ﻛﺘﺎب اﻟﻌﻮاﻣﻞ
)(Ders Notu
ﻇﻔﺮ أﺳﻦ
آداﭘﺎزاري
٢٠١٦
ِٰ ﺑِﺴ ِﻢ
ﲪ ِﻦ اﻟﱠﺮِﺣﻴ ِﻢ
ٰ ْ اﻪﻠﻟ اﻟﱠﺮ
ّ ْ
ِِ
ِ ْ ﺼ َﻼةُ واﻟ ﱠﺴ َﻼم ﻋﻠَﯽ ُﳏ ﱠﻤ ٍﺪ وآﻟِِﻪ أ
ِ
.ﲔ
َ َﲨَﻌ
َ ب اﻟْ َﻌﺎﻟَﻤ
ِّ اَ ْﳊَ ْﻤ ُﺪ ّٰﻪﻠﻟ َر
َ َ َ ُ َ ﲔ َواﻟ ﱠ
İ’râbı bilmek isteyen herkesin yüz şeyi öğrenmesi gerekir. Bunlar üç bâb olarak aşağıdaki
şemada gösterilmiştir.
اَﻟ َْﻌ َﻮ ِاﻣ ُﻞ
100
اب
ُ اَِْﻹ ْﻋَﺮ
اَﻟْ َﻌﺎ ِﻣ ُﻞ
اَﻟْ َﻤ ْﻌ ُﻤﻮ ُل
10
30
Örnek cümle üzerinde gösterilişi:
اب
ُ اَِْﻹ ْﻋَﺮ
60
ِ اﻟْﺒـﻴ ـ
ﺖ
َْ
اَﻟْ َﻤ ْﻌ ُﻤﻮ ُل
إِﻟَﯽ
ﺐ
َ ذَ َﻫ
اَﻟْ َﻌﺎ ِﻣ ُﻞ
1. ÂMİL
Âmiller, iki kısımdır.
1. Lafzî Âmiller (58)
1. Semâî Âmiller (49)
1. Harf-i Cerler (20)
2. İsmini Nasb, Haberini Raf’ eden Harfler (8)
3. İsmini Raf’, Haberini Nasb eden Harfler (2)
4. Muzârî Fiili Nasb eden Harfler (4)
5. Muzârî Fiili Cezm eden Kelimeler (15)
2. Kıyâsî Âmiller (9)
2. Ma’nevî Âmiller (2)
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
1
1. LAFZÎ ÂMİLLER (58)
1.1. Semâî Âmiller (49)
1.1.1. Harf-i Cerler (20)
Sadece bir ismi cer eden harflerdir. Bunlara “cer harfleri” ve “izafet harfleri” denir.
İlk sekiz tanesi çok kullanılır. Kullanım sıklığına göre sırasıyla şunlardır:
ِ
ب
Hem zamirle, hem Lâfzatullah ile, hem de diğer isimlerle kullanılabilir.
...ile, -e, -a, -ı, -i, -de, -da
1
. َو ﺑِِﻪ َﻷُﺑْـ َﻌﺜَ ﱠﻦ،ﺖ ﺑِـﺎﻟ ٰﻠّـ ِﻪ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
ُ َآﻣْﻨ
Allah Teâlâ’ya iman ettim ve O’na yemin ederim ki, öldükten sonra tekrar diriltileceğim.
Diğer Örnek: Kalemle yazdım.
.ﺖ ﺑِـﺎﻟْ َﻘﻠَِﻢ
ُ َﻛﺘَـْﺒ
-den, -dan
2
ِﻣ ْﻦ
ٍ ْﺖ ِﻣ ْﻦ ُﻛ ِﻞ َذﻧ
.ﺐ
ُ ﺗُـْﺒ
ّ
Bütün günahlardan tevbe ettim.
Diğer Örnek: Evden çıktım.
ِ ﺧﺮﺟﺖ ِﻣﻦ اﻟْﺒـﻴ
.ﺖ
َْ َ ُ ْ َ َ
-e, -a, -ı, -i
إِﻟَﯽ
3
.ﺖ إِﻟَﯽ اﻟ ٰﻠّـ ِﻪ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
ُ ﺗُـْﺒ
Allah Teâlâ’ya tevbe ettim.
Uzaklaşma manası vardır.
-den, -dan
Haramdan men edildim.
Diğer Örnek: Günahlardan uzaklaştım.
4
َﻋ ْﻦ
ِ
.ﺖ َﻋ ِﻦ اﻟْـ َﺤَﺮاِم
ُ ُﻛﻔ ْﻔ
ِ
.ت َﻋ ِﻦ اﻟ ﱡﺬﻧُﻮ ِب
ُ اﺑْـﺘَـ َﻌ ْﺪ
…üzerine, …üzerinde
َﻋﻠَﯽ
5
ٍ ِﺗَـ ِﺠﺐ اﻟﺘـﱠﻮﺑَﺔُ َﻋﻠَﯽ ُﻛ ِﻞ ُﻣ ْﺬﻧ
.ﺐ
ْ ُ
ّ
Her günahkâr üzerine tevbe gerekir.
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
2
… için, (aidiyet)
ِل
6
ِﰲ
7
.أَ�َ ﻋُﺒَـْﻴ ٌﺪ ﻟِٰﻠّـ ِﻪ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
Ben, Allah Teâlâ’nın (O’nun için) küçük bir kuluyum.
-de, -da, … içinde
İtaat eden cennettedir.
… gibi
O’nun gibi hiçbir şey yoktur. (Şûrâ, 42/11)
-e kadar, -a kadar
8
.ٌﺲ َﻛ ِﻤﺜْﻠِ ِﻪ َﺷ ْﻲء
َ ﻟَْﻴ
َﺣﺘﱠﯽ
9
.اﻪﻠﻟَ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ َﺣﺘﱠﯽ اﻟْ َﻤ ْﻮ ِت
ّٰ أ َْﻋﺒُ ُﺪ
Ölünceye kadar Allah Teâlâ’ya kulluk edeceğim.
Nice …, pek az …
Nice Kur’an okuyan vardır ki, Kur’an ona lanet eder.
Hem Lâfzatullah ile hem de diğer isimlerle kullanılabilir.
Allah’a yemin ederim ki, büyük günahları işlemeyeceğim.
Sadece Lâfzatullah ile kullanılır.
Allah’a yemin ederim ki, farzları muhakkak yapacağım.
