerinin tamamlanması
beklenilmeyecek ve avans sınırlarını aşan ivedi ve çeşitli giderler için dairesinin
göstereceği lüzum üzerine ita amirleri mutemetleri adına banka ve saymanlık nezdinde
açılan kredi.
Bütçe Kararnamesi : Bütçe yılına ait gider ve gelir toplamları ile bunlarla ilgili
hükümleri ve bütçe açığı varsa ne suretle kapatılacağına ilişkin hususları içeren metin.
Bütçe Kodlaması : Devlet faaliyetlerinin kurumsal, fonksiyonel, ekonomik
sınıflandırılmasıdır.
Bütçe Tertibi : Gider bütçelerinde program, alt program, faaliyet-proje, ödenek
türü ve harcama kalemlerinden oluşan sıralanış, düzenleniş biçimi.
Bütçe Yılı : Bir bütçenin uygulanmaya başladığı günden ertesi yıl aynı güne kadar
geçen süre.
Bütçe geliri: Kurumun bütçesinde ve diğer mevzuatla gelir olarak tanımlanan
her türlü işlemi,
Bütçe gideri: Kurumun bütçesinde ve diğer mevzuatla gider olarak tanımlanan
her türlü işlemi,
Büyükşehir : Merkezî idarenin vali yönetimindeki şehirlerinden nüfus ve ticarî
bakımından belli bir büyüklükte olan yerleşim yerleri.
Büyükşehir Belediyesi : En az üç ilçe veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bu
belediyeler arasında koordinasyonu sağlayan; kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları
yerine getiren, yetkileri kullanan; idarî ve malî özerkliğe sahip ve karar organı seçmenler
tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişisi.
Büz : Boru, nefir, akaç, künk. Betondan drenaj ve pissu borusu.
Cadde: Yerleşim yeri içindeki geniş ve uzunca sokak.
Cazibe Merkezi : Çekim merkezi, büyüme kutbu, herkesi kendine çeken, ilgi odağı
olan alanlar.
12
Cebri İcra : Yerine getirilmeyen veya ödenmeyen bir borcun icra müdürlüğü
aracılığı ile tahsili.
Cebri Satış : Üzerinde haciz veya ipotek kaydı bulunan borçluya ait taşınmaz
malın borcu tahsil amacıyla icra müdürlüğü veya alacaklı kamu idaresi kanalıyla
satılarak, ihale alıcısı adına tescili işlemidir.
Cemaat Vakfı : 13/06/1934 tarihli ve 2762 sayılı Vakıflar Kanunu gereğince tüzel
kişilik kazanmış, Türk vatandaşı gayrimüslim cemaatlere ait vakıflar.
Cins Değişikliği : Bir taşınmaz malın cinsinin, yapısız iken yapılı veya yapılı iken
yapısız hale; bağ, bahçe, tarla vb. iken arsa veya arazi iken, bağ bahçe vb. duruma
dönüştürmek için paftasında ve tapu sicilinde yapılan işlem.
Cins Tashihi : Tapu kütüğünde kayıtlı bir taşınmazın niteliğinin değiştirilerek
kütüğe, başka bir nitelikte tescil edilmesi.
Coğrafi Bilgi Sistemi (GIS) : Her türlü coğrafi referanslı bilginin etkin olarak elde
edilmesi, depolanması, güncellenmesi, kullanılması, analizi ve görüntülenmesi için
bilgisayar donanımı, yazılımı, personel ve yöntemlerin organize olarak biraraya
toplanmasıdır.
Coğrafi Merkeziyetçilik : Merkezdeki yönetim kuruluşlarının taşradaki birimlere
ve mahalli idarelere karar alma ve bunları uygulama konusunda az çok yetki vermesidir.
Cumba : Türk evlerindeki kafesli çıkma.
Çalgılı Kahve : Kahvehane benzeri olup içinde çalgı çalınarak eğlence yapılan yer.
Çalışma Çağındaki Nüfus : Fiilî çalışma çağı olarak kabul edilen 15 – 60 veya 18
– 65 yaşları arasında olan insanlar.
Çalışma Gücü Kaybı (İş Göremezlik) : Herhangi bir kaza, hastalık veya sakatlık
sebebiyle, malullüğün ortaya çıkması ve benzer meslekî eğitim, bilgi ve yeteneklere sahip
başka bir sağlıklı sigortalının kazancının çok altında bir gelir elde edebilme durumudur.
Çalışma Hayatı (İş Yaşamı) : İnsanın, ilk defa bir iş sahibi olma (çalışma) isteği
ile başlayıp, aktif çalışma sürecinden emekliliğe kadar devam eden süre.
Çap : Zilyetliğinde arsa veya arazi bulunan vatandaşlarımızın, Belediyemize veya
özel sektöre müracaat ederek, arsa veya arazisinin sınır noktalarını Harita Mühendislerine
göstermek suretiyle, Harita Mühendislerince ölçülerek çizimi yapılan ve Belediye Harita
Müdürlüğünce onanan, üzerinde arsa ya da arazinin ölçülerinin, sınır nokta
koordinatlarının, zilyedin adresinin ve diğer bilgilerin bulunduğu bir belgedir.
Çapraz İletişim : Bir örgütün farklı birimleri ve bölümleri ile farklı hiyerarşik
düzeylerdeki kişiler arasında gerçekleşen iletişim.
Çardak : Üstüne sarmaşıklı ağaç veya çiçek sarılarak yapılmış kafesli gölgelik.
Çayır: Taban suyunun yüksek bulunduğu veya sulanabilen yerlerde biçilmeye
elverişli, yem üretilen ve genellikle kuru ot üretimi için kullanılan yer.
Çatı : Yapıların üzerini, akıntılı bir tarzda örtecek malzemeyi taşımak üzere yapılan
iskelet.
13
Çatı Eğimi : Çatı ile binanın yan duvarı arasında meydana gelen açı.
Çatı Katı : Binalarda çatı ile son normal kat arasında yapılan kat.
Çay Bahçesi : Açık veya kapalı bir mekanda oturarak çay, kahve, nargile ve
benzeri alkolsüz içkilerin içildiği yer.
Çek : Bir bankaya hitaben yazılmış ve yasada belirlenen hükümlere göre
düzenlenmiş bir ödeme aracı.
Çekme Kat : Bir binanın son katı üzerine yapılan, cepheden geriye çekilmiş kat.
Çerçeve Anayasa : Sadece genel ilkeleri ortaya koyup, bunların uygulanma
biçimlerini kanunlara bırakma amacı güden anayasa.
Çevre : 1) Bir varlığın bağıntı kurduğu kendi dışındaki varlıkların tümü. 2) Hayatın
gelişmesine etki yapan, doğal, toplumsal kültürel vb. dış faktörlerin bütünlüğü. 3) Sosyal
politikalar açısından; hava, toprak, su, bitki ve hayvan varlığı ile doğal ve tarihsel
zenginliklerin tümü.
Çevre Denetimi: Çevre Denetimi Yönetmeliği 5 inci maddesinde sayılan kuruluş
ve işletmelerin faaliyetlerinin Çevre Kanunu ve bu Kanuna dayanılarak yürürlüğe giren
yönetmeliklere uygunluğunu sağlamak için, bu mevzuatın yetkili kılmış olduğu kurum ve
kuruluşlarla işbirliği ve koordinasyon sağlanarak, faaliyetlere ilişkin bilgilerin tarafsız
bir şekilde toplanmasını, değerlendirilmesi, rapor haline getirilmesi ve ilgililere
bildirilmesi.
Çevre düzeni planı: Çevre Düzeni Planı, il bütününde ve yerel kalkınma ekseninde
hazırlanan; fiziki, sosyal ve ekonomik gelişmeye; ana ulaşım, altyapı, yatırımlar ve
yerleşmelere dair genel arazi kullanımı ve gerektiğinde yer seçimine; ve ayrıca, doğal,
tarihi ve kültürel kaynakların korunması ve geliştirilmesine dair strateji ve kararların bu
Kanun amacı doğrultusunda belirlenmesi, sürdürülebilir ve planlı bir biçimde
gerçekleştirilmesine yönelik, idareler ve disiplinler arası uyumu da sağlayan, uygulama
araç ve programlarına sahip kapsamlı rapor ve eklerinden oluşan plandır.
Çevre düzenleme projesi: Ören yerlerinin arkeolojik potansiyelini koruyacak
şekilde, denetimli olarak ziyarete açmak, tanıtımını sağlamak, mevcut kullanım ve
dolaşımdan kaynaklanan sorunlarını çözmek, alanın ihtiyaçlarını çağdaş, teknolojik
gelişmelerin gerektirdiği donatılarla gidermek amacıyla her ören yerinin kendi özellikleri
göz önüne alınarak hazırlanacak 1/500, 1/200 ve 1/100 ölçekli düzenleme projeleri.
Çevre Kirliliği: İnsanların her türlü faaliyetleri sonucu, havada, suda ve toprakta
meydana gelen olumsuz gelişmelerle ekonomik dengenin bozulması ve aynı faaliyetler
sonucu ortaya çıkan koku, gürültü ve atıkların çevrede meydana getirdiği arzu edilmeyen
sonuçlar.
Çevre Korunması: Ekolojik dengenin korunması, havada, suda, toprakta kirlilik ve
bozulmaların önlenmesi ve çevrenin iyileştirilmesi için yapılan çalışmaların bütünü)
Çevre sağlığı: İnsan sağlığının çevredeki fizikî, kimyevî, biyolojik, sosyal ve psikososyal faktörlerle tespit edilen yaşam kalitesi.
Çevre Temizlik Vergisi : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre Belediye sınırları ve
mücavir alanlar içinde bulunan ve belediyelerin katı atık toplama ile kanalizasyon
14
hizmetlerinden yararlanan konut, işyeri ve diğer şekillerde kullanılan binalardan bu
hizmetler karşılığı alınan vergidir.
Çevresel Durum Değerlendirme Raporu : Çevresel Etki Değerlendirmesi
Yönetmeliğinin ilgili hükümlerine uymadan işletmeye geçmiş mevcut faaliyetler için
gerekli çevresel önlemlerin alınmasını sağlamak amacıyla hazırlanan teknik rapor.
Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) : Gerçekleştirilmesi planlanan projelerin
çevreye olabilecek olumlu ya da olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki
etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için
alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek
değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde
sürdürülecek çalışmalar.
Çevresel Etki Değerlendirmesi Süreci : Gerçekleştirilmesi planlanan projenin
çevresel etki değerlendirmesinin yapılması için 8 ve 16 ncı maddelerde belirtilen başvuru
ile başlayan ve işletme sonrası çalışmaların uygun hale geldiğinin belirlenmesi ile sona
eren süreç.
Çığ : Genellikle dağların yamaçlarında biriken karların kendiliğinden veya
tetikleyici bir etki sonucunda aniden ve büyük bir hızla harekete geçip akmasıdır.
Çıkma : Bir binanın üst katlarından dışarıya doğru taşan bölüm.
Çiftçi : Zirai işletmeleri işleten gerçek kişiler.
Çocuk bahçeleri: 0-5 yaş grubunun ihtiyaçlarını karşılayacak alanlardır. Bitki
örtüsü ile çocukların oyun için gerekli araç gereçlerinden büfe, havuz, pergole ve genel
heladan başka tesis yapılamaz.
Çocuk Yuvaları : 0 – 12 yaş arası çocukların bedenî, eğitsel, psiko-sosyal
gelişimlerini, sağlıklı bir kişilik ve iyi alışkanlıklar kazanmalarını sağlamakla mükellef
(yükümlü) yatılı sosyal hizmet kuruluşları.
Çöküntü Bölgesi: Bir kentin merkezinin toplumsal ve ekonomik etkenlerle
gelişmesi engellenen, taşınmazları sürekli olarak değer yitiren, yoksulluk yuvası niteliği
kazanmaya yüz tutmuş bölümü.
Çöküntü Depremi : Yer altındaki boşlukların (mağara), kömür ocaklarında
galerilerin, tuzlu arazilerdeki boşluklarda tavan blokunun çökmesi ile oluşan
depremlerdir. Hissedilme alanları yerel olup enerjileri azdır, fazla yıkıma neden olmazlar.
Büyük heyelanlar ve gökten düşen meteorların da küçük sarsıntılara neden olduğu
bilinmektedir.
Dağıtım Cetveli: Her imar adası için ayrı olarak düzenlenen ve bu düzenleme
sonucu meydana gelen parsellerin, hangi kadastro veya imar parsellerinden, nasıl
oluştuğunu, kadastro ve imar parsellerinden alınan düzenleme ortaklık payını,
gerektiğinde malikin muvafakati ile terk edilen alanları ve kamulaştırılan alanların
miktarlarını gösteren cetveldir.
Damga Vergisi : 488 sayılı Damga Vergisi Kanununa ekli (1) sayılı tabloda
belirtilen tapu işlemlerinden tahsil edilen vergidir.
15
Danıştay : İdari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine
bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercii ve kanunla gösterilen belli davalara
da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakan bir yüksek yargı organı.
Dans Salonu/Disko/Diskotek : Dans etmek amacı ile açılan, müzikli, içkili veya
içkisiz eğlence yeri.
Dava Hakkı : Bir kimsenin devletin bağımsız ve tarafsız yargı organlarına, yani
mahkemelere başvurarak hakkının elde edilmesi.
Davacı : Mahkemeye başvurarak dava açan taraf.
Davalı : Davacı tarafından kendisine kar”ı dava açılan kişi.
Def’i : Davalının borcunu, özel bir nedenden dolayı yerine getirmekten
kaçınmasına olanak veren hak.
Defterdar : Devletin gelir ve giderlerini tutan görevli.
Deklarasyon : Kamuoyuna bir konunun duyurulması için yapılan açıklama, bildiri,
demeç.
Dekorasyon : Yapıların içinde veya dışında uygulanan bezeme işi.
Demografi : İnsan topluluğunun belirli niteliklerini ölçen bilim dalı.
Demokratik Devlet : Halkın devlet yönetimine katılması temeline dayanan devlet
düzeni. Çoğulcu, katılımcı, parlamenter rejime dayalı kamusal yönetim biçimi.
Deniz Haritaları : Uluslararası Hidrografi Teşkilatınca belirlenen esaslar
kapsamında, gemi seyrinde kullanılmak üzere üretilen haritalar.
Deprem : Genellikle bir fay kırılması sonucunda ortaya çıkan sismik enerjinin
yarattığı yer sarsıntısı.
Deprem Tehlikesi : Can ve mal kaybına, yaralanmalara, sosyal ve ekonomik
dengelerin bozulmasına veya çevresel zararlara sebep olan yerkabuğu hareketlerinin tabii
süreci veya bunu etkileyen doğal etmenler.
Derece Yükselmesi : Sınıf içerisinde, görevin önem ve sorumluluğunun artışı ile
ayarlı yükselme adımı.
Dernek : Kazanç paylaşmak dışında bir amaçla en az yedi gerçek kişi ile kurulan
kişi topluluğu niteliğinde özel hukuk tüzel kişileridir.
Devre Mülk : Mesken olarak kullanılmaya elverişli bir yapı veya bağımsız
bölümün ortak maliklerinden her biri lehine bu yapı veya bağımsız bölümden yılın belli
dönemlerinde (devreler halinde) müşterek mülkiyet payına bağlı olarak yararlanılmak
üzere kurulan bir irtifak hakkı.
Deneme izni: Gayrisıhhî müesseselerde onaylı projelerine göre yapılan
müessesenin, planlanan şekilde çalışıp çalışmadığının ve doğal kaynakların kirlenmesini
önlemek için alınan tedbirlerin yeterli olup olmadığının tespiti için yetkili idarenin izni ve
denetimi altında belirli bir süre deneme mahiyetindeki faaliyetlere verilen geçici izin.
Denetim komisyonu: İl ve ilçe belediyeleri ile nüfusu 10.000'in üzerindeki
belediyelerde, belediye meclisinin her ocak ayı toplantısında, belediyenin bir önceki yıl
16
gelir ve giderleri ile hesap ve işlemlerinin denetimi için kendi üyeleri arasından gizli oyla
ve üye sayısı üçten az beşten çok olmamak üzere oluşturduğu komisyondur. Komisyon,
her siyasî parti grubunun ve bağımsız üyelerin meclisdeki üye sayısının meclis üye tam
sayısına oranlanması suretiyle oluşur.
Dış denetim: Kamu kurum ve kuruluşlarının hesap verme sorumluluğu
çerçevesinde bütün faaliyet, karar ve işlemlerinin, kurumsal amaç, hedef ve plânlara ve
kanunlara uygunluk yönünden incelenmesi ve sonuçlarının değerlendirilmesidir.
Dış Gürültü Seviyesi: Yapıların dışında, dış duvarlardan bir metre uzaklıkta
ölçülmüş veya hesaplanmış gürültü seviyeleridir.
Diğer kamu görevlileri: Hâkimler ve savcılar ile bu meslekten sayılanlar ve
kadrolu veya sözleşmeli olarak istihdam edilen öğretim elemanları, subay ve astsubaylar,
uzman erbaş ve uzman jandarmalar.
Döner sermayeli kuruluş: İl özel idaresi veya belediyeye bağlı olarak kurulan ve
bu idarelerin bütçesinden desteklenmekle beraber, kendi işletme faaliyetlerinden de gelir
elde eden ticari kuruluşlar.
Disiplin Cezaları : Kamu hizmetlerinin gereği gibi görülebilmesi için görevliler
hakkında uygulanan cezalar.
Disiplin Cezası : Personelin görevleriyle ilgili kusurlu hareketleri halinde verilmesi
gereken idarî ceza.
Doğal İşsizlik Oranı : Cari gerçek ücret düzeyinde çalışma arzusunda olmayanları
ve gönüllü olarak işlerini değiştirenleri kapsayan bir oran.
Doğrudan temin: İlgili Kanunda belirtilen hallerde ihtiyaçların, idare tarafından
davet edilen isteklilerle teknik şartların ve fiyatın görüşülerek doğrudan temin edilebildiği
usul.
Doküman : Kuruluşta yürütülen faaliyetlerin, takip edilen işlerin kaydedildiği
yazılı belgeler.
Dolaylı Vergi : Tüketim malları aracılığıyla alınan vergiler, kanuni mükellef
tarafından ödenmekle beraber daha sonra piyasa mekanizması kanalıyla başkalarına
yansıtılan vergilerdir.
Dolaysız Vergi : Doğrudan doğruya vergi yükümlüsünden alınan vergiler.
Dolgu: Kara ve su alanlarını birlikte içine alan, çoğunlukla kalıcı olarak inşa edilen
bir yapı türüdür.
Düzenleme Ortaklık Payı Oranı: Bir düzenleme sahasında tespit edilen
düzenleme ortaklık payı miktarının, bu saha içindeki kadastro veya imar parsellerinin
toplam yüzölçümü miktarına oranıdır.
Durum Analizi : 1) Kurumun, “Neredeyiz?” sorusuna cevap arama çalışmasıdır. 2)
Kurumun iç ve dış çevre şartlarını ve ilgili tarafların görüşlerini gösterir, fotoğrafın
ayrıntılı ve net olarak çekilmesi ve değerlendirilmesidir.
Duyarlı Yöreler : Çevresel etkilere karşı biyolojik, fiziksel, ekonomik, sosyal ve
kültürel nitelikli özellikleri ile duyarlı olan veya mevcut kirlilik yükü çevre ve halk
17
sağlığını bozucu düzeylere ulaştığı belirlenen yörelerle, ülkemiz mevzuatı ve taraf
olduğumuz uluslararası sözleşmeler uyarınca korunması gerekli görülen alanlar.
Düğün Salonu : Düğün ve eğlence amacı ile faaliyet gösteren, kapalı veya açık
olarak düzenlenmiş yer.
Düz Çatı : Eğimi yatay ile 10 derece arasında olan çatı.
Düzeltici Faaliyet : 1) Meydana gelen herhangi bir problem sonrası bu problemin
tekrarlanmaması yönünde yapılan iyileştirme faaliyeti. 2) Performansın istenilen düzeye
ulaşması için örgütsel uygulamaların değiştirilmesi ya da düzenlenmesidir.
Düzenleme Ortaklık Payı: Düzenlemeye tabi tutulan yerlerin ihtiyacı olan yol,
meydan, park, yeşil saha, genel otopark gibi umumi hizmetlere ayrılan ve tescile tâbi
olmayan alanlar ile cami, karakol yerleri ve ilgili tesisler için kullanılmak üzere,
düzenleme dolayısıyla meydana gelen değer artışları karşılığında düzenlemeye tâbi
tutulan arazi ve arsaların, düzenlemeden önceki yüzölçümlerinden düşülebilen miktar
ve/veya zorunlu hallerde malikin muvafakati ile tespit edilen karşılığı bedel.
Düzenleme Sahası: Sınırı tespit edilerek, düzenlenmesine karar verilen sahadır.
Düzenleme Sınırı: Düzenlenecek imar adalarının imar plânına göre yol, meydan,
park, genel otopark, yeşil saha gibi umumi hizmetlere ayrılan ve tescile tâbi olmayan
alanlar ile cami ve karakol yerlerini çevreleyen sınırdır.
Düzenleyici Etki Analizi: Yeni düzenlemeler yapılması veya yeni bir birim
oluşturulması ihtiyacı ile karşılaşıldığında, bunların kamu yönetiminde ve halkın
hayatında meydana getireceği etkilerin araştırılmasıdır.
İdarenin düzenleme faaliyetinden doğacak bu etkilerin sistematik olarak
incelenmesini ve bu inceleme sonucunda ortaya çıkacak verilerin karar alıcılara
iletilmesini ihtiva eden düzenleyici etki analizi, düzenlemenin içeriğine ve türüne göre
fayda-maliyet analizi, maliyet-etki analizi, maliyet değerlendirmesi ve fayda
değerlendirmesi gibi yöntemlerle gerçekleştirilebilir.
Düzenli Depolama: Tıbbı atıkların su, toprak ve hava ortamına zarar vermeyecek
şekilde jeolojik, hidrolojik, statik, hijyenik ve estetik açıdan ve çevreyi kirletmeyecek ve
insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde ilgili mevzuatlarca öngörülen her türlü önlemin
alındığı sahalarda depolanması.
Düzenlilik denetimi: Mali denetim ve uygunluk denetiminidir.
Elektronik Belediye (E-Belediye): Belediye yönetimi ile yerel yönetim hizmet ve
faaliyetlerinde enformasyon teknolojilerinin kullanımı, vatandaş ve işletmelere internet
üzerinden etkin bir biçimde hizmet sunumu, kurum içi birimlerin bilgisayar ağları ile
entegrasyonu ve ilgili dış birimlerle ağ üzerinden iletişimin sağlanmasıdır
Ebadlı Kroki: Ada veya parsellerin paftası üzerinden alınan veya daha önce tespit
edilmiş olan ölçülerinin yazılı olduğu kroki.
Ecrimisil: bir malın kullanılmasından doğan yararların para ölçüleriyle takdiri.
Eğlence Vergisi : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre belediye sınırları ve mücavir
alanlar içinde yer alan eğlence işletmelerinin faaliyetlerinden alınan vergi.
18
Ek Ödenek : Bütçe tertibi bulunduğu halde ihtiyaca yetmeyeceği anlaşılan
ödeneğe, bütçenin diğer tertiplerindeki ödeneklere dokunmadan yapılan ilave.
Ekoloji : Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle ilişki ve etkileşimlerini inceleyen
bilim dalı. Çevre bilimi. Bu bilim dalı ile uğraşanlara ise ekolojist denir.
Ekolojik Denge: İnsan ve diğer canlıların varlık ve gelişmelerini sürdürebilmeleri
için gerekli olan şartların bütününü.
Ekonomik Analiz: Sosyal fayda analizinin gelir dağılımına etkisinin
değerlendirilmemesi durumunda, yapılan analize ekonomik analiz denilmektedir.
Ekonomik Sınıflandırma : Kapsama dahil kamu idarelerinin gelir ve giderlerinin
türleri itibarıyla sınıflandırılması.
Ek ödenek: Tertibi bütçede bulunup yetersizliğinden dolayı ilave olarak alınan
ödenektir. Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre
belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde, Elektrik ve Havagazı Tüketiminden alınan
vergi.
Elektronik Belediye (E-Belediye) : Belediye yönetimi ile yerel yönetim hizmet ve
faaliyetlerinde enformasyon teknolojilerinin kullanımı, vatandaş ve işletmelere internet
üzerinden etkin bir biçimde hizmet sunumu, kurum içi birimlerin bilgisayar ağları ile
entegrasyonu ve ilgili dış birimlerle ağ üzerinden iletişimin sağlanması.
Elektronik Posta (@) : e-mail, e-posta. İki ya da daha fazla kullanıcının, farklı
anlarda birbiri ile bilgisayar ağı üzerinden haberleşme aracı, ileti.
Emek : İnsanın belli bir amaca ulaşmak üzere giriştiği hem doğal ve toplumsal
çevresini, hem de kendi kendisini değiştiren bilinçli çalışma.
Emekli (Tekaüt) : Yaşlılıktan – malullükten dolayı veya emekli olma şartlarını
yerine getirip emekliliğe ayrılmış kişi.
Emekli İkramiyesi : Emekliliğe sevk dolayısıyla kendilerine emekli sandığından
ilk defa emeklilik, adi malullük veya vazife malullüğü aylığı bağlananlardan hizmet
süreleri belirli bir yılı doldurmuş olanlara ve hizmet süresi belirli bir yılı doldurmuş
olanlardan ölenlerin dul ve yetimlerin vazife aylıklarının belirli bir katı tutarında ödenen
ikramiye.
Emekli Sandığı : Memur ve hizmetli statüsüne sahip devlet personelinin (kamu
görevlilerin) sakatlık (malullük), yaşlılık, ölüm ve hastalık sigortalarını karşılayan, bu
konularla ilgili kanunlarda öngörülen tüm işlemleri yürüten, Maliye Bakanlığına bağlı
tüzel kişiliğe sahip Sosyal Güvenlik Kurumu.
Emeklilik Yaşı : Çalışanların emekliliğe ayrılabilmeleri için şart koşulan asgarî yaş
haddi.
Emisyon : Gaz ya da gaz ve partikül karışımlarının atmosfere verilmesi.
Emisyon Envanteri : Belirli bir coğrafi alanda havaya boşaltılan başlıca hava
kirleticilerinin listesi. Listeleme miktar (gün/ton) ve kirlilik kaynağı göz önüne alınarak
yapılır.
19
Emisyon Standardı : Belli koşullarda belli bir kaynaktan yasal olarak
boşaltılabilen azami kirletici miktarı. Boşaltım standardı olarak da adlandırılır.
Emlak : Ev, arsa, bahçe vb. taşınamayan mal ve mülklerin ortak adı, taşınmazlar,
gayrimenkul.
Emlak Beyan Değeri : Emlak Vergisi kanunu’na göre genel beyan dönemlerinde
taşınmaz maliki veya hissedarları tarafından belediyelere verilen emlak
beyannamelerinde belirtilen değerdir.
Emlak vergisi: Konusu bina ve arazi olup, bu bina veya arazi malikinin, intifa
hakkı sahibinin, her ikisi de yoksa malik gibi tasarruf eden kimsenin, bina ve arazinin
değeri esas alınarak kanunda belirtilen oranlara göre ödediği vergi.
Empati : Bir kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak, olaylara onun
bakış açısıyla bakması, o kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması,
hissetmesi ve bu durumu ona iletmesi süreci.
Emsal: Bkz: Kat Alanı Kat Sayısı (KAKS)
Encümen: Belediyenin yürütme organı olup, Belediye encümeni, belediye
başkanının başkanlığında;
a) İl belediyelerinde ve nüfusu 100.000'in üzerindeki belediyelerde, belediye
meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için, gizli oyla seçeceği dört üye ile biri
malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri
arasından seçeceği dört üyeden,
b) Diğer belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl
için gizli oyla seçeceği üç üye ile biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye
başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği üç üyeden oluşur.
Endüstri Bölgesi: Uygun görülen alanlarda sanayi tesislerinin yapılmasını
sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çevre sağlığı problemlerini önlemek, bilgi ve
bilişim teknolojilerinden yararlanmak, imalat sanayi türlerinin belirli plan dahilinde
yerleştirilmeleri ve geliştirilmelerini sağlamak, tarımsal alanların sanayide
kullanılmalarını disipline etmek, mali kaynak israfına sebep olmadan müşterek alt yapı
tesisleri ile çevre kirliliğini önlemek amacıyla sınırları belirli arazi parçalarının gerekli alt
yapı hizmetleri ihtiyacına göre tayin edilecek sosyal tesisler ve teknoparklarla donatılıp
planlı bir şekilde ve belirli sistem dahilinde sanayi için tahsis edilmesi ile oluşturulan ve
ilgili mevzuat hükümlerine göre işletilen, mal ve hizmet üretilen, Bakanlar Kurulu Kararı
ile ilan edilen bölge.
Enfekte Atık: Hastalık etkenleri bulaşmış veya bulaşması muhtemel her türlü
insan dokusu organları, idrar kapları, kan veya plasenta bulaşmış atıkları, bakteri
kültürleri, intaniye ve acil servis atıkları, yemek atıkları, bakteri ve virüs tutucu hava
filtreleri, dışkı ve bunlara bulaşmış eşyalar, araştırma amacı ile kullanılan deney
hayvanlarının leşleri ile karantinadaki hastaların atıkları.
Engelli : Bazı özeliklerinden ya da toplumun sosyo-ekonomik koşullarından
kaynaklanabilen nedenlerle, toplumsal yaşamda yer alıp, uyum gösterebilmelerinde bir
sınırlılık ya da olanaksızlık bulunan kişi.
20
Ergonomi : Çalışanın fiziksel özellikleri ile işin fiziksel ortamı arasındaki
etkileşimin ve uyumun incelenmesi.
Erken Uyarı : Afet riskini engellemek veya bu riskleri azaltma için ya da afete
daha etkili müdahaleye imkan verecek zamanlamayla gerekli bilgilerin, belirlenmiş
kurumlar tarafından topluma duyurulması.
Esaslı Tadilat : Yapılarda taşıyıcı unsuru etkileyen ve(ya) inşaat alanını ve ruhsat
eki projelerini değiştiren işlemlerdir. Esaslı tadil, ruhsata tabidir.
Esaslı Tamir ve Tadil : Taşıyıcı unsurları etkileyen veya brüt inşaat alanını ve
kullanım amacını değiştiren işlemler.
Eskalasyon : Yüksek enflasyon nedeniyle girdi fiyatlarında görülen hızlı artışların
sabit birim fiyatlarla ihalenin gerçekleştirilmesini engellediği için başvurulan bir yol.
Eskalasyon, fiyat farkı anlamında da kullanılmakta.
Etap alanı: Yenileme alanı içerisinde belirlenecek alt alanlar.
Etap proje ve programı: Yenileme alanı içindeki etap alanlarında yapılacak
projelendirme ve uygulamaların öncelik sıralaması ve zamanlamasının belirlendiği
program.
Esaslı Tadilat: Yapılarda taşıyıcı unsuru etkileyen ve/veya inşaat alanını ve ruhsat
eki projelerini değiştiren işlemlerdir. Esaslı tadil, ruhsata tabidir.
Esnaf : İster gezici, ister bir dükkan veya bir sokağın belli bir yerinde sabit olsun,
iktisadi faaliyeti nakdi sermayeden ziyade bedeni çalışmasına dayanan ve kazancı ancak
geçimini sağlamaya yetecek derecede az olan sanat ve ticaret sahipleridir.
Esnaf Kefalet Kooperatifleri : Türk esnafı ve sanatkârlarının, finansman
ihtiyacını, dolaylı – dolaysız biçimde karşılamak üzere tesis edilen, Ticaret Bakanlığı ve
bir devlet bankası olan Türkiye Halk Bankasının denetimi altında faaliyet gösteren
kooperatifler.
Esnek Çalışma : İşin niteliği ve yapısına göre, gerek çalışma zamanları, gerekse
mekân kullanımı açısından, çalışan insana, iş hukuku düzenlemeleri veya işverenin
müsamahası çerçevesinde, çalışma hayatının düzenlenmesine yönelik verilen standart dışı
uygulama biçimleri.
Etkilenme bölgesi: 2960 sayılı Boğaziçi Kanununa göre, öngörünüm ve geri
görünüm bölgeleri dışında 22/07/1983 tarihli ve 1/5000 ölçekli nazım planında gösterilen
ve Boğaziçi sahil şeridi, öngörünüm ve geri görünüm bölgelerinden etkilenen bölgedir.
Etkinlik: Bir işletmenin veya örgütün tanımlanmış amaçlarına ve stratejik
hedeflerine ulaşmak amacıyla gerçekleştirdikleri faaliyetlerin sonucunda, bu hedef ve
amaçlara ulaşma derecesini belirleyen bir performans boyutudur. Kurumun amaçlarına ve
hedeflerine ulaşım derecesi olduğu için de aslında etkinlik, toplam performans
göstergesidir.
Etnik Ayniyet : Bir etnik gruba sempati beslemek, manevî yakınlık hissetmek veya
onun üyesi olduğunu düşünmek.
21
Etnik Farklılık : Bir grubun, diğerlerinden farklı kültürel, dinî ve/veya ırkî
özellikleri.
Etnik Grup : Farklı kültürel kimliği sebebiyle bazı toplumlarda sistematik olarak
ayrımcılıkla karşılaşan grup. Sosyal olarak müşterek milliyet ve bazen ortak ırk kökeni
yönünden belirlenen ve toplum içinde hâkim ve sayıca fazla olan gruptan, özellikleri
itibariyle ayrılan herhangi bir tabaka veya kategori grubu.
Esaslı Tamir ve Tadil: Taşıyıcı unsurları etkileyen veya brüt inşaat alanını ve
kullanım amacını değiştiren işlemlerdir.
Ev: Yanız bir ailenin oturabileceği biçim ve büyüklükteki konut.
Ev Kadını : Bir karşılık ve menfaati olmaksızın, çoğu zaman benimseyerek, başlıca
ev işlerini yapan, çalışma hayatında aktif olarak bulunmayan ve bu yönüyle doğrudan
ekonomik faaliyetlerde bulunmayan kadın.
Evde Bakım : Bakıma muhtaç yaşlıların, fizikî-ruhî-zihnî özürlülerin veya akut ve
kronik hastaların, içinde yaşadıkları meskenlerde bakımlarına yönelik aile fertleri
tarafından (dahilî) veya sosyal bakım hizmetleri sunan kurum ve kuruluşların profesyonel
bakıcı uzmanları veya sağlık ekibi tarafından (haricî) yürütülen hizmetlerin bütünü.
Evde Yaşlı Bakımı : Yaşlı ve bakıma muhtaç insanlara, benimsedikleri ve
kendilerini rahat hissettikleri sosyal çevre ve kendilerine ait mekânlarda, aile fertleri
ve/fakat çoğu kez profesyonel bakım örgütlerinin desteği – yardımı ile gerçekleştirilen
bakım hizmetleri.
Evlendirme Memuru : Evlendirme işlemini yapmaya yetkili memur.
Evrak : Eski dilde varak (kağıt)'ın çoğulu.
Evsel Nitelikli Atıklar : Ünitelerden atılan, ancak, enfekte olmamış mutfak atığı,
bahçe atığı, büro atığı, ambalaj malzemeleri, şişe ve benzeri malzemelerden oluşan
atıklar.
Faaliyet raporu. Belediye başkanının, Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol
Kanununun 41 inci maddesinin dördüncü fıkrasında belirtilen biçimde; stratejik plân ve
performans hedeflerine göre yürütülen faaliyetleri, belirlenmiş performans ölçütlerine
göre hedef ve gerçekleşme durumu ile meydana gelen sapmaların nedenlerini ve belediye
borçlarının durumunu açıkladığı rapordur. Faaliyet raporunda, bağlı kuruluş ve işletmeler
ile belediye ortaklıklarına ilişkin söz konusu bilgi ve değerlendirmelere de yer verilir.
Faaliyet raporu mart ayı toplantısında belediye başkanı tarafından meclise sunulur.
Raporun bir örneği İçişleri Bakanlığına gönderilir ve kamuoyuna da açıklanır.
Fakirlik Belgesi : Türkiye Cumhuriyetinde muhtarlık tarafından menkul ve gayri
menkul malı olmayan, her hangi bir sosyal güvenlik kurumundan maaş almayan ve ancak
başkalarının yardımı ile geçinebilen yardıma muhtaç kişilere verilen belge.
Fay : Yer kabuğundaki gerilme veya sıkışmalar sonucunda tabakalarda, iki tarafın
birbirine göre hareket etmesi biçiminde meydana gelen kırılma hattı.
Faydalanma İlkesi : Ödenen vergi ile yararlanılan kamu hizmetleri arasında
karşılıklı bir ilişki kuran bir ilkedir.
22
Fazla Çalışma : Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırk beş saati aşan
çalışmalar.
Federal Sistem : Federe devletler ya da eyaletlerden oluşan devlet yönetim biçimi.
Federasyon : Aynı iş kolunda ve o iş kolu ile ilgili işkollarında mevcut
sendikalardan en az ikisinin bir araya gelmeleri suretiyle kurulan üst kuruluşlar.
Fek : Terkin. Fek etmek: Terkin etmek.
Fen adamları: Yapı, elektrik tesisatı, sıhhi tesisat ve ısıtma, makine, haritakadastro ve benzeri alanlarda mesleki ve teknik öğrenim veren en az lise dengi
okullardan mezun olmuş veya lise mezunu olup, bir öğretim yılı süreyle bakanlıkların
açmış olduğu kursları başarıyla tamamlamış olanlar ile 3308 sayılı Çıraklık ve Meslek
Eğitimi Kanununa göre ustalık belgesine sahip olan elemanlar.
Fenni Mesul: Proje müellifleri kendileri olsun veya olmasın, yapının yürürlükteki
kanun, imar planı, ilgili yönetmelik hükümleri, Türk standartları, bilimsel kurallar, teknik
şartnameler, fen, sanat ve sağlık kurallarına ve tüm mevzuat hükümlerine uygun olarak
düzenlenen ruhsat eki projelerine göre gerçekleştirilmesini, aldıkları eğitime göre
denetleyen ve ilgili idareler ile üyesi oldukları odalarına karşı sorumlu olan ilgili meslek
mensupları.
Feragat : Bir haktan bedelli veya bedelsiz vazgeçme, bir şey istememek. Tok
gözlülük.
Ferağ : Bir mülkü başkasına bırakma, başkasının üstüne geçirme.
Ferağ Verme : Gayrimenkul malikinin mülkiyet hakkını devretmek veya üzerinde
başkası lehine bir hak kurmak amacıyla tapu sicil müdürlüğüne gelip, düzenlenen resmi
senedi imzalayarak başkası lehine tescilini istemesi eylemi. Buna ferağ takriri de
denmektedir.
Fesh : Bozmak. Hükümsüz bırakmak, geçersiz kılmak. Kaldırmak.
Fihrist : İçindekiler ya da katalog.
Filiz : Betonarmede, ileride yapılacak eklemeler için beton dökümü sırasında dışta
bırakılan demir uçlarına verilen ad.
Finansal Kiralama : Kiralayanın, kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü kişiden
satın aldığı veya başka suretle temin ettiği bir malın zilyetliğini, her türlü faydayı
sağlamak üzere ve belli bir süre feshedilmemek şartı ile kira bedeli karşılığında, kiracıya
bırakmasıdır. Finansal kiralama tapu kütüğüne şerh edilir.
Fiyat Analizi : İnşaata ilişkin birim maliyetlerinin hesaplanması işlemine verilen
ad. Bu işlemde işçilik, makine, taşıt, araç ve gereçlerin miktarı ve tutarı saptanır.
Fizibilite : Yapabilirlik, uygulanabilirlik. Karmaşık, büyük projelerin
gerçekleştirilmesinden önce, uzun ve kapsamlı araştırma ve plânlama çalışmaları.
Flora : Bir jeolojik dönem ya da yöre ile ilgili bitki yaşamı.
Form : Üzerine veri girişi yapılması amacıyla çeşitli ortamlarda hazırlanmış belge.
23
Fotogrametrik Harita : Uçak veya uydu ile çekilen
kıymetlendirilmesi sonucu oluşan, arazinin eğimini de gösteren haritalar.
fotoğrafların
Frekans : Birim zamanda meydana gelen olay veya hareket sayısı.
Fuar/Panayır : Belirli yer ve zamanlarda geçici olarak kurulan, tanıtım veya satış
için çeşitli mal veya hizmetlerin sergilendiği, içinde lunapark gibi oyun ve eğlence amaçlı
tesislerin bulunduğu, sirk, tiyatro, müzik gibi gösterilerin yapıldığı yer.
Fuzuli Şagil : Kusuru aranmaksızın kendisine ait olmayan ve sahibinin de rızası
veya muvafakati bulunmayan bir malın zilyedliğini eline geçiren, elinde tutan veya her ne
şekilde olursa olsun bu maldan tasarrufta bulunan kimseler.
Gabari : Kimi eşyaya verilmesi gereken boyutları, yan görünüşü çizmeye,
hazırlamaya ya da denetlemeye yarayan örnek anlamına gelmektedir.
Galeri: Doğalgaz ve elektrik hatları harici diğer alt yapı tesislerinin aynı
güzergâhtan geçtiği ortak sistemi.
Gayrimenkul: Bir yerden bir yere taşınması olanaksız (taşınmaz) mal.
Gayri sıhhi müesseseler: Faaliyeti sırasında çevresinde bulunanlara biyolojik,
kimyasal, fiziki, ruhi ve sosyal yönlerden az veya çok zarar veren veya vermesi
muhtemel olan ve doğal kaynakların kirlenmesine neden olabilecek tesisler.
Gazino : Sahne sanatçılarının çalışabildiği, kapalı veya açık mekanda faaliyet
gösteren, yemekli, müzikli, içkili veya içkisiz eğlence yeri.
Gecekondu: İmar ve yapı işlerini düzenleyen mevzuata ve genel hükümlere
uyulmadan, kendisine ait olmayan arazi veya arsalar üzerinde, arsa sahibinin rızası
alınmadan yapılan ruhsatsız yapılara denir.
Geçici Depolama: Atıkların bertaraf alanına taşınma ve bertarafından önce, ünite
içinde inşa ettirilen birim ve konteynerlerde depolanması.
Geçici Kabul : Bir inşaatın –tamamen bitmemiş bile olsa– mal sahibi tarafından
öngörülen amaca uygun olarak kullanılmak istendiği düzeye ulaştığını, tasarımcı veya
proje yöneticisi veya her ikisinin belgelediği tarih.
Geçici Olarak Görevden Çıkarılma : Personelin, kadrosu saklı kalmak suretiyle,
bir aydan altı aya kadar aylıksız olarak geçici süre ile görevinden çıkarılmasıdır.
Geçici personel: İhtiyaç duyulan geçici ve süreli hizmetlerde Devlet Personel
Başkanlığı ve Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenen süre, ücret ve adet sınırları ile
diğer esas ve usuller çerçevesinde sözleşme ile çalıştırılan işçi sayılmayan personeldir.
Geçici Teminat : Yüklenicinin mal sahibi tarafından, ihale evrakında tanımlanan
işi, teklif fiyatı ile gerçekleştirmek hususunda sözleşme taahhüdünü yerine getirmemesi
halinde, bir sigorta kuruluşunun mal sahibine teminat miktarını ödeyeceğini bildiren
beyanı.
Geçici tescil: Halen varolup da uyuşmazlığa neden olan ayni hakların korunması
amacıyla tapu kütüğüne yapılan tescil.
Geçit hakkı: Bir taşınmaz üzerinden başka bir taşınmaz malikinin geçebilmesi için
kurulan bir ayni hak.
24
Gelişme Alanı: Bkz: İnkişaf Alanı
Gelir : Hasılat. Genellikle varlık veya hizmet satışlarından, faiz, kira v.b’ den elde
edilen nakit veya diğer aktiflerin brüt tutarı.
Gelir kesin hesap cetveli: Gelir tahminleri, o yıla ait gerçekleşen gelir, geçmiş
yıllardan gelen gelir artığı ve gelecek yıla devreden gelir artığının yer aldığı cetvel.
Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Alınan Pay : Belediyelere ve İl Özel İdarelerine
Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanuna göre, genel bütçe vergi
gelirleri tahsilat toplamı üzerinden, belediye ve il özel idareleri için ayrılan pay.
Genel İdare Hizmetleri Sınıfı : 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun
kapsamına giren kurumlarda yönetim, yürütme, büro ve benzeri hizmetleri gören ve diğer
sınıflara girmeyen memurları kapsayan hizmet sınıfı.
Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri : Uluslararası sınıflandırmalara
göre belirlenmiş olan, merkezî yönetim kapsamındaki kamu idareleri, sosyal güvenlik
kurumları ve mahallî idareler.
Genelge : Üst bir makamın, yönetimi ya da gözetim ve denetimi altındaki makam
ve kişilere yönelik, kuralların uygulanmasında yol gösteren görüş ve buyruğu.
Gerçek Kişi : İnsan. Her hangi bir kurum değil, bir insan olarak kişinin kendisi.
Geri Dönüşüm : Atıkların bir üretim prosedürüne tabi tutularak, orijinal amaçlı ya
da enerji geri kazanımı hariç olmak üzere, organik geri dönüşüm dahil diğer amaçlar için
yeniden işlenmesi.
Geri görünüm bölgesi: 2960 sayılı Boğaziçi Kanununa göre, öngörünüm
bölgesine bitişik olan ve 22/07/1983 tarihli 1/5000 ölçekli nazım planında gösterilen
coğrafi bölgedir.
Geri Kazanım : Tekrar kullanım ve geri dönüşüm kavramlarını da kapsayan;
atıkların özelliklerinden yararlanılarak içindeki bileşenlerin fiziksel, kimyasal veya
biyokimyasal yöntemlerle başka ürünlere veya enerjiye çevrilmesi.
Getto : Bir kentin, herhangi bir azınlıkça yerleşilen, genelde kötü koşulların hakim
olduğu, mahrumiyet bölgeleri.
Gıda Katkı Maddeleri : Gıda maddelerine dayanıklılık, çekicilik, kıvam, tat yada
hazırlama kolaylığı sağlamak için, hazırlanmaları ya da işlenmeleri sırasında özellikle
katılan maddeler.
Gider : Gelir elde etmek amacı ile yapılan aktif tükenmeleridir. Aktifte
(varlıklarda) bir azalmayı ifade eder.
Gider kesin hesap cetvel: Bütçe ile verilen ödenek, yılı içinde eklenen ödenekler,
yılı içerisinde gerçekleştirilen giderler, yılı içinde ödenen veya emanete alınan giderler,
mali yıl sonunda kalan borç, kullanılmayıp iptal edilen ödenek artığının yer aldığı
cetveldir.
Göç : Fizikî veya coğrafî hareketlilik. Bir yerleşim biriminden, bir siyasî sınırı olan
toprak parçasından başka bir yerleşim yerine doğru, fert, grup veya kitle hâlinde
gerçekleşen bir hareket.
25
Göçebe (Göçer) : Belirli bir mekanda sabit bir meskende ikamet etmedikleri için,
yurt içinde çadır, hayvan, binek ve diğer vasıtalarla mevsim ve iklimlere göre yer
değiştiren insan topluluğu.
Göçebelik : Sabit bir mekana yerleşmeyip, iklim ve coğrafi şartlara bağlı olarak
daha avantajlı yerleşim birimlerine periyodik aralıklarla göç etme esasına dayalı hayat
tarzı.
Göçer : Belirli bir otlatma alanına sahip olmayan, yılın her mevsiminde aile
bireyleri ve hayvanları ile birlikte başka yerlere geçici olarak konaklayarak hayvancılık
yapan insanlar.
Göçmen (Muhacir) : Yaşadığı ülkeyi, sosyal, ekonomik ve/veya siyasî sebeplerden
dolayı terk etmek mecburiyetinde kalıp, başka bir ülkeye yerleşen veya yerleşmek isteyen
kimse.
Gölet : Genellikle gölden küçük ve havuzdan büyük, doğal ya da yapay olarak
yapılmış su oluşumu.
Görev Gereklilikleri : Bir işin başarı ile yerine getirilebilmesi için o görevde
çalışacak kişilerden sahip olmaları beklenen minimum kalifikasyon düzeyinin ne olması
gerektiğinin belirlenmesi. İş analizinden elde edilen verilere dayanarak, görev
gereklilikleri işin en etkin şekilde yerine getirilebilmesi için gereken bilgi düzeyi,
yetenek, eğitim, deneyim, beceri ve sahip olunması gerekli sertifikaları belirlemektedir.
Görev Tanımı : İş sahibinin sorumluluğundaki işlerin neler olduğunu, bu işleri
nasıl ve hangi koşullar altında gerçekleştirdiğini ve yapılış amacını ifade eden
dokümanlardır.
Görevden uzaklaştırma: Kamu hizmetlerinin gerektirdiği durumlarda memurun
görevi başında kalmasında sakınca görüldüğünde uygulanan ihtiyati önlem.
Görevde yükselme: Memurun görev, yetki, sorumluluk ve ücretlerinde artış
sağlayacak şekilde ve önceden belirlenmiş kurallara uygun olarak daha üst bir göreve
atanmasıdır.
Görevi kötüye kullanma: Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan hâller dışında,
görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle, kişilerin mağduriyetine veya
kamunun zararına neden olmaktır. TCK: m: 257
Götürü Bedel : Ayrıntılı özellikleri ve miktarı idarece belirlenen mal alım işinin
tamamı için isteklinin teklif ettiği toplam bedel.
Götürü Ücret : Bu ücret belirli (sabit) bir miktar olup işin gerçekleştirilmesi için
ödenen tüm dolaysız ve dolaylı giderler ile birlikte, genel harcama ve fiili kârı içerir.
Gravite : İki nesne arasındaki çekim gücü, yerçekimi.
Gravite Değerleri ve Gravimetrik Haritalar : Yerçekimi değerleri, gravimetrik
çekül sapması, jeoidondülasyonu ve grevite anomalileri ile bu değerleri gösteren her çeşit
ürünler.
Grev : İşçilerin toplu iş sözleşmesi sürecinde anlaşma sağlanamaması durumunda,
toplu olarak üretimi ve yürüttükleri hizmetleri durdurma eylemidir. Grev, amaçlarına ve
26
uygulanma biçimlerine göre; Çıkar (Uyuşmazlıkta), Hak (Yürürlükteki toplu sözleşmenin
hüküm veya hükümlerinin uygulanmaması durumunda), Genel (Tüm işkollarında) ve
Dayanışma grevi olarak adlandırılır.
Grev Ertelemesi : Bakanlar Kurulu'nun "genel sağlık" ya da "milli güvenlik"
gerekçe göstererek grevleri 60 gün erteleyebilmesidir.
Grev Oylaması : Grev ilanının yapıldığı tarihte, ilgili işyerinde çaışan işçilerin
grevin yapılıp yapılmaması konusunda yaptıkları oylama.
Grup : Birbirleriyle ilişkide bulunan en az iki veya daha fazla kişiden oluşan,
belirli beklenti ve amaçları paylaşan insanlar.
GSMH: Gayri Safi Milli Hasıla. Genellikle bir yılda, bir ülkenin sahip olduğu
kaynaklarla üretilen tüm tamamlanmış malların piyasa değeri. Üretim, gelir ve harcama
olmak üzere üç yöntemle hesaplanır.
GSYİH : Gayri Safi Yurtiçi Hasıla. Genellikle bir yılda, bir ülke sınırları içerisinde
üretilen tüm tamamlanmış malların piyasa değeri. GSMH’a işçi dövizi, kar transferleri,
borç faizleri gibi gelir ya da giderlerin eklenmesi ile elde edilir.
Günübirlik Turizm Tesisleri: Kamping ve konaklama ünitelerini içermeyen duş,
gölgelik, soyunma kabini, WC, kafe-bar, pastane, lokanta, çayhane, açık spor alanları,
spor tesisleri, golf alanları, açık gösteri ve eğlence alanları, lunapark, fuar, su oyunları
parkı ve 20 m² yi geçmeyen sergi ve satış ünitelerini içeren yapı ve tesislerdir.
Gürültü Kontrolü: Herhangi bir ses kaynağından yayılan gürültü niteliğine sahip
sesleri, kabul edilebilir seviyeye indirgemek, akustik özelliğini değiştirmek, etki süresini
azaltmak, hoşa giden veya daha az rahatsız eden bir başka ses ile maskelemek gibi
metodlarla zararlı etkilerini tam olarak gidermek veya makul bir seviyeye indirme
işlemidir. Gürültü kontrolü; gürültü kaynağında, gürültünün yayıldığı çevrede ve
gürültüden etkilenen kullanıcıda olmak üzere üç elemanda yapılabilir.
Gürültü Sertifikası: Hava aracının çıkardığı gürültü bakımından Uluslararası Sivil
Havacılık Teşkilatı'nca yayınlanan kriterlere uygun olduğunu belirten belgelerdir.
Gürültüye Duyarlı Alan ve kullanımlar: Kamu ve özel mülkiyetli arazilerde
kurulmuş ve içinde yer alan olaylar gereği, istenen seslerin en iyi biçimde duyulabildiği
ve dış gürültüden olan rahatsızlığın en fazla olduğu, kısaca iç akustiğin şart koştuğu aşırı
sesten korunması gerekli olan binalardır. Mesela: konut, hastahane, okul, motel,
pansiyon, dinlenme tesisleri, tatil ve dinlenme parkları, mezarlık gibi yerler, kendi
içlerinde çok ve orta derecede hassas olarak ayrılabilirler.
Götürü bedel: Ayrıntılı özellikleri ve miktarı idarece belirlenen mal alım işinin
tamamı için isteklinin teklif ettiği toplam bedel.
Haberleşme Vergisi : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre belediye sınırları ve
mücavir alanlar içinde Posta Telgraf Telefon işletmesi tarafından tahsil edilen telefon,
teleks, faksimile ve data ücretlerinden (tesis, devir ve nakil ücretleri hariç) alınan
vergidir.
27
Haciz: Kesinleşmiş icra takibinin konusu olan bir alacağın ödenmesini sağlamak
amacıyla borçluya ait ve haczi caiz bulunan mallara icra müdürlüğünün el koyması
işlemidir.
Hafriyat : kazı; kazılar; toprak kazma; toprak çıkarma.
Hafriyat Toprağı : İnşaat öncesinde arazinin hazırlanması aşamasında yapılan kazı
ve benzeri faaliyetler sonucunda oluşan toprak.
Hak : Hukuken korunan yarar.
Hakediş : Tamamlanmış iş kısımlarının inşaat proje yöneticisi tarafından periyodik
biçimde denetlenip onaylanması üzerine, bunlarla ilgili sözleşme tutarının periyodik
olarak mal sahibi tarafından ödenmesi.
Hakediş Programı : Tanım ve maliyetler ile birlikte işçilik ve malzemeyi içeren
pozların toplamı sözleşme bedelini verir. Pozlar yardımı ile yüklenicilerin hakedişleri
hesaplanır.
Hal: Genellikle gıda türü ürünlerin satıldığı üzeri açık veya kapalı çarşı.
Halk denetçisi: Ombudsman. Her ilde, mahallî idareler ve bunlara bağlı kuruluşlar
ile bu idareler tarafından kurulan birlik ve işletmelerin, kurum dışı gerçek ve tüzel
kişilerle ilgili işlem ve eylemlerinden kaynaklanan anlaşmazlıkların çözümüne yardımcı
olmak üzere seçilen kişidir.
Halk denetçisi, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 48 inci maddesinin (A)
fıkrasının l, 4, 5, 6 ve 7 nci bentlerinde belirtilen şartları taşıyan; en az dört yıllık yüksek
öğretim kurumlarından mezun ve en az on yıl meslekî tecrübe sahibi, toplumda saygınlığı
bulunan kişiler arasından beş yıl süre ile görev yapmak üzere il genel meclisinin üçte iki
çoğunluğunun kararı ile seçilir. İlk iki turda üçte iki çoğunluk sağlanamazsa, üçüncü
turda salt çoğunluk aranır. Bu turda salt çoğunluk sağlanamadığı takdirde, üçüncü turda
en çok oy alan iki aday arasında dördüncü tur oylama yapılır ve dördüncü turda en çok oy
almış bulunan aday seçilir. Halk denetçiliğine kişiler kendileri aday olabileceği gibi, il
genel meclisi üyelerinin beşte biri tarafından da aday gösterilebilir.
Halkoyu : Referandum; bir sorun hakkında halkın desteğini alabilmek için o
hususun halkın kararına bırakılması ve halk tarafından sorunun oylanması.
Hamam : Yıkanmak için hizmete açılmış umuma açık yer.
Han : Yol üzerlerinde, şehir veya kasabalarda yolcuların konaklamaları için
yapılmış otel benzeri yerler.
Hane : Ev–mesken anlamına geldiği gibi, bir şeyin bölündüğü, yarıldığı
kısımlardan her birisi.
Hane Halkı : Çoğu zaman aile ile eşanlamlı olan hane halkı terimi, bir arada
yaşayan fertlerden meydana gelen sosyo–ekonomik bir birim.
Harcama birimi: Kamu idaresi bütçesinde ödenek tahsis edilen ve harcama yetkisi
bulunan birim.
Harcama Yetkilisi: 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi Ve Kontrol Kanunu’nun 31.
maddesine göre, bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi
28
harcama yetkilisidir. Belediyelerde harcama yetkilisi ilk önce belediye başkanıdır. Daha
sonra yetki devri ile (Maliye Bakanlığınca çıkartılacak Yönetmelik) bu yetki Fen İşleri,
İmar ve Planlama, Yazı İşleri ve Kararlar, Temizlik İşleri Daire Başkanlarına veya
Müdürlerine devir edilebilecektir
Harcama kalemi: Personel giderleri, yolluklar, hizmet alımları, tüketim malları ve
malzeme alımları, demirbaş alımları, makine teçhizat ve taşıt alımları, yapı tesis ve büyük
onarım giderleri, diğer ödemeler ve transferlerden oluşur.
Harcama Talimatı : İdare adına geçici veya kesin olarak bir giderin yapılabilmesi
için giderin konusunu, gerekçesini, yapılacak iş veya hizmetin süresini, hukuki
dayanaklarını, tutarını, kullanılabilir ödeneğini, tertibini, gerçekleştirme usulü ile
gerçekleştirmeyle görevli olanlara ilişkin bilgileri gösteren ve harcama yetkilisinin
imzasını taşıyan belge.
Hazırlık soruşturması: Savcının yürüttüğü, isnat ve beraat delillerinin
toplanmasını amaçlayan soruşturma. Yeterli derecede delil bulunmazsa ya da durumu
soruşturmaya değer bulmazsa savcı soruşturmayı keser, yeterli delil elde edilirse savcı
iddianame düzenleyerek kamu davası açar.
Harcırah: 6245 sayılı Harcırah Kanunu’na göre ödenmesi gereken yol masrafı,
gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masrafından birini, birkaçını veya tamamını ifade
eder.
Harita: Yeryüzündeki bir bölgenin belirli bir ölçekte kağıt üzerine çıkarılması
işidir.
Harita Bilgileri : Jeodezik (nirengi, nivelman, astronomik, sıklaştırma, çekül
sapması, jeoid yükseklikleri), jeofizik (gravite, manyetik), Hidrografik, Oşinografik Ölçü
ve Değerler, Koordinat Listeleri, Hava Fotoğrafları, Uzaktan Algılama Verileri
(Uydulardan alınan görüntü ve sayısal veriler v.b.) ve her türlü sayısal – çizgisel haritalar
ile bunlardan üretilen sayısal bilgiler.
Hastalık İzni : Hastalanan personele, hekim raporu üzerine verilen izin.
Hata Sınırı: Ölçü değerleri ile plân değerleri arasındaki kabul edilebilir en büyük
farktır.
Hava Fotoğrafı: Belli bölge ve alanların havadan çekilmiş fotoğrafı.
Hava Kirliliği : Toz, gaz, sis, koku, duman ya da buhar gibi kirleticilerin insan,
bitki ve hayvan yaşamına ya da maddi nesnelere zara verecek, yaşamdan, maddi
nesnelerden rahatça yaralanmasına engel olacak miktarda ve yoğunlukta atmosferde
bulunması.
Hayvan Kesimi Muayene ve Denetleme Harcı : Belediye Gelirleri Kanunu’na
göre, Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde, belediyelerce veya yetkili mercilerce
verilen izne dayanılarak özel kişi ve kuruluşlarca tesis edilen mezbaha ve kenarlarda
kesilen hayvanların kesim öncesi ve sonrası muayenesi veya belediye sınırları ve mücavir
alanlar dışında kesilmiş olup da belediye sınırı içinde satışa arz edilecek etlerin sağlık
bakımından muayene ve denetlenmesi karşılığı alınan bedel.
29
Hazırlık Soruşturması : Savcının yürüttüğü, isnat ve beraat delillerinin
toplanmasını amaçlayan soruşturma. Yeterli derecede delil bulunmazsa ya da durumu
soruşturmaya değer bulmazsa savcı soruşturmayı keser, yeterli delil elde edilirse savcı
iddianame düzenleyerek kamu davası açar.
Hedeflerle Yönetim : Yönetici ile çalışanının karşılıklı görüşerek hedef
belirlemesini ve belirli hedeflerin elde edilmesine dayalı olarak çalışanın
değerlendirilmesini içeren bir yönetim ve performans değerlendirme yaklaşımı.
Hemşeri: Bir beldede ikamet eden kişilerdir.
Hesap Verilebilirlik: Kısaca bir kimsenin yaptıklarından dolayı başka bir otoriteye
açıklamada bulunması olarak tanımlanabilir ve modern yönetimin teori ve uygulamasında
anahtar bir kavramdır. Bu kavram, yöneticilere belirli bir takım görevlerini yerine
getirmelerini ve bunlarla ilgili kural ve standartlara uymaları konusunda bir takım
sorumluluklar yüklemek anlamına gelir.
Hesap Verme Sorumluluğu: Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve
kullanılmasında görevli ve yetkili olanların, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve
hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden,
raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından
sorumlu olması ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermesidir.
Heterarşi : Karşılıklı ilişki ve bağımlılık halindeki aktivitelerin eşgüdümünü ve
kendi kendine organize olma etkinliklerini ifade etmektedir. Bu yönüyle heterarşi, kendi
kendini organize eden kişilerarası ağları, örgütlerarası koordinasyonu, merkezsiz, çevre
bağımlı sistemler arası döngüyü içermektedir.
Heyelan : Jeolojik materyallerin yerçekimi kuvveti etkisiyle yamaç aşağı harekete
geçmesi.
Hidrografi : Denizler, nehirler ve diğer sular ile bunları çevreleyen kıyı şeridindeki
seyir emniyeti ve kolaylığı için bilinmesi gereken bütün temel unsurları ölçen ve
inceleyen ve bunları denizcilerin kullanmalarına elverişli bir şekilde yayınlayan bilim
dalı.
Hidrografik – Oşinografik Değerler : Deniz, nehir, göl ve diğer bütün sularda,
bunların kıyı şeridinde; seyir güvenliği ve kolaylığı için ölçülmüş bütün değerler ile deniz
ve denizle temasta bulunan toprakla havanın, harita bilgisi olarak kullanılan fiziksel,
kimyasal, jeolojik ve biyolojik özelliklerini belirten değerler.
Hiyerarşi : Altlık – üstlük ilişkisi.
Hizmet-içi eğitim: Personelin çalıştığı kuruluşun amaçlarını benimsemekte ve
desteklemekte daha istekli kılınması ve kuruluşun değişen koşullara uyumunu sağlayarak
örgütsel etkililiğin gerçekleşmesi için başvurulan eğitim etkinlikleri.
Hizmet Kusuru : İdarenin yürüttüğü bir hizmetin kurulmasında, düzenlenmesinde
ya da işleyişindeki bozukluk ve aksaklık.
Hizmet Sözleşmesi : İşçinin, belirli veya belirsiz bir süre iş görmeyi ve işverenin
de buna karşılık bir ücret ödemeyi üstlendiği sözleşme.
30
Hizmet yerinden yönetim: Belli bir coğrafi alana bağlı olmaksızın hizmetlerin
uzandığı bir çok mahalli kuruluşları içine alan belirli bazı kamu hizmetlerinin merkezin
dışında özerk örgütlere bırakılmasıdır.
Bu sistemde, bazı kamusal fonksiyonlar özerk bir statüye kavuşturulmakta ve
bunları yürütecek örgütler oluşturulmaktadır. Böylece merkezi idarenin hizmet yükü,
daha teknik ve uzmanlaşmış birimlere transfer edilmiş olmaktadır.
Hizmet yerinden yönetim sistemi, uzmanlık isteyen işlerde etkinliğin, verimliliğin
ve uzmanlaşmanın sağlanabilmesi amacıyla uygulanmaktadır. Üniversiteler, ticaret odası
ve benzeri kuruluşlar, ülkemizde hizmette yerinden yönetim kuruluşlarına örnektir.
Hizmette vatandaşa yakınlık: (Subsidiarity): Bu ilke, bir hizmetin prensip itibarı
ile vatandaşa en yakın idari birim tarafından yerine getirilmesini, sadece ve sadece bu
birim tarafından ya hiç ya da yeterince etkin bir biçimde yerine getirilemeyen hizmetlerin
bir üst birim tarafından üstlenilmesini gerektirir.
Hukuk Devleti : Başta yaşamak olmak üzere, bir devletin vatandaşlarının tüm
haklarını hukuki güvence altına almış olması.
Hukuk Devleti İlkesi : Sadece yönetilenlerce uyulacak kurallar koymayıp, aynı
zamanda koyduğu hukuk kurallarıyla kendini de bağlı gören Devlet.
Hukuka uygunluk denetimi: Eylem ve işlemlerin ilgili kanun, tüzük, yönetmelik
ve diğer mevzuata uygunluğunun denetimidir.
ILO : Uluslararası Çalışma Örgütü.
ISO : Uluslararası Standartlar Organizasyonu (International Organization for
Standardization
ISO 9000 : Organizasyonların müşteri memnuniyetinin artırılmasına yönelik olarak
kalite yönetim sisteminin kurulması ve geliştirilmesi konusunda rehberlik eden ve ISO
tarafından yayınlanmış olan bir standartlar bütünü.