َك
ِ
.ﻴﻊ ِﰲ اﻟْـ َﺠﻨﱠ ِﺔ
ُ اَﻟْ ُﻤﻄ
10
ب
ُر ﱠ
.ب َﺎﺗ ٍل ﻳَـ ْﻠ َﻌﻨُﻪُ اﻟْ ُﻘ ْﺮآ ُن
ُر ﱠ
11
(َو ) َو ُاواﻟْ َﻘ َﺴ ِﻢ
.َواﻟ ٰﻠّـ ِﻪ َﻻ أَﻓْـ َﻌ ُﻞ اﻟْ َﻜﺒَﺎﺋَِﺮ
12
(ت ) َﺎﺗءُاﻟْ َﻘ َﺴ ِﻢ
َ
ِ
ِٰ
.ﺾ
َ ﺗَـﺎﻟﻠّـﻪ َﻷَﻓْـ َﻌﻠَ ﱠﻦ اﻟْ َﻔَﺮاﺋ
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
3
Çoğunlukla harfi cer, bazen fiil olarak kullanılır.
(İstisna edatı) … hariç
َﺣﺎ َﺷﺎ
13
ُﻣ ْﺬ
14
.ﺎﺷﺎ اﻟْ َﻌﺎﻟِـ ِﻢ
َ ﱠﺎس َﺣ
َ ََﻫﻠ
ُ ﻚ اﻟﻨ
Âlim hariç, insanlar helâk oldu.
İsim olarak kullanıldığı durumlarda vardır.
-den beri, -den itibaren
Büluğa erdiğim günden beri işlediğim bütün günahlardan tevbe ettim.
ٍ ْﺖ ِﻣ ْﻦ ُﻛ ِﻞ َذﻧ
.ﻮغ
ِ ُﺐ ﻓَـ َﻌ ْﻠﺘُﻪُ ُﻣ ْﺬ ﻳَـ ْﻮِم اﻟْﺒُـﻠ
ُ ﺗُـْﺒ
ّ
İsim olarak kullanıldığı durumlarda vardır.
-den beri, -den itibaren
Büluğa erilen günden itibaren namaz farz olur.
Çoğunlukla fiil, bazen harfi cer olarak kullanılır.
(İstisna edatı) … hariç
ََﺧﻼ
16
َﻋ َﺪا
17
.ﻚ اﻟْ َﻌﺎﻟِ ُﻤﻮ َن َﺧﻼَ اﻟْ َﻌ ِﺎﻣ ِﻞ ﺑِﻌِْﻠ ِﻤ ِﻪ
َ ََﻫﻠ
İlmiyle amel eden hariç, âlimler helâk oldu.
Çoğunlukla fiil, bazen harfi cer olarak kullanılır.
15
ُﻣ ْﻨ ُﺬ
ِ
.ﻮغ
ِ ُﺼﻼَةُ ُﻣْﻨ ُﺬ ﻳَـ ْﻮِم اﻟْﺒُـﻠ
ﺐ اﻟ ﱠ
ُ ﺗَـﺠ
(İstisna edatı) … hariç
ِ ِﻚ اﻟْ َﻌﺎﻟِ ُﻤﻮ َن َﻋ َﺪا اﻟْ ُﻤ ْﺨﻠ
.ﺺ
َ ََﻫﻠ
İhlaslı olan hariç, ilmiyle amel edenler helâk oldu.
Bir zamirle birlikte kullanılır. Tek olarak fiil anlamındaır.
18
َﻟَ ْﻮﻻ
ِٰ َ � رﺣـﻤﺔ- ﻟَﻮﻻَ َك
.ﱠﺎس
َ َاﻪﻠﻟ – ﻟَـ َﻬﻠ
ّ ََْ َ
ْ
ُ ﻚ اﻟﻨ
… olmasay-dı, -dın, -dık
Sen olmasaydın ey Allah’ın rahmeti, muhakkak insanlar helâk olurdu.
Ancak mâ ile kullanıldığında harfi cer olur. Sondaki he estetik içindir manayı etkilemez.
Niçin? (Ne + için?)
( َﻣﺎ+َﻛ ْﻲ ) َﻛ ْﻲ
19
ﺖ؟
َ ﺼْﻴ
َ َﻛْﻴ َﻤ ْﻪ َﻋ
Niçin isyan ettin?
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
4
20
ﻟَ َﻌ ﱠﻞ
.ﻟَ َﻌ ﱠﻞ اﻟ ٰﻠّـ ِﻪ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ ﻳَـ ْﻐ ِﻔ ُﺮ َذﻧِْﱯ
Sadece “Ukayl” kabilesinin lügatine göre harfi cerdir.
Umulur ki …
Umulur ki, Allah Teâlâ günahımı bağışlar.
1.1.2. İsmini Nasb, Haberini Raf’ eden Harfler (8)
Bu harfler sekiz tanedir.
İlk altı harfe “fiile benzeyen harfler” (ﺸﺒﱠـ َﻬﺔُ ِﺎﺑ ﻟْ ِﻔ ْﻌ ِﻞ
ُ )اَ ْﳊُُﺮadı verilir.
َ وف اﻟْ ُﻤ
Tahkik içindir. Başta gelir.
Muhakkak, Şüphesiz, Kesinlikle
Şüphesiz Allah Teâlâ her şeyi bilir / bilendir.
Diğer Örnek: Muhakkak ki, Allah alîmdir.
إِ ﱠن
1
أَ ﱠن
2
.إِ ﱠن اﻟ ٰﻠّـﻪَ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ َﻋﺎﻟِـ ُﻢ ُﻛ ِّﻞ َﺷ ْﻲ ٍء
.إِ ﱠن اﻟ ٰﻠّـﻪَ َﻋﻠِ ٌﻴﻢ
Tahkik içindir. Ortada gelir. Yan cümleyi ana cümleye bağlar.
-dığı, -diği
ِ
.ت أَ ﱠن اﻟ ٰﻠّـﻪَ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ ﻗَ ِﺎدٌر َﻋﻠَﯽ ُﻛ ِّﻞ َﺷ ْﻲ ٍء
ُ ا ْﻋﺘَـ َﻘ ْﺪ
İnandım ki, Allah Teâlâ her şeye kâdirdir. / Allah Teâlâ’nın her şeye kâdir olduğuna inandım.
Diğer Örnek: Zeyd’in faziletli olduğunu bildim.
ِ َﻋﻠِﻤﺖ أَ ﱠن َزﻳـ ًﺪ ﻓ
.ﺎﺿ ٌﻞ
ْ ُ َْ
Teşbih içindir.
… sanki, … gibi
İstidrâk içindir. (Önceki cümleden kay. muhtemel bir yanlış anlaşılmayı önlemek için)
Fakat
Cahil kurtulmadı, fakat âlim kurtuluşa erendir.
Keşke ilim herkese nasip olsaydı.
3
.َﻛﺄَ ﱠن اﻟْـ َﺤَﺮا َم َ�ٌر
Haram, sanki ateştir.
Temennî içindir.
َﻛﺄَ ﱠن
Keşke
4
ﻟَ ِﻜ ﱠﻦ
ِ ﻣﺎ ﻓَﺎز اﻟْـﺠ
.ﺎﻫ ُﻞ ﻟَ ِﻜ ﱠﻦ اﻟْ َﻌﺎﻟِـ َﻢ ﻓَﺎﺋٌِﺰ
َ َ َ
5
ﺖ
َ ﻟَْﻴ
ِ
ِ ﻟَﻴ
.َﺣ ٍﺪ
َْ
َ ﺖ اﻟْﻌ ْﻠ َﻢ َﻣ ْﺮُزو ٌق ﻟ ُﻜ ِّﻞ أ
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
5
6
ﻟَ َﻌ ﱠﻞ
.ﻟَ َﻌ ﱠﻞ اﻟ ٰﻠّـﻪَ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ َﻏﺎﻓُِﺮ َذﻧْﺒـِﻲ
Teraccî içindir.
Umulur ki
Umulur ki, Allah Teâlâ günahımı bağışlar.
İstisnâ-i munkatı içindir.
Müstesnâ, müstesnâ minh’e dâhil değildir. Yani farklı kategorideki varlıklardır.
إِﻻﱠ
Fakat, Ancak
ِ ْ ﺼﻴﺔُ ﻣﺒـﻌِ َﺪةٌ ﻋ ِﻦ
ِ
.ﺎﻋﺔَ ُﻣ َﻘِّﺮﺑَﺔٌ ِﻣْﻨـ َﻬﺎ
َ اﳉَﻨﱠﺔ إِﻻﱠ اﻟﻄﱠ
َ ّ َُ َ اَﻟْ َﻤ ْﻌ
Masiyet cenetten uzaklaştırır, fakat tâat cennete yaklaştırır.
Daha ziyade şöyle kullanılır.
Talebeler geldi. Ancak hoca hariç.
7
إِﻻﱠ
ُﺳﺘَﺎ َذ
ْ ْاﻷ
ب
ُ اﻟﻄﱡﱠﻼ
İstisna edatı
Müstesna
Müstesna minh
َﻻ
Cinsi nefyetmek içindir.
Yoktur
Kötülük yapan kurtuluşa eremez. / Kötülük yapan için kurtuluş yoktur.
ََﺟﺎء
8
ِ َﻻَ ﻓ
.ﺎﻋ َﻞ َﺷٍّﺮ ﻓَﺎﺋٌِﺰ
1.1.3. İsmini Raf’, Haberini Nasb eden Harfler (2)
Bu harfler iki tanedir.
Leyse’ye benzeyen
َ ﻻDaha ziyade şiirlerde kullanılır.
1
َﻣﺎve َﻻ
2
ِِٰ وﻻَ ﺷﻲء ﻣﺸﺎﺑِـﻬﺎ،ﺎن
ٰ
ِ
ٍ
.ﻪﻠﻟ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
ّ ً َ ُ ٌ ْ َ َ َﻣﺎ اﻟﻠّـﻪُ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ ُﻣﺘَ َﻤ ّﻜﻨًﺎ ﺑِـ َﻤ َﻜ
–mez, … değil
Allah Teâlâ hiçbir yerde mekân tutmaz ve hiçbir şey Allah Teâlâ’ya benzemez.
1.1.4. Muzârî fiili Nasb eden Harfler (4)
Bu harfler dört tanedir.
Muzârî bir fiili mana olarak mastara çevirir.
أَ ْن
1
ِ ﺐ أَ ْن أ
.ُﻃﻴ َﻊ اﻟ ٰﻠّـﻪَ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
أ ُِﺣ ﱡ
Allah Teâlâ’ya itâat etmeyi severim.
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
6
Asla
Allah Teâlâ kâfirleri asla bağışlamayacak.
2
ﻟَ ْﻦ
ِ ِ
ٰ ِ
.ﻳﻦ
َ ﻟَ ْﻦ ﻳَـ ْﻐﻔَﺮ اﻟﻠّـﻪُ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ ﻟ ْﻠ َﻜﺎﻓ ِﺮ
3
َﻛ ْﻲ
ِ ﻮل اﻟْﻌﻤ ِﺮ َﻛﻲ أ
.ﺼ َﻞ اﻟْﻌِْﻠ َﻢ
أ ُِﺣ ﱡ
ّ ُﺣ
َ ْ ْ ُ َ ُﺐ ﻃ
… için
İlim tahsil etmek için ömrümün uzun olmasını isterim. / Uzun ömrün ilim tahsil etmek için olanını severim.
Öyleyse, O halde, O zaman
– Allah Teâlâ’ya itâat edeceğim. – O zaman cennete girersin.
إِ َذ ْن
4
ِ
.َ – إِ َذ ْن ﺗَ ْﺪ ُﺧ َﻞ اﻟْـ َﺠﻨﱠﺔ.اﻪﻠﻟَ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
ّٰ ﻴﻊ
ُ – أُﻃ
1.1.5. Muzârî fiili Cezm eden Kelimeler (15)
Bu kelimeler on beş tanedir. Bazıları harf bazıları kelimedir.
Bunlardan ilk dördü sadece bir fiili cezm eder. Son on bir kelime iki fiili birden cezm eder.
Bunlara Şart-Ceza kelimeleri denir. Cezm edilen ilk fiil şart, ikinci fiil ceza (karşılık-cevap) dır.
-medi, -madı
Allah Teâlâ doğurmamış ve doğmamıştır. (İhlâs, 112/3)
Henüz … -madı
1
ﻟَـ ْﻢ
.{}ﻟَـ ْﻢ ﻳَﻠِ ْﺪ َو ﻟَـ ْﻢ ﻳُﻮﻟَ ْﺪ
ﻟَ ﱠﻤﺎ
2
.ﻟَ ﱠﻤﺎ ﻳَـْﻨـ َﻔ ْﻊ ﻋُ ْﻤ ِﺮي
Ömrüm henüz fayda vermedi.
Emir bildirir.
Salih amel işlesin!
3
(ِل )َﻻ ُم ْاﻷ َْﻣ ِﺮ
ِ
.ﺻﺎﻟِـ ًﺤﺎ
َ ﻟ ـﻴَـ ْﻌ َﻤ ْﻞ َﻋ َﻤ ًﻼ
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
7
Nehiy bildirir.
(ﱠﻬ ِﻲ
ْ ﻻَ )ِﰲ اﻟﻨـ
Günah işleme!
Eğer … ise
4
ِ
.ﺐ
ْ ﻻَ ﺗُ ْﺬﻧ
إِ ْن
5
َﻣ ْﻬ َﻤﺎ
6
ِ
.ﻚ
َ ُﺐ ﻳـُ ْﻐ َﻔ ْﺮ ذُﻧُﻮﺑ
ْ ُإ ْن ﺗَـﺘ
Eğer tevbe edersen, günahların bağışlanır.