ISO 9001 : Kalite Yönetim Sistemlerinin kurulması esnasında uygulanması gereken
şartların tanımlandığı ve belgelendirme denetimine tabi olan standarttır. Verilen belgenin
adı.
ISO 14000 : Zararlı atıkların bertaraf edilmesi, çevreyi kirletmeyen üretim süreçleri
ile ilgili standartlar.
Islah Planı: Düzensiz ve sağlık bir biçimde oluşmuş yapı topluluklarının veya
yerleşme alanlarının, sınırları belli edilmek suretiyle mevcut durumu da dikkate alınarak
dengeli, düzenli ve sağlıklı hale getirilmesi amacıyla, hâlihazır haritalar üzerinde yapılan
ve yapılanma şartlarını da belirleyen imar planıdır.
İbra : Temize çıkarmak. Sağlamlaştırmak. Tenzih.
İbraz : Göstermek. Meydana Koymak.
İcap : Lazım. Gerekli. Lüzumlu.
İcmal : Özet. Özetlemek. Kısaltmak, Bir Araya Toplamak. Sonuç.
İç Balkon : Binaların içinde yer alan giriş holüne, salona veya sofaya bakan balkon.
31
İç Gürültü Seviyesi : Yapıların içinde çeşitli faaliyetlerin yer aldığı faaliyet
hacimlerinde ölçülmüş veya hesaplanmış gürültü seviyeleri.
İç Mimar : İçmimarlık kolunda çalışan sanatçı, dekoratör.
İç Mimarlık : Bir binanın iç bitirme ve donatım işlerini yapma sanatı.
İçkili Lokanta : Yemekle birlikte kadehle içki servisi yapılan açık veya kapalı yer.
İçkili Yer : Kadehle ve açık olarak içki satılan, içilen ve içki servisi yapılan yer.
İçkili yer bölgesi: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde belediye meclisi, bu
sınırlar dışında il genel meclisi tarafından valilik veya kaymakamlığın görüşü alınarak
tespit edilen ve içerisinde şarap ve bira dâhil her türlü alkollü içeceğin verilebileceği
işyerlerinin açılabileceği bölge.
İçkili Yer Bölgesi : İçkili Yer Bölgesi Tespit Komisyonu tarafından tespit edilen ve
içerisinde içkili yerler açılabilecek bölge.
İçkili Yer Bölgesi Tespit Komisyonu : Şehir ve kasabalarda, içkili yerlerin
açılabileceği bölgeyi tespit ile yetkili ve görevli komisyonu.
İç denetim: Hataların önlenmesi, risk ve zayıflıkların belirlenmesi, iyi uygulama
örneklerinin yaygınlaştırılması, yönetim sistemlerinin ve süreçlerinin geliştirilmesi
amacıyla yapılan denetimdir.
İç Gürültü Seviyesi: Yapıların içinde çeşitli faaliyetlerin yer aldığı faaliyet
hacimlerinde ölçülmüş veya hesaplanmış gürültü seviyeleridir.
İçtihadı Birleştirme Kararı : Bir yüksek mahkemenin dairelerinden birisinin
yerleşmiş kararından dönmek istemesi, çeşitli dairelerin birbirine aykırı karar vermesi,
aynı dairenin benzer konuda çelişik kararlarının bulunması ve yasada belirtilen diğer
nedenlerin varlığı halinde, farklı kararlardan birisinin tercih edilerek veya tamamen
yepyeni bir sonuca varılarak çelişkinin ortadan kaldırılması ve hukuki istikrar ve hukuk
birliğinin sağlanması.
İdarenin Bütünlüğü İlkesi : idarenin kuruluş ve örgütleriyle bir bütünlük arz
etmesi.
İdari Denetim : Hiyerarşi veya idari vesayet yoluyla, devletten başka kamu idare
ve kurumları üzerinde yapılan denetim.
İdari İşlem : Bir kamu kuruluşunun, idare alanına ilişkin ve idare hukukuna uyruk
olan, tek taraflı irade belirtmesi.
İdarî İzin : Personele zorunlu nedenlerin varlığı halinde yıllık izin dışında ve kısa
sürelerle verilen izin.
İdari Özerklik: İdari özerklik, yerel yönetimlerin yatırım ve hizmet kararlarını
kendilerinin alabilmesi, uygulaması yetkisinin yanı sıra, kendi idari yapılarını da
kendilerinin belirlemesi demektir. Yerel yönetimlerin aldıkları kararların kesin olması
gerekmektedir. Buradaki kesinlikten kasıt, aldıkları kararların başka bir kurumun onayına
tabi olmamasıdır.
Geçek bir özerklikten söz edebilmek için yerel yönetimlere bu karar serbestliğinin
tanınmış olması gereklidir. Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartının 6. maddesinde bu
32
hususta şu ifadeler yer almaktadır: “Genel yasal hükümlerle çatışmamak koşulu ile yerel
yönetimler, yerel ihtiyaçlara uyum sağlayabilmek ve etkin bir yerel yönetim
gerçekleştirebilmek için kendi iç yönetim yapılarını serbestçe belirleyebilmelidirler.”
İdari Rejim : İdarenin ve onun faaliyetlerinin, genel hukuk kuralları dışında özel
olarak düzenlenen İdare Hukuku içinde ele alınması ve idari yargıya tabi olması.
İdari sınırlar: Özel kanunlarında gösterilen usule uygun olarak tespit edilmiş olan
il, ilçe, bucak, belediye ve köy sınırlarıdır.
İdari Sözleşme : İdarenin idare Hukuku kural ve ilkelerine tabi olan sözleşmeleri.
İdari yerinden yönetim: İdari yerinden yönetim, yerel nitelikli kamu hizmetleri ile
bazı teknik, ticari ve kültürel nitelikli hizmetlerin, merkezi yönetimin hiyerarşik yapısı
dışında teşkilatlanan kamu tüzel kişiliğine sahip kuruluşlarca yürütülmesidir.
Bu sistem bütün ülkelerde yaygın olarak değişik şekil ve derecelerde
uygulanmaktadır. İdari yerinden yönetimde amaç, yatırım ve hizmetlerin bir kısmının
yerel kuruluşlara devredilmesi, yatırım ve hizmet kararlarının yatırım ve hizmetin
yapılacağı yere en yakın idari birimlere devredilerek bürokrasinin ve maliyetlerin
azaltılması, halkın katılım imkânlarını artırarak katılımcı demokrasiyi geliştirmektir. İdari
yerinden yönetim sistemi de, ‘hizmet yerinden yönetimi’ ve ‘mahalli yerinden yönetim’
olarak kendi içinde iki ayrı kategoriye ayrılmaktadır.
İdari vesayet: Merkezin, yerinden yönetim kuruluşlarının kararlarını ve yönetsel
eylem ve işlemlerini, yasaların çizdiği sınırlar içinde, denetlemek ve bozabilmek yetkisi.
İdari yargı: Danıştay, bölge idare mahkemesi, idare mahkemeleri ve vergi
mahkemelerinden oluşan, idare yargılama usulünün uygulandığı yargı sistemi.
İfraz: Ayırma, tapu kütüğünde tek parsel olarak kayıtlı bulunan bir taşınmaz malın
düzenlenen haritalara göre birden çok parçaya ayrılarak tapu kütüğüne tescil edilmesi
işlemidir. İmar Kanununun 15 ve 16 ncı maddeleri uyarınca ayırma işleminin,
parselasyon niteliğinde olan ve olmayan olarak 2 çeşidi vardır:
1.Parselasyon niteliğinde olan ayırma (ifraz); imar parsellerini oluşturmak
amacıyla ve parseller içerisinde yol, meydan, yeşil alan, park, otopark vb. kamu
hizmetlerine ayrılan yerlerden herhangi birini kapsayacak şekilde yapılan ayırma
işlemidir.
2.Parselasyon niteliğinde olmayan ayırma (ifraz); kamu hizmetlerine terk edilecek
alanları kapsamında bulundurmayan ve yalnızca bir parselin birden fazla parçalara
ayrılması işlemidir.
İfraz ve Tevhit Harcı : Belediyece verilen ifraz ve tevhit kararları karşılığı alınan
harç.
İhale : İlgili Kanunda yazılı usul ve şartlarla mal veya hizmet alımları ile yapım
işlerinin istekliler arasından seçilecek birisi üzerine bırakıldığını gösteren ve ihale
yetkilisinin onayını müteakip sözleşmenin imzalanması ile tamamlanan işlemler.
İhale dokümanı : İhale konusu mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinde;
isteklilere talimatları da içeren idari şartnameler ile yaptırılacak işin projesini de
kapsayan teknik şartnameler, sözleşme tasarısı ve gerekli diğer belge ve bilgiler.
33
İhale Yetkilisi: İdarenin, ihale ve harcama yapma yetki ve sorumluluğuna sahip
kişi veya kurulları ile usulüne uygun olarak yetki devri yapılmış görevlileridir.
Belediyelerde, Belediye Başkanları veya bunlar tarafından usulüne uygun olarak yetki
devri yapılmış görevliler ihale yetkilisidir.
34
İhbar : Haber verme, bildirme.
İhdas : Yeniden bir şey yapmak. Ortaya koymak. Meydana koymak.
İhmal : Hukuka aykırı sonucu istememekle beraber, bu sonucun doğmaması için
gerekli dikkat ve özeni ve ilgiyi göstermemek.
İhtar : Dikkati çekmek. Uyarma. Hatırlatmak.
İhtisas komisyonları: Belediye meclisinin her dönem başı toplantısında, üyeleri
arasından seçilen ve en az üç, en fazla beş kişiden oluşan çalışma gruplarıdır.
İhtiyati haciz: İcra ve İflas Kanununun 257. maddesine göre, ihtiyati haciz rehinle
temin edilmemiş ve vadesi gelmiş bir borcun tahsili amacıyla uygulanır. Vadesi
gelmemiş bir borçtan dolayı ihtiyati haczin uygulanabilmesi borçlunun belli
ikametgâhının olmaması veya borçlarından kurtulmak maksadıyla mallarını gizlemeye,
kaçırmaya çalışması veya kendisinin kaçmaya hazırlanması yahut kaçması hallerinde söz
konusu olur (İİK. 257/5).
İhtiyati hacze mahkeme tarafından karar verilir (İİK. 258). Bu mahkeme kararına
istinaden icra müdürlüğünce tapuya ihtiyati haciz müzekkeresi yazılır. İhtiyati haczin
hüküm ve sonuçları icrai hacizlerde olduğu gibidir. Taşınmazın tedavülüne (el
değiştirmesine) ve üzerinde hak kurulmasına engel değildir.
ikametgah: bir kimsenin yerleşme kast ve niyetiyle oturduğu yer
İkili blok (ikiz bina): İki binadan oluşmuş bir blokta bir yanı komşu parseldeki
binaya kısmen veya tamamen bitişik olan binalardır.
İkinci sınıf gayri sıhhi müesseseler: Meskenlerden ve insanların ikametine
mahsus diğer yerlerden kurulca önerilip Valilikçe uygun görülecek bir uzaklıkta
yapılması gereken tesisler.
35
İkmal : Bitirmek. Tamamlamak.
İkramiye : Ödül, bahşiş. Bazı kurum ve kuruluşlarda yıl içinde belirlenmiş sayıda,
genelde maaşa eşit miktardaki para.
İkraz : Borç verme; ödünç verme.
İl İnceleme Kurulu : Birinci sınıf gayri sıhhi müesseselerin yer seçimi ve tesis
kurma ile açılma iznine esas inceleme ve değerlendirme yapan ve ilgili kurumların
temsilcilerinden teşekkül eden kurulu.
İl Özel İdaresi : İl özel idaresi, taşınır ve taşınmaz mallara ve bağımsız gelirlere
sahip, genel karar organları halk tarafından seçilen, bölge halkının ortak ve belirli
ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla hizmet veren tüzel kişiliğe sahip bir mahalli idare
kuruluşudur. İl özel idaresinin yetki alanı, ilin tüm alanlarını kapsamaktadır. Bir yerde il
özel idaresinin kurulabilmesi için, söz konusu yerin il statüsüne kavuşturulması yeterlidir.
İl özel idarelerinin, ‘vali’, ‘il genel meclisi’ ve ‘il daimi encümeni’ olmak üzere üç organı
vardır.
İlan ve Reklam Vergisi : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre belediye sınırları ve
mücavir alanlar içerisinde yapılan ilan ve reklamlardan alınan vergi.
İlave İmar Planı : Mevcut imar planlarının gelişme alanları açısından ihtiyaca
cevap vermediği hallerde mevcut imar planının genel arazi kullanış kararları ile tutarlı ve
yine mevcut imar planı ile ulaşım açısından bütünlük ve uyum sağlayacak biçimde
hazırlanmış planlar.
İlçe Belediyesi : İlçelerde kurulu olan belediye.
İlerlemenin Kısa Süreli Durdurulması Cezası: Personelin bulunduğu derecedeki
ücret ilerlemesinin 6 ay için durdurulması.
İlerlemenin Uzun Süreli Durdurulması : Personelin bulunduğu derecedeki ücret
ilerlemesinin bir yıl, bir buçuk yıl veya iki yıl için durdurulması.
İletişim : Düşünce ve duyguların bireyler, toplumsal gruplar, toplumlar arasında
söz, yazı, görüntü vb. aracılığı ile aktarılmasını sağlayan toplumsal etkileşim süreci.
Haberleşme.
İlk Kademe Belediyesi : Büyükşehir belediye sınırları içinde ilçe kurulmaksızın
oluşturulan ve Büyükşehir ilçe belediyeleriyle aynı yetki, imtiyaz ve sorumluluklara
sahip belediye.
İlke : Kural, Kaide. Kuruluşun temel değerlerinin bir ifadesidir. Kurumsal
değerleri, yönetim biçimini ve kurumsal davranış kurallarını ifade eder.
İmâr: Bayındırlık; bayındır duruma getirme; geliştirme
İmar Adası : İmar planındaki esaslara göre meydana gelen adadır.
İmar Affı : Ülkemizdeki yoğun nüfus artışının getirdiği konut ihtiyacına yönelik,
arsa üretiminin karşılanamaması nedeniyle ortaya çıkan, kaçak ve çarpık yapılaşmayı bir
plana bağlayarak, kişilerin kullanımındaki alanların mülkiyetinin belirli sınırlamalarla
kullananlara dağıtımı.
36
İmar Durumu : Bir arsanın imar planına ve imar yönetmeliğine göre nasıl
kullanılabileceğini bildiren ve belediyece düzenlenerek isteği üzerine arsa sahibine
verilen belge.
İmar ile İlgili Harçlar : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre, belediyelerce alınan
harçlar.
İmar Parseli : İmar adaları içerisindeki kadastro parsellerinin İmar Kanunu, İmar
Planı ve yönetmelik esaslarına göre düzenlenmiş şekli.
İmar Planı : Bir şehirde gelecekte yer alacak nüfusun çalışma, barınma, taşıma,
eğlenme ihtiyaçlarına cevap verecek tesislerin yapılacağı arazinin kullanış biçimiyle,
bölgelerini gösteren objektif, açık, genel ve uyulması mecburi hukuksal belgedir. Bir
başka tarife göre ise; imar planı, bir mahalli idarede fiziksel gelişmelere belediye sınırları
içerisinde yön veren, düzenleme sorunlarına belediye sınırları içerisinde çözüm getiren ve
mahalli idareye arazi kullanma konusunda belediye sınırları içerisinde denetim imkanları
veren bir düzenleme çalışması.
İmar Programı : 3194 Sayılı İmar Yasasına göre belediyelerin, imar planlarının
yürürlüğe girmesinden sonra en geç üç ay içinde bu planı uygulamak üzere hazırlamakla
yükümlü oldukları beş yıllık program.
İmar Sınırı : En az belediye sınırı olmak üzere varsa mücavir alanları da içine alan
bölge sınırı.
İmar Uygulaması : Yerleşme yerleri ile bu yerlerdeki yapılaşmaların plan, fen,
sağlık ve çevre şartlarına uygun oluşumunu sağlamak amacıyla bulunduğu yere göre;
belediye veya valiliklerce yapılan ve bu yerlerde inşaa edilecek resmi ve özel bütün
yapıları düzenleyen imar planı hazırlama işlemi.
İmara Aykırı Yapı : Ruhsatsız yapılar, ruhsat ve eklerine, fen ve sağlık
kurallarına, kat nizamına, taban alanına, komşu mesafelerine, imar yoluna, ön cephe
hattına, bina derinliğine, imar planı bölgeleme esaslarına aykırı olan komşu parsele veya
imar planlarında yol, yeşil alan, otopark gibi kamu hizmet ve tesisleri için ayrılmış
alanlara tecavüz eden, başkasının mülküne veya kesin inşaat yasağı olan yerlere inşa
edilen yapılar.
İl özel idaresi: İl özel idaresi, taşınır ve taşınmaz mallara ve bağımsız gelirlere
sahip, genel karar organları halk tarafından seçilen, bölge halkının ortak ve belirli
ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla hizmet veren tüzel kişiliğe sahip bir mahalli idare
kuruluşudur. İl özel idaresinin yetki alanı, ilin tüm alanlarını kapsamaktadır. Bir yerde il
özel idaresinin kurulabilmesi için, söz konusu yerin il statüsüne kavuşturulması yeterlidir.
İl özel idarelerinin, ‘vali’, ‘il genel meclisi’ ve ‘il daimi encümeni’ olmak üzere üç organı
bulunmaktadır.
İlave İmar Planı: Mevcut imar planlarının gelişme alanları açısından ihtiyaca
cevap vermediği hallerde mevcut imar planının genel arazi kullanış kararları ile tutarlı ve
yine mevcut imar planı ile ulaşım açısından bütünlük ve uyum sağlayacak biçimde
hazırlanmış planlardır.
İlçe Belediyesi: İlçelerde kurulu olan belediyedir.
37
İlk kademe Belediyesi: Büyükşehir belediye sınırları içinde ilçe kurulmaksızın
oluşturulan ve büyükşehir ilçe belediyeleriyle aynı yetki, imtiyaz ve sorumluluklara sahip
belediyedir.
İmza Sirküleri : Herhangi bir kuruluş veya ticari işletmeyi temsil eden şahsın imza
örneğini ve imza yetkisini gösteren resmi bir belge.
İnkişaf Alanı: Nazım İmar Planında kentin gelişmesine ayrılmış olan alandır.
İnsan Gücü : İnsan gücü, işgücünün hangi nitelikteki elemanlardan oluştuğunu
gösteren kavram.
İnsan Kaynakları : Bir kuruluşta çalışan tüm personel.
İnsan Kaynakları Plânlaması : İşletmelerin gelecekteki net personel ihtiyaçlarının
belirlenmesi ve bu ihtiyaçlara cevap vermek üzere gerekli seçme, eğitme ve yönlendirme
fonksiyonlarının yerine getirilmesi için yapılan stratejik çalışmalar.
İnsan Kaynakları Yönetimi: Örgütün anahtar kaynağı olan insanları tedarik etme,
geliştirme, motive etme ile ilgili ve onların bağlılıklarının kazanılmasına yönelik stratejik
plan ve programların bütünü.
İnsani Gelişmişlik : İktisadî gelişmişliğin yanında ülkelerin insan hakları, kültürel,
sosyal, hukukî ve demokratik kalkınmışlık seviyesini de esas alan uluslar arası bir ölçü.
İnsani Gelişmişlik İndeksi : Dünya ülkelerinin ilerlemesini, iktisadî ve sosyal
müşirler (göstergeler) temelinde ölçmek maksadıyla, Birleşmiş Milletler – Kalkınma
Programı çerçevesinde geliştirilmiş bir indeks.
İnşaat İstikamet Rölevesi: Kadastro parselinin imar parseline dönüştürülmesi için
düzenlenen ölçülü belgedir.
İnşaat Atıkları : Konut, bina, köprü, yol ve benzeri alt ve üst yapıların yapımı
esnasında ortaya çıkan atıklar.
İnşaat İstikamet Rölevesi : Kadastro parselinin imar parseline dönüştürülmesi için
düzenlenen ölçülü belge.
İnşaat Mühendisliği : Strüktür tasarımı, hidrolik, sulama, su getirme, su yapıları,
kanalizasyon, yol ve köprüler, demiryolu, havaalanları, zemin mekaniği, vb. dalları
kapsayan mühendislik kolu.
İnternet : Dünya üzerinde yer alan bilgisayar ağlarının (eğer internet’in bir parçası
olmak isterler ise) birbirine bağlanarak meydana getirdikleri ağların ağı.
İnternet Kafe : İçerisinde bulunan internet bağlantılı bilgisayarlar sayesinde,
müşterilere uluslararası bilgi – iletişim ağını kullanma imkanı sunan, alkolsüz içeceklerle
birlikte, hafif yiyeceklerin de verildiği ticari amaçla işletilen umuma açık yer.
İntifa Hakkı: Medeni Kanunun 717-747. maddelerinde düzenlenmiştir. Bu hak,
lehine tesis olunduğu hak sahibine, üzerine tesis olunduğu şeyden tamamı ile istifade
etme hakkını verir.
İrtifak Hakkı : 1) Medeni Kanunun 703-716. maddelerinde düzenlenmiştir. Bu
hak, bir taşınmazın üzerine, diğer bir taşınmaz lehine yüklenen bir külfettir ki, külfet
yükletilen taşınmazın sahibini, irtifak hakkına sahip kimse tarafından kullanılmaya ait
38
bazı tasarruflara rıza göstermeye zorlar. 2) Sahiplerine, başkasına ait bir şey üzerinde
sadece kullanma ve yararlanma veya hem kullanma hem de yararlanma yetkisini veren
hak. Örneğin; yol geçiş hakkı gibi.
İrtikâp Suçu : Kamu görevlisinin, görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak
suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanması veya bu yolda vaatte bulunulması.
İpotek: Hak sahibine, alacağını, bir taşınmaz malın değerinden elde etme yetkisini
veren sınırlı bir ayni hak
İskan Dışı Alan : Bkz: Yerleşme Alanı Dışı Alan.
İskan Ruhsatı : Yapının kullanılabilmesi, elektrik, su ve gaz gibi belediye
hizmetlerinin binaya bağlanabilmesi için alınması gereken izindir.
İskan Sınırı : İmar sınırı çerisinde inşaata izin verilmiş bölge sınırı.
İstifa: İsteğe bağlı olarak bir görevden ayrılma.
İstihdam : Bir ülkedeki mevcut işgücünün ekonomik faaliyetler içerisinde sürekli
biçimde çalıştırılması.
İstihkak : Kazanılan Şey. Hak edilen. Hakkını almak
İstikraz: borç alma; ödünç alma
İstimlak: kamulaştırma; Devlet veya kamu tüzel kişilerinin, kamu yararının
gerektirdiği durumlarda, bedelin peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan
taşınmazın tamamına veya bir kısmına kanunda gösterilen yöntemlere göre kamu
yararına el koyması
İstimval : Olağanüstü durumlarda özel kişilerin taşınır mallarına el koyma.
İstinat Duvarı : Yüksek bir setin kenarına toprağı tutmak üzere örülen duvar,
dayanma duvarı.
İstirahat Ve Eğlence Yeri : Halkın tek tek veya toplu halde, geçici bir süre hoşça
vakit geçirmesi, eğlenmesi, dinlenmesi ve(ya) konaklaması için açılan içkili veya içkisiz
umuma açık yerler.
İstisnai Memuriyet: Üst düzey devlet memuriyeti olmasına karşın, devlet memuru
olabilmek için gerekli genel koşulları taşıyan herkesin atanabileceği; unvanları yasada
sayılarak gösterilen; atama sırasında Devlet memurları Kanunun atanma, sınavlar,
kademe ilerlemesi ve derece yükselmesine ilişkin hükümlerinin uygulanmadığı
memuriyet türü. Örneğin, Başbakanlık ve Bakanlık, Müşavirlikleri Bakanlar Kurulu
Sekreterliği, Valilik, Büyükelçilik.
İş : Genel olarak faydalı olan ve belirli bir maksadı gerçekleştirmek için yapılan
tüm faaliyetler.
İş Akdinin Feshi : İşten Çıkarma.
İş Analizi : Bir işin görev, yetki ve sorumluluklarıyla işin gerektirdiği niteliklerin,
çalışma koşullarının ve diğer işlerden farklılığının ortaya konulduğu teknik bir çalışma. İş
analizi, yapılan her bir işin niteliğinin ve o işin görüldüğü çevre koşullarının gözlem ve
39
inceleme yoluyla tespit edilip bu bilgilerin belli usullere uygun olarak yazılı hale
getirilmesi süreci.
İş Başında Eğitim : Belirli bir işyerinde çalışan kişilerin veya belirli bir işte
istihdam edilmek üzere o işyeri ile hukuken veya fiilen münasebeti olan kişilerin, söz
konusu işyerinin özelliklerine uygun olarak eğitilmesi.
İş Bölümü : İşlerin paylaştırılması. Bir üretim sisteminin, karşılıklı iktisadî
bağımlılık meydana getirecek şekilde, uzmanlaşmış işlere veya mesleklere bölünmesi.
İş Değerlendirmesi (İş Değerleme) : İş analizi verilerinin kullanımını ve özellikle
işlerin, bir sistem çerçevesinde sıralı olarak ücretlendirilebilmesini sağlayan metod.
İş Disiplini : Çalışma hayatında işçinin, işyerinde geçerli olan bütün kaidelere
uyması, kendisine düşen vazifeleri layıkıyla yerine getirmesi.
İş Doyumu : İş Memnuniyeti.
İş Genişletme : Aşırı iş bölümünün sebep olduğu stresi ve iş memnuniyetsizliğini
yenmek için, bir çalışanı, tek ve küçük bir iş yapmak yerine, dikey ve yatay çalışma
alanlarında birbirine benzer veya tamamlayan yeni işleri yapmasına imkan tanıyan idârî
ve örgütsel bir düzenleme.
İş Göremezlik : Çalışamama durumu. İş kazası, meslek hastalığı veya herhangi bir
hastalığın neticesi olarak, bedenî veya ruhî bir arızanın-rahatsızlığın ortaya çıkmasından
dolayı çalışan kişinin çalışma gücünü, belirli bir süre için veya sürekli olarak, kısmen
veya bütünüyle yitirmesi.
İş Göremezlik Ödeneği : Belirli bir süre çalışamayan sigortalıya, ücret kaybını
önlemek ve belirli ekonomik güvence sağlamak maksadıyla ödenen para.
İş Güçlüğü Zammı : Niteliği ve çalışma şartları bakımından güç olan işlerde
çalışanlara ödenen para.
İş Güvencesi : İşçinin kapasitesine veya işin yürütümüne veya işyeri gereklerine
dayalı geçerli bir son verme sebebi olmadıkça, hizmet ilişkisinin son verilmesine imkan
tanımayan, işçi lehine bir güvence.
İş Kazası : Sigortalının işveren otoritesi altında bulunduğu sırada gördüğü iş veya
işin gereği dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle, onu bedenen veya ruhen zarara
uğratan kaza olayı.
İş Kolu : İktisadî faaliyetlerin sınıflandırılması neticesinde birbirine benzeyen ya da
aynı nitelikte olan çalışma dalları.
İş Programı : Bir inşaatın bölümlerini ve her bölümün başlama ve bitiş zamanını
göstermek üzere işin başlangıcında düzenlenen çizelge.
İş Tanımı : İş analizinin elde edilen verilerle meslek standartları ve iş gereklerinin
yanında işin mâhiyeti ile ilgili olarak oluşturulan bütün bilgiler.
İşçi: İş Kanunu hükümlerine göre çalıştırılan personel. Bir iş sözleşmesine
dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denir.
İşveren: işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum
ve kuruluşlara denir.
40
İşçi Hakları : İşçi statüsünde çalışan kesimin iş münasebetleri çerçevesinde elde
ettiği haklar.
İşçilik Maliyeti (İşgücü Maliyeti) : İşçinin, işgücünün işletmeye olan yükü. Ürün
birimi başına düşen işçilik masrafı ile ölçülen bir kıstas.
İşgal Harcı : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre, belediye sınırları içinde bulunan ve
kanunda belirtilen yerlerden herhangi birinin satış yapmak veya sair maksatlarla ve
yetkili mercilerden usulüne uygun izin alınarak, geçici olarak işgal edilmesi karşılığı
alınan bedel.
İşsizlik : Çalışma gücü arzu ve yeteneğine sahip olunduğu halde, emek piyasasında
iş ve ücret şartlarına uygun, carî ücret karşılığında kanun veya örf ve âdetlerle belirlenmiş
saatler içinde bir iş arandığı halde, kişinin iş bulamaması hâli.
İşsizlik Oranı : Bir ülkedeki işsiz miktarının o ülkedeki işgücü miktarına oranı.
İşsizlik Ödeneği : Bağımlı statülerde çalışanların, kendi iradeleri ya da kusurları
dışında işsiz kalmaları durumunda, niteliklerine ve yitirdikleri işlerin koşullarına uygun
yeni bir iş bulununcaya dek, kapsamı içinde yer aldıkları sosyal sigorta kurumu
tarafından, yürürlükte olan hukuki düzenlemeler çerçevesinde yapılan parasal nitelikte
aylık yardım.
İşveren : İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum
ve kuruluşlara denir.
İşyeri : İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve
olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birim.
İşyeri Açma İzin Harcı : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre, belediye sınırları veya
mücavir alanlar içinde bir işyerinin açılması karşılığı alınan harç.
İta : verme; ödeme
İta amiri: Kamu hizmetlerine ilişkin giderin geçici veya kesin surette ödenmesi
hakkında saymanlara yazılı emir ve izin verenler.
İta Emri : Devlet harcamalarında harcamanın yapılması için verilen yazılı buyruk.
İtfa : söndürme; ödeme; bir borcu, ödeme, takas, af gibi bir sebeple kapatma; sona
erdirme
İtlaf : Öldürme, Yok Etme.
İvaz : karşılık; bedel; eder; karşı bedel; mukabil eda; fiyat
İzale-i şüyuu: Herhangi bir malın kendisinin veya satılarak bedelinin
paylaştırılması suretiyle, bu mal üzerindeki ortaklığın (paydaşlığın) giderilmesi.
Jeofizik : Yer kabuğundaki hareketlerin ve oluşumların mekanik olarak incelendiği
bilim dalı.
Jeofizik Etüd Raporu : İmar planı yapımı için zorunlu olan ve imar planına veri
olan, yapılaşma kararlarını etkileyen, arazi yapısına göre sismik ve rezistivite
çalışmalarını içeren ve ilgili idare tarafından yaptırılan, jeofizik mühendislerince
hazırlanan rapor.
41
Jeotermal : Yer altındaki sıcak su kaynakları.
Jeodezi : Yerölçüm. 1) Yeryüzünün veya yeryüzü parçalarının şekil, büyüklük ve
konum bakımından tayinidir. 2) Yeryüzünün ölçülmesi, hesabı ve çiziminde kullanılan
araç ve metotların incelenmesidir.
Kabahat: 5326 sayılı Kabahatler Kanunu’na göre, söz konusu kanun hükümlerinin,
karşılığında idari yaptırım uygulanmasını öngördüğü haksızlık anlaşılır.
Kabul Komisyonu : Satınalma Müdürlüğü tarafından ihale veya pazarlık usulü ile
alınan malzeme ve hizmetlerin Teknik Şartname ve sözleşmeye uygun şekilde kabulünü
yapmak üzere, üyelerinden oluşan grup.
Kaçak İnşaat: Kendi arsası veya başkasının arsasına (arsa sahibinden inşaat
yapmak için muvafakat alarak) belediyeden usulüne uygun inşaat ruhsatı almadan yapılan
yapılardır.
Kadastro: Bir ülkedeki her çeşit her çeşit arazi ve mülklerin yeryüzü üzerindeki
konumlarının alanlarını, değerlerini üzerlerindeki hal ve yükümlülükleri tespit ederek
plana bağlama işi.
Kadastro Adası: Kadastro yapıldığı zaman var olan adadır.
Kadastro Parseli: Kadastro yapıldığı zaman kadastro adaları içinde bulunan
mülkiyeti tescilli parseldir.
Kadastro Planı: Bir beldede bulunan sınırları ve alanları belirli bir şekilde tapuca
tescil edilmiş arazi parçalarını gösteren haritalara denir.
Kademe: Derece içerisinde, görevin önemi veya sorumluluğu artmadan, devlet
memurunun olumlu sicil
Kademe İlerlemesi : Devlet memurunun bulunduğu derece içerisinde bir
kademeden bir üst kademeye geçmesi (yatay ilerlemesi) ve bu şekilde maaşının artması.
Kadro: Kamu hizmetlerinin yürütülmesini sağlamak üzere memurun atandığı,
belirli ödev, hak, yetki ve sorumlulukla donatılmış görev mevkiidir.
Kadük Olma : Bir yasama dönemi içinde verilen bir kanun tasarı veya teklifinin, o
yasama dönemi içinde yasalaşmaması durumunda, artık görüşülme olanağının
kalmaması.