Her ne … ise
.َُﻣ ْﻬ َﻤﺎ ﺗَـ ْﻔ َﻌ ْﻞ ﺗُ ْﺴﺄَ ْل َﻋْﻨﻪ
Her ne yapsan, ondan sorulursun.
7
َﻣﺎ
ِٰ ﻣﺎ ﺗَـ ْﻔﻌﻞ ِﻣﻦ ﺧ ٍﲑ ﺗَ ِـﺠ ْﺪﻩ ِﻋْﻨ َﺪ
.اﻪﻠﻟ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
َْ ْ ْ َ َ
ّ
ُ
Ne … ise
Ne hayır işlersen, onu Allah Teâlâ’nın katında bulursun.
8
َﻣ ْﻦ
.ﺻﺎﻟِـ ًﺤﺎ ﻳَ ُﻜ ْﻦ َ� ِﺟﻴًﺎ
َ َﻣ ْﻦ ﻳَـ ْﻌ َﻤ ْﻞ َﻋ َﻤ ًﻼ
Kim … ise
Kim sâlih amel işlerse, kurtulur.
Nerede … ise
9
أَﻳْ َﻦ
.ت
َ أَﻳْ َﻦ ﺗَ ُﻜ ْﻦ ﻳُ ْﺪ ِرْﻛ
ُ ﻚ اﻟْ َﻤ ْﻮ
Nerede olsan, ölüm seni yakalar.
Ne zaman … ise o zaman …
10
َﻣ َﱵ
.ﻚ
ْ َِﻣ َﱵ ﺗَـ ْﺤ ُﺴ ْﺪ ﺗَـ ْﻬﻠ
Ne zaman haset edersen, o zaman helâk olursun.
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
8
Her nerede … ise
أَﻧﱠﯽ
11
ِ
.اﻪﻠﻟُ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
َ ﺐ ﻳَـ ْﻌﻠَ ْﻤ
ّٰ ﻚ
ْ أَﻧﱠﯽ ﺗُ ْﺬﻧ
Her nerede günah işlersen işle, Allah Teâlâ seni bilir.
Hangi … ise
Hangi âlim kibirlenirse, Allah Teâlâ ona buğzeder.
Her nerede … ise
Her nerede yaparsan, fiilin (amelin) yazılır.
Ne zaman … ise o zaman …
12
ي
أَ ﱡ
.اﻪﻠﻟُ َﺗﻌﺎﻟَﯽ
أَ ﱡ
ْ ِي َﻋﺎﻟِـ ٍﻢ ﻳَـﺘَ َﻜﺒﱠـ ْﺮ ﻳـُْﺒﻐ
ّٰ ُﻀﻪ
13
َﺣ ْﻴـﺜُ َﻤﺎ
ِ ﺣﻴـﺜﻤﺎ ﺗَـ ْﻔﻌﻞ ﻳﻜْﺘ
.ﻚ
َ ُﺐ ﻓ ْﻌﻠ
ْ َ ُ ْ َ َُ َْ
إِ ْذ َﻣﺎ
14
إِ َذ َاﻣﺎ
15
ِ
.ﻚ
َ ُﺐ ﺗـُ ْﻘﺒَ ْﻞ ﺗَـ ْﻮﺑَـﺘ
ْ ُإ ْذ َﻣﺎ ﺗَـﺘ
Ne zaman tevbe edersen, o zaman tevben kabul edilir.
Ne zaman … ise o zaman …
Ne zaman ilminle amel edersen, o zaman insanların en hayırlısı olursun.
ِ ﻚ ﺗَ ُﻜ ْﻦ َﺧْﻴـَﺮ اﻟﻨ
.ﱠﺎس
َ إِ َذ َاﻣﺎ ﺗَـ ْﻌ َﻤ ْﻞ ﺑِﻌِْﻠ ِﻤ
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
9
1.2. Kıyâsî Âmiller (9)
Her fiil bir takım ma’mûlleri raf’ ve nasb eder. Raf’ olan ma’mûle Fâil, Nasb olan ma’mûle Mef’ûl denir.
اَﻟ ِْﻔ ْﻌ ُﻞ ُﻣﻄْﻠَ ًﻘﺎ
Her fiilin muhakkak merfû bir ma’mûlü olur. (Her fiil (Ma’lûm fiil İsm-i Fâil, Meçhûl
fiil ise Nâib-i Fâil gerektirir.) gizli veya açık bir fâil gerektirir.)
.ًﻧـََﺰَل اﻟْ ُﻘ ْﺮآ ُن ﻧـُُﺰوﻻ
Kur’an-ı Kerim indi.
1
Her türlü fiil
.َﺧﻠَ َﻖ اﻟ ٰﻠّـﻪُ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ ُﻛ ﱠﻞ َﺷ ْﻲ ٍء
Her şeyi Allah Teâlâ yarattı.
A
B
Eğer bir fiil merfû bir ma’mûl alınca kelâm (anlamlı bir
Eğer bir fiil merfû bir ma’mûl alınca kelâm (anlamlı bir
cümle) oluyorsa o fiile tam fiil denir.
cümle) olmayıp mansûb bir habere ihtiyaç duyuyorsa
o fiile nâkıs fiil denir.
َﻋﻠِ َﻢ اﻟ ٰﻠّـﻪُ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
.َﻛﺎ َن اﻟ ٰﻠّـﻪُ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ َﻋﻠِ ًﻴﻤﺎ َﺣ ِﻜ ًﻴﻤﺎ
Allah Teâlâ bildi.
Allah Teâlâ alîmdir, hakîmdir.
َﻛﺎ َن … idi, … oldu, … öyledir.
ﺻ َﺎر
َ … oldu.
َﻣﺎ َز َال Hala … -dır, Dâima … oldu.
َﻣﺎ َد َام -dığı müddetçe …
ﺲ
َ ﻟَْﻴ (şimdi) Değildir.
Âsi, azabı hak edici oldu.
ِ ﺻﺎر اﻟْﻌ
ِ ﺎﺻﻲ ﻣﺴﺘَ ِﺤﻘًّﺎ ﻟِْﻠﻌ َﺬ
.اب
َ
َ ََ
ُْ
ِٰ ﻣﺎ ز َال اﻟْﻤ ْﺬﻧِﺐ ﺑﻌِ ًﻴﺪا ِﻣﻦ
.اﻪﻠﻟ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
ّ َ
َ ُ ُ َ َ
Günahkâr, dâima Allah Teâlâ’dan uzak oldu.
ِ ﺗـُ ْﻘﺒﻞ اﻟﺘـﱠﻮﺑﺔُ ﻣﺎ دام اﻟﱡﺮوح د
.اﺧ ًﻼ ِﰲ اﻟْﺒَ َﺪ ِن
َ ُ َ َ َ َْ ُ َ
Can bedende olduğu müddetçe tevbe kabul edilir.
Allah Teâlâ cisim değildir.
İsm-i fâil, ma’lûm fiili gibi amel eder.
(Her fâil gizli veya açık bir fâil gerektirir.)
Her haset edenin hasedi amelini yakar. (yakandır)
Diğer Örnek: Talebe, dersi anlayandır.(anlar)
.اﻪﻠﻟُ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ ِﺟ ْﺴ ًﻤﺎ
ّٰ ﺲ
َ ﻟَْﻴ
ِ اِﺳﻢ اﻟْ َﻔ
ﺎﻋ ِﻞ
ُْ
2
ِ ُاِ ْﺳﻢ اﻟْﻤ ْﻔﻌ
ﻮل
َ ُ
3
ٍ ُﻛ ﱡﻞ ﺣﺴ
.ُﻮد ُﻣـ ْﺤ ِﺮ ٌق َﺣ َﺴ ُﺪﻩُ َﻋ َﻤﻠَﻪ
َُ
ِِ ﱠ
.س
ُ ﻓَﺎﻫ ٌﻢ اَﻟﻄﺎﻟ
َ ﺐ اﻟﺪ ْﱠر
İsm-i mef’ûl, meçhûl fiili gibi amel eder.
(Her mef’ûl gizli veya açık bir nâib-i fâil gerektirir.)
ٍ ُِﻛ ﱡﻞ َﺎﺗﺋ
.ُﻮل ﺗَـ ْﻮﺑَـﺘُﻪ
ٌ ُﺐ َﻣ ْﻘﺒ
Her tevbe edenin tevbesi kabul edilir. (kabul edilendir)
Diğer Örnek: Ders anlaşılandır. (anlaşılır)
.س
ٌ َﻣ ْﻔ ُﻬ
ُ ﻮم اﻟﺪ ْﱠر
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
10
ِ
ُﺸﺒﱠـ َﻬﺔ
َ ﻟﺼ َﻔﺔُ اﻟ ُْﻤ
ّ َا
Sıfat-ı müşebbehe, fiili gibi amel eder.
(İsm-i fâilden farkı: 1- Anlamının kalıcı olması, 2- Kalıbının semâî olması.)
4
ِ
ِ
.ﻴﺢ َﻋ َﺬاﺑـُ َﻬﺎ
ٌ ِ َواﻟْ َﻤ ْﻌﺼﻴَﺔُ ﻗَﺒ،اَﻟْﻌﺒَ َﺎدةُ َﺣ َﺴ ٌﻦ ﺛـَ َﻮاﺑـُ َﻬﺎ
İbadetin sevabı güzel, masiyetin azabı çirkindir.
ِ اِﺳﻢ اﻟْﺘﱠـ ْﻔ
ِﻀ
5
ﻴﻞ
ُْ
ِ
.َﺣ َﺴ َﻦ ﻓِ ِﻴﻪ اﻟْـ ِﺤ ْﻠ ُﻢ ِﻣْﻨﻪُ ِﰲ اﻟْ َﻌﺎﻟـِِﻢ
ْ َﻣﺎ ﻣ ْﻦ َر ُﺟ ٍﻞ أ
İsm-i tafdîl, fiili gibi amel eder.
Hilim, hiç kimsede âlimdeki kadar güzel değildir.
Mastar, fiili gibi amel eder.
6
ﺼ َﺪ ُر
ْ اَﻟ َْﻤ
.اﻪﻠﻟُ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ إِ ْﻋﻄَﺎءً ﻟَﻪُ َﻋْﺒ ُﺪﻩُ ﻓَِﻘﻴـًﺮا ِد ْرَﻫـ ًﻤﺎ
ﻳـُ ِﺤ ﱡ
ّٰ ﺐ
(Sadece açık fâil alır.)
Allah Teâlâ, kulunun kendisi için fakire para vermesini sever.
Muzâf olan isim cer eder.
(Lâfız bakımından tam değildir.)
İsm-i Mübhem-i Tam, nasb eder.
(Lâfız bakımından tamdır, Mana bakımından kapalıdır.)
اَِْﻻ ْﺳ ُﻢ اﻟ ُْﻤ ْﺒـ َﻬ ُﻢ اﻟﺘﱠﺎ ﱡم
8
َﻣ ْﻌﻨَﯽ اﻟ ِْﻔ ْﻌ ِﻞ
9
.ًﻳﺢ ِﻋ ْﺸُﺮو َن َرْﻛ َﻌﺔ
ُ اَﻟﺘـَﱠﺮا ِو
Terâvih namazı yirmi rekattır.
Kendisinden fiil manası anlaşılan her lafza “mana-yı fiil” denir.
Zarf-ı Müstekar’a
Örnek
Esma-i Ef’al’e
Örnek
Günahkâr Allah Teâlâ’dan uzak oldu.
7
.ِﻋﺒَ َﺎدةُ اﻟ ٰﻠّـ ِﻪ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ َﺧْﻴـٌﺮ
Allah Teâlâ’ya ibadet etmek hayırdır.
ِٰ ﻫﻴـﻬﺎت اﻟْﻤ ْﺬﻧِﺐ ِﻣﻦ
.اﻪﻠﻟ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
ّ َ ُ ُ َ َ َْ
ﺎف
ُ ﻀ
َ اَِْﻻ ْﺳ ُﻢ اﻟ ُْﻤ
.ﺗَـَﺮ ِاك َذﻧْـﺒًﺎ
Günahı bırak.
İsm-i Mensub’a
Örnek
.ٌاﺣﺔ
َ َﻣﺎ ِﰲ اﻟ ﱡﺪﻧْـﻴَﺎ َر
Dünyada rahat yoktur.
.ُﻳَـْﻨـﺒَﻐِﻲ ﻟِْﻠ َﻌﺎﻟِـ ِﻢ أَ ْن ﻳَ ُﻜﻮ َن ُﻣـ َﺤ ﱠﻤ ِﺪ ًّ� ُﺧﻠُ ُﻘﻪ
Âlimin ahlâkının Muhammedî olması gerekir.
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
11
2. MANEVÎ ÂMİLLER (2)
1
َراﻓِ ُﻊ اﻟ ُْﻤ ْﺒـﺘَ َﺪأَ َواﻟْـ َﺨﺒَـ ِﺮ
ِٰ ﻣـﺤ ﱠﻤ ٌﺪ رﺳﻮ ُل
.اﻪﻠﻟ
ّ َُ َ ُ
Mübtedâ ile Haberi Raf’ eden Ma’nevî Âmil
Muhammed Allah’ın resûlüdür.