Kafeşantan / Cafe : Sahne sanatçılarının çalışabildiği, asıl olarak müşterilerine
çay, kahve, gazoz, meyve suyu gibi meşrubat verilmekle beraber şarap, bira gibi içkilerin
de satışı yapılabilen müzikli-içkili veya içkisiz eğlence yeri.
kagir: Taş veya tuğladan imal edilmiş yapı; kargir.
Kahvehane : Kahve, çay, nargile ve benzeri alkolsüz içkilerin içildiği, kumar kastı
olmaksızın tavla, okey, domino ve benzerleri ile her türlü kağıt oyunlarının oynandığı
yer.
Kaizen : Esas olarak sonuçlar iyileştirilmek isteniyorsa, o sonucu sağlayan sürecin
iyileştirilmesi gerektiğini savunan bir felsefe.
Kaks: Bkz: Katlar Alanı Kat Sayısı.
42
Kaldırım Mühendisi : İşsiz, güçsüz, sokaklarda dolaşan kimse.
Kalibrasyon : Ölçümleme.
Kalite (Kontrol) Çemberleri : Aynı birimde ve sahada çalışan, benzer işleri yapan,
düzenli aralıklarla toplanan, işleri ile ilgili problemleri araştıran, belirleyen, çözüm
arayan, çözen, dağılmadan yeni bir konu seçen, çalışmalarını raporlayan, sunan, kalite
kontrol faaliyetlerini gerçekleştiren, gönüllülük esasına dayalı en az 5 en fazla 10 kişiden
oluşan gruplar.
Kalite : Kalite, insan sağlık ve emniyetinin, hayvan ve bitki varlığının ve çevrenin
korunması veya tüketicinin doğru bilgilendirilmesi gibi kriterler göz önüne alınarak, bir
ürün veya hizmetin varolan veya olabilecek ihtiyaçları karşılama yeteneğine dayanan
özelliklerinin toplamı.
Kalite Güvencesi : Ürün ve hizmetin kalite açısından yeterli güveni sağlayabilmesi
için gerekli olan planlı ve sistematik faaliyetler bütünü.
Kalite Kontrol : Kalite isteklerini sağlamak için kullanılan uygulama teknikleri ve
faaliyetleri.
Kalite Politikası : Bir kuruluşta, üst yönetim tarafından, kaliteye ulaşmak için
resmi olarak belirlenen amaç ve yön.
Kalite Sistemi : Kalite yönetiminin uygulanabilmesi için gerekli olan kuruluş
yapısı, sorumluluklar, prosedürler, prosesler ve kaynaklar.
Kalite Ödülü : Bazı örgütler tarafından saptanmış olan ödül kriterlerini karşılayan
kuruluşlara verilen ödül.
Kalkınmakta Öncelikli Yöreler (KÖY) : Geri kalmış yörelerin kalkınmasını
sağlamak ve iç göçün önüne geçmek için hazırlanan proje.
Kamp / Dinlenme Evi : Dernek, vakıf, sendika, kamu kurumu niteliğindeki meslek
kuruluşları ve benzerlerine ait dinlenme, konaklama ve eğlence amacıyla açılan ve sadece
kendi personeli, kayıtlı üyeleri ve bunların yakınlarının faydalanabileceği yerler.
Kamping : Karayolları güzergahı ve yakın çevrelerinde, kent girişlerinde, deniz,
göl, dağ gibi doğal güzelliği olan yerlerde kurulan ve genellikle turistlerin kendi
imkanları ile geceleme, yeme-içme, dinlenme, eğlence ve spor ihtiyaçlarını karşıladıkları
tesisler.
Kamu Davası : Kamu adına savcının açtığı dava, amme davası.
Kamu Düzeni : Bir ülkedeki kurum ve kuralların, devletin güvenliğini, kamu
hizmetlerinin iyi işlemesini ve bireyler arasındaki ilişkilerde huzuru, hukuk ve ahlak
kurallarına uygunluğu sağlamasıyla oluşan düzen.
Kamu geliri: Kanunlarına dayanılarak toplanan vergi, resim, harç, fon kesintisi,
pay veya benzeri gelirler, faiz, zam ve ceza gelirleri, taşınır ve taşınmazlardan elde edilen
her türlü gelirler ile hizmet karşılığı elde edilen gelirler, borçlanma araçlarının primli
satışı suretiyle elde edilen gelirler, sosyal güvenlik primi kesintileri, alınan bağış ve
yardımlar ile diğer gelirler.
43
Kamu gideri: Kanunlarına dayanılarak yaptırılan iş, alınan mal ve hizmet bedelleri,
sosyal güvenlik katkı payları, iç ve dış borç faizleri, borçlanma genel giderleri, borçlanma
araçlarının iskontolu satışından doğan farklar, ekonomik, malî ve sosyal transferler,
verilen bağış ve yardımlar ile diğer giderler.
Kamu görevlisi: Kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya
da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişidir.
Kamu Gücü : Kural koyma, buyurma, kolluk ve silah, parasal erk gibi devletin ve
diğer kamu tüzelkişilerinin sahip oldukları erklerin tümü.
Kamu haczi: Devletin, Vergi Usul Kanunu kapsamına giren vergi, resim, harç ve
bunlara bağlı ceza, faiz ve zamlar ile kamu hizmetleri uygulamasından doğan ve
ödenmeyen alacakları nedeniyle, borçlu durumundaki kişilerin mal ve haklarına el
koyması.
Kamu hakları: şahıslar ile devlet arasındaki ilişkiyi düzenleyen hukuk
kurallarından, yani kamu hukukundan doğan haklardır.
Kamu Hukuku : Devletin örgütlenmesi, faaliyetleri, yetki ve görevleri ile devletle
kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk dalı.
Kamu Kurumu Alanları : Resmi veya idari tesis alanlarını, büyük alan
kullanımını gerektiren kamu kuruluş ve servis alanlarını ve askeri alanları veya yapı
ölçeğinde resmi, idari, dini ve umumi binaları içeren alanlardır.
Kamu Hizmeti: Devlet ya da diğer kamu tüzel kişileri tarafından ya da bunların
gözetim ve denetimleri altında, genel ve ortak gereksinmeleri karşılamak, kamu yararı ya
da çıkarını sağlamak için yapılan ve topluma sunulmuş bulunan sürekli ve düzenli
etkinlikler dizisi.
Kamu malî yönetimi: Kamu kaynaklarının tanımlanmış standartlara uygun olarak
etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasını sağlayacak yasal ve yönetsel sistem ve
süreçler.
Kamu kaynakları: Kamuya ait veya kamu gücü kullanılarak elde edilen gelirler,
taşınır ve taşınmaz mallar, para, alacak ve haklar, bağış ve yardımlar, borçlanma suretiyle
elde edilenler dahil her türlü değerler.
Kamu Yönetimi: Toplumun ortak ihtiyaçlarının karşılanması, ortak kurallarının
korunması amacıyla oluşturulan organizasyon olan devletin işlevsel ve yapısal
özelliklerinin bütününe, kamu yönetimi denmektedir. Devlet ve toplum düzeninin
kesintisiz olarak işlemesi ve kamunun ortak ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik mal ve
hizmetlerinin üretilip halka sunulmasına ilişkin bir sistemdir.
Kamulaştırma: Devlet veya kamu tüzel kişilerince, kamu yararının gerektirdiği
hallerde, karşılığını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların
tamamına veya bir kısmına el konulması veya üzerinde irtifak hakkı tesis edilmesi
işlemidir. Kamulaştırmanın tapuya tescili malikin rızasıyla (rızaen) veya mahkeme kararı
ile (hükmen) yapılmaktadır. Kamulaştırılacak taşınmaz malın maliki kamulaştırmaya razı
olursa, Tapu Kanununun 26. Maddesine göre tapu sicil müdürlüğünce resmi senet
düzenlenir. Bu resmi senedi taşınmaz maliki ile kamulaştırmayı yapan idarenin temsilcisi
imzalar.
44
Esas itibariyle bu işlemin satıştan bir farkı yoktur. Malik bu resmi senede "tezyidi
bedel (bedeli artırmak için dava açma) hakkının saklı olduğu" yolunda kayıt düşülmesini
talep edebilir. Malik bu şekilde kamulaştırmayı kabul etmekle beraber bedeli az
buluyorsa bu kayıt resmi senede yazılarak tescil işlemi yapılabilir.
Taşınmaz malın tümü değil de bir kısmı da kamulaştırılabilir. Hisseli taşınmazlarda
bir veya birkaç hissedarın yerinin kamulaştırılması mümkündür. Taşınmaz üzerinde
ipotek, haciz, ihtiyati haciz, ihtiyati tedbir, vakıf şerhi ve benzeri takyitler bulunması
kamulaştırmaya engel değildir.
Taşınmazın mülkiyetinin davalı olması da kamulaştırmayı engellemez. Trampa yolu
ile kamulaştırma yapılması mümkündür.
Kamu malları: Özel mülkiyete konu olamayan ve doğrudan doğruya kamunun
(halkın) yararlanmasına ayrılan mallar.
Kamuoyu : Bir konuyla ilgili halkın genel düşüncesi, halkoyu, amme efkârı,
efkârıumumiye.
Kamu Personeli: Genel ve katma bütçeli idareler, il özel idareleri, belediyeler, il
özel idareleri ve belediyelerin kurdukları birlikler ile bunlara bağlı döner sermayeli
kuruluşlarda, kanunla kurulan fonlarda, kefalet sandıklarında ve benzeri resmi
kurumlarda hizmet ve faaliyet gören tüm personel.
Kamu Sağlığı : Bir toplumda büyük halk kitlelerinin sağlık koşulları açısından
içinde bulunduğu durum.
Kamu tüzel kişileri: Tamamen kamu yararının gerçekleşmesi için çalışan ve kamu
gücü kullanan, kanunla veya kanunun verdiği açık yetkiyle kurulan kamu idare ve
kurumları.
Kamu Yararı: Kamunun, ulusal birliğin ve devletin gereksinimleriyle ilgili ve
bunlara uygun olan durum.
Kanal : Suyun belirli bir doğrultuda akmasını sağlayan doğal ya da yapay oluşum.
Kanalizasyon Ana Boruları : Atık suyu kanallardan toplayan ve ana kanallara
ileten, çapı geniş lağım kanalları.
Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payı : Belediye Gelirleri Kanununa göre,
belediyelerce veya belediyelere bağlı müesseselerce, kanunda belirtilen şekilde
kanalizasyon tesisi yapılması halinde, gayrimenkullerin sahiplerinden alınan bedel.
Kanalizasyon Sistemi : Atık suyun toplanmasında, işlenmesinde ve tasfiyesinde
kullanılan donanım.
Kanun : Anayasanın yetkili kıldığı organ (T.B.M.M.) tarafından yazılı bir şekilde
kabul edilmiş bulunan genel, sürekli, soyut ve yaptırım gücü olan hukuk kuralları.
Kanun Hükmünde Kararname : Türkiye Büyük Millet Meclisinin bir kanunla
(Yetki Kanunu) yetki vermesi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından yetki kanunu
çerçevesinde belli konuları düzenlemek amacıyla çıkarılan yazılı hukuk kurallarıdır.
Bunlar tıpkı kanunlar gibi resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girerler. (Örnek;
45
Bakanlar Kurulunun TBMM’den aldıkları yetki kanunu çerçevesinde memur maaşlarında
düzenleme yapmayı içeren Kanun Hükmünde Kararnameler).
Kanun Tasarısı : hükümetin hazırlayıp Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunduğu
kanun taslağı.
Kanun Teklifi : meclis üyelerinin (münferit veya müşterek olarak) hazırlayıp
Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sundukları kanun taslağı.
Kanuni İdare İlkesi : idarenin yasalara ve her türlü hukuk kuralına uyması ilkesi.
Kanunsuz Emir: Kamu görevlerinde herhangi bir sıfat ve biçimde çalışmakta olan
kimsenin, üstünden aldığı emri, yönetmelik, tüzük, yasa ve Anayasa hükümlerine aykırı
gördüğünde yerine getirmeyerek, bu aykırılığı emri verene bildirmesi üzerine, üstü
emrinde direnirse ve emrini yazı ile yinelerse, emir yerine getirmesi.
Kâr : Gelir ile gider arasındaki olumlu fark.
Karar : Bir konu üzerinde bir kişinin, kendi düşüncelerinden yola çıkarak ulaştığı
sonucu ya da bir grubun, bir konu üzerinde görüşüp tartışarak vardığı kesin sonucu
yansıtan yazılar.
Kardeş Şehir : Belediyenin, bir başka belediye ile işbirliği anlaşması yapması
durumunda iki belediyenin birbirlerine göre elde ettikleri pozisyon.
Karine : İpucu, belirti; bilinmeyenden bilinene doğru götüren bulgular.
Kariyer : Bir insanın yaşamı boyunca süren işle ilgili deneyimlerinin tümü.
Kariyer Basamakları : Bir çalışanın iş yaşamı boyunca geçirdiği ve araştırma,
yerleşme, orta kariyer, geç kariyer ve iniş şeklinde isimlendirilen beş kariyer aşaması.
Kariyer Geliştirme : İnsanların iş yaşamları boyunca kariyer amaçlarına
ulaşabilmeleri için yürüttükleri uyum sağlama, yetkinlik, yeterlilik ve kişilik geliştirme
gibi tüm eylemler ve faaliyetler.
Kariyer Planlama : Kişinin bilgi, beceri, ilgi, değer yargıları ve güçlü ve güçsüz
yönlerini değerlendirmesi, organizasyon içi ve dışı kariyer olanaklarını tanımlaması,
kendisi için kısa, orta, uzun dönemli hedefler saptaması, eylem planlarını hazırlaması ve
bunları uygulaması süreci.
Kariyer Yönetimi : İnsan kaynakları planları ile sistemin bütünleştirilmesi,
kariyer yollarının belirlenmesi, kariyer bilgisinin artırılması için açık işlerin
duyurulması, çalışanların performanslarının değerlendirilmesi, astlara kariyer
danışmanlığı yapılması, iş deneyimlerinin artırılması ve eğitim programlarının
düzenlenmesi faaliyetlerinin tümü.
Karkas : Bir yapının taşıyıcı öğelerinin tümüne verilen ad; iskelet.
Kast : Suçun,
gerçekleştirilmesidir.
kanunî
tanımındaki
unsurların
bilerek
ve
istenerek
Kat Alanı Kat Sayısı (KAKS): Emsal. Yapının bütün katlardaki alanları
toplamının parsel alanına oranından elde edilen sayıdır. Katlar alanı bodrum kat, asma
kat, çekme ve çatı katı ve kapalı çıkmalar dahil kullanılabilen bütün katların ışıklıklar
çıktıktan sonraki alanları toplamıdır.
46
Açık çıkmalar, iç yüksekliği 1.80 m.yi aşmayan ve yalnızca tesisatın geçirildiği
tesisat galerileri ve katları, ticari amacı olmayan ve yapının kendi ihtiyacı için otopark
olarak kullanılan bölüm ve katlar, yangın merdivenleri, asansörler, kalorifer dairesi,
kömürlük, sığınak, su deposu ve hidrofor bu alana katılmazlar. Kullanılabilen katlar
deyiminden konut, işyeri, eğlenme ve dinlenme yerleri gibi oturmaya, çalışmaya,
eğlenmeye ve dinlenmeye ayrılmak üzere yapılan bölümler ile bunlara hizmet veren depo
ve benzeri alanlar anlaşılır.
Kat Mülkiyeti: Tamamlanmış bir yapının kat, daire, iş bürosu, dükkân, mağaza,
mahzen, depo gibi bölümlerinden ayrı ayrı ve başlı başına kullanılmaya elverişli olanları
üzerinde, o gayrimenkulun maliki veya ortak malikleri tarafından, Kat Mülkiyeti Kanunu
hükümlerine göre, bağımsız mülkiyet hakları kurulabilir.
Kat mülkiyeti, arsa payı ve ana gayrimenkuldaki ortak yerlerle bağlantılı özel bir
mülkiyet türüdür. Kat mülkiyeti, bu mülkiyete konu olan ana yapının bağımsız
bölümlerinden her birine kat irtifakının kurulduğu tarihteki, doğrudan doğruya kat
mülkiyetine geçilme halinde ise, bu tarihteki değeri ile oranlı olarak tahsis edilen arsa
payının ortak mülkiyet esaslarına göre açıkça gösterilmesi suretiyle kurulur.
Arsa paylarının bağımsız bölümlerin değerleri ile oranlı olarak tahsis edilmediği
hallerde, her kat maliki veya kat irtifakı sahibi, arsa paylarının yeniden düzenlenmesi için
mahkemeye başvurabilir. Bağımsız bölümlerden her birine tahsis edilen arsa payı, o
bölümlerin değerinde sonradan meydana gelen çoğalma veya azalma sebebiyle
değiştirilemez. Kat Mülkiyeti Kanununun 44 üncü maddesi hükmü saklıdır.
Kat irtifakı arsa payına bağlı bir irtifak çeşidi olup, yapı tamamlandıktan sonra
arsanın malikinin veya kat irtifakına sahip ortak maliklerin veya bunlardan birinin tapu
idaresine yapacağı yazılı bir istem üzerine, bu kanunda gösterilen şartlar uyarınca, kat
mülkiyetine çevrilir (KMK. 3).
Kat mülkiyeti ve kat irtifakı resmi senetle ve tapu siciline tescil ile doğar. İpotek,
doğmuş veya ileride doğması muhtemel bir borç için bir taşınmaz malın teminat
gösterilmesidir.
Kat irtifakı: Yapılmakta veya ileride yapılacak olan bir binanın yapımı borcunu ve
bina tamamlandığında da kat mülkiyeti kurulması yükümünü doğuran bir irtifak hakkı.
Kat maliki: Bağımsız bölümler üzerinde kurulan kat mülkiyeti hakkına sahip olan
kişi.
Kat malikleri kurulu: Kat mülkiyetine konu taşınmazdaki bütün kat maliklerinin
oluşturduğu kurul.
Kat yüksekliği: Binanın herhangi bir katının döşeme üstünden bir üstteki katının
döşeme üstüne kadar olan mesafesidir.
Katılım: kamu hizmetleri ile ilgili kararların hazırlanması, olgunlaştırılması,
alınması ve bu kararların uygulanması aşamalarından birine, birkaçına veya bütününe, o
karardan doğrudan ya da dolaylı olarak etkileneceklerin katkıda bulunmalarıdır.
Katılımcı Demokrasi : Halkın dil, din, renk, ırk ve cinsiyet ayrımı gözetmeksizin
seçme ve seçilme hakkını özgürce kullandığı, halkın sivil toplum örgütlenmeleri ile
47
(dernek, odalar vs.) siyasi iktidar üzerinde denetleme ve yönlendirme görevi yaptığı
demokrasi anlayışı.
Kayıt ve Suret Harcı : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre, belediyeler ve
belediyelere bağlı müesseselerden istenecek her türlü kayıt suretleriyle, gayrimenkullerle
ilgili harita plan ve krokilerin suretleri için alınan bedel.
Kaymakam: İlçede devleti temsil eden en yetkili yönetim görevlisi.
Kaynak Suları Harcı : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre, özel kaplara doldurulup
satılacak olan kaynak sularının belediyelerce denetlenerek hangi kaynaklara ait
olduklarını gösterecek şekilde bu kaplara özel işaret konulması, karşılığı alınan bedel.
Kaynak Yönetimi : Bir kurumun sahip olduğu sermaye, insan gücü, tesis ve
teçhizat gibi kaynaklarını en etkin biçimde kullanılmasını
Kaynaklar : Varlıkların sağlandığı yerler. Bunlar sermaye ve borçlar.
Kazanılmış Statü : Bireyin kendi isteği ve çabalarıyla, gönüllü olarak elde ettiği
statü.
Kent : Şehir. Kent, sınırları içinde yaşayan nüfusun geçim kaynaklarını tarım ve
hayvancılık dışı uğraşıların oluşturduğu, toplumsal ilişkiler, kültürel alanlar, nüfus
yoğunluğu gibi bir çok yönden kırsal alanlardan farklı olan yerleşim birimi.
Kent Bilgi Sistemleri: Bir şehrin bilgilerinin birbirleri ile ilişkili olarak ve
istenildiği anda ulaşılabilecek şekilde düzenlenmesi, altlık haritaların oluşturulması,
gerekli donanım ve personel altyapısının oluşturulması ve bu sistemin ayakta kalabilmesi
için gerekli koordinasyonun oluşturulması olarak genel anlamda ifade edilebilir.
Kent Hukuku: Kent yaşamını, kent yapılanmasını, kentle insan arasında,
kentlilerin kendi arasında ilişkileri düzenleyen kurallar bütünü.
Kent Konseyleri: Seçilmiş yerel yönetim organlarının çalışmalarına halk
katılımını ve denetimini sağlamak için, en alt düzeydeki yerel yönetim
biriminden(mahalle/köy) yukarıya doğru örgütlenerek demokratik kitle örgütleri
temsilcileri ve uzmanların da katılımıyla oluşturulan meclislerdir.
5393 sayılı Belediye Kanunu bu konuda şu düzenlemeyi içermektedir: Kent
konseyi, kent yaşamında; kent vizyonunun ve hemşehrilik bilincinin geliştirilmesi, kentin
hak ve hukukunun korunması, sürdürülebilir kalkınma, çevreye duyarlılık, sosyal
yardımlaşma ve dayanışma, saydamlık, hesap sorma ve hesap verme, katılım ve yerinden
yönetim ilkelerini hayata geçirmeye çalışır. Belediyeler, kamu kurumu niteliğindeki
meslek kuruluşlarının, sendikaların, noterlerin, varsa üniversitelerin, ilgili sivil toplum
örgütlerinin, siyasi partilerin, kamu kurum ve kuruluşlarının ve mahalle muhtarlarının
temsilcileri ile diğer ilgililerin katılımıyla oluşan kent konseyinin faaliyetlerinin etkili ve
verimli yürütülmesi konusunda yardım ve destek sağlar. Kent konseyinde oluşturulan
görüşler belediye meclisinin ilk toplantısında gündeme alınarak değerlendirilir.(Madde
76)
Kent Meclisi: Bkz: Kent Konseyleri
Kent Dokusu: Bir kentin ana yollar ve ikincil yollarla bölünmüş, oturma, çalışma,
alım-satım, işleyim, dinlenme yerlerini kapsayan toprak kullanım biçimi.
48
Kente Karşı Suç : 1) Bir kentin doğal, tarihsel ve güzel duyusal değerlerine,
bireyler ve türlü örgütler ve hatta yöneticiler tarafından, değerlerini azaltıcı veya tümden
yitirici zararlar verilmesi sonucunda, kamu vicdanında yarattığı rahatsızlıklar bu
etkinliklere (yasalarda bu etkinlikler suç olarak tanımlanmamış olsa bile) verile ad. 2) Bu
türlü eylemlerin yasalarda suç olarak tanımlanmış ve bunları işleyenlerin karşılaşacakları
yaptırımların da yine yasalarda gösterilmiş olması.
Kentleşme: Kentleşme konusunda yapılan başlıca tanımlar şunlardır:
Çeşitli nedenlerle kırsal kesimlere yönelen göç sonucunda, bir taraftan mevcut
kentlerin nüfus ve alan itibarıyla büyümesi, diğer taraftan da köy, kasaba, vb. yerleşim
birimlerinin giderek büyümesi sonunda kente dönüşüp, mevcut kent sayısının atmasıdır.
Milli gelir ve istihdam yapısında, ağırlığın tarımdan hizmetlere ve sanayiye kayması ile
ilgili evrensel ve sayısallaştırılabilir bir süreçtir.
Bazı yoğunluk ve büyüklük değerlerinden başlayarak nüfusun alansal yığılması;
kent kültürü olarak tanımlanan bir dizi değer yargısı, davranış ve eğilimin yayılması.
Kentleşme dar anlamda kent sayısının ve kentlerde yaşayan nüfusun artmasını ifade
etmektedir.
Kentlileşme: Kente göç ile birlikte başlayan nüfus dinamiğinin kentin belli bir
kesiminde kararlılık kazanmasına kadar süre gelen bu aşama “kentlileşme” olarak
adlandırılır. Bu kente göç eden nüfusun yeni koşullara uygun ilişkiler biçimi geliştirerek
kentin bir öğesi olma, toplumsal değişme, uyum ve bütünleşme sürecidir. Kentlileşme,
kente göç edenlerin ve kentte yasayanların, kent toplumunun değer-norm sistemini, kentli
insanın düşünme, davranış biçimlerini ve giderek yaşama biçimini benimsemesidir.
Kentlilik Bilinci: Kentlilik bilinci, kentte yaşayanların kentle bütünleşmesi, kendini
kente ait hissetmesi ve dolayısıyla kente karşı sorumluluk duygusu taşımasıdır. Bir başka
ifade ile kentlilik bilinci, kentte yaşayanların var olan değişik kimliklerinin (Müslüman,
esnaf, sanatkar, Rizeli, Adanalı gibi) yanı sıra bir de içinde yaşadıkları şehirle
özdeşleşebilen bir kimliğe sahip olmalarıdır. Daha açık bir ifade ile, kentte yaşayanların
aslen ait oldukları memleket kimliklerinin yanında kendilerini yaşadıkları kentli olarak da
tanımlayabilmeleridir.
Kentsel Mekân : Sokaklarda, alanlarda, parklarda, bahçelerde, özetle insan
yapıtlarının arasında kalan ve bunlarla sınırlanan mekân.
Kentsel yaşam kalitesi: Toplumsal, ekonomik ve uzamsal (mekansal) öğeler
açısından kent tanımına giren yerlerde, kentsel alt yapı, iletişim, ulaşım, konut ve benzeri
olanakların sunulma düzeyidir.
Kesin Hesap Cetveli: Belediyelerin gerçekleşen yıllık harcama ve gelirlerinin
gösterildiği tablodur. Her yıl bütçesinin kesin hesabı, belediye başkanı tarafından hesap
döneminin bitiminden sonra mart ayı içinde encümene sunulur. Kesin hesap, belediye
meclisinin mayıs ayı toplantısında görüşülerek karara bağlanır.
Kesin proje: Belli bir yapının onaylanmış ön projesine göre; mümkün olan arazi ve
zemin araştırmaları yapılmış olan, yapı elemanlarının ölçülendirilip boyutlandırıldığı,
inşaat sistem ve gereçleri ile teknik özelliklerinin belirtildiği projedir.
Kıdem : Hizmette eskilik ve öncelik, meslekte geçirilen süre.
49
Kıdem Aylığı : Aylıklarını Devlet Memurları Yasası’na göre almakta olan
personele, hizmet yılları itibarıyla belirlenen göstergelerin aylık katsayı ile çarpılması
sonucu bulunan miktar kadar ödenen para. Esas aylığın yanında verilen bir aylık türüdür.
Kıdem Tazminatı : Bir işte bir yıldan fazla süreyle çalışan işçilere, iş akdinin
yasada belirtilen koşullarda son bulması durumunda, kıdemiyle orantılı olarak ödenen
toplu para.
Kınama Cezası : İlgiliye, görevinde ve davranışında kusurlu sayıldığının yazılı
olarak bildirilmesi.
Kıraathane : Müşterilerin okuması için gazete, kitap ve dergilerin de
bulundurulduğu kahvehane benzeri yer.
Kırsal Yerleşme Planı : En az bir kırsal yerleşme ve civarını kapsayan; kırsal
alanda yaşam kalitesini geliştirmeye yönelik olarak ekonomik, sosyal, kültürel ve doğal
değerlerin sürdürülebilir biçimde korunması, geliştirilmesi ve sağlıklı, güvenli ve afetleri
azaltıcı bir çevre ve yapılaşmanın sağlanması için hazırlanan, sosyal ve teknik alt yapı
ihtiyaçları kırsal yaşam biçimine göre tasarlanan rapor ve eklerinden oluşan plan.
Kışlak: Hayvanların kış mevsiminde barındırılması ve otundan yararlanılması için
tahsis edilen veya kadimden beri bu amaçla kullanılan yer.
Kırsal Yerleşme Planı: En az bir kırsal yerleşme ve civarını kapsayan; kırsal alanda
yaşam kalitesini geliştirmeye yönelik olarak ekonomik, sosyal, kültürel ve doğal değerlerin
sürdürülebilir biçimde korunması geliştirilmesi ve sağlıklı, güvenli ve afetleri azaltıcı bir
çevre ve yapılaşmanın sağlanması için hazırlanan, sosyal ve teknik alt yapı ihtiyaçları kırsal
yaşam biçimine göre tasarlanan ve raporu ve eklerinden oluşan plandır.
Kıyı: Kıyı çizgisi ile kıyı kenar çizgisi arasındaki alandır.
Kıyı çizgisi: Deniz, tabiî ve sunî göl ve akarsularda, taşkın durumları dışında, suyun
kara parçasına değdiği noktaların birleşmesinden oluşan meteorolojik olaylara göre
değişen doğal çizgidir.
Kıyı Kenar Çizgisi: Deniz, tabiî ve sunî göl ve akarsuların alçak-basık kıyı özelliği
gösteren kesimlerinde kıyı çizgisinden sonraki kara yönünde su hareketlerinin
oluşturduğu, kumsal ve kıyı kumullarından oluşan kumluk, çakıllık, kayalık, taşlık,
sazlık, bataklık ve benzeri alanların doğal sınırı; dar-yüksek kıyı özelliği gösteren
kesimlerinde ise, şev ya da falezin üst sınırıdır.
Kira Sözleşmesi : Bir bedel karşılığında bir şeyin kullanılmasının veya ondan
yararlanılmasının belli bir süreyle başka bir kimseye bırakılmasıdır.
Kiriş : Boyu doğrultusundaki eksenine dik kuvvetlerin etkisi altındaki çubuk.
Kirleten : Fiilleri sonucu doğrudan ve dolaylı olarak çevre kirliliğine sebep olan
gerçek ve tüzel kişiler.
Kişi : Haklara ve borçlara sahip olabilen varlıklar.
Kişi Başı Milli Gelir : Ülke bireylerinin refah düzeylerinin saptanması ve
karşılaştırılması için kullanılan araçtır. (GSMH’ nın ABD Dolarına dönüştürülüp, nüfusa
50
bölünmesiyle elde edilir. Dolara çevrilmesinde kullanılan döviz kurları Dünya
Bankasının Atlas Yöntemi ile belirlenir.)
KOBİ: Küçük ve Orta Boy İşletme.
Kompost : Organik esaslı katı atıkların oksijenli veya oksijensiz ortamda
ayrıştırılması suretiyle üretilen toprak iyileştirici madde.
Komuta Birliği : Hiyerarşik bir yapılanma içersinde her astın yalnızca bir üste
bağlı olması ve ondan emir alması.
Kontrol : Denetim, bakım. Geri besleme ‘feedback’.
Kontur : Çevre çizgisi. Figürleri ya da motifleri çevreleyen çizgi anlamına
gelmektedir.
Kontur - Gabari : Kot kesit belgesindeki bilgilere ilaveten parsel içinde mevcut
yapıların yatay ve dikey ölçüleriyle subasman kotuna bağlayan ölçülü belgedir.
Konut Dışı Kentsel Çalışma Alanı: İçerisinde motel ve lokanta bulunabilen
akaryakıt ve bakım istasyonları, resmi ve sosyal tesisler, dumansız, kokusuz, katı atık ve
artık bırakmayan ve çevre sağlığı yönünden tehlike yaratmayan imalathaneler ile
patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı maddeler içermeyen depoların yapılabileceği alanlar.
Konut Kooperatifleri : İşçilerin, küçük tasarrufçuların ve gelir seviyesi düşük
diğer grupların mesken ihtiyacını en ekonomik şartlarda ve düşük maliyetlerle
karşılamak, arsa alımında ve büyük ölçeklerde sağlıklı konutlar inşa etmede topluca
hareket etmek maksadıyla oluşturulan kooperatifler.
Konut Kredisi : Konut inşaatı için, belirli şartları yerine getiren kişi ve ailelere,
çoğu zaman uygun şartlarda verilen kredi.
Konut Politikası : Sosyal devletin, özellikle gelir seviyesi düşük çocuklu ailelerin,
ucuz ve sosyal konut ihtiyacını karşılamak ve genel olarak konut sorununa çâre
bulabilmek için, mesken oluşturma bakımından sistemli bir şekilde uygulamaya koyduğu
programların bütünü.
Konteynır : Krom – Nikel, paslanmaz çelik veya benzeri metalden yapılmış, en az
6 metreküp hacminde, kapakları kilitlenir, geçici depolama birimidir.
Koordine Etme : Örgütün ortak amaçlarının elde edilmesi yönünde kişiler, birimler
ya da bölümler arasında ilişki kurulması süreci.
Korkuluk : Köprü, merdiven, balkon gibi düşme tehlikesi olan yerlerin kenarlarına
dikilen alçak duvar veya parmaklık.
Koruma Amaçlı İmar Plânı : 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Kanununa göre, söz konusu kanun uyarınca belirlenen sit alanlarında, alanın etkileşim –
geçiş sahasını da göz önünde bulundurarak, kültür ve tabiat varlıklarının sürdürülebilirlik
ilkesi doğrultusunda korunması amacıyla arkeolojik, tarihi, doğal, mimarî, demografik,
kültürel, sosyo – ekonomik, mülkiyet ve yapılaşma verilerini içeren alan araştırmasına
dayalı olarak; hali hazır haritalar üzerine, koruma alanı içinde yaşayan hane halkları ve
faaliyet gösteren iş yerlerinin sosyal ve ekonomik yapılarını iyileştiren, istihdam ve
katma değer yaratan stratejileri, koruma esasları ve kullanma şartları ile yapılaşma
51
sınırlamalarını, sağlıklaştırma, yenileme alan ve projelerini, uygulama etap ve
programlarını, açık alan sistemini, yaya dolaşımı ve taşıt ulaşımını, alt yapı tesislerinin
tasarım esasları, yoğunluklar ve parsel tasarımlarını, yerel sahiplilik, uygulamanın
finansmanı ilkeleri uyarınca katılımcı alan yönetimi modellerini de içerecek şekilde
hazırlanan, hedefler, araçlar, stratejiler ile plânlama kararları, tutumları, plân notları ve
açıklama raporu ile bir bütün olan nazım ve uygulama imar plânlarının gerektirdiği
ölçekteki plânlar
Kot : Semboller dizgesiyle gösterilen bilgi.
Kot - Kesit Belgesi : İmar parselinde yapılacak binanın verilen vaziyet planına göre
cephe aldığı yol ile yükseklik konumunu belirleyen belge.
Kök Ücret : Yasalara veya hizmet sözleşmelerine göre çalışanın işverene yapmak
zorunda olduğu hizmet karşılığı aldığı ücret.
Köy: 442 sayılı Köy Kanunu köyü, üç değişik açıdan tanımlamıştır.
*Nüfusu 2.000’den aşağı olan yerleşim yerlerine köy denir.
*Cami, mektep, yayla, baltalık gibi orta malları bulunan toplu veya dağınık evlerde
oturan insanlar, bağ, bahçe ve tarlaları ile birlikte bir köy teşkil ederler.
*Köy, bir yerden bir yere götürülebilen veya götürülemeyen mallara sahip olan ve
iş bu kanun ile kendisine verilen işleri yapan başlı başına bir varlıktır. Köy tüzel
kişiliğinin organları, köy derneği, ihtiyar meclisi ve muhtardır. Muhtar yürütme organı,
ihtiyar meclisi ve köy derneği ise karar ve istişare organlarıdır.
Kriz : İşletmenin iç ve dış çevresindeki ani değişmelere kendini hazırlayamaması
sonucunda ortaya çıkan bir durum.
Kriz Aşamaları : Krizin oluşma aşaması, hareketsizlik ve krizi yalanlama aşaması,
hatalı karar ve faaliyetler, krize girme aşaması ve dağılma aşaması.
Kriz Nedenleri : Dış ve iç faktörler.
Kriz Yönetimi : En az emek ve giderle krizi atlatmak için yapılan çalışmalar.
Kroki : Yaklaşık ölçekte ve üzerinde ölçü değerlerinin yazılı olduğu ada veya
parsellerin çizimi.
Kur : Bir ülke parasının başka bir ülke parası cinsinden değeri.
Kuram : Bilgi edinme sürecinin herhangi bir aşamasında ortaya atılan, bilimsel
yöntemle saptanmış bilgiler.
Kurum : Toplumun yapısı ve temel değerlerini koruması açısından zorunlu sayılan
nispeten sürekli kurallar topluluğu.
Kurum Kültürü : Bir vizyon ve misyon etrafında toplanan insanların
sahiplendikleri belirli bir inanç ve değerler sistemi.
Kurye : Resmi kurum ve kuruluşlarına evrak dağılımını yapan ve belediyeye ait
evrakları alan kişi.
Küçük Sanayi Bölgesi: Marangoz, demirci, nalbant, oto tamircisi ve benzeri
gürültü, toz, duman, pis koku gibi çevre havasının kirlenmesine sebebiyet ve sağlığa
52
zarar veren veya küçük sanat sahiplerinin kendi aralarında gruplar halinde ve toplu olarak
sanatlarını icra etmeleri için ayrılan sahalar.
Kültür : Hars. Bir toplumun, maddî-mânevî hayat imkanlarının toplamıdır. Sosyal
hayat süreci içinde ortaya çıkan ve bir millete niteliklerini veren ve başka millet veya
toplumlarda farklılık gösteren maddî ve mânevî değerlerin bütünü.
Kültür varlıkları: Tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel
sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaşama konu
olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya su
altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklardır.
Kültür Varlıkları : Tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel
sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaşama konu
olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya su
altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklar.
Kültürel Birleşme : Kültürün bütün parçalarının herhangi bir biçimde bağlanması.
Küme evler: Bir sokağa bağlanması mümkün olmayan, dağınık birden fazla
binanın oluşturduğu yerleşim alanı.
Küresel Konum Belirleme Sistemi (GPS)
koordinatlarını uydular vasıtasıyla belirleyen sistem.
:
Yeryüzündeki
noktaların
Küşat : Açma, açılış.
Leasing (Finansal Kiralama) : Firmaların ticari ve sınai faaliyetlerini
gerçekleştirebilmek için gereksinim duydukları duran varlıkları satın almak yerine, belirli
kira ödentisi karşılığında kullanım olanağı tanıyan ve banka kredilerine alternatif olarak
doğan, orta dönemli finansman yöntemi.
Lebiderya : Kesintisiz deniz manzaralı daire.
Lider : Organizasyonlarda insanların gayretlerini, belirlenen amaçları
gerçekleştirmek üzere birleştiren, harekete geçiren, bütün yeteneklerini ortaya
koymalarını sağlayan ve onları etkili biçimde yöneten, başkalarından ayrılan yönleriyle
fark edilen kişi.
Liderlik : Belirli amaçlara ulaşmak amacıyla diğer insanları etkileme süreci.
Liyakat : İnsanların görevlerini başarı ile yapabilme yeterliliği.
Liyakat Sistemi : Kamu hizmetlerine girişin, hizmet içinde ilerlemenin ve
yükselmenin ve her türlü görevlendirme ve ödüllendirmenin yalnızca yeterlik ve başarı
ölçütüne dayandırıldığı sistem.
Lojman : Personelin oturması için kimi kuruluşların yaptırdıkları düşük kiralı veya
kira karşılığı olmayan konut.
Lokavt : İşverenin işyerinde faaliyetin tamamen durmasına neden olacak şekilde,
işçileri topluca işten uzaklaştırması.
Lunapark : Açık havada ve geniş bir alanda geçici veya sürekli olarak kurulan,
içinde dönme dolap, atlı karınca, nişan tahtası gibi oyun ve eğlence birimlerinin
bulunduğu yer.
53
Maddi Varlık : Mal ve hizmet üretiminde kullanma, kiraya verme veya yönetim
ihtiyaçlarında kullanma amacıyla edinilen ve genel olarak birden fazla raporlama
döneminde kullanılan maddi duran varlıkları, ekonomik değer taşıyan ve herhangi bir
üretim sürecinden geçmeden kendiliğinden var olan varlıklar ile stokları, öncelikli olarak
üretim ve tüketim dışında stok değer olarak elde tutulan değerler.
Mahalle: Belediye sınırları içerisinde yer alan, ortak ihtiyaç ve öncelikleri benzer
özellikler gösteren ve sakinleri arasında komşuluk ilişkisi bulunan insanların yaşadığı
idarî birim.
Mahallî İdare Birliği: Birden fazla mahallî idarenin, yürütmekle görevli oldukları
hizmetlerden bazılarını birlikte görmek üzere kendi aralarında kurdukları kamu tüzel
kişisi.
Mahalli Yerinden Yönetim (Yerel yönetimler): Yerel yönetimler kavramı,
yerinden yönetim ilkesine göre kurulan ve işleyen yönetsel kuruluşları ve yönetim
birimlerini anlatmak için kullanılmaktadır.
Yerel yönetimler, yöre halkının ihtiyaçlarını etkin bir şekilde karşılamak üzere,
yerel topluluğa kamu hizmeti sağlayan ve yerel halkın kendi seçtiği organlarca yönetilen,
yönetsel, siyasal ve toplumsal bir kurumdur. Bir başka ifade ile Adem-i Merkeziyet
olarak da bilinen yerel yönetimler, “Devlet sınırları içinde yerleşmiş irili ufaklı insan
topluluklarının (köy, kasaba, kent, vb) ortak ve yerel nitelikli ihtiyaçlarını karşılamak
maksadıyla belli bir hukuk düzeni içinde oluşturulmuş anayasal kurumlardır.
Mahalli Yönetim: Bkz: Yerel Yönetim
Mahalli idareler kontrolörleri: Asıl görevi yerel yönetimleri denetlemek olan,
bunun yanında bakanın vereceği diğer denetim görevlerini de yapmakla yükümlü bulunan
İçişleri Bakanlığı denetim elemanları.
Mahfuz : Korunan, saklı tutulan.
Mal Müdürü : Maliye Bakanlığının, ilçelerdeki mal işlerini yürütmekle görevli
memuru.
Malî denetim: Gelir, gider ve mallara ilişkin hesap ve işlemlerin doğruluğunun,
malî tabloların tasdikinin ve mali sistemlerin denetimidir.
Mali Kontrol Yetkilisi: Harcama talimatlarının kullanılabilir ödenek tutarına,
tertibine ve ayrıntılı harcama programına uygunluğunu ve harcamaların bütçe ve gider
kanunları ile diğer ilgili mevzuata uygunluğunu değerlendiren görevliler.
Mali özerklik: Yerel yönetimlerin yeterli mali kaynaklara sahip olmaları anlamına
gelmektedir.
Avrupa Yerel yönetimler Özerklik Şartının 9. maddesinde bu hususta şu ifadeler yer
almaktadır: “Yerel yönetimlere, ulusal ekonomi siyaseti içinde, kendi yetkileri
çerçevesinde serbestçe harcayabilecekleri, kendilerine has, yeterli mali kaynak sağlanır.
Yerel yönetimlerin mali kaynakları Anayasa ve yasalarla kendilerine verilen
sorumluluklara orantılı olur. Yerel yönetimlerin mali kaynaklarının hiç değilse bir
54
bölümü, yasal sınırlar içinde oranını belirleme yetkisine sahip oldukları yerel vergi ve
harçlardan sağlanmalıdır.”
Mali Tevzin : Merkezi yönetimle yerel yönetimler arasında hizmetlerin ve
gelirlerin bölüştürülmesi.
Mali Varlık : Kasada ve bankada bulunan nakit, çek ve döviz gibi hazır değerler,
tahvil, senet ve bono gibi menkul kıymet ve varlıklar ile bütçe alacakları, kurum
alacakları ve diğer alacaklar ile verilen iş ve personel avansları gibi karşı taraftan talep
edilebilir nakit veya başka varlıklar.
Mali Yükümlülük : Finansman için doğrudan veya mali araçlar kullanılarak
yapılan iç ve dış borçlanmalar, bütçeden doğan borçlar, emanet yabancı kaynaklar, alınan
avanslar, ödenecek vergi ve yükümlülükler gibi karşı tarafa devredilecek nakit ve
varlıklar.
Maliye Politikası : Bir ekonomide temel makroekonomik amaçlara ulaşmak için
kamu harcamaları ve gelirlerinin büyüklük ve bileşiminde gereken değişiklikleri
gerçekleştirmek.
Maliyet- Fayda Analizi: Her yatırım projesi çok çeşitli faydalar ve maliyetler
ortaya çıkarır. Ortak bir birim cinsinden ifade edilen faydalar, maliyetleri aştığı sürece
kabul edilebilir projeler söz konusu olmaktadır. Bir projenin getireceği faydanın,
projenin gerçekleştirilmesi için gerekli maliyetine oranına, genel olarak faydamaliyet analizi (FMA) denilmektedir.
Mali denetim: Kamu idarelerinin hesap ve işlemleri ile mali faaliyet, mali yönetim
ve kontrol sistemlerinin değerlendirme sonuçları esas alınarak mali rapor ve tablolarının
güvenilirliği ve doğruluğuna ilişkin denetimi.
Malullük (Maluliyet) : Çalışma gücünün, kısmen ya da tamamen yitirilmesi.
Malullük Aylığı : Sosyal Sigortalar tarafından veya emekli sandığından malulen
emekliye ayrılmak mecburiyetine kalanlara ödenen aylık maaş.
Mantar Kent : Nüfusu hızla artan yerleşim bölgesi.
Manyetik Değerler ve Manyetik Haritalar : Yerin manyetik alanına ait her çeşit
ölçüler ile bu ölçüleri ve bunlardan elde edilen bilgileri gösteren ürünler.
Matrah : Vergilendirmede, verginin hesaplanması için saptanan değer ya da
miktar.
Matriks Organizasyon : işlevlere göre bölümlendirilmiş organizasyon üzerine,
ürünlere göre bölümlendirilmiş organizasyonun yerleştirilmesiyle elde edilen yapı.
Mazbut Vakıf : Vakıflar Kurumu tarafından yönetilen ve temsil olunan vakıflar.
Meclis : Kurul, kabine, senato, divan, parlamento.
Meclis Üyesi : Bkz. Belediye Meclis Üyesi.
Megapol : Megapolis. Metropolü çevreleyen yoğun nüfuslu alan. (Örneğin; New
York City ve onu çevreleyen New York, New Jersey ve Connecticut alanlarından oluşan
bir bütün.)
55
Memur: Mevcut kuruluş biçimine bakılmaksızın, devletin, kamu iktisadi
teşebbüslerinin ve diğer kamu tüzel kişilerinin genel idare esaslarına göre yürütmekle
yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevleri kamu erkini
kullanarak yerine getirenler veya bu kuruluşlarda strateji ve genel politika tespiti,
araştırma, planlama, programlama, yönetim ve denetim işlerinde görevli ve yetkili
olanlar, bu Kanunun uygulanmasında memur sayılırlar.
Memuriyet mahalli: 6245 sayılı Harcırah Kanunu’na göre, memur ve hizmetlinin
asıl görevli olduğu veya ikametgâhının bulunduğu şehir ve kasabaların belediye sınırları
içinde bulunan mahaller ile bu mahallerin dışında kalmakla birlikte yerleşim özellikleri
bakımından bu şehir ve kasabaların devamı niteliğinde bulunup belediye hizmetlerinin
götürüldüğü veya kurumlarınca sağlanan taşıt araçları ile gidilip gelinebilen yerleri ifade
eder.
Menşe-İ Şahadetnamesi : Sağlık Raporu
Mera: Hayvanların otlatılması ve otundan yararlanılması için tahsis edilen veya
kadimden beri bu amaçla kullanılan yer.
Merkez Üssü : Odak noktası yerin içinde, depremin enerjisinin ortaya çıktığı
noktadır. Bu noktaya odak noktası veya iç merkez de denir. Gerçekte, enerjinin ortaya
çıktığı bir nokta olmayıp bir alandır, fakat pratik uygulamalarda nokta olarak kabul
edilmektedir.
Merkezi iş alanı: İmar planlarında yönetim, sosyo-kültürel ve ticari amaçlı yapılar
için ayrılmış bölgedir. Bu bölgede büro, işhanı, gazino, lokanta, çarşı, çok katlı mağaza,
banka, otel, sinema, tiyatro gibi sosyal kültürel tesisler, yönetimle ilgili tesisler, özel
eğitim ve özel sağlık tesisleri ve benzeri yapılar yapılabilir.
Merkezi yönetim: Merkezi yönetim, yönetsel hizmetlerin merkezde toplanması ve
bu hizmetlerin merkez ve merkezin hiyerarşisi içindeki kuruluşlar tarafından
yürütülmesidir. Ülkenin yönetiminin merkezden yönetin tarafından tek elden
yürütülmesini anlatan bu sistemde yönetim teşkilatı tektir. Bir başka değişle, hizmetlerin
sunulması için gerekli yetkiler devlet merkezindeki yönetim tarafından kullanılmakta,
tüm kararlar devlet tüzel kişiliği adına alınmaktadır. Hizmetleri yürüten memurlar ve
diğer kamu görevlileri merkezden yönetime mensup oldukları gibi, hizmetin gerektirdiği
gelir ve giderler de devlet bütçesinde toplanmaktadır.
Merkezi yönetim, uygulanması itibarı ile coğrafi merkeziyetçilik ve örgütsel
merkeziyetçilik olmak üzere iki ayrı yapıdan oluşabilmektedir.
*Coğrafi merkeziyetçilik, merkezdeki yönetim kuruluşlarının taşradaki birimlere ve
mahalli idarelere karar alma ve bunları uygulama konusunda az çok yetki vermesidir.
*Örgütsel merkeziyetçilik ise, bir konuda karar alma ve uygulama yetkisinin
örgütün en üst otorite ve organlarında toplanması, orta ve alt kademe yöneticilere
inisiyatif verilmemesidir.
Meskûn Alan: Bkz: Yerleşik Alan.
Meskûn Bina: Ticari amaç gözetmeksizin bir ya da birkaç insanın iş zamanı
dışında barınma, dinlenme, uyuma amacıyla ikamet ettiği, imar planında bu amaca
ayrılmış olan mesken.
56
Meskûn Mahal: Varsa üst ölçek planlarına uygun olarak imar planı ile belirlenmiş
ve iskân edilmiş alan.
Meslek Hastalığı : Sigortalının, çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir
sebeple ya da işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici ya da sürekli hastalık,
sakatlık ya da ruhi arıza halleri.
Mesleki Eğitim : Fertlere, emek piyasasında geçerliliği olan bir işi yapabilmeleri
için, gerekli meslekî bilgi ve davranışları kazandırarak, çok yönlü geliştirilen bir eğitim
modeli, süreci.
Metropol : Metropolis. Belli bir büyüklüğe ulaşmış, örneğin, nüfusu bir milyonu
aşmış ve bir bölgenin en önemli kenti olarak nitelenebilen yerleşme. Bir metropolün
çevresinde banliyö uzaklığında yerleşmeler bulunur.
Metropoliten Alan : Metropoliten bölge. Bir metropol ile çevresinde bulunan, hızlı
bir gelişme süreci içindeki yerleşmelerin oluşturdukları bütün.
Metropoliten Şehir : Belli bir büyüklüğü, örneğin, nüfusu bir milyonu aşan şehir.
Metruk : Terkedilmiş, kullanılmayan, ıssız, tamtakır, ücra, sahipsiz.
Mevcut teşekkül: Bir yapı adasında inşa, edildiği tarihte yürürlükte olan hükümlere
uygun olarak yapılmış olup da, halen o yerde uygulanması gereken plân ve mevzuat
hükümlerine göre aynen veya ek veya değişiklik yapılmak suretiyle korunması mümkün
olan yapılardır.
Mevzii İmar Planı: Mevcut imar planı sınırları dışında olup, bu planla
bütünleşmeyen bir konumda bulunan alanlar üzerinde hazırlanan ve sosyal ve teknik
altyapı ihtiyaçlarını kendi bünyesinde sağlamış olan planlardır.
Mevzuat : Mevcut kanun ve kurallar.
Mezat : Artırma ile yapılan satış.
Mezkur : Zikredilmiş bulunan.
Mezra: İdari olarak bir köye bağlı kırsal alanda olan ve birkaç evden oluşan
İçişleri Bakanlığınca tescil edilmiş yerleşim alanı.
Mevki: Halk arasında yerleşim yerleri dışında kalan alanların tanımlamasında
kullanılan ifade.
Meydan: Yerleşim yerlerinde caddelerin veya büyük yolların, bulvarların birleştiği
geniş alanlar.
Mıntıka : Bölge, yer, yetki alanı.
Mimar : Yapıların tasarımını yapıp bunların uygulamasını yöneten sanat ve fen
adamı. Mimar, bir yapının gerçekleştirilmesinde bu ekibin iş birliğinin yöneticisi durumu.
Mimarî Proje Yarışması : Yaptırılması tasarlanan bir yapı konusunda en iyi
düşünceleri derlemek ve projelerini hazırlayacak mimarı yada mimarlar grubunu seçmek
üzere düzenlenen yarışma.
57
Mimarlık : İnsanların yaşamasını kolaylaştırmak ve barınma, eğlenme, dinlenme,
çalışma gibi eylemlerini sürdürebilmelerini sağlamak için mekanlar düzenleme sanatı;
yapı sanatı.
Misyon : İşletmenin veya bir kurumun ne yapmak ve hangi amaçla yapmak üzere
kurulduğunun, kendisini nasıl görmek istediğinin ve varlık nedeninin yazılı ifadesi.
Mizan : Ölçü.
Mobbing : İşyerindeki psikolojik şiddet.
Motel : Yerleşim merkezleri dışında, karayolları güzergahı, mola noktaları veya
yakın çevrelerinde inşa edilen, müşterilerin konaklama, yeme-içme ve araçların park
ihtiyacını karşılayan tesisler.
Motivasyon : Belirli bir eylemi yerine getirmek için bir insanın bazı içsel ve dışsal
faktörlerden aldığı güçle coşku, canlanma, davranışlarda kararlılık göstermesi ve
davranışlarını yönetmesi.
Muamele : İşlem.
Muayene – Ruhsat ve Rapor Harcı : Belediye Gelirleri Kanununa göre, mevzuat
gereğince alınması zorunlu veya isteğe bağlı görülen ve belediyeler veya onlara bağlı
kuruluşlar tarafından düzenlenerek ilgilisine verilecek; muayene ve sağlıkla veya fenni
konularla ilgili tahlillere ilişkin olup bu kanunda ayrıca harca tabi tutulmamış olan
ruhsatlar, rapor ve belgeler için alınan harç.
Muayyen : Belli olan.
Muhammen : Tahmin edilen, oluşan ortalama değer.
Muhasebe : İşletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde değişme yaratan ve para
ile ifade edilen mali nitelikteki işlemlere ait bilgileri; kaydetmek, sınıflandırmak,
özetlemek, analiz etmek ve yorumlamak suretiyle ilgili kişi ve kurumlara raporlar
halinde sunan bir bilgi sistemi.
Muhasebe Birimi : Kapsama dahil kamu idarelerine ait, gelir ve alacakların tahsili,
gider ve borçların hak sahiplerine ödenmesi, para ve parayla ifade edilebilen değerler ile
emanetlerin alınması, saklanması, ilgililere verilmesi, gönderilmesi ve diğer tüm mali
işlemlerin kayıtlarının yapılması ve raporlanmasına ilişkin muhasebe hizmetlerinin
yapıldığı birim.
Muhasebe Politikaları : Muhasebe işlemlerinin kaydedilmesi, mali raporların
hazırlanması ve sunulmasında kabul edilen ilke, kural, standart ve uygulamalar.
Muhasebe Sistemi : Mali işlemlerin yürütülmesinde, kaydedilmesinde ve
raporlamasında kullanılan defterler, hesap planları, iç kontrol mekanizmaları ve
muhasebeleştirme süreçlerinin tamamı.
Muhasebe Yetkilisi : Usulüne göre atanmış, muhasebe biriminin yönetiminden ve
yetkili mercilere hesap vermekten sorumlu yöneticisi.
Muhtar: Köy veya mahallenin yasalarla belirtilmiş işlerini yürütmek için o köy
veya mahallede oturanların seçtikleri kimselerdir.
Mutabakat : Anlaşmaya varma, hemfikir olma.
58
Mücâvir : Komşu olan; yanında bulunan
Mücbir: Zorlayıcı; zorlayan
Mücbir Sebep : Önceden göz önüne alınmasına ve bunun sonucu olarak ortadan
kaldırılmasına olanak bulunmayan ve dış bir etkiden ileri gelen olay.
Mücavir Alan: Mücavir, kelime olarak komşu ve bitişlik anlamlarına gelmektedir.
İmar mevzuatı bakımından belediyenin kontrol ve sorumluluğu altına verilmiş olan
alanlardır. Belediye sınırına mücavir bulunan ve beldenin gelecekteki gelişimi veya
turizmi ve tabii güzelliği bakımından korunması yahut planlı olarak gelişmesi gerekli
görülen alanlardır.
Müdahalenin Men'i : Taşınır veya taşınmaz bir mala karşı yapılan maddi el atma
veya sataşmanın, ayni hakka dayanılarak önlenmesi.
Müdür : İdare eden, yöneten.
Müdür Muavini : Müdür Yardımcısı.
Müdür Yardımcısı : Müdürün işlerine yardım eden, yokluğunda yetkileri üzerine
alıp işleri yöneten kimse, müdür muavini.
Mühür Fekki : Yetkili resmi idarece mühürlenerek kapatılan bir yerin izinsiz
çalıştırılmaya devam edilmesi.
Müktesep : Elde edilmiş, kazanılmış.
Müktesep Hak : Kazanılmış hak. Hukuk kurallarına göre, bütün sonuçlarıyla fiilen
elde edilen, kamu düzenine aykırı olmamak üzere her yerde etkisini gösterebilen hak.
Mülakat : Genellikle 20 ile 40 dakika arasında süren, yüz yüze görüşme şeklinde
gerçekleşen ve çoğunlukla bir karara varmak amacıyla gerçekleştirilen bir iletişim
ortamıdır.
Mülga : Terk edilmiş.
Mülhak Vakıf : 743 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun yürürlük tarihinden önce
kurulmuş ve yönetimi vakfedenlerin soyundan gelenlere şart edilmiş vakıflar.
Mülki İdare : Yerel Yönetim.
Mülki İdare Amiri : Yerel yönetimlerde en yüksek devlet memuru. İllerde Vali,
İlçelerde Kaymakam.
Mülkiyet Hakkı : Kişinin bir şey üzerinde sahipliğinden kaynaklanan haktır.
Medeni Kanunun M. 683-703. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bir şeye malik olan
kimse, hukuk düzeninin sınırları içinde, o şey üzerinde dilediği gibi kullanma, yararlanma
ve tasarrufta bulunma yetkisine sahiptir. Malik, malını haksız olarak elinde bulunduran
kimseye karşı istihkak davası açabileceği gibi, her türlü haksız el atmanın önlenmesini de
dava edebilir.
Münfesih : Dağılan, hükümsüz olan.
Müruru zaman : Zaman aşımı; bir davanın açılması veya hükmün yerine
getirilmesi için kanunen belirli zamanın geçmesi.
59
Müsadere : Kanun gücü ile zorla alınan.
Müstahsil : Üretici, yetiştiren.
Müştemilat : Müştemilat. Bir şeyin içine aldığı şeyler. İçerisindeki şeyler.
Eklentiler.
Müşterek Mülkiyet : Birden çok kişinin, kanun veya hukuki işlem nedeniyle, bir
mala, fiilen bölüşmedikleri belirli paylar oranında malik olmaları.
Müşteri Odaklı Olmak : Yeniden yapılanma müşteri tatmininin temel faktör
olduğu rekabet koşullarında müşteriyi temel alan bir yaklaşıma sahip olunmasıdır.
Mütekabiliyet : Karşılıklılık. Mukabele-i Bilmisil Kanuna göre mütekabiliyet
ilkesi: Yabancı ülkelerde Türk vatandaşlarına olumlu veya olumsuz nasıl bir uygulama
yapılıyor ise o ülkenin Türkiye’deki vatandaşlarına aynı uygulamanın yapılması ilkesidir.
Mütemmim : Tamamlayan.
Mütemmim Cüz : Bütünleyici parça. Yerel adetlere göre asıl şeyin temel unsuru
olan ve o şey yok edilmedikçe, zarara uğratılmadıkça veya yapısı değiştirilmedikçe ondan
ayrılmasına olanak bulunmayan parça.
Müteselsil : Takip eden, zincirleme. Zincirleme olarak ardarda sorumluluk.
Alacaklının alacağını borçlulardan dilediğine başvurarak isteyebilme hakkı.
Müzikhol / Taverna : Oturarak veya ayakta, kadehle içki ve yiyecek verilen, canlı
veya cansız müzik yayını yapılan kapalı veya açık yer.
Nakil : Personelin görev, sorumluluk ve ücret derecesi bakımından birbirine benzer
bir kadrodan aynı ya da başka bir yerdeki bir diğer kadroya atanması.
Naklen atama: Bir kamu idare ya da kurumundan veya biriminden bir diğerine
geçerek çalışılması için gerekli işlem.
Narh : Yiyecek maddelerine belediyenin koymuş olduğu fiyat.
Nazım İmar Planı: Varsa bölge veya çevre düzeni planlarına uygun olarak
hâlihazır haritalar üzerine, yine varsa kadastral durumu işlenmiş olarak çizilen ve arazi
parçalarının; genel kullanış biçimlerini, başlıca bölge tiplerini, bölgelerin gelecekteki
nüfus yoğunluklarını, gerektiğinde yapı yoğunluğunu, çeşitli yerleşme alanlarının gelişme
yön ve büyüklükleri ile ilkelerini, ulaşım sistemlerini ve problemlerinin çözümü gibi
hususları göstermek ve uygulama imar planlarının hazırlanmasına esas olmak üzere
düzenlenen, detaylı bir raporla açıklanan ve raporuyla beraber bütün olan plandır.
Nirengi : Ülke Jeodezik ağına dayalı olarak arazide tesis edilen ve harita yapımında
kullanılan, önceden bulundukları yerler hesaplanmış olan ana yer kontrol noktalarıdır.
Nirengi Değerleri : Her dereceden nirengilerin klasik veya uydu teknikleri ile elde
edilmiş; referans yüzeyleri üzerindeki (coğrafi veya üç boyutlu) koordinatları ile
projeksiyon (düz) koordinatlarıdır.
Nitelik : Bir şeyi o şey yapan onu başka şeylerden ayıran özellik.
60
Nivelman (Yükseklik – Kot) Değerleri : Her dereceden nirengiler ile muhtelif
noktaların, klasik yöntemler veya uydu teknikleri ile elde edilmiş çeşitli yükseklik
sistemlerindeki yükseklik değerleridir.
Norm : Kural olarak benimsenmiş, yerleşmiş ilke veya kanuna uygun durum.
Norm Kadro: Norm kadro, belirli kurallara göre işgücü gerekleri belirlendikten
sonra bu gereklere uygun personelin seçimi, yerleştirilmesi, teşvik edilmesi,
değerlendirilmesi, ücretlendirilmesi ve eğitimi suretiyle standart sayıda pozisyonun
teşkili ve personelin tayinidir.
Normal İş Süresi : Çalışma yaşamının tarafları için en uygun olan günlük ve
haftalık iş süresi uzunluğu.
Normal kat: Zemin ve bodrum katların dışında kalan kat veya katlardır.
Not : Hemen ulaştırılması gerekli kısa haberleri iletmek amacıyla yazılan, kısa
yazılar.
Numune : Örnek, Suret.
Nüfus : Bir şehir, bölge, ülke veya benzeri bir başka yerleşim biriminde yaşayan
insan sayısı.
Nüfus Dağılımı : Topluma yönelik hizmet ve etkinliklerin yer seçimini ve toprak
kullanım biçimlerini etkileyen, nüfusun mekansal dağlımı.
Nüfus Dinamiği : Doğum, ölüm ve göç olayları sonucunda nüfus içinde
gerçekleşen sayısal ve yapısal değişim süreci.
Nüfus İndeksi : Dolaylı araçlarla gerçekleştirilen, bir nüfusun büyüklüğü ya da
diğer özellikleriyle ilgili tahmin.
Nüfus Özellikleri : Yaş dağlımı, mekân dağılımı, gelir modelleri, hane halkı
oluşumu ve büyüklüğü konusunda bilgi gibi, planlama açısından gerekli bir topluluğun
nüfus yapısıyla ilgili olgular.
Nüfus Patlaması : Ülke nüfusunda, genelde beklenmedik bir şekilde ve(ya) plân
dışı gelişmelerin etkisiyle( göç gibi) ortaya çıkan ani ve hızlı artış.
Nüfus Plânlaması : Nüfusu azaltmaya, çoğaltmaya veya aynı seviyede tutmaya
yönelik plânlı programların bütünü.
Nüfus Projeksiyonu : Geçmiş eğimlerin süreceği varsayımına dayanan,
gelecekteki nüfusla ilgili öngörü.
Nüfus Sayımı : Bir ülkedeki insanların resmi olarak belirli aralıklarla sayımı.
Nüfus Yoğunluğu : Hektar başına düşen nüfus, nüfus kesafeti, yerleşme
yoğunluğu.
Odak : Mihrak, fokus.
Odak Alanları : Kurumun belirlediği ilkeler çerçevesinde misyonunu yerine
getirebilmesi, vizyonuna ulaşabilmesi için fırsat-tehditler altında, güçlü ve zayıf yönlerini
değerlendirerek çalışmalarında yoğunlaşması gereken kritik alanlardır.
61
Olağanüstü ödenek: Bütçenin düzenlenmesi, görüşülmesi ve onaylanması
sırasında bütçede tertibi bulunduğu halde düşünülmeyen ve tertibi açılmayan, ancak
yapılmasında zorunluluk bulunan yeni bir hizmet için alınan ödenek.
Onay Belgesi : İhale suretiyle yapılacak alımlarda, kamu ihale mevzuatında
standart form olarak belirlenen ihale onay belgelerini; diğer alımlarda ise alım konusu
işin nev’i, niteliği, varsa proje numarası, miktarı, yaklaşık maliyeti, kullanılabilir ödeneği
ve tertibi, alımda uygulanacak usulü, avans verilecekse şartlarını gösteren ve harcama
yetkilisinin imzasını taşıyan belge.