2
ﻀﺎر ِِع
َ َراﻓِ ُﻊ اﻟ ِْﻔ ْﻌ ِﻞ اﻟ ُْﻤ
ِ
.ﺐ
ّٰ ﻳَـ ْﺮ َﺣ ُﻢ
َ اﻪﻠﻟُ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ اﻟﺘﱠﺎﺋ
Muzârî Fiili Raf’ eden Ma’nevî Âmil
Allah Teâlâ, tevbe edene merhamet eder.
2. MA’MÛL
Ma’mûller, iki kısımdır.
1. Doğrudan Ma’mûl olanlar َﺻﺎﻟَِﺔ
ُ ( اَﻟْ َﻤ ْﻌ ُﻤ25)
َ ﻮل ِﺎﺑ ْﻷ
1. Merfû Ma’mûller (9)
2. Mansûb Ma’mûller (13)
3. Mecrûr Ma’mûller (İsimlere Mahsus) (2)
4. Meczûm Ma’mûller (Fiillere Mahsus) (1)
2. Dolaylı olarak Ma’mûl olanlar ﻮل ِﺎﺑ ﻟﺘّـﺒَﻌِﻴﱠ ِﺔ
ُ ( اَﻟْ َﻤ ْﻌ ُﻤ5)
1. DOĞRUDAN MA’MÛL OLANLAR (25)
1.1. Merfû Ma’mûller (9)
Hem fiiller hem de isimler merfû olabilir.
Fâil
ِ اَﻟْ َﻔ
1
ﺎﻋ ُﻞ
ٰ ِ
ِ
.ﺐ
َ َرﺣ َﻢ اﻟﻠّـﻪُ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ اﻟﺘﱠﺎﺋ
Allah Teâlâ, tevbe edene merhamet etti. (Dua niyetiyle söylenirse merhamet etsin anlamına gelir.)
Nâib-i Fâil
ِ َ�ﺋِﺐ اﻟْ َﻔ
ﺎﻋ ِﻞ
ُ
2
ِ ِ
.ﺐ
ُ ُرﺣ َﻢ اﻟﺘﱠﺎﺋ
Tevbe edene merhamet edildi.
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
12
İsim cümlesinin ögeleridir.
3-4
ْ اَﻟ ُْﻤ ْﺒـﺘَ َﺪأُ َو
اﳋَﺒَـ ُﺮ
.ﺼﻼَةُ َو اﻟ ﱠﺴﻼَ ُم
ُﻣـ َﺤ ﱠﻤ ٌﺪ َﺧﺎﺗَـ ُﻢ ْاﻷَﻧْﺒِﻴَﺎ ِء َﻋﻠَْﻴ ِﻬ ُﻢ اﻟ ﱠ
Mübtedâ ve Haber
Muhammed, peygamberlerin sonuncusudur. (Salât-ü selâm onların üzerine olsun).
Haberi Mansûbtur.
“Kâne” ve Benzerlerinin İsmi
اِ ْﺳ ُﻢ َﻛﺎ َن َوأَ َﺧ َﻮاﺗِـ َﻬﺎ
5
َﺧﺒَـ ُﺮ إِ ﱠن َوأَ َﺧ َﻮاﺗِـ َﻬﺎ
6
ِ َﺧﺒَـ ُﺮ ﻻَ ﻟِﻨَـ ْﻔ ِﯽ اﻟْـ ِﺠ ْﻨ
ﺲ
7
. َﺣ ِﻜﻴ ًﻤﺎ،َﻛﺎ َن اﻟ ٰﻠّـﻪُ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ َﻋﻠِﻴ ًﻤﺎ
Allah Teâlâ alîmdir, hakîmdir.
İsmi Mansûbtur.
“İnne” ve Benzerlerinin Haberi
.ﺚ َﺣ ﱞﻖ
َ إِ ﱠن اﻟْﺒَـ ْﻌ
Şüphesiz öldükten sonra dirilmek haktır.
İsmi Mansûbtur.
Cinsi nefyeden “Lâ” nın Haberi
.ﻻَ َﻋ َﻤ َﻞ ُﻣَﺮ ٍاء َﻣ ْﻘﺒُﻮٌل
Riyakârın hiçbir ameli makbul değildir.
Haberi Mansûbtur.
“Leyse” ye Benzeyen “Lâ” ve “Ma” nın İsmi
Âlime büyüklenmek yaraşmaz, haset de helâl değildir.
Başında Nasb ve Cezm edatlarından biri bulunmayan
“Muzârî fiil”
ِ ِ َ اِ ْﺳﻢ َﻣﺎ وﻻَ اﻟْﻤ8
ﺲ
ُ َ ُ
َ ﺸﺒﱠـ َﻬﺘَـ ْﲔ ﺑﻠَْﻴ
.ً َوﻻَ َﺣ َﺴ ٌﺪ َﺣﻼَﻻ،َﻣﺎ اﻟﺘﱠ َﻜﺒﱡـ ُﺮ ﻻَﺋًِﻘﺎ ﻟِْﻠ َﻌﺎﻟِـ ِﻢ
ِ ﻀﺎرِعُ اﻟْـ َﺨ ِﺎﱄ َﻋ ِﻦ اﻟﻨـﱠﻮ
ِ اﺻ
ﺐ َواﻟْـ َﺠ َﻮا ِزِم
َ اَﻟ ِْﻔ ْﻌ ُﻞ اﻟ ُْﻤ
َ
9
.اﺿ َﻊ
ﻳـُ ِﺤ ﱡ
ُ اﻪﻠﻟُ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ اﻟﺘـ َﱠﻮ
ّٰ ﺐ
Allah Teâlâ tevazuu sever.
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
13
1.2. Mansûb Ma’mûller (13)
Hem fiiller hem de isimler mansûb olabilir.
Mef’ûl-i Mutlak, fiilden sonra fiilin manasını kuvvetlendirmek (te’kid), çeşidini (nev’) ve
sayısını (adet) bildirmek için kullanılır. O fiille aynı kökten gelen mastardır.
Mef’ûl-i Mutlak olarak eş anlamlı bir mastar da kullanılabilir.
Mastar
ﻮل اﻟ ُْﻤﻄْﻠَ ُﻖ
ُ ُاَﻟ َْﻤ ْﻔﻌ
1
.ﻮﺣﺎ
ُ ﺗُـْﺒ
ُ َﺖ ﺗَـ ْﻮﺑَﺔً ﻧ
ً ﺼ
Tevbe-i nasûh ile tevbe ettim.
Te’kid’e Örnek: Sağlam vurdum. (Vurmakla vurdum.)
.ًﺿ ْﺮﺑَﺔ
َ ﺖ
َ
ُ ْﺿَﺮﺑ
.ﺿ ْﺮًﺎﺑ َﺷ ِﺪ ًﻳﺪا
َ ب
َ
َ ﺿَﺮ
.ﺿ ْﺮًﺎﺑ
َ ﺖ
َ
ُ ْﺿَﺮﺑ
*Genelde mimsiz mastar olarak gelir.
*Genelde mastar bina-yı merre olarak gelir.
Aded’e Örnek: Bir defa vurdum.
Nev’’e Örnek: Şiddetli vurdu.
*Genelde muzâaf veya mevsuf olarak gelir.
ﻮل ﺑِ ِﻪ
ُ ُاَﻟ َْﻤ ْﻔﻌ
2
Nesne
ﻮل ﻓِ ِﻴﻪ
ُ ُاَﻟ َْﻤ ْﻔﻌ
3
Zarf
Mef’ûlün Bih bir cümlede üçten fazla olamaz. Tam adı Mef’ûlün Bih Sarihtir.
Harf-i cerle beraber kullanılırsa adı Mef’ûlün Bih Gayr-i Sarih olur.
.أ ُْﻋﺒُ ِﺪ اﻟ ٰﻠّـﻪَ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
Allah Teâlâ’ya kulluk et.
Mef’ûlün Fîh, fiilin işlendiği yeri ve zamanı (zarfiyeti) gösterir.
Fî’den başka harf-i cerlerde kullanılır.
Ramazan ayında oruç tut.
.ﻀﺎ َن
َ ﺻ ْﻢ َﺷ ْﻬَﺮ َرَﻣ
ُ
(“Şehre” kelimesinden önceki fî hazfedilmiş.)
.ﻒ
ﺖ ِﰲ اﻟ ﱠ
ِّ ﺼ
ُ َد َر ْﺳ
ِِ
Diğer Örnek: Mescitte namaz kıldım. .ﺻﻠﱠﻴﺖ ﺑِـﺎ ﻟْﻤﺴﺠﺪ
َْ ُ َ
Diğer Örnek: Sınıfta ders yaptım.
Mef’ûlün Leh, bir fiilin gerçekleşme sebebini bildirir. Niçin? Sorusunun cevabıdır.
Lâm’dan başka harf-i cerlerde kullanılır.
4
ُ ُاَﻟ َْﻤ ْﻔﻌ
ُﻮل ﻟَﻪ
ِٰ اِﻋﻤﻞ ﻃَﻠَﺒﺎ ﻟِﻤﺮﺿ ِﺎة
.اﻪﻠﻟ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
ّ َ َْ ً ْ َ ْ
Sebep
Allah Teâlâ’nın rızasını kazanmak için amel et.
ِ
.ﺖ ﻟِﻠﺪ ْﱠر ِس
ُ ﺟْﺌ
Diğer Örnek: Açlıktan öldü. .ع
ِﺎت ِﻣ َﻦ اﻟْـ ُﺠﻮ
َ َﻣ
(“Taleben” kelimesinden önceki lâm hazfedilmiş.)
Diğer Örnek: Ders için geldim.
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
14
ُ ُ اَﻟ َْﻤ ْﻔﻌ5
ُﻮل َﻣ َﻌﻪ
.ﻚ
ُ ﻳَـ ْﻔﻨَﯽ اﻟْ َﻤ
َ َﺎل َوﺗَـْﺒـ َﻘﯽ َو َﻋ َﻤﻠ
Mef’ûlün Meah, beraberlik bildirir. Vâv-ı Maiyye’den sonra gelir.
Beraberlik
Mal yok olur, amelinle baş başa kalırsın.
(“Ameleke” kelimesinden önceki vâv, vâv-ı maiyyedir.)
Hâl, fiil gerçekleşirken fâilin, mef’ûlün veya her ikisinin birden durumunu gösteren sözdür.
Nasıl? Sorusunun cevabıdır. Birden fazla olabileceği gibi, müfred, cümle ve şibih cümle şeklinde de
gelebilir. Hâlin Sahibi ile Hâl arasındaki uyum, Mübteda ile Haber arasındaki uyum gibidir.
Hâl
ﺎل
ُ َاَ ْﳊ
6
ِ
.اﻪﻠﻟَ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ َﺧﺎﺋًِﻔﺎ َر ِاﺟﻴًﺎ
ّٰ أ ُْﻋﺒُﺪ
Allah Teâlâ’ya korkarak ve umarak kulluk et.
.ﱠﺎي َﺟﺎﻟِ ًﺴﺎ
*Hâl’in sahibi Zeyd.
َ َﺷ ِﺮ
َ ب َزﻳْ ٌﺪ اﻟﺸ
Mef’ûl’ün Hâl’ine Örnek: Zeyd çayı sıcak içti. .ﺪ اﻟﺸﱠﺎي ﺣﺎ ًّرا
*Hâl’in sahibi çay.
ٌ ْب َزﻳ
َ َﺷ ِﺮ
َ َ
ِ ْ ب َزﻳْ ٌﺪ َﻋ ْﻤﺮا ﻗَﺎﺋِﻤ
Her ikisine Örnek: Zeyd Amr’ı ikiside ayakta iken dövdü. .ﲔ
َ *Hâl’in sahibi Zeyd ve Amr.
َ ﺿَﺮ
َ ً
Fâil’in Hâl’ine Örnek: Zeyd çayı oturarak içti.
Temyîz, kendinden önce gelen (mana bakımından kapalı) bir isimle ne kastedildiğini açıklayan veya
işin ne bakımdan olduğunu beyan eden yalın, nekre ve mansûb bir isimdir.
Kapalılık bir kelimede olabileceği gibi cümlenin genelinde de olabilir.
Temyîz
Âlim, kulluk bakımından güzel oldu.
Müstesnâ müstesnâ minh’e dâhildir. Yani aynı kategorideki varlıklardır.
Müstesnâ
اَﻟﺘ ْﱠﻤﻴِ ُﻴﺰ
7
.ﺎب اﻟْ َﻌﺎﻟِـ ُﻢ ِﻋﺒَ َﺎد ًة
َ َﻃ
اَﻟ ُْﻤ ْﺴﺘَـﺜْـﻨَﯽ
8
.ﱠﺎس إِﻻﱠ اﻟْ َﻜﺎﻓَِﺮ
َ ْﻳَ ْﺪ ُﺧ ُﻞ اﻟ
َ ـﺠﻨﱠﺔَ اﻟﻨ
Kâfir hariç, insanlar cennete girecek.
İsimi Merfû’dur.
“Kâne” ve Benzerlerinin Haberi
9
اِ ْﺳ ُﻢ إِ ﱠن َوأَ َﺧ َﻮاﺗِـ َﻬﺎ
10
ِٰ َﻛﺎ َن اﻟْﻤ َﻼﺋِ َﻜﺔُ ِﻋﺒﺎد
.اﻪﻠﻟ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ
ّ ََ
َ
Melekler, Allah Teâlâ’nın kullarıdır.