Organik Geri Dönüşüm : Ambalaj atıklarının biyolojik olarak parçalanabilen
kısımlarının kontrollü koşullar altında mikroorganizmalar aracılığıyla aerobik
(kompostlama) veya anaerobik ortamda ayrıştırılarak (biyolojik metanlaştırma) stabilize
organik atıklar veya metan gazının elde edilmesi. (Düzenli depolama organik geri
dönüşüm kapsamına girmez.)
Organize Sanayi Bölgesi: Sanayi Bakanlığınca kredi verilmek suretiyle ve toplu
halde iş yeri olarak kullanılacak küçük sanat erbabı için imar planlarında ayrılan sahadır.
Orman Haritası : 6831 sayılı Orman Kanunu ve mevzuatına göre düzenlenen
orman kadastro haritalarını içerir.
Orman Kadastrosu : Devlet ormanlarının, kamu tüzel kişiliklerine ait ormanların,
özel ormanların ve bu ormanların içinde ve bitişiğinde bulunan her çeşit taşınmaz
malların ormanlarla müşterek sınırlarının tayin ve tespit edilerek haritaya bağlanması
işlemi.
Orman Sınırı : Orman ile orman olmayan araziler arasındaki sınır.
Ortak Alanlar : Binaların giriş holleri, ışıklıklar, hava bacaları, saçaklar, tesisat
galerileri, açık ve kapalı merdivenler, yangın merdivenleri, asansörler, kalorifer dairesi,
kapıcı dairesi, kömürlük, sığınak ve otopark gibi ortak kullanıma açık alanlar.
Orto Foto Haritaları : Arazinin yükseklik farklarından ve resim alımındaki
eğikliklerden dolayı oluşan hataların, diferansiyel olarak düzeltilmesi ile istenen harita
ölçeğine getirilen fotoğrafik görüntünün üzerine grid çizgileri, kenar bilgileri ve
yükseklik eğrileri gibi diğer bilgilerin eklenmesi ile elde edilen fotoğraf görünümündeki
haritalar.
Oryantasyon : Yeni çalışanlara organizasyonu ve kendi iş birimlerini tanıtmak ve
işe alıştırmak için gerçekleştirilen aktiviteler.
Oşinografi : Denizlerin fiziksel, kimyasal, jeolojik ve biyolojik özellikleriyle,
bunlarla temasta olan toprak ve hayvanın jeolojik, fiziksel ve meteorolojik özellik ve
birbirlerine olan etki kurallarını inceleyen bilim dalı.
Otel / Hotel : Asıl fonksiyonları, müşterilerin geceleme ihtiyaçlarını sağlamak olan,
bu hizmetin yanında yeme – içme, eğlence ihtiyaçları için yardımcı ve tamamlayıcı
birimleri de bünyelerinde bulundurabilen tesisler.
Otlak : Mera ile aynı niteliklere sahip yer.
62
Otlatma Hakkı : Bir veya birden fazla köy veya belediyeye tahsis edilmiş olan
mera, yaylak ve kışlaklarda, çiftçilerin her birinin müşterek otlatabileceği büyükbaş
hayvan birimi.
Otlatma Kapasitesi : Belli bir alanda ve eşit zaman aralıkları ile uzun yıllar bitki
örtüsüne, toprak, su ve diğer tabii kaynaklara zarar vermeden otlatılabilecek büyükbaş
hayvan birimi miktarı.
Otlatma Planı : Mera, yaylak, kışlak ile umuma ait çayır ve otlakların düzenli bir
şekilde otlatılması ile ilgili olarak, otlatma mevsimini, otlatma kapasitesini, otlatma
sistemini, otlatılacak hayvan cins ve miktarını, otlatmaya başlama ve son verme tarihleri
gibi ayrıntıları belirleyen uygulama planı.
Oturum : Meclisin bir günlük toplantı süresi içerisinde çeşitli aralar verilerek
yapılan toplantıların her biri.
Oyun Yeri : Kumar ve kazanç kastı bulunmamak şartı ile bilgi ve maharet artırıcı,
beden veya zeka geliştirici nitelikteki oyunların oynandığı veya oynatıldığı, bu amaçla
imal edilmiş otomatik, yarı otomatik, mekanik, elektronik oyun alet ve makineleri ile
televizyon, video oyunları ve bunların benzerlerinin bulundurulup çalıştırıldığı yer.
Ödeme Belgesi : Mahalli idarelerce, bütçeden yapılacak kesin ödemeler için
düzenlenen Belediye, Bağlı İdare ve Birliklerin Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği ile İl
Özel İdareleri, Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği ekleri Ödeme Emrini; ön ödeme suretiyle
yapılacak ödemelerde ise anılan yönetmeliklerin ekleri Muhasebe İşlem Fişi.
Ölçek: Arazideki bir büyüklüğün kağıt üzerine çizilebilmesi için kullanılan
küçültme oranıdır.
Ölçü ve Tartı Aletleri Muayene Harcı : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre, Ölçü ve
tartı alet ve vasıtaları ile ölçeklerin ilgili kanun ve tüzük hükümlerine göre belediyelerce
damgalanması karşılığı alınan bedeldir.
Ölüm Aylığı : Ölüm sigortasında aranan koşulları sağlayan sigortalının hak
sahiplerine SSK tarafından bağlanan aylık.
Ön Ödeme : Avans, kredi anlamına gelmektedir. Avans ve kredi ismi değiştirilerek
Ön Ödeme halini almıştır. Not: 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi Ve Kontrol
Kanunu’nun 35. Maddesine göre; Harcama yetkilisinin uygun görmesi ve karşılığı
ödeneğin saklı tutulması kaydıyla; ilgili kanunlarda öngörülen haller ile gerçekleştirme
işlemlerinin tamamlanması beklenilemeyecek ivedi giderler ve her yıl merkezî yönetim
bütçe kanununda belirlenecek tutarların altında kalan giderler için avans vermek veya
kredi açmak suretiyle, ön ödeme yapılabileceği açıklanmıştır.
Ön Proje : Belli bir yapının kesin ihtiyaç programına göre; gerekli arazi ve zemin
araştırmaları yapılmadan, bilgilerin halihazır haritalardan alındığı, çevresel etki
değerlendirme ve fizibilite raporları dahil elde edilen verilere dayanılarak hazırlanan
plân, kesit, görünüş ve profillerin belirtildiği bir veya birkaç çözümü içeren proje.
Öncü Deprem : Ana depremden önce meydana gelen küçük şoklar.
63
Öngörülmeyen (Düşünülmeyen) Giderler Ödeneği : Bütçenin hazırlanması
sırasında öngörülmeyen ve tahmin edilmeyen ve bütçede tertipleri bulunmayan hizmetler
karşılığı konulan ödenek.
Öngörünüm Bölgesi : Boğaziçi Kanununa göre, Boğaziçi sahil şeridine bitişik olan
ve 22/07/1983 tarihli 1/1000 ölçekli imar uygulama planında gösterilen bölgedir.
Önleyici Denetim : Hataları azaltmak ve böylece denetim gereksinimi azaltmaya
yönelik çalışmalar.
Önleyici Faaliyet : Öngörülen potansiyel bir probleme yönelik yapılan ve
problemin tekrar etmesini engelleyecek iyileştirme faaliyeti.
Ören Yeri : Tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli uygarlıkların ürünü
olup, topografik olarak tanımlanabilecek derecede yeterince belirgin ve mütecanis
özelliklere sahip, aynı zamanda tarihsel, arkeolojik, sanatsal, bilimsel, sosyal veya teknik
bakımlardan dikkate değer, kısmen inşa edilmiş, insan emeği kültür varlıkları ile tabiat
varlıklarının birleştiği alanlar.
Örf : Bir toplulukta benimsenmiş, yerleşmiş davranış ve yaşama biçimlerinin,
kuralların, görenek ve geleneklerin, ortaklaşa alışkanlıkların, tutulan yolların bütünü.
Yasalarla belirlenmemiş olan ve halkın kendiliğinden uyduğu gelenek, âdet. Töre.
Örgütlenme : Beşeri, fiziksel ve teknik olanak ve araçları, işletmenin amaçlarını
gerçekleştirecek şekilde düzenlemek ve hizmete koymak.
Örgüt Şemaları : Örgüt yapısının bir iskeletini ortaya koyan grafiksel çizimler.
Örgütsel Merkeziyetçilik : Bir konuda karar alma ve uygulama yetkisinin örgütün
en üst otorite ve organlarında toplanması, orta ve alt kademe yöneticilere inisiyatif
verilmemesidir.
Özel Şartlara Bağlı Bölge Sınır : İskan sınırları içerisinde olup da inşa ve ifraz
bakımından imar planı ya da raporu ile bir dizi özel şartlara bağlı bölgelerin sınırları.
Özel Yapı : Resmi yapı dışında kalan gerçek ve tüzel kişilere ait yapılar.
Özet Cetveli : Düzenleme sahasına giren kadastro, varsa imar parsellerinin tapu
senedi miktarı, düzenleme sahasına giren ve girmeyen kısımları ile düzenleme ortaklık
payları, varsa kamulaştırma ve bağış miktarları ile oluşan imar parselleri ve imar
adalarının yüzölçümünü gösteren cetvel.
Özgeçmiş : Kişilerin kendilerini, eğitim durumlarını, iş deneyimlerini anlattıkları
yazılar.
Özürlü : Doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle, bedensel, zihinsel, ruhsal,
duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle normal
yaşamın gereklerine uyamama durumunda olup; bağımsız hareket edebilmesi için
yapılarda ve açık alanlarda özel fiziki düzenlemelere gereksinim duyan kişi.
Öngörünüm bölgesi: Boğaziçi Kanununa gore, Boğaziçi sahil şeridine bitişik olan
ve 22/07/1983 tarihli 1/1000 ölçekli imar uygulama planında gösterilen bölgedir.
64
Öngörülmeyen (Düşünülmeyen) giderler ödeneği: Bütçenin hazırlanması
sırasında öngörülmeyen ve tahmin edilmeyen ve bütçede tertipleri bulunmayan hizmetler
karşılığı konulan ödenek.
P ve S Dalgaları: Kayaçlarda ve toprakta, 6 km/sn. suda ise 2 km/sn hızla hareket
eden "P" dalgaları yani "Primer Dalgalar", yeryüzüne ilk ulaşan ve yıkıcı etkisi olmayan
dalgalar. Bu dalgaları katıların içinde yaklaşık saniyede 3 km. hızla hareket eden "S"
dalgaları izler. Hızlarının düşük olması, salınım frekanslarının düşük ve hareket
genliklerinin daha büyük olmasıyla ilişkilidir. Bu durum; S dalgalarını P dalgalarına
oranla daha tehlikeli ve yıkıcı yapar.
Pansiyon : Konaklama tesisi olarak planlanıp inşa edilmiş olan, yönetimi basit,
müşteriye yeme-içme hizmeti veren veya müşterilerin kendi yemeklerini bizzat
hazırlayabilme imkanı olan konaklama tesisleri.
Parklar: Kentte yaşayanların yeşil bitki örtüsü ile dinlenme ihtiyaçlarına cevap
veren alanlardır. Îmar planındaki park alanlarının içerisinde park için gerekli başka
tesisler gösterilmemişse, ancak büfeler, havuzlar, pergoleler, açık çayhane ve genel
heladan başka tesis yapılamaz. Lüzumu halinde açık spor tesisleri yapılır.
Parsel : İmar parselleri oluşturmak amacıyla, parseller içerisinde yol, meydan, yeşil
alan, park, otopark vb. kamu hizmetlerine ayrılan yerlerden herhangi birini veya birkaçını
kapsayacak şekilde yapılan taşınmaz malları ayırma işlemi.
Parsel cephesi: Parselin üzerinde bulunduğu yoldaki cephesidir. Köşe başına
rastlayan parsellerde geniş yol üzerindeki kenar, parsel cephesidir. Îki yolun
genişliklerinin eşit olması halinde dar kenar, parsel cephesidir.
Parsel derinliği: Parsel ön cephe hattına arka cephe hattı köşe noktalarından
indirilen dik hatların uzunluklarının ortalamasıdır.
Parsel Numarası: Bir ada içindeki parsellere, her ada için (1) den başlayarak
verilen numaradır.
Parselasyon Plânı: İmar plânının araziye uygulanmasından sonra yapılacak rövele
ölçülerine göre boyut değiştirmeyen paftalar üzerinde çizilen, kesin parselasyon
durumunu gösteren ve tapuya tescil işlemlerine esas alınan plândır.
Part-Time (Kısmi) Çalışma : İşgören ile işveren arasında karşılıklı anlaşma ile
oluşan ve normal iş süresinden daha kısa süreli, düzenli ve sürekli çalışması.
Patojen Atık : Hastalık yapıcı etken taşıyan atıklar.
Patolojik Atık : Patojen olan veya olma riski taşıyan organlar, vücut parçalar,
hayvan cesetleri, kan ve vücut sıvıları.
Pavyon : Genellikle geceleri faaliyet gösteren, gazino özelliği taşımakla birlikte
kadınların konsomasyon yapabildiği müzikli-içkili eğlence yeri.
Paydaş: Bir bütünün belli bir kısmından (paydan) yararlanan; hissedar.
Pazarlık usulü: İlgili Kanunda belirtilen hallerde kullanılabilen, ihale sürecinin iki
aşamalı olarak gerçekleştirildiği ve idarenin ihale konusu işin teknik detayları ile
gerçekleştirme yöntemlerini ve belli hallerde fiyatı isteklilerle görüştüğü usul.
65
Performans : Amaçlara/hedeflere ulaşım çabalarının etkinlik ve verimlilik
seviyesidir. Bu tanıma paralel olarak, belediyeler açısından performans; belediyelerin
belirlediği stratejik amaçları gerçekleştirmek üzere giriştikleri faaliyetlerin ve personelin
iş ve işlemlerinin sonucunun etkinlik ve verimlilik açısından belirlenmesi, böylece
belediyenin genel olarak başarısının tespit edilmesi olarak tanımlanabilir.
Performans Denetimi : Yönetimin bütün kademelerinde gerçekleştirilen faaliyet
ve programların plânlanması, uygulanması ve kontrolü aşamalarında ekonomikliğin,
verimliliğin ve etkililiğin denetlenmesi.
Performans Ölçümü : Performans ölçümü, kurumun bir bütün olarak genel
çerçevede ve ayrıca çalışanlar, süreçler ve birimler yönünden çalışmalarını
değerlendirmek için oluşturduğu ölçüm modelidir.
Performans Planlama : Performans seviyesinin artırılması için gereken
çalışmaların yapılması.
Pergole : Ahşap dikmeler ve sık kirişleme (mertekleme) ile yapılan, üzerine yeşillik
sardırılan gölgeliktir.
Personel : Bir hizmet veya kuruluşun görevlileri, bir iş yerinde çalışanların tümü.
Peyzaj Mimarisi : Bahçe mimarlığının günümüzdeki tanımı; bir toprak parçasını
bitki, su, taş gibi doğa öğeleri ile düzenleme sanatı.
Piknik ve eğlence (rekreasyon) alanları: Kentin açık ve yeşil alan ihtiyacı başta
olmak üzere, kent içinde ve çevresinde günü birlik kullanıma yönelik ve imar planı kararı
ile belirlenmiş; eğlence, dinlenme, piknik ihtiyaçlarının karşılanabileceği lokanta, gazino,
kahvehane, çay bahçesi, büfe, otopark gibi kullanımlar ile, tenis, yüzme, mini golf,
otokros gibi her tür sportif faaliyetlerin yer alabileceği alanlardır.
Piyasa Fiyat Araştırması Tutanağı : Doğrudan temin usulüyle yapılacak
alımlarda; alımı yapmakla görevlendirilen kişi veya kişilerce yapılan piyasa fiyat
araştırması sonucunda alınan teklifleri, uygun görülen fiyat ile yükleniciyi gösteren ve
söz konusu kişi veya kişilerce imzalanan tutanak.
Plankote: Parsel bazında ya da belirli bir alan üzerinde sabit bir noktaya bağlanarak
ya da itibari olarak belirli aralıklarla arazi kotlarını alıp, üzerindeki mevcut ağaç vb.
tesislerin tersim edilerek belirli ölçekte çizilip hazırlanmasıdır.
Plaj / Havuz : Deniz, göl veya nehir kıyısında veya yüzme havuzu şeklinde,
dinlenme veya eğlence amaçlı olarak içinde soyunma, giyinme ve duş alma imkanı
bulunan yerler.
Plan : Belli bir yerin bir ölçekte kuşbakışı çizimi.
Plan ve Proje Tasdik Harcı : Proje tasdik işlemleri karşılığı belediyece alınan
harç.
Poligon : Nirengi ağına dayalı olarak arazide tesis edilen ve harita yapımında
kullanılan, önceden bulundukları yerler hesaplanmış olan ikinci derecede yer kontrol
noktaları.
66
Popüler Kültür : Yaşadığımız günlük hayattaki spor, müzik ve sinema gibi bizi
etkileyen faaliyetler bütünü.
Pozisyon : Hizmet akdi ile sözleşmeli olarak istihdam edilen personelin hizmetini
ifa etmesini sağlamak amacıyla ödev, hak, yetki ve sorumlulukları belirlenmiş görev
mevkii.
Prefabrike Yapı : Birleştiklerinde bir taşıyıcı sistemi meydana getiren ve
atölyelerde önceden imal edilmiş olan betonarme veya öngerilmeli betonarme
kısımlardır.
Prim : İşçinin bireysel olarak veya bir grup içinde üstün çaba göstererek başarılı bir
şekilde yapmış olduğu işi ödüllendirmek için ödenen ek bir ücrettir.
Proje : Bir yapının gerçekleştirilebilmesi için gerekli plan, kesit, görünüş gibi
çizimlerin tümü.
Proje Müellifi : Projeyi tasarlamış olan ve bu nedenle telif haklarına sahip bulunan
(mimar).
Projesine Aykırı İnşaat : Kendi arsası üzerine belediyeden usulüne uygun inşaat
ruhsatı alarak başlanılan, ancak tasdikli projesine uymadan değiştirilerek yapılan
inşaatlar.
Puantaj : Bir şeyin denetlendiğini veya görüldüğünü belirtmek için işaretleme,
işaret koyma.
Rapor : Bir konu ya da bir sorun nedeniyle yapılan inceleme ve değerlendirme
sonucunda, ilgili yerlere bilgi vermek amacıyla yazılan yazılar.
Raportör : Üstleri tarafından havale edilen konularda araştırmalar yapan, raporlar
hazırlayan kişi.
Rayiç :sürüm değeri; geçerli olan
Rayiç Değer : Varlık ve yükümlülüklerin değerleme günündeki normal alım satım
değeri.
Raylı Sistem : Ray üzerinde hareket eden banliyö treni, otoray, hafif ve hızlı
tramvay, tünel, metro, füniküler, teleferik gibi toplu taşıma ve ulaşım sistemleri.
Re’sen : Doğrudan, kendiliğinden; herhangi bir talebe gerek olmaksızın.
Rehabilitasyon : Esenlendirme olarak da ifade edilebilecek kavram; onarma,
yeniden kazandırma, alıştırma yönünde; tıbbi, mesleki ve sosyal bir içerikle irdelenebilir.
Sakatlanan yetenekleri onarmak, yeniden kazandırmak ve kişiyi sakatlığı ile birlikte
yaşamaya alıştırmak.
Rekreaktif Alanlar: Halkın eğlence ve dinlenme gereksinim-lerini karşılamaya
dönük, açık olarak düzenlenen oturma ve yemek yerleri, yemek pişirme yerleri, çeşmeler,
oyun ve açık spor alanları, açık gösteri alanları ve yeşil bitki örtüsü bulunan alanlardır.
Re-Organizasyon : Bkz. Yeniden Yapılanma.
67
Resmi Belge : Kamu kurum ve kuruluşlarının kendi aralarında veya gerçek ve tüzel
kişilerle iletişimlerini sağlamak amacıyla oluşturdukları, gönderdikleri veya sakladıkları
belirli bir standart ve içeriği olan belgeler.
Resmi Bilgi : Kamu kurum ve kuruluşlarının kendi aralarında veya gerçek ve tüzel
kişilerle iletişimleri sırasında metin, ses ve görüntü şeklinde oluşturdukları, gönderdikleri
veya sakladıkları bilgiler.
Resmi Bina : Genel, katma ve özel bütçeli idarelerle, il özel idaresi ve belediye'ye
veya bu kurumlarca sermayesinin yarısından fazlası karşılanan kurumlara, kanunla veya
kanunun verdiği yetki ile kurulmuş kamu tüzel kişilerine ait bina ve tesisler.
Resmi Gazete : Başbakanlık tarafından çıkarılan ve kanunların, kanun hükmünde
kararnamelerin, tüzüklerin ve bazı yönetmeliklerin yayımlandığı gazete.
Resmi Kurum Alanları : Kamu hizmetlerinin görülmesi, toplumun sosyal donatı
ve teknik altyapı ihtiyaçlarının giderilmesi amacıyla ayrılmış ve kamu kurum ve
kuruluşlarına tahsis edilmiş alanlar.
Resmi Yapı : Genel, katma, özel bütçeli idarelerce sermayesinin yarısından fazlası
bu kurum veya idarelerce karşılanan kurumlara ait olan ve kamu hizmetine tahsis edilen
yapılar.
Resmi Yazı : Kamu kurum ve kuruluşlarının kendi aralarında veya gerçek ve tüzel
kişilerle iletişimlerini sağlamak amacıyla yazılan yazı, resmî belge, resmî bilgi ve
elektronik belge.
Restitüsyon Projesi : Kültür varlıklarının ve yakın çevresinin analizi, benzer
yapılarla karşılaştırılması, özgün veya belli bir döneme ilişkin belgeleri ve çizimleri olan
öneri projesi.
Restorasyon Projesi : Kültür varlıklarının onarımı, özgün işlevi ve yeni kullanımı
için getirilen müdahale biçimlerinin rapor ve projesi.
Revizyon İmar Planı: Gerek nazım ve gerekse uygulama imar planlarının ihtiyaca
cevap vermediği ve uygulamasının problem olduğu durumlarda, planın tümünün veya
büyük bir kısmının plan yapım teknikleri uygulanarak yenilenmesi sonucu elde edilen
planlardır.
Richter Ölçeği : Depremin büyüklüğünü tanımlayan matematiksel bir formül.
Röleve : Bir yapının bütün boyutlarını ölçerek o yapının plan, kesit ve görünüşünü
yeniden çıkarmaya denir.
Röleve Projesi: Kültür varlıkları ve yakın çevresinin mevcut durumlarının rapor ve
ölçekli projesi.
Röperli Kroki : Ada veya parsellerin yeri değişmeyen sabit tesislere bağlı olarak
zeminden alınan ölçülerinin yazılı olduğu kroki.
Ruhsat : İzin, müsaade, yetkinlik.
Ruhsat Projesi : Yapıya başlama izni alabilmek üzere belediyeye verilen kesin
proje veya uygulama projesi.
Rücu : Geri dönme.
68
Rüçhan : Öncelik; üstünlük; imtiyaz.
Rüsum : Resimler; devlet dairelerinde ve diğer kamu kuruluşlarında görülen
hizmet ve harcamaların karşılığı olarak alınan vergiler.
Sabit tanıtım numarası: Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak ve küme evlere
karşılık gelecek şekilde, standart sayısal eşdeğer olarak verilen numaralar.
Saçak seviyesi: Binaların son kat tavan döşemesi üst kotudur.
Sağlık Belgesi Harcı : Belediye Gelirleri Kanununa göre, yaptıkları işler ve
gördükleri hizmetler dolayısıyla özel mevzuatı gereğince, belediyelerden sağlık belgesi
almak mecburiyetinde olan kişilere verilecek bu tür belgeler ile bunların belli aralıklarla
yenilenmeleri karşılığı alınan harç.
Sağlık koruma bandı: Müessesenin çevreye olan zararlı etkisi dikkate alınarak
tesis etrafında ve/veya ilgili mevzuata göre gerekli ise ünite, tank, depo vb. etrafında
bırakılması gereken iskân dışı alanı.
Sahil Şeridi : Deniz, tabiî ve sunî göllerin kıyı kenar çizgisinden itibaren kara
yönünde yatay olarak en az 100 metre genişliğindeki alan.
Sakat : Fiziksel ya da düşünsel yeteneklerde bir eksiklik, bozukluk ya da yoksunluk
bulunan kişi.
Sanayi Alanı : İmar Planlarında her türlü sanayi tesisleri için ayrılmış bölgeler.
Sanayi Bölgesi : İmar planlarında her türlü sanayi tesisleri için ayrılmış alanlardır.
Bu bölge içerisinde amaca göre hizmet görecek diğer yapı ve tesisler de yapılabilir.
Sanayi Sitesi : Belirli üretim alanlarında çalışan küçük ve orta büyüklüklerdeki
sanayi kuruluşlarının toplu olarak bulundukları, öncelikle kendi çalışma türünde kurulan
tesisleri kapsayan site.
Sathi Kaplamalar : Asfaltın (bitüm) bağlayıcı malzeme olarak yüzeye yerleştirilip,
hemen sonra bunun üzerine agreganın serilip sıkıştırılmasıyla yapılır. Karıştırma söz
konusu değildir.
Saydamlık : Bkz: Şeffaflık.
Sayısal Harita : Değişik yöntem ve cihazlarla doğrudan sayısal olarak veya mevcut
çizgisel haritalardan sayısallaştırıcılar kullanılarak elde edilen, çeşitli standart veya
formatlarda vektör veya raster yapıdaki sayısal değerler ile bunların işlenmesi,
zenginleştirilmesi veya genelleştirilmesi ile elde edilen, çeşitli katmanlara ayrılabilen
sayısal bilgilerdir.
Sayıştay : Devletçe harcanan paranın hesaplarını denetleyen yüksek kurul.
Sayıştay Denetimi : Sayıştay tarafından yapılan düzenlilik ve performans denetimi.
Sayman (Muhasip) : Gelirleri toplama, nakit ve malları saklama, giderleri hak
sahiplerine ödeme ve teslim ve bu işlere ilişkin her türlü göndermeler ile bunlara bağlı
bütün nakit ve mal işlemleri yapan ve Sayıştay’a yönetim dönemi hesabı verenler.
69
Sayman Mutemedi : Veznedar, tahsil memuru, tahsildar, ambar memuru, tevzi
memuru, şehbender, kançılar gibi adlarla sayman adına ve hesabına geçici olarak almaya
ve harcamaya yetkili memurlar.
Seçici Yıkım : Konut, bina, köprü, yol ve benzeri alt ve üst yapıların yıkımı
öncesinde ve sırasında içindeki yabancı ve geri kazanımı mümkün olmayan maddelerden
ayıklanması ve yıkımın belirli ölçülerde ve kontrollü olarak yapılması.
Sel : Normalde kuru olan yerlerin yağışlara bağlı olarak yükselen yüzey suları, gel–
git olayları veya nehir yükselmesi nedeniyle geçici bir süre sular altında kalması.
Sembol : İnsanların iletişimde kullandıkları, anlam ifade eden her şey.
Sendika : İşçi ve işverenlerin kendi hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek
üzere oluşturdukları, örgütlendikleri sınıfsal ve toplumsal örgütler.
Serbest Bölge : İhracatı, yatırım ve üretimi artırmak, yabancı sermaye ve teknoloji
girişini hızlandırmak, ekonominin girdi ihtiyacını ucuz ve düzenli şekilde temin etmek,
dış finansman ve ticaret imkanlarından daha fazla yararlanmak üzere mal ve hizmetlerin
üretilip satıldığı, arazi kullanımı ve işletilmesi özel mevzuat hükümlerine tabii bölge.
Serbest Meslek Erbabı : Serbest meslek faaliyetini (avukatlık, doktorluk,
muhasebecilik gibi) bağımsız, bir işverene tabi olmadan ve sürekli olarak yapanlar.
Servis İstasyonu : Karayolunda seyreden araçların bakım – onarım, yağlama ve
yıkama gibi işlerin yapıldığı tesislerdir. Bu istasyonların akaryakıt sağlayacak şekilde
düzenlenmiş olanları akaryakıt istasyonu sayılır ve akaryakıt istasyonu ile ilgili hükümler
uygulanır.
Sıhhi İşyerleri : Halkın yiyip içmesine, taranıp temizlenmesine, yatıp kalkmasına,
eğlenmesine mahsus yerler.
Sicil : Defter ve kütük anlamına gelir.
Sicil Amiri : Memurlar hakkında sicil raporu vermeye yetkili amir. Sicil amirleri,
kurumlarca, Devlet Personel Başkanlığının olumlu görüşü alınmak suretiyle, genel
yönetmeliğe uygun olarak hazırlanacak yönetmeliklerle belirlenir. Kurumların taşra
teşkilatlarında bulunan memurların sicil amirleri vali ve kaymakamlardır.
Sicil Raporu: Sicil amirlerinin,mesleki ehliyetin belirlenmesini sağlayan soruları
not usulüyle, şahsiyetle ilgili konuları mütalaa şeklinde değerlendirerek memurların
mesleki ehliyetleriyle şahsi meziyet ve kusurlarını belirledikleri form.
Sismik Boşluk : Bir fay hattının daha önce deprem meydana getirmiş ancak belirli
bir süredir hareketsiz olan kısmıdır. Uzun süreli hareketsizlikler ileride güçlü bir deprem
olacağı ihtimalini arttırır.
Sismoloji : Depremin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının ne şekilde
yayıldıklarını, ölçü aletleri ve yöntemlerini, kayıtların değerlendirilmesini ve deprem ile
ilgili diğer konuları inceleyen bilim dalı.
Sistem : Belirli bir amacı bulunan, çeşitli parçalardan oluşan, parçaları arasında
düzenli ilişkiler bulunan, ayrı ayrı parçaların ve sistemin tümünün dış çevre ile ilişkisi
bulunan bir bütün.
70
Sit : Tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli medeniyetlerin ürünü olup,
yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yansıtan kent ve
kent kalıntıları, kültür varlıklarının yoğun olarak bulunduğu sosyal yaşama konu olmuş
veya önemli tarihi hadiselerin cereyan ettiği yerler ve tespiti yapılmış tabiat özellikleri ile
korunması gerekli alanlar.
Sivil : Askeri yani üniformalı olmayan anlamında kullanılır. Batı dillerinden
Türkçe'ye geçen bu kelime, etimolojik olarak her ne kadar medenî ve medeniyet
kavramlarını karşılıyor ise de, modern hayatta silahlı güçlere (asker – ordu – polis –
militan örgütler) karşıt olarak millî bir topluluğun üyesi olarak ele alınan vatandaş ve(ya)
onun konumunu karşılayan bir kavram olarak kullanılmaktadır.
Sivil Savunma : Tabii afetlerden doğabilecek tehlikelere karşı sivillerin hayatını –
mülkiyetini ve üretim araçlarını korumaya yönelik organizeli hazırlık. Ülkenin karadan,
havadan, denizden ve özellikle de nükleer silahlarla saldırıya uğraması halinde sivil halkı
korumaya yönelik tedbirler. Harp veya tabiî âfet (zelzele, fırtına, sel felaketi vb.) gibi
olağanüstü durumlarda halkın, can ve mal kaybının önlenmesi için alınan önlemlerin
bütünü.
Sivil Toplum : Çok yaygın ve değişik hükümet dışı örgüt ve kuruluşlarda
teşkilatlanan veya bunlara katılan insanlar.
Sivil Toplum Örgütleri (STK) : (Civil Society Organization) Sivil toplum üyeleri,
yani vatandaş – yurttaş tarafından meydana getirilen gönüllü kuruluşlar. Belirli hedeflere
kavuşabilmek için, hür bir ortamda teşkilatlanabilmiş insanlar ve(ya) sosyal gruplar.
Siyasi Yerinden Yönetim : Eskiden ‘siyasi adem-i merkeziyet’ denilen bu sistem,
daha çok, federal devletlerde, anayasalarca, ulusal kimliğe sahip olmayan yerel birimlere
tanınmış olan özerk ya da yarı özerk statüye dayanan bir yönetim biçimidir. Not: ABD,
Almanya, İsviçre gibi ülkeler bu sistemle idare edilmektedir. Bu sistemde yerinden
yönetim kapsamında oluşturulan eyalet, kanton ve benzeri adlarla anılan yönetim
birimlerinin kısmi de olsa yerel mahiyette yasama, yargı alanında yetkileri
bulunmaktadır.
Son Kat : Çatı altında bulunan normal katların en üstte olan katı.
Sosyal : Toplumla ilgili, toplumsal, içtimaî.
Sosyal Altyapı : Kent insanlarının ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla; imar
planlarında ayrılan eğitim, sağlık, dini tesis alanı, yeşil alan, otopark alanları.
Sosyal Analiz : Sosyal Fayda – Maliyet analizinde gelir dağılımına etkinin göz
önüne alınması.
Sosyal Belediyecilik : Mahalli idareye sosyal alanlarda planlama ve düzenleme
işlevi yükleyen bir modeldir. Bu çerçevede; kamu harcamalarını konut, sağlık, eğitim ve
çevrenin korunması alanlarını kapsayacak şekilde, sosyal amaca kanalize eden; işsiz ve
kimsesizlere yardım yapılması, sosyal dayanışma ve entegrasyonun tesis edilmesi ile
sosyo – kültürel faaliyet ve çalışmaların gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan altyapı
yatırımlarının yapılmasını öngören; bireyler ve toplumsal kesimler arasında zayıflayan
sosyal güvenlik ve adalet mevhumunu güçlendirmeye yönelik olarak mahalli idarelere
sosyalleştirme ve sosyal kontrol işlevleri yükleyen bir modeldir.
71
Sosyal Bütünleşme : İktisadî büyüme ve gelir dağılımında adâleti sağlamak
hedeflerinden sonra sosyal gelişmenin üçüncü hedefidir. Kişilerin, birden fazla grubun
veya sosyal alt grupların, belirli hedeflerin gerçekleştirilebilmesi maksadıyla, önceki
hususiyetlerini ve davranış biçimlerini terk ederek, yeni ve ortak bir kimlikte
buluşmaları.
Sosyal Çevre : Aile, akraba, komşular ve bireyin içinde bulunduğu toplum.
Sosyal Devlet : Sosyal siyaseti, kendi başına veya katılımcı demokrasi
çerçevesinde sivil toplum örgütleri ile birlikte uygulayan devlet. Sosyal siyasetin
unsurlarından olan sosyal güvenlik yöntemlerinin her hangi birisini, bir kaçını veya
hepsini, toplumun bütün kesimlerine, değişik sosyal gruplara ve özellikle muhtaçlara
yönelik uygulayan bir devlettir.
Sosyal Fayda : Planlanan ve hayata geçirilen bir sosyal faaliyetin – etkinliğin –
hareketin – programın olumlu neticelerinden, hedef grup veya kitlenin, maddî veya
manevî yönleriyle istifade etmesi – menfaat (yarar) sağlamasıdır.
Sosyal Fayda Maliyet Analizi : Projelerin sosyal faydası ile maliyetlerinin
karşılaştırılması. Literatürde, iki tür SFMA yöntemi vardır. İlkinde gelir dağılımına
etkileri dikkate alınmazken, diğerinde bu etkiler içerilmektedir.
Sosyal Güvenlik Sistemi : Bir toplumda yaşayan bireylerin sosyal güvenliklerini
sağlamak üzere devletçe düzenlenen kurumlar topluluğu.
Sosyal Rehabilitasyon : Kişinin; duygu, düşünce ve davranışların onarılarak
iyileştirilmesi, toplumsal ilişkilerinin güçlendirilmesi ve bu yolla toplumsal yaşama
hazırlanması.
Sözleşmeli Personel : Devletin, kamu iktisadi teşebbüslerinin ve diğer kamu tüzel
kişilerinin yürütmekle yükümlü oldukları ve memurlarca yerine getirilmesi gerekmeyen
kamu hizmetlerinin ifası amacıyla, bu Kanunda belirtilen esaslar çerçevesinde sözleşme
ile tam zamanlı veya kısmi zamanlı olarak çalıştırılan ve işçi sayılmayan personel.
Spor Ve Oyun Alanları : Spor ve oyun ihtiyaçlarını karşılayan alanlardır. Bu
alanlarda kent ölçekleri hiyerarşisine göre gerekli spor ve oyun alanları bulunur. Bunlar
futbol, basketbol, voleybol, tenis, yüzme, atletizm, buz pateni v.b. gibi spor faaliyetlerini
ihtiva eden açık ve kapalı tesis alanları.
Stabilize : Düz, engebesiz, pürüzsüz duruma getirmek. Sağlamlaştırmak.
Standardizasyon : Uluslararası Standardizasyon Örgütü'nün (ISO) tanımına göre;
belirli bir faaliyetten ekonomik fayda sağlamak üzere, bütün ilgili tarafların katkı ve
işbirliği ile belirli kurallar koyma ve kuralları uygulama işlemi.
Statü : Bireyin toplum içindeki pozisyonu.
Strateji : 1) Bir amaca ulaşmak için eylem birliği sağlama ve düzenleme sanatıdır.
2) Yeniliği, ilerlemeyi ve işletmenin çevreye uyumunu sağlayan hareket tarzı.
Stratejik Planlama : 1) Stratejik Planlama, amaç ve hedeflere ulaşabilmek
amacıyla gerekli olan strateji ve politikaların belirlenme sürecidir. Stratejik planlama,
örgütün ne olduğu, ne yaptığı ve neyi yaptığına şekil veren ve yol gösteren kararları ve
eylemleri üretmek için disipline edilmiş çabalar bütünüdür. 2) Bir örgütün misyonunun
72
ve geleceğe yönelimli, uzun ve kısa dönemli performans hedeflerinin ve stratejilerinin bir
taslağının oluşturulmasıdır.
Stratejik Yönetim : Uzun vadede organizasyonel performansı istenen ölçüde
geliştirebilmek için misyon, amaç ve hedef belirleme, bu çerçevede alternatif stratejiler
oluşturma, en uygun stratejiyi seçme, uygulama ve doğrulama ile bu kapsamdaki
ayarlamaları gerektiği zamanda yapma çalışmalarını kapsayan bir yönetim yaklaşımıdır.
Stres : 1) Gerginlik. 2) Bir kişinin kendi istekleri ile çatışan, onu zorlayan ve aynı
zamanda fırsatlar da sunan, bir dinamik durumla karşı karşıya kalması ve sonucun
kendisi için hem belirsiz hem de önemli olması. 3) Birey üzerinde, karşı koyma
yeteneklerini ve kaynaklarının aşan istekler olduğunda ortaya çıkan, bireysel özelliklerin
ya da psikolojik süreçlerin de dolaylı olarak etkilediği, fizyolojik ya da psikolojik
tepkiler bütünü.
Su Kaynakları Yönetimi : Su kaynaklarının sağlanması, kullanılması, korunması
ve dağıtım gibi etkinlikleri içeren yönetim.
Su Kirliliği : Suyun yararlı kullanımını etkileyecek miktarlarda kimyasal, fiziksel
ya da biyolojik maddelerin katılmasıyla kalitesinin bozulması. Su kirlenmesinin en
yaygın kaynakları; yetersiz evsel atık su arıtma tesisleri, endüstriyel atıkların
boşaltılması, yüzeysel akış, madencilik faaliyetleri ve sulamadır.
Su Koruma : Konutların, sanayinin ve tarımın tükettiği su miktarının azaltılmasına
yönelik programlar ve yöntemler. Uygulama örnekleri genellikle yüzeysel akışın yeniden
kullanılması, rezervuarlardaki buharlaşmanın azaltılması ve yeniden işlenmiş suyun
endüstriyel amaçlarla kullanılması gibi alanlarda görülür. Çifte boru tesisatı sisteminin,
gelecek yıllarda suyun yeniden işlenme yüzdesinin artması sonucunu doğurması
beklenmektedir.
Su Sağlama Sistemi : İçme suyunun kaynaktan tüketiciye kadar toplanması,
işlenmesi, depolanması ve dağıtımı.
Su Sertliği : Suda kalsiyum karbonat ve diğer kimyasal maddelerin bulunmasından
kaynaklanan sertlik.
Su Tesisleri Harcamalarına Katılma Payı : Belediye Gelirleri Kanununa göre,
belediyelerce veya belediyelere bağlı müesseselerce beldede aşağıdaki şekillerde su
tesisleri yapılması halinde, dağıtımın yapıldığı saha dahilindeki gayrimenkullerin
sahiplerinden alınan bedel.
Su Toplama : Hidroelektrik enerji üretimi, içme suyu sağlanması ya da sulama gibi
amaçlarla su toplanması ve depolanması.
Su Toplama Havzası : Yağış sularının belirli bir çıkışa doğru sürekli olarak
aksanını sağlayan arazi parçası.
Su Tutma Havzası : Yağış sularını alıp toplayan drenaj havzası.
Su Ürünleri : Denizler, iç sular ve suni olarak yapılmış havuz, baraj, gölet, dalyan
ve çiftlik gibi tesislerden tabii veya suni olarak istihsal edilen, yetiştirilen su bitkileri,
balıklar, süngerler, yumuşakçalar, kabuklular, memeliler, sürüngenler gibi canlılarla
bunlardan imal edilen ürünler.
73
Su Ürünleri Hali : Belediyeler ya da gerçek veya tüzel kişiler tarafından bu
Yönetmelikte yer alan hususlara ve projesine uygun olarak kurulan, su ürünlerinin açık
artırma ile toptan satışının, muhafazasının, kalite, hijyen ve sağlık kontrolünün ve
dağıtımının yapıldığı, kapasitesi 10 ton/gün ve üzeri olan yerler.
Su Ürünleri Müstahsilleri : Ticari amaçla deniz ve iç sularda su ürünleri istihsal
eden kaptan, balıkçı reisi, balıkçı ve tayfa gibi gerçek kişiler ile tüzel kişileri, bunların
ortak ve çalışanları ile su ürünleri yetiştiricileri.
Su Ürünleri Toptan Satış Merkezi : Su ürünleri hali bulunmayan beldelerde, su
ürünlerinin, bu amaçla ayrılan alanlarda, ilgili Yönetmelikte yer alan şartlara uygun
olarak, kontrollü toptan satışının yapıldığı, kapasitesi 10 ton/gün'e kadar olan yerler.
Subsidiarity : Bkz: Hizmette Vatandaşa Yakınlık.
Sundurma : Yağmur veya güneşten korunmak için bir kapı üstüne ya da duvar
önüne yapılan saçak.
Sübvansiyon : Devletin, fiyat politikası sonucu olarak meydana gelen kamu
kuruluşun zararları karşılaması, toplumsal fayda gözetilerek üretim ya da hizmetin
gelişimi için dolaylı, dolaysız ödeme yapması.
Sükna Hakkı : Bir evde oturmak, yahut onun bir kısmını işgal etmek hakkıdır. Bu
hak başkalarına devredilemez ve mirasçıya geçmez. (Medeni Kanunun 748-750.
maddelerinde düzenlenmiştir.)
Sürdürülebilir Kalkınma : Hayatın sürdürülebilirliğini temin etmek, insanlığa
hayat alanı sunan çevresel gelişme ile hayatın kalitesini artırmayı hedefleyen iktisadî
kalkınma arasında bir uyumun, sağlıklı bir köprünün tesisi.
Süreç : Aralarında birlik olan veya belli bir düzen içinde tekrarlanan, ilerleyen,
gelişen olay veya hareketler dizisi, oluşum.
Sürveyan : 1) Bir eğitim alanında veya bir çalışma ortamında gözetmen olarak
çalışan kişi. 2) Görevlendirildiği şantiyede yapı denetimini üstlenen kuruluş veya
kişilerin, direktifleri ile yapının fen, sanat ve sağlık kurallarına uygun olarak
yapılabilmesi için, yapı ile ilgili inşaat, tesisat, imalat, tadilat, tamirat ve her türlü inşaat
işlerinden sorumlu olan ve aldıkları eğitime göre teknik öğretmen, yüksek tekniker,
tekniker, teknisyen unvanını taşıyanlar ile 3308 sayılı Kanuna göre ustalık belgesi alan
fen adamı.
Sterilizatör : Malzemelerin sterile olmasını sağlayan alet.
Şadırvan : Ortasında yüksekçe bir yerden şarıltı ile bol su akan havuz veya çevresi
musluklu duvarla çevrilmiş su haznesi. Not: Şadırvanların, abdest almak için camilerin iç
avlularına yapılan, üstü açık veya kapalı şekilleri vardır.
Şantiye : Yapı yeri.
Şantiye Binası : İşlerin yürütülebilmesi için şantiyede kurulan geçici bina.
Şantiye Şefi : Yapının uygulanması için gerekli olan inşaat ve iş organizasyonunu
sağlayan, işveren vekili olarak hareket eden ve İş Kanunu ile İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği
74
Tüzüğü'ne göre zorunlu tedbirleri almak ve uygulatmak ile sorumlu olan mimar veya
inşaat mühendisi.
Şef : Yetki ve sorumluluğu olan, yöneten kimse.
Şeffaflık : Şeffaflık, açıklık, gün ışığında yönetim. Şeffaflığın temeli ilgili olan
herkesin gereksinim duyduğu bilgiye erişebilmesinin sağlanmasıdır. Bkz. Bilginin
Şeffaflığı.
Şehir : Bkz: Kent.
Şehir Hatları : Şehir içi yollar, şehir içi ulaşım.
Şehir Kulübü : Kentteki ileri gelenlerin yemek yemek, çeşitli oyunlar oynayarak
eğlenmek amacıyla bir araya geldiği yer.
Şehirleşme : Özellikle sanayinin gelişmesi sonucu nüfusun şehirlerde toplanması
ve şehir alanlarının genişlemesi süreci. Kentleşme.
Şerefiye : Kamu hizmetleri, dolayısıyla gayrimenkullerdeki değer artışı nedeniyle
mal sahiplerinin yapılan hizmete katkı payı.
Şufa : Önalım; öncelikli alım.
Şufa Hakkı : Önalım hakkı; mükellefin, hakkın konusu olan şeyi bir üçüncü kişiye
satması durumunda, hak sahibine tek taraflı bir irade beyanı ile satılan şeyin mülkiyetinin
kararlaştırılan bedel karşılığında öncelikle kendisine devrini isteme yetkisini veren haktır,
yenilik doğuran haklardandır.
Taahhütname : Kişinin kendi ad ve hesabına, bir gerçek kişi veya tüzel kişiye
karşı, sözleşmeli ya da sözleşmesiz olarak, bir işin yapılmasını veya bir şeyin teslimini
üstlendiğini gösterir belge.
Taban Alanı : Yapının parsele oturacak bölümünün yatay izdüşümünde
kaplayacağı alan. Bahçede yapılan eklenti ve müştemilat taban alanı içinde sayılır.
Taban Alanı Kat Sayısı : Taban alanının imar parseli alanına oranı.
Tabiat Varlıkları : Jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup ender
bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli, yer üstünde,
yer altında veya su altında bulunan değerler.
Tabii Afet : Deprem, sel ve bunun gibi büyük yıkımlara yol açan tabiat hadiseleri.
Tabii Zemin : Arazinin hafredilmemiş ve doldurulmamış hali.
Tadil : Değiştirme; değişiklik.
Tadilat Projesi : Yapıdaki herhangi bir değişikliği göstermek üzere hazırlanan ve
asıl projenin eki olan proje, değişiklik projesi.
Tahakkuk : 1) Kelime anlamı gerçekleşmek olan bu kavram, belediyenin
gerçekleşen alacağı anlamına gelmektedir. 2) Tahsilatın ve ödemelerin yapılıp
yapılmamasına bakılmaksızın, hasılatın (gelirin) kazanılması ve gidere katlanılması
durumunun hesaplara aktarılması
75
Tahakkuk Esası : 1) Bir ekonomik değerin yaratıldığında, başka bir şekle
dönüştürüldüğünde, mübadeleye konu edildiğinde, el değiştirdiğinde veya yok olduğunda
muhasebeleştirilmesi. 2) Filli üretim ve ödeme tarihlerine bakılmaksızın gelir ve
giderlerin, bir ay veya yıl gibi meydana geldikleri belli bir döneme ait oldukları kabul
edilip, elde edilen varlıklarla birlikte meydana geldikleri tarihte kayıtlara alınması
yöntemi.
Tahkim : Yabancı sermaye yatırımlarından doğan hukuksal uyuşmazlıkların, ülke
yargı organlarında değil, iki tarafça belirlenen bir hakem kurulunda çözümlenmesi.
Tahliye : Boşaltmak.
Tahsilat : Kamu alacaklarının toplanması.
Tahsis Cetveli : Kadastro veya varsa imar parsellerinin hangi imar adalarına
gittiğini gösteren cetvel.
Takas : Vadesi gelmiş, aynı cinsten ve karşılıklı iki alacağın birbirine sayışılması.
Takım : Ortak benimsenmiş ve açık bir amaç etrafında, belirlenmiş bir dizi görev
ve sorumlulukları yerine getirmek üzere benimsenmiş bir takım üyesinin liderliğini
kabul eden uygun büyüklükteki çalışanlar topluluğu.
TAKS : Taban Alan Kat Sayısı. Taban alanının parsel alanına oranlanması ile
bulunur. Bu sayı arsa kullanım katsayısıdır.
Taksi Durakları : Taksi otomobillerinin yolcu almak için bekleyebilecekleri
şekilde düzenlenmiş yerler.
Taksir : Dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla, bir davranışın suçun
kanunî tanımında belirtilen neticesi öngörülmeyerek gerçekleştirilmesi.
Tam İstihdam : Bir ekonomide çalışma arzusu ve yeteneği olan herkesin, cari ücret
ve çalışma koşullarında üretim süreci içinde yer alması.
Tapu : Arazinin belirli bir parçasının veya üzerine inşa edilmiş bağımsız bölümün
malikini gösteren, tapu sicil müdürlüğünce verilmiş, aksi kanıtlanıncaya kadar geçerli
resmi bir belgedir. Buna tapu senedi de denmektedir.
Tapu Haritası : Parsellerin geometrik şekillerini gösterir, belirli ölçekte çizilmiş
haritaya tapu haritası denir. Kadastro paftası da denmektedir. İmar, kamulaştırma
haritaları da tapuya tescil edilmekle tapu haritası vasfını kazanır.
Tapu Kütüğü : Tapu sicilini oluşturan ve taşınmaz malların üzerindeki ayni ve
şahsi hakları gösteren, köy veya mahalle esasına göre tutulan defterlerden her birine tapu
kütüğü denir.
Tapu Sicil Müdürlüğü : Taşınmaz mallara ilişkin akit ve tescil işlemlerini yapmak
ve tapu sicilini mevzuatına göre tutmakla görevli her il ve ilçede kurulmuş bulunan
müdürlükler.
Tapu Sicili : Taşınmaz mal ile üzerindeki hakların durumlarını göstermek üzere
Devletin sorumluluğu altında tescil ve açıklık ilkelerine göre tutulan sicil.
Tapu Tahsis Belgesi : İmar Ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara
Uygulanacak Bazı İşlemler Ve 6785 Sayılı İmar Kanununun Bir Maddesinin
76
Değiştirilmemesi Hk.Kanunun 10. maddesinde göre; hazine, belediye, il özel idaresine
ait veya Vakıflar Genel Müdürlüğünün idare ettiği arsa veya araziler üzerinde, gecekondu
sahiplerince yapılmış yapılara, yine aynı kanunun 12 nci madde hükümlerine göre tespit
ettirildikten sonra, kayıt maliki kamu kuruluşlarınca bu yer hak sahibine tahsis edilen ve
bu tahsisin yapıldığı tapu sicilinin beyanlar hanesinde gösterilerek ilgiline verilen, hak
sahibi olduğunu gösterir belge.
Tasma : Sahipli hayvanları kayıt altına alarak, kontrollerinin düzenli yapılmasını
sağlamak amacıyla hayvanlara verilen kimlik, takılan üzengi.
Taşeron (Alt İşveren) : Bir (asıl) işverenden, belirli bir işin bölümünde veya
eklentilerinde iş alan ve işçilerini münhasıran o işyerinde ve(ya) eklentilerinde çalıştıran
aracı kişi veya şirket.
Tatil Günleri Çalışma Ruhsat Harcı : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre, hafta
tatili ve ulusal bayram günlerinde çalışmaları belediyelerce izne bağlı işyerlerine ruhsat
verilmesi karşılığı alınan bedel.
Tebellüğ : Bir tebliği alma; tebliğ edilen bir yazıyı imza ile teslim alma.
Tebliğ / Tebligat : Bildiri, genelge, açıklama.
Tecil : Ertelemek, tehir.
Tediye : Ödeme; bir borcun ödenmesi.
Tehlikeli İnşaat ve Yıkıntı Atıkları : İnşaat ve yıkıntı atıkları içerisinde bulunan
asbest, boya, florasan ve benzeri zararlı ve tehlikeli atıklar.
Tehlikeli Madde Depoları : Dolum istasyonları dışında patlayıcı, yakıcı, zehirli,
radyoaktif, kendi kendine tutuşan maddelerle, yanıcı sıvılar ve kolay ateş alabilen katı
maddeler, fiziksel veya kimyasal niteliği bakımından yukarıdakilere benzeyen
maddelerin depo edildiği, yükleme ve boşaltmaların yapıldığı tesisler.
Teklif : İlgili Kanuna göre yapılacak ihalelerde isteklinin idareye sunduğu fiyat
teklifi ile değerlendirmeye esas belge ve(ya) bilgiler.
Teklif Karar : Belediye meclisinin gündemine alınmış bir konunun komisyonlara
havale edilmeden mecliste görüşülerek karara bağlanması işlemi.
Teknik Altyapı : Kent insanlarının ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kentte
yapılan yol, atık su kanalı, içme suyu kanalı, gaz şebekesi, telefon şebekesi gibi
donanımlardır.
Teknik Yönetmelik : 1/2500 ve daha büyük ölçekli harita ve planların yapılmasına
ait yönetmelik.
Teknoloji : İnsanın doğa ile savaşımından geliştirdiği yöntem ve araçlar.
Tektonik Deprem: Levhaların hareketi sonucu meydana gelen depremler
"tektonik" depremler olarak nitelendirilir ve bu depremler çoğunlukla levha sınırlarında
oluşurlar. Yeryüzünde olan depremlerin %90'ı bu gruba girer. Türkiye'de olan depremler
de büyük çoğunlukla tektonik depremlerdir.
Tekzip : Yalanlamak. Yalan olduğunu söylemek. İnkar, veto.
77
Tellallık Harcı : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre, Belediye sınırları ve mücavir
alanlar içinde belediyelere ait hal, balıkhane, mezat yerleri ve ilgilinin isteğine bağlı
olarak belediye münadisi veya tellalı bulundurulan sair yerlerde, gerçek veya tüzelkişiler
tarafından her ne surette olursa olsun, her çeşit menkul ve gayrimenkul mal ve
mahsullerin satışından alınan pay.
Tembih : Uyarma; uyarı, ikaz, Öğüt.
Teminat Mektubu : Bankaların müşterisinin taahhüdünü yerine getireceği
konusunda üçüncü kişi ve kuruluşlara verdikleri yazılı güvence. Teminat mektupları
nakdi olmayan bir kredi türüdür.
Temlik : Devir. Mülk olarak verme.
Temsil Giderleri : Belediyelerin görevleri ile ilgili olmak şartıyla: a) Belde'de
başarılı çalışmaları görülenler için toplantılar düzenlenmek. b) Kupa ve benzeri teşvik
uygulamalarında bulunmak. c) Gerçek ve tüzel kişilere plaket, ödül ve hediye vermek,
çiçek göndermek. d) Belde'de göreve başlayan veya ayrılan protokole dahil kişiler için
toplantılar düzenlemek ve hediye vermek için yapılan harcamalar.
Temyiz : İlk derece mahkemesinin yasaya aykırı karar vermesi, yetkili olmaması,
yargılama yöntemine aykırı karar vermesi gibi durumlarda, kararın bozulması için yüksek
dereceli mahkemeye başvurulması.
Terkin : Silme; çizme; resmi kütük veya defterde yazılı bulunan bir konunun
(şerhin) çizilmesi.
Tesellüm : Teslim. Verilen bir şeyi alıp kaydetmek, teslim almak.
Tesellüm : Verilen bir şeyin kayıt altına alınması.
Tevdi Etmek : Vermek; bırakmak; sunmak.
Tevhid : Birleştirme. Tapu sicilinde ayrı ayrı kayıtlı birbirine bitişik birden fazla
taşınmaz malın tek bir tapuya bağlanarak, tek bir parsel halini almasıdır (TST. 75).
Tıbbı Atık : Ünitelerden kaynaklanan patolojik ve patolojik olmayan, enfekte,
kimyasal ve farmasotik atıklar ile kesici-delici malzemeler ve sıkıştırılmış kaplar.
Ticaret Alanı : İmar Planlarında ticari amaçlı yapılar için ayrılmış bölgeler.
Toplam Kalite Yönetimi : Bir kuruluşta üretilen mal ve hizmetlerin, işletme
süreçlerinin ve personelin sürekli iyileştirilmesi ve geliştirilmesi yolu ile en optimum
maliyet düzeyinde önceden belirlenmiş olan müşteri gereksinimlerinin ve beklentilerinin,
tüm çalışanların katılımı ve kendilerinden beklenen yükümlülükleri yerine getirmeleri
yolu ile karşılanarak, işletme performansının iyileştirilmesi stratejisini geliştirmek ve
bunun için hazırlanacak planların uygulamaya konulmasını sağlamaktır.
Toplantı Dönemi : Meclisin olağan toplanma dönemleri.
Toplu İş Sözleşmesi : Hizmet akdinin yapılması, muhtevası ve sona ermesi ile ilgili
hususları düzenlemek üzere, işçi sendikası ile işverenler veya işveren sendikaları arasında
yapılan sözleşme.
78
Toplu İş Uyuşmazlığı (İş Uyuşmazlığı) : Toplu sözleşme sürecinde veya toplu iş
sözleşmesinin imzalanmış olmasından sonra, uygulamada ortaya çıkacak anlaşmazlıklar
ve sorunlar.
Toplu Pazarlık : İki veya daha fazla kişi ya da gruptan oluşan tarafların, kendi
aralarındaki münasebeti, bir düzene kavuşturarak, sosyal taraflarca (çalışma hayatında
bunlar işçi ve işveren temsilcileridir) kabul edilerek, alanları ile ilgili olan yeni kaideleri
ortaya koymak ve hayata geçirmek maksadıyla yürütülen karşılıklı görüşmeler süreci.
Toplu Taşıma veya Toplu Taşımacılık : Genel olarak belli bir ücret tarifesine
göre kişilerin seyahat ihtiyacını temin etmek üzere kullanılan araçlar ile bu maksatla
kurulan kara, deniz ulaşım sistemleri.
Toplum : Sürekli bir arada yaşayan ve varlıklarını sürdürebilmek için birbirlerine
muhtaç olan, temel ihtiyaçlarının giderilmesinde ve sosyal sorunlarının
çözümlenmesinde iktisadî ve sosyo – kültürel alanda değişik vasıtalar, yöntemler,
örgütlenme ve düşünme biçimleri ortaya koyan insan topluluğu.
Toplum Kalkınması : Ekonomik ve kültürel gelişmeyi sağlamak üzere bir bölgeyi
kapsayan çalışmaların tümüdür. Toplum Kalkınması, yerel toplulukların, ekonomik,
toplumsal ve kültürel sorunlarını çözmek üzere giriştikleri gönüllü çabaların devletin
olanaklarıyla desteklenmesi ilkesine dayanan bir yöntem olup, halkın gönüllü
teşkilatlanması ve idare ile işbirliği yapması, belli alanlardaki bir takım faaliyetlere
gönüllü katılması ilkelerine dayanmaktadır.
Toplumsal Dayanışma : Bir toplumsal grubun ya da toplumun üretim yapısı,
kurumları ve değerlerinin birbiriyle tutarlı olması durumu.
Toplumsal Değişme : Bir grubun, organizasyonun, topluluğun ya da toplumun bir
biçimden diğer bir biçime geçiş süreci.
Toplumsal Hareketlilik : Mobilite. İnsanların farklı toplumsal düzeylerdeki veya
mevkilerdeki hareketi.
Toplumsal İlerleme : İnsanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin artması,
bilimin, kültürel öğelerin toplumda yaygın olarak dağılması, bireysel özgürlüğün
genişlemesi süreci.
Toplumsal Tabaka : Katman, kat. Bir toplumsal sistem içinde makam, şöhret,
meslek, statü vb. bakımdan ayrılan topluluklardan her biri.
Toplumsallaşma : Toplumun yeni üyelerine o toplumda var olan yerleşmiş,
görenek, değer, tutum ve davranışların ne olduğu ve bunlara uyum sağlama ve
öğrenmenin yolları.
Topografya : Yer yüzeyinin fiziksel biçimi.
Toprak Çökmesi : Yer yüzeyinin çeşitli nedenlerle, özellikle kömür, tuz, altın su
ya da petrol gibi maddelerin çıkarılması işlemleri sonucunda aşağı doğru göçmesi.
Toprak Erozyonu : Toprak parçacıklarının havanın etkisi ile değişip ufalanması ve
sonra da rüzgar ve su tarafından taşınması doğal süreci.
79
Toprak Islahı : Barajlar, kanallar ve pompalama sistemleri inşa ederek toprağın
tarım ve geliştirme amacıyla kullanılabilecek biçimde değiştirilmesi.
Toprak Kayması : Yerçekimi etkisiyle, kaya ve toprak parçalarının yavaş yavaş
yada yüksek bir hızla aşağı doğru hareketi.
Toprak Korunması : Erozyonda ötürü toprağın bozulmasını, toprağın denge
kaybını yada bitkilerin aldığı besin maddelerinin kaybını asgariye indirmek amacıyla
uygulanan toprak kullanımı yönetimi.
Toprak Kullanım Araştırması : Belli bir alanda toprağın kullanım biçimlerinin
envanterinin çıkarılması. Bu çalışma, genellikle açıklamalı harita olarak ve istatistik
verilerle özetlenir.
Toprak Kullanım Haritası : Bir coğrafi bölgedeki toprak kullanım durumunu,
siyasi sınırları, ulaşım ağını ve yöredeki su oluşumlarını da içerecek biçimde gösteren
harita.
Toprak Kullanım Planı : Toprağın, kamusal ve özel imar çalışmalarında dahil
olmak üzere nasıl kullanılacağı konusundaki resmi öneri.
Toprak Kullanımı : Toprağın sanayi, konut, dinlenme ya da diğer amaçlara tahsis
ediliş biçimleri.
Toprak Örtüsü : Rüzgar ve suyun yol açtığı toprak erozyonunu azaltmak amacıyla
yetiştirilen bitkiler.
Toprak Yönetimi : Mevcut nüfusun ve gelecek kuşakların ihtiyaçları ve doğal
çevrenin korunması bakımından azami uzun vadeli yararı sağlamak amacıyla toprağın
geliştirilmesini ve korunmasını amaçlayan yönetim.
Tören Giderleri : Maddelerde belirtilen giderlerdir. a) Resmi ve dini bayramlar ile
anma günleri. b) Beldenin kurtuluş günleri. c) Festival ve fuarlar. d) Beldenin sosyal,
ekonomik ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunacak temel atma ve açılış günleri. e)
Milli mücadeleye ait önemli günler. Maddelerde belirtilen giderler dışında kalan ve
yapılması Belde için gerekli olan veya mahalli örf, adet ve sosyal yaşantı için de gerekli
sayılan etkinlik ve törenler için (nişan, nikah, ölüm gibi) harcama yapılabilir.
Trafolar : Yüksek elektrik gerilimini hizmet edeceği amaca uygun olarak
düzenleyen tesislerdir.
Trampa : Bir malın başka bir malla veya bir hakkın başka bir hakla değiştirilmesini
konu alan sözleşme.
Tranşe : Alt yapı tesislerinin içine yerleştirildiği ve üstünün usulüne göre
kapatılarak eski haline getirilmesi gereken her türlü hendek ve çukur kazısı.
Tranşe Ruhsatı: İlgili kurumca verilen tranşe izni.
Tretuvar : Kenarlık.
TSE Belgesi (Türk Standartlarına Uygunluk Belgesi) : Türk Standartları
Enstitüsü (TSE) ve marka almak isteyen firma arasında akdedilen sözleşme ile TSE
markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSE markası
kullanılacak malların; ticari markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten belge.
80
TSEK Markası (Kalite Uygunluk Markası) : TSEK markası, üzerine veya
ambalajına konulduğu malların henüz Türk Standardı olmadığından ilgili uluslararası
veya diğer ülkelerin standartlarına veya TSE tarafından kabul edilen teknik özelliklere
uygun olarak imal edilip, piyasaya arz edildiklerini ifade eder.
TUS Belgesi : Mühendis – Mimar Odaları Birliği-Harita ve Kadastro Mühendisleri
Odası tarafından her bir ruhsat için verilen tescil belgesi.
TUS (Teknik Uygulama Sorumlusu) : Ruhsat eki projelerin uygulanmasında
Harita ve Kadastro Mühendislik Hizmetlerini üreten ve sorumluluğunu alan Serbest
Harita ve Kadastro Mühendislik Müşavirlik Bürosu.
Tusunami : Odağı deniz dibinde olan, derin depremlerden sonra, oluşan dev
dalgalara verilen addır.
Tutanak : Herhangi bir olayın ortaya çıkışını, sonucunu olay anında ya da olaydan
hemen sonrasında olanları anlatmak için yazılan yazılar.
Tutumluluk : Uygun kalite göz önünde bulundurulmak kaydıyla, bir faaliyet
gerçekleştirilmesinde kullanılan kaynakların maliyetinin asgariye indirilmesi.
Tutumluluk, tasarrufu, israfın önenmesini gerektiren bir kavram olmakla beraber,
verimlilikten ayrı düşünülemez. Çünkü, verimlilik, aynı kaynaktan elde edilen çıktının
daha fazla olması veya aynı çıktıyı daha az kaynak kullanmak suretiyle elde etmek
olduğuna göre, kaynakların maliyetinin asgariye indirilmesini gerektirmektedir.
Tutumluluk, mutlak anlamda kaynak kullanımının asgariye indirilmesi değildir.
Tanımdan da anlaşılacağı üzere uygun kalite düzeyini gerçekleştirmek şartıyla kaynak
kullanımının en aza indirilmesi anlamında bir kavramdır.
Tüketim: Mal ve hizmetlerin istek ve ihtiyaçları gidermek üzere kullanılması.
Tüketim Toplumu: Bir işe yarasın yaramasın, bir ihtiyacı karşılasın karşılamasın,
üretimin asıl olarak satmak ve kâr etmek için yapıldığı, üretimde niteliğin ve
rasyonelliğin göz ardı edilerek, reklâmcılık yoluyla bireylerin moda, heves ve
alışkanlıkların baskısı altına alınarak “tüketmeyi istemeye” yöneltildiği toplum.
Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi: Kanun ve tüzüklerin emrettiği diğer ilanlar ve
mahkemeler, resmi daireler ve kamu tüzel kişileri tarafından ticaret işleriyle ilgili olarak
verilen ilanlar ve iflas memuru tarafından hazırlanan iflas ve konkordatoya ait kazai
kararları yayınlayan gazete.
Tüzel Kişi: Gerçek kişi olan insanlar gibi maddi bir varlığı olmamasına rağmen
hukukun kişi saydığı kurum, kuruluş ve müesseselere tüzel kişi (hükmi şahıs) denir.
Tüzel kişiler; Kamu Tüzel Kişileri ve Özel Hukuk Tüzel Kişileri olmak üzere ikiye ayrılır.
Örneğin; Kamu Tüzel Kişisi : Devlet, Belediyeler, Köy, D.S.İ gibi kuruluşlar. Özel
Hukuk Tüzel Kişisi: Şirketler, kooperatifler, vakıflar, dernekler, sendikalar, siyasi partiler
gibi kuruluşlar.
Tüzük: Bir kanunun uygulamasını göstermek veya kanunun emrettiği işleri
belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak şartıyla ve Danıştay’ın incelemesinden
geçirtilerek Bakanlar Kurulu tarafından çıkartılan yazılı hukuk kuralları.
UKOME: Ulaşım Koordinasyon Merkezi. Raylı raysız her türlü kara ve deniz
taşımacılığı hizmetlerini etkili bir koordinasyon içinde ve süratle verimli sonuca
81
ulaştırmak amacıyla; Metropoliten alan nazım plan çerçevesinde, arazi kullanım ve
ulaşım planlama çalışmalarıyla, Büyükşehir Belediyesi'nce hazırlanan veya hazırlatılan
etüd ve planları da inceleyerek, Büyükşehir ulaşım planını yapar, yaptırır, uygular ve
uygulatır.
Umran: Bayındır.
Umuma Açık Yer: Açılmasına ve faaliyette bulunmasına kolluğun soruşturması
üzerine mahallin en büyük mülki amiri tarafından izin verilen ve belli şartlara uymak
kaydı ile herkesin girebileceği istirahat ve eğlence yeri.
Umuma Mahsus Yer: Hiç bir kayıt ve şarta bağlı olmaksızın herkesin
faydalanmasına açık parklar, meydanlar, piknik alanları ve yollar gibi yerler.
Umumi Bina: Kamu hizmeti için kullanılan resmi binalarla ibadet yerleri, özel
eğitim, özel sağlık tesisleri, sinema, tiyatro, opera, müze, kütüphane, konferans salonu
gibi kültürel binalar ile gazino, düğün salonu gibi eğlence yapıları, otel, özel yurt, işhanı,
büro, pasaj, çarşı gibi ticari yapılar, spor tesisleri, genel otopark ve buna benzer umuma
ait binalar.
Umumi Hizmet Alanları : Meydan, park, yeşil alan, çocuk bahçesi, yol, otopark,
pazaryeri, açık oyun ve spor alanları gibi kullanımlar için ayrılan kamunun ve toplumun
ortak kullanımına yönelik tescile tabi olmayan alanlar.
Umumi Hizmetlere Ayrılan Miktar : Bir düzenleme sahasında yol, meydan, park,
genel otopark, yeşil saha gibi umumi hizmetlere ayrılan ve tescile tâbi olmayan alanlar ile
cami, karakol yerleri ve ilgili tesisler için ayrılan alanların tümü.
Uyarma Cezası : Görevinde ve davranışlarında daha dikkatli olması gerektiğinin
memura yazılı olarak bildirilmesi.
Uydu Kent : Ana kente bağlantılı olarak kurulan ve onun yükünü azaltmak
amacıyla çevresinde oluşturulan yerleşim yeri.
Uygulama İmar Planı : Tasdikli halihazır haritalar üzerine varsa kadastral durumu
işlenmiş olarak nazım imar planı esaslarına göre çizilen ve çeşitli bölgelerin yapı
adalarını, bunların yoğunluk ve düzenini, yolları ve uygulama için gerekli imar uygulama
programlarına esas olacak uygulama etaplarını ve diğer bilgileri ayrıntıları ile gösteren
plan.
Uygulama Krokisi : Ada veya parsellerin zeminde belirtilmesi amacıyla, paftası
üzerinden alınan ölçüleri yazılarak düzenlenen kroki.
Uygulama Sınırı : Parselasyon haritasında düzenlenecek imar adalarını çevreleyen
yol, meydan, otopark, yeşil alan vb. kamu hizmetlerine ayrılan alanların eksenlerinden
geçen kapalı sınıra; uygulama sınırı, bu sınırın çevrelediği alana da uygulama alanı denir.
Uygunluk Denetimi : Kamu idarelerinin gelir, gider, mal ile diğer hesap ve
işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğunun incelenmesini
içeren denetimi.
Ücret : Görülen bir hizmet karşılığı verilen bedel.
82
Ücret Dışı Ödemeler (Yan – Ek Ödemeler) : Ücret haddinin üzerinde yapılan ve
ücret gelirini artıran ek ödemeler.
Ücrete Tabi İşler : Belediye Gelirleri Kanununa göre; belediyelerin söz konusu
Kanunda, harç veya katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı olarak
ifa edecekleri her türlü hizmet için, belediye meclislerince düzenlenecek tarifelere göre
aldıkları ücret.
Üçüncü Sınıf Gayri Sıhhi Müesseseler : Meskenlerin ve insanların ikametine
mahsus diğer yerlerin yakınında kurulabilmekle beraber, sıhhi denetim altında tutulması
gereken tesisleri.
Ülke Mekansal Politika Planı : Kalkınma planlarıyla uyumlu olarak, gerekli genel
ve kısa, orta ve uzun vadeli ulusal politikaları ve bölgesel gelişme politikalarını,
hedefleri, ilkeleri, stratejileri ve uygulama araçlarını belirleyen; uygulama programlarına
sahip, kapsamlı rapor ve eklerinden oluşan plandır.
Üniter Devlet : Siyasal yönden merkeziyetçiliği benimseyen, tek yasama ve tek
yargı sistemi olan, yürütmeye ilişkin yetkilerini de yerel yönetimlerle paylaşan devlet.
Üst Hakkı : Medeni Kanunun 653. maddesinde İrtifak Hakkı, 751. maddesinde de
Üst Hakkı olarak düzenlenmiştir. Buna göre malik, üçüncü kişiye gayrimenkulün altında
veya üstünde yapı yapmak veya mevcut bir yapıyı muhafaza etmek yetkisini veren haktır.
Üst Yapı : Siyasal ideolojiler, dinsel inançlar, çeşitli değer yargıları ile birlikte
siyasal, toplumsal, kültürel ve hukuksal kurumların bulunduğu yapı.
Üst Yönetici : 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi Ve Kontrol Kanunu’nun 11.
Maddesine Göre Üst Yöneticiler; İl Özel İdarelerinde Vali, Belediyelerde Belediye
Başkanı, Bağlı Kuruluşlarda (İETT, ASKİ, EGO gibi) Genel Müdür, Birliklerde ise Birlik
Başkanları.
Ücret : Görülen bir hizmet karşılığı verilen bedel.
Ücret Dışı Ödemeler (Yan – Ek Ödemeler) : Ücret haddinin üzerinde yapılan ve
ücret gelirini artıran ek ödemeler.
Ücrete Tabi İşler : Belediye Gelirleri Kanununa göre; belediyelerin söz konusu
Kanunda, harç veya katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı olarak
ifa edecekleri her türlü hizmet için, belediye meclislerince düzenlenecek tarifelere göre
aldıkları ücret.
Üçüncü Sınıf Gayri Sıhhi Müesseseler : Meskenlerin ve insanların ikametine
mahsus diğer yerlerin yakınında kurulabilmekle beraber, sıhhi denetim altında tutulması
gereken tesisleri.
Ülke Mekansal Politika Planı : Kalkınma planlarıyla uyumlu olarak, gerekli genel
ve kısa, orta ve uzun vadeli ulusal politikaları ve bölgesel gelişme politikalarını,
hedefleri, ilkeleri, stratejileri ve uygulama araçlarını belirleyen; uygulama programlarına
sahip, kapsamlı rapor ve eklerinden oluşan plandır.
Üniter Devlet : Siyasal yönden merkeziyetçiliği benimseyen, tek yasama ve tek
yargı sistemi olan, yürütmeye ilişkin yetkilerini de yerel yönetimlerle paylaşan devlet.
83
Üst Hakkı : Medeni Kanunun 653. maddesinde İrtifak Hakkı, 751. maddesinde de
Üst Hakkı olarak düzenlenmiştir. Buna göre malik, üçüncü kişiye gayrimenkulün altında
veya üstünde yapı yapmak veya mevcut bir yapıyı muhafaza etmek yetkisini veren haktır.
Üst Yapı : Siyasal ideolojiler, dinsel inançlar, çeşitli değer yargıları ile birlikte
siyasal, toplumsal, kültürel ve hukuksal kurumların bulunduğu yapı.
Üst Yönetici : 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi Ve Kontrol Kanunu’nun 11.
Maddesine Göre Üst Yöneticiler; İl Özel İdarelerinde Vali, Belediyelerde Belediye
Başkanı, Bağlı Kuruluşlarda (İETT, ASKİ, EGO gibi) Genel Müdür, Birliklerde ise Birlik
Başkanları.
Vakfiye : Mazbut ve Mülhak Vakıflar ile Cemaat ve Esnaf Vakıflarının
malvarlığını, vakıf şartlarını ve vakfedenin isteklerini içeren belgeler.
Vakıf Senedi : Türk Kanunu Medenisi ile Türk Medeni Kanununa göre kurulan
vakıfların, malvarlığını ve vakıf şartlarını içeren belge.
Vakıflar Meclisi : Vakıflar Kurumunun en üst karar organı.
Vali : Bir ilde devleti temsil eden en yetkili yönetim görevlisidir. Atama ile iş
başına getirilir. İl Özel İdaresi Kanunu ve diğer kanunlarla İl Özel İdaresine verilen
görevleri, İl Genel Meclisinin kararı gereğince ve Özel İdare Müdürlüğü teşkilatı ile
yürütür. Merkezi idareye ait il kuruluşlarını da özel idare hizmetlerinde kullanabilir.
Varaka : Belge; yazılı kağıt.
Vatandaşlık : Gerçek kişileri devlete bağlayan siyasal ve hukuksal bağ.
Vatandaş Odaklılık : Belediye hizmetlerinin planlanması, uygulanması ve
sunumunda halkın beklenti ve taleplerinin dikkate alınması demektir.
Vazıyed Etme : Bir şeye veya bir işe el koyma.
Vaziyet Planı : Yapılacak yapının parsel içindeki durumunu gösteren bir plandır.
Yapının parsel sınırlarına olan mesafeleri ile arazi üzerindeki dış ebatlarını ve yapının
yüksekliğini rakamlarla belirleyen, binanın kot aldığı röperli ve bu röpere göre bina
köşelerine ait katları, yine rakamlarla gösteren imar planında yerinin tespitine yarayacak
olan imar ve kadastro, pafta, ada ve parsel numaraları ihtiva eden, ölçekleri 1/200, 1/500,
1/1.000 olabilen planlar.
Vergi : Kaynağı milli gelir olup, devletin, kamu harcamalarını karşılamak üzere
kişilerden hükümranlık gücüne dayanarak ve ödeme güçlerine göre tek taraflı, nihaî ve
mecburî olarak aldığı para.
Verimlilik : Genel olarak verimlilik, elde edilen çıktının (mal, hizmet) üretime
giren girdi veya girdilere (emek, sermaye, materyal, enerji, teknoloji gibi üretken güçlere)
matematiksel oranıdır. Bir başka ifade ile Verimlilik, esas itibarıyla, yapılan faaliyetin
girdi ve çıktılarının sayısal olarak ölçülebildiği bir kavramdır. Bir faaliyetin verimli
sayılabilmesi için; 1) Aynı girdi ile daha fazla çıktı sağlanması. 2) Aynı çıktının daha az
girdi ile elde edilmesi. 3) Çıktının, girdi artışından daha yüksek düzeyde artırılmasını
gerektirir.
84
Vesayet : Osmanlıca bir kelime olup, küçüklerin ve haciz altındakilerin korunması
ve himayesidir.
Vesayet Denetimi : Yerel yönetimlerin kendileri dışında yer alan başka idari
kuruluşlar tarafından denetlenmesi.
Vilayet Hususi İdareleri : İl Özel İdareleri.
Vizite : Gelir, Kazanç, İrat, Kazanım.
Vizyon : Var olan gerçekler ile gelecekte beklenen koşulları birleştirerek, işletme
için arzu edilen geleceğin yazılı ifadesi.
Volkanik Deprem : Volkanların faaliyete geçmesi sonucu oluşan depremlerdir.
Yerin derinliklerinde ergimiş maddenin yeryüzüne çıkışı sırasındaki fiziksel ve kimyasal
olaylar sonucunda oluşan gazların yapmış oldukları patlamalarla meydana gelir. Bu tür
depremler, yanardağlarla ilgili olduklarından yereldir ve çok büyük kayıplara neden
olmaz. Japonya ve İtalya'da oluşan depremlerin bir kısmı bu gruba girmektedir.
Türkiye'de aktif yanardağ olmadığı için bu tip depremler olmamaktadır.
Web Sayfası : Web sitesi içinde yer alan ekranların her birine verilen addır.
Web Sitesi : Herhangi bir organizasyon ya da birey tarafından yaratılan internet
üzerindeki sayfaların hepsine verilen addır.
www : Bir ağ ortamında bilgilerin depolanması, biçimlendirilmesi, gösterilmesi ve
geri çağırılması için evrensel olarak kabul edilmiş standartlardan oluşmuş bir sistem.
Yaklaşık Maliyet : Mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan
önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere
yaklaşık maliyet belirlenir ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterilmesi.
Yangın Sigorta Vergisi : Belediye Gelirleri Kanunu’na göre Belediye sınırları ve
mücavir alanlar içindeki menkul ve gayrimenkul mallar için yapılan yangın sigortaları
dolayısıyla alınan primlerden alınan vergi.
Yap – İşlet – Devret : Yatırım modelidir. Yatırım özel şirketin bulduğu
kaynaklarla yapılır, özel şirket masraflarını çıkarmak için tesisi bir süre işletir ve sürenin
sonunda kamuya devreder.
Yapı : Karada ve suda, daimi veya muvakkat, resmi ve hususi yeraltı ve yerüstü
inşaatı ile bunların ilave, değişiklik ve tamirlerini içine alan sabit ve müteharrik tesisler.
Yapı Denetim Defteri : İlgili belediyesi ve ilgili meslek odaları tarafından
onaylanan ve denetlenebilen, fenni mesuller tarafından yapı denetimlerindeki tespitlerin
yazıldığı, şantiyede bulundurulması zorunlu defter.
Yapı Denetim Kuruluşu : Bakanlıktan aldığı izin belgesi ile münhasıran yapı
denetimi görevini yapan, ortaklarının tamamı mimar ve mühendislerden oluşan tüzel
kişiliğe sahip kuruluşlar.
Yapı İnşaat Alanı : Işıklıklar hariç, bodrum kat, asma kat, çatı arasında yer alan
mekanlar ve ortak alanlar dahil yapının inşa edilen tüm katlarının toplam alanı.
Yapı Kullanma İzni Harcı : Yapı kullanma izni karşılığı alınan harç.
85
Yapı Malikinin Sorumluluğu : Bir binanın veya diğer yapı eseri malikinin,
bunların çürük yapılmasından veya korunmasındaki kusurundan dolayı sorumlu
tutulması.
Yapı Yaklaşma Sınırı : Planda ve yönetmelikte belirtilmiş olan yapının komşu
parsellere en fazla yaklaşabileceği sınır.
Yargıtay : Adliye mahkemelerinden verilen karar ve hükümlerin son inceleme
makamı olup, kanun ile belirlenen bazı davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak
bakan bir yüksek yargı organı.
Yasa : Kanunname, Mevzuat.
Yaşlı Hizmetleri : Sosyal hizmetler kapsamında, yaşlı insanların saadeti ve huzuru
için, gerek kurumsal, gerek eve yönelik olarak yapılan sistemli ve örgütlü çalışmaların
bütünü.
Yatay İletişim : Farklı bölümlerde ancak aynı örgütsel düzeylerdeki kişiler ve
birimler arasında, işle ya da kişisel konularla ilgili olarak kurulan iletişim.
Yaylak : Çiftçilerin hayvanları ile birlikte yaz mevsimini geçirmeleri, hayvanlarını
otlatmaları ve otundan yararlanmaları için tahsis edilen veya kadimden beri bu amaçla
kullanılan yer.
Yedek Ödenek : Bütçe kanunlarında (kararnamelerinde) belirtilecek hizmet ve
amaçlar için genel ve katma bütçelere gerektiğinde aktarma yapılmak üzere Maliye
Bakanlığı bütçesinin ilgili tertiplerinde bulunan ödenek.
Yeni Arazi Teşekkülü : Kimsenin mülkiyetinde olmayan yerlerde birikme, dolma,
kayma ya da kamunun malı olan akarsuların yatak veya seviyelerinin değişmesi gibi
olaylarla oluşan toprak parçası.
Yeniden Değerleme : 1) Vergi matrahının hesaplanmasıyla ilgili ekonomik
kıymetlerin takdir ve tespiti; paranın değer kaybı göz önüne alınarak, bilançolardaki
stoklar, sabit varlıklar gibi kalemlerde düzeltmeler yapılması. 2) Paranın satın alma
gücünün düşmesi nedeniyle maddi duran varlıkların cari para birimi veya buna yakın bir
değerle değerlenerek bugünkü değerine yakın bir değerle gösterilmesi.
Yeniden Yapılanma : Re-Organizasyon. Kurumun, yönetim anlayışının, mevcut
örgüt düzeninin, çalışma usullerinin, iletişim ağının, kurum amaçları doğrultusunda
yeniden düzenlenmesidir.
Yenilenebilir Doğal Kaynak : Kendini doğal biçimde yenileyen ya da insan
müdahalesiyle yenilenebilen, ağaç, hava, su gibi doğal kaynaklar.
Yenilenebilir Enerji Kaynakları : Enerjisi, rüzgar enerjisi, jeotermal enerji, su
enerjisi, biokitle enerjisi, gelgit enerjisi ve üretici nükleer enerji reaktörleri gibi
kendiliğinden yenilenebilir, kullanmakla eksilmeyen enerji kaynakları.
Yer Altı Su Düzeyi : Taban yatağında biriken yer altı suyunun düzeyi.
Yer Altı Suyu : Yerüstü (yüzey) su kaynaklarından sızıntı ya da yağmur yoluyla
yenilenen, yer yüzeyinin altındaki su oluşumları.
86
Yer Altı Suyu Kirliliği : Yer altı suyu kirliliğinin başlıca kaynakları lağım suyu
tesisatı, lağım çukurları vb. ile kıyı bölgelerinde tuzlu su sızıntılarıdır.
Yer Altı Suyu Zenginleşmesi : Yağış suyu veya yüzey sularının sızma yoluyla yer
altı sularını çoğaltması.
Yer Seçimi ve Tesis Kurma İzni : Tesis yeri ile projeleri ve diğer belgelerin uygun
görülmesi durumunda tesis yerinin ve kurulmasının uygun olduğuna dair yetkili makamın
yazılı izni.
Yerel Gündem 21 : 1992 yılında Rio de Janerio’da yapılan ve “Dünya Zirvesi”
olarak adlandırılan ve Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansının bir ürünü
olan “Gündem 21”; yönetişim anlayışının yerele taşınmasında önemli bir gelişme olarak
ortaya çıkmıştır. Yönetişim modelinin temel taşlarını uluslar arası düzlemde yerleştiren
Gündem 21, esas olarak “Sürdürülebilir Kalkınma” kavramının yaşama geçirilmesine
yönelik bir eylem planı olarak tasarlanmıştır. Esas olarak Gündem 21, sürdürülebilir
kalkınma hedefini gösterirken, bu hedefe ulaşmanın tek yolu olarak “Küresel Ortaklık”
kavramını gündeme getirmektedir. Bu kavram ile birlikte tüm dünyada, merkezi ve
hiyerarşik yönetim anlayışının yerini yönetişim almaktadır. Bu yeni yaklaşım
kapsamında, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları ve diğer yerel aktörler, uluslar
arası topluluk ve merkezi yönetimler tarafından “ortaklar” olarak görülmeye başlanmıştır.
Birleşmiş Milletler tarafından, Sürdürülebilir Kalkınma Çerçevesinde uygulama programı
olarak ortaya konan Gündem 21 konseptinin kapsamında, “Yerel Gündem 21” programı
geliştirilmiştir.
Yerel Kalkınma : Yerel toplulukların ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal alanda
gelişim için kendi güçlerini birleştirmeleri ve merkezi ve yerel kamu idarelerinin de bu
harekete destek olmasıdır. Yerel Kalkınma, Fiziksel Kalkınma, Sosyal Kalkınma,
Kültürel Kalkınma, Ekonomik Kalkınma, ve Siyasal Kalkınma olmak üzere beş temel
alanda söz konusudur.
Yerel Özerklik : Yerel yönetim ve topluluğuna devletin müdahalesi olmadan, yerel
topluluğun, kendi özgür iradeleri ile seçtikleri bağımsız organlarca, yasalarca belirlenmiş
bazı yerel görev ve yetkiler bakımından kendi kendilerini idare etmeleridir. Avrupa Yerel
Yönetimler Özerklik Şartının 3. maddesi, özerk yerel yönetim kavramını ‘yerel otoriteye
kanunlarla belirlenen sınırlar çerçevesinde, kamu işlerinin önemli bir bölümünü kendi
sorumlulukları altında ve mahalli nüfusun çıkarları doğrultusunda düzenleme ve yönetme
hakkı ve imkanı tanınması’ biçiminde tanımlamaktadır.
Yerel Yönetim : Mahalli Yönetim olarak da adlandırılan yerel yönetimler kavramı,
yerinden yönetim ilkesine göre kurulan ve işleyen yönetsel kuruluşları ve yönetim
birimlerini anlatmak için kullanılmaktadır. Yerel yönetimler, yöre halkının ihtiyaçlarını
etkin bir şekilde karşılamak üzere, yerel topluluğa kamu hizmeti sağlayan ve yerel halkın
kendi seçtiği organlarca yönetilen, yönetsel, siyasal ve toplumsal bir kurumdur. Bir başka
ifade ile Adem-i Merkeziyet olarak da bilinen yerel yönetimler, “Devlet sınırları içinde
yerleşmiş irili ufaklı insan topluluklarının (köy, kasaba, kent, vb) ortak ve yerel nitelikli
ihtiyaçlarını karşılamak maksadıyla belli bir hukuk düzeni içinde oluşturulmuş anayasal
kurumlardır.”
87
Yerindelik Denetimi : Yerindelik denetimi, kamu hizmetinin, kamu yararı
gözetilerek etkili ve verimli sunulması hakkında denetim.
Yerinden Yönetim: Sözcük anlamı; bir hizmetin yürütüldüğü ya da işin yapıldığı
yerde yönetilmesini ifade eden yerinden yönetim terimi, aynı zamanda merkezi
yönetimin sakıncalarını gideren ve onu tamamlayıcı bir yönetim biçimini ifade eder.
Yerinden yönetim, kamu hizmetlerinin yönetiminin, merkezden yönetimden ayrı özerk
kamu hukuku tüzel kişilerine verilmesidir. Yerinden yönetim, siyasi ve idari olmak üzere
iki ayrı türde uygulanmaktadır.
Yerindenlik: Bkz: Hizmette Vatandaşa Yakınlık.
Yerleşik Alan: Belediye ve mücavir alan sınırları içindeki imar plânı bulunmayan
mevcut yerleşmelerin (mahalle, köy ve mezralar) müstakbel gelişme alanlarını içine alan
ve sınırları Belediye Meclislerince karara bağlanan alanlar.
Yerleşme Alanı: İmar Plan sınırları içindeki yerleşik ve gelişme alanlarının
tümüdür. Diğer bir değimle, imar planlarının kapladığı alandır.
Yerleşme Alanı Dışı Alan: Her ölçekteki imar planı sınırı, yerleşik alan sınırı,
belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan köy ve mezraların, yerleşik alanı ve
civarlarının dışında kalan alanlardır.
Yerüstü Suyu: Okyanuslarda dahil, yeryüzündeki bütün suları tanımlamakta
kullanılan geniş kapsamlı terim. Dar anlamıyla ise akarsu yataklarında bulunan suyu
ifade eder.
Yeşil Alanlar: Toplumun yararlanması için ayrılan oyun bahçesi, çocuk bahçesi,
dinlenme, gezinti, piknik, eğlence ve kıyı alanları toplamıdır. Metropol ölçekteki fuar,
botanik ve hayvan bahçeleri ile bölgesel parklar bu alanlar kapsamındadır.
Yeşil Kart: Hiçbir sosyal güvenlik kurumunun güvencesi altında olmayan,
Türkiye'de ikamet eden ve fakir durumunda olan Türk vatandaşlarına, talep üzerine
valilik veya kaymakamlık tarafından verilen bir sağlık karnesi.
Yetki: 1) Başkalarını amaçlara doğru yönlendirmek ve onlara iş yaptırabilmek için
yöneticinin sahip olduğu hak. 2) Tanımlanmış bir alan içinde karar verme, harekete
geçirme ve zorunlu tutma hakkı.
Yetki Devri: 1) Bir makam veya organın sahip olduğu yetkileri başka bir makam
veya organa devretmesi. 2) Örgütteki kişilerin kendilerine verilen özel görevleri
başarmaları için yetkiyle desteklenmeleri süreci.
Yetki Genişliği: Tevsi-i mezuniyet. Tamamen genel idare ile sınırlı olan, yerel
yönetim alanına hiçbir şekilde girmeyen ve ilde yalnızca valilere tanınmış yetki. Yani
vali kimi durumlarda merkeze sormadan yetki kullanabilir, karar alabilir.
Yıkıntı Atıkları: Konut, bina, köprü, yol ve benzeri alt ve üst yapıların tamiratı,
tadilatı, yenilenmesi, yıkımı veya doğal bir afet sonucunda ortaya çıkan atıklar.
Yıkma Ruhsatı: Bir yapıyı yıkmak için ilgili belediyeden özel olarak alınan izin;
yıkma izni.
88
Yıllık izin: Bir yıllık çalışma döneminde personelin, hak kazandığı, ücretli
dinlenme süresi.
Yoksulluk Sınırı: En düşük düzeyde ancak biyolojik ihtiyaçları karşılayabilecek
gelir sınırı.
Yol Harcamalarına Katılma Payı: Belediye Gelirleri Kanununa göre, belediyelerce
veya belediyelere bağlı müesseselerce, kanunda belirtilen şekilde inşa, tamir ve
genişletilmeye tabi tutulan yolların iki tarafında bulunan veya alınan bedel.
Yol İstikamet Planı: Sadece bir veya birkaç ana yolu ve bu yolların iki tarafı için
mevzi olarak hazırlanmış imar planı.
Yolcu İndirme – Bindirme Yerleri (Durak): Kamu hizmeti yapan yolcu
taşıtlarının yolcu veya hizmetlilerini indirip bindirmeleri için durakladıkları yerler.
Yoldan İhdas: İmar planı uygulaması sırasında yolun kapanması nedeni ile oluşan
taşınmaz malın, düzenlenecek haritaya göre yoldan ayrılarak bir parsel numarası altında
ilgisine göre belediye, köy, Karayolları Genel Müdürlüğü veya Hazine adına tapuya
tescili işlemi.
Yolluk (Harcırah): Devlet memurlarının yurtiçinde ya da yurtdışında bir göreve
atanmaları, yer değiştirmeleri, geçici bir göreve gönderilmeleri durumunda, yeni ya da
geçici görev yerlerine gidebilmeleri ve geçici görevi yürütebilmeleri için ödenen para.
Yosun Patlaması: Su kaynaklarının çeşitli atıklar ve akıntılar yoluyla besleyiciler,
özellikle nitratlar ve fosfatlar yönünden zenginleşmesi sonucu içlerindeki su yosunlarının
hızla serpilip gelişmesi.
Yönetişim: İyi yönetişim, good governance. Açık ve öngörülebilir bir karar alma
sürecinin; profesyonel bir bürokratik yönetimin; eylem ve işlemlerinden sorumlu bir
hükümetin; ve kamusal sürece aktif bir şekilde katılımda bulunan sivil toplum ve
hukukun üstünlüğünün geçerli olduğu bir düzen.
Yönetmelik: Devlet örgütü içinde bulunan çeşitli kurum ve kuruluşların daha çok
kendi iç bünyelerini, kendi alanlarını ilgilendiren ve kendi çalışma yöntemlerini
düzenleyen kurallar bütünü.
Yöntem: Nasıl sorusuna cevap veren ve bir amaca göre hazırlanmış araştırma planı.
Yüce Divan: Anayasa Mahkemesi.
Yüksek Hakem Kurulu: Grevin yasak olduğu işyeri ve işletmelerdeki toplu
sözleşme görüşmelerinden belirli bir zaman içinde anlaşma sağlanmaması üzerine, toplu
sözleşmenin imzalanmasına mutlak anlamda yetkili kuruldur.
Yüksek Katlı Bina: 10 kat veya daha yüksek katlı bina.
Zabıt: Tutanak.
Zabıt Defteri: Eski hukukta, tapu sicili gibi kullanılan defter.
Zabıta: Kolluk. Kolluk terimi; kollamak kelimesinden türetilmiştir. Zabıta, zaptiye,
inzibat hep aynı kökten türetilmiş birer isimdir. Kolluk, kollama görevini yapan kuruluşa,
bazen de o kuruluş adına hareket eden kişiye ad olmaktadır. Genel olarak, kamu düzenini
koruma, kollama, suç ve suçluları tespit etme, yakalama ve bu amaçla ilgili kurum ve
89
kuruluşlara yardımcı olma görevlerine kolluk (zabıta) görevleri denilmektedir. Bu genel
tanım esas alındığında Kolluk (zabıta) kavramı, yukarıda sayılan görevleri yapan teşkilat
veya bu teşkilatta çalışan bu amaçla görevlendirilmiş görevliler için kullanılmaktadır.
Kolluk, bir yandan kamu düzenini sağlayan, koruyan yada bozulduğunda eski durumuna
getiren yönetsel etkinlikler, diğer yandan da bu tür etkinlikleri yürüten görevliler
anlamında kullanılır. Kolluğa zabıta veya polis denir. Genel kolluk gücü olarak polis ve
jandarma, özel kolluk gücü olarak da zabıta kavramı kullanılır.
Zabıtname: Tutanak.
Zamanaşımı: Kanunda öngörülen ve belirli koşullar altında geçmekle, bir hakkın
kazanılmasını, kaybedilmesini veya bir yükümlülükten kurtulmayı sağlayan süre.
Zarar: Gelir ile gider arasındaki olumsuz fark.
Zemin Etüd Raporu: Her parsel için ayrı ayrı hazırlanan yerel zemin yapısı , yapı
özellikleri, depremsellik ve yapıma ilişkin tüm sorunları göz önüne alarak inceleyen,
projelendirmeye esas teşkil eden verileri içeren rapor.
Zemin Kat: İmar planı ve yönetmelikte öngörülen kat adedine göre alttaki kattır.
Zeyilname: Daha önce yayınlanmış sözleşme belgeleri üzerinde ekleme, düzeltme
ve açıklama yapmak amacıyla, fiyat teklifi almadan önce çıkarılan ihale belgesi eki.
Zilyetlik: Bir şey üzerinde fiili hakimiyet veya bir eşyayı fiili hakimiyet ve kudret
alanı içinde bulundurma.
Zimmet Suçu: Kamu görevlisinin görevi nedeniyle zilyedliği kendisine
devredilmiş olan veya koruma ve gözetimiyle yükümlü olduğu malı kendisinin veya
başkasının zimmetine geçirmesidir. (TCK, m:24)
Zorunlu Sebeplerle Fazla Çalışma: Gerek bir arıza sırasında, gerek bir arızanın
mümkün görülmesi halinde yahut makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması
gerekli acele işlerde, yahut zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında, işyerinin normal
çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak kaydıyla işçilerin hepsi veya bir kısmına
yaptırılan çalışma.
90