Haberi Merfû’dur.
“İnne” ve Benzerlerinin İsmi
Suâl, haktır.
َﺧﺒَـ ُﺮ َﻛﺎ َن َوأَ َﺧ َﻮاﺗِـ َﻬﺎ
.إِ ﱠن اﻟ ﱡﺴ َﺆا َل َﺣ ﱞﻖ
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
15
Haberi Merfû’dur.
Cinsi nefyeden “Lâ” nın İsmi
ِ اِ ْﺳ ُﻢ ﻻَ ﻟِﻨَـ ْﻔ ِﯽ اﻟْـ ِﺠ ْﻨ
ﺲ
11
ٍ َﺎﻋﺔَ ﻣ ْﻐﺘ
.ٌﺎب َﻣ ْﻘﺒُﻮﻟَﺔ
ُ َ ََﻻ ﻃ
Gıybet edenin hiçbir ibadeti makbul değildir.
İsimi Merfû’dur.
“Leyse” ye Benzeyen “Lâ” ve “Ma” nın Haberi
Gıybet helâl değildir, lâf taşımak da câiz değildir.
Başında Nasb edatlarından biri bulunan
“Muzârî fiil”
ِ ِ َ َﺧﺒَـﺮ َﻣﺎ وﻻَ اﻟْﻤ12
ﺲ
ُ َ ُ
َ ﺸﺒﱠـ َﻬﺘَـ ْﲔ ﺑﻠَْﻴ
.ً َوﻻَ ﻧَـ ِﻤ َﻴﻤﺔٌ َﺟﺎﺋَِﺰة،ًَﻣﺎ اﻟْﻐِْﻴـﺒَﺔُ َﺣﻼَﻻ
ِ ﻀﺎرِعُ اﻟﱠ ِﺬي َد َﺧﻠَﻪُ إِ ْﺣ َﺪی اﻟﻨـﱠﻮ
ِ اﺻ
ﺐ
َ اَﻟ ِْﻔ ْﻌ ُﻞ اﻟ ُْﻤ
َ
13
.ﺐ أَ ْن ﻳـُ ْﻐ َﻔَﺮ ذُﻧُ ِﻮﰊ
أ ُِﺣ ﱡ
Günahlarımın bağışlanmasını dilerim.
1.3. Mecrûr Ma’mûller (2)
Sadece isimler mecrûr olabilir.
Harf-i Cerle Mecrûr Olan İsim
İhlâsla amel et.
İzâfetle Mecrûr Olan İsim
Kulun günahı, kalbini karartır.
ِ اَﻟْﻤﺠﺮور ﺑِـﺤﺮ1
ف اﻟْـ َﺠ ِّﺮ
َْ ُ ُْ َ
ٍ َاِ ْﻋ َﻤ ْﻞ ﺑِـِﺈ ْﺧﻼ
.ص
2
ﺿﺎﻓَ ِﺔ
َ ور ِﺎﺑ ِْﻹ
ُ اَﻟ َْﻤ ْﺠ ُﺮ
.ُﺐ اﻟْ َﻌْﺒ ِﺪ ﻳُ َﺴ ِّﻮ ُد ﻗَـ ْﻠﺒَﻪ
ُ َْذﻧ
1.4. Meczûm Ma’mûller (1)
Sadece fiiller meczûm olabilir.
Başında Cezm edatlarından biri bulunan
“Muzârî fiil”
Eğer ihlâslı olursan, amelin kabul edilir.
ﻀﺎرِعُ اﻟﱠ ِﺬي َد َﺧﻠَﻪُ إِ ْﺣ َﺪی اﻟْـ َﺠ َﻮا ِزِم
َ اَﻟ ِْﻔ ْﻌ ُﻞ اﻟ ُْﻤ
1
ِ
.ﻚ
َ ُﺺ ﻳـُ ْﻘﺒَ ْﻞ َﻋ َﻤﻠ
ْ إِ ْن ﺗُـ ْﺨﻠ
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
16
2. DOLAYLI OLARAK MA’MÛL OLANLAR (5)
Sıfat mevsufuna dört bakımdan uyar.
1.Müfred-Cemi. 2.Müzekker-Müennes. 3.Ma’rife-Nekre. 4.İ’rab
ِ
1
ُﻟﺼ َﻔﺔ
ّ َا
ِ
.اﻪﻠﻟَ اﻟْ َﻌ ِﻈﻴ َﻢ
ّٰ أ ُْﻋﺒُﺪ
Yüce Allah’a kulluk et!
Diğer adı Atf-ı Nesaktır (dizmek). Ma’tûf, Ma’tûfun Aleyh’in i’râbına tâbî olur.
On Harften Biriyle Atfedilen Kelime (Ma’tûf)
Öncelik-sonralık bildirmez.
Allah’a ve peygambere itaat ederim.
İftitâh tekbiri ve hemen peşinden kıyâm farzdır.
ِ ْﻒ ِﺄﺑَﺣ ِﺪ اﻟْـﺤﺮ
ﺸ َﺮِة
َ وف اﻟ َْﻌ
ُ ُ َ ُ اَﻟ َْﻌﻄ
Ve
َو
a
Akabinde
ف
َ
b
ﺛُـ ﱠﻢ
c
َﺣﺘﱠﯽ
d
أ َْو
e
إِ ﱠﻣﺎ
f
أ َْم
g
Değil
َﻻ
h
Bilakis, Aksine
ﺑَ ْﻞ
i
ٰﻟ ِﻜ ْﻦ
j
ِ
ﻴﻊ اﻟ ٰﻠّـﻪَ َواﻟﱠﺮ ُﺳﻮَل
ُ أُﻃ
ِْ ُﻳـ ِﺠﺐ ﺗَ ْﻜﺒِﲑة
.ﺎح ﻓَﺎﻟْ ِﻘﻴَﺎ ُم
ِ َاﻻﻓْﺘِﺘ
َ ُ َ
Sonra
Bilmek, sonra da amel etmek gerekir.
ِ
.ﺐ اﻟْﻌِْﻠ ُﻢ ﺛـُ ﱠﻢ اﻟْ َﻌ َﻤ ُﻞ
ُ ﻳَـﺠ
Dahi, Bile, Hatta
İnsanlar öldüler, peygamberler bile.
.س َﺣﺘﱠﯽ ْاﻷَﻧْﺒِﻴَﺎءُ َﻋﻠَْﻴ ِﻬ ُﻢ اﻟ ﱠﺼ َﻼةُ َواﻟ ﱠﺴ َﻼ ُم
َ َﻣ
ُ ﺎت اﻟﻨﱠﺎ
Veya
Kuşluk namazını dört veya sekiz rekât kıl.
Hem Ma’tûf hem de Ma’tûfun Aleyh’ten sonra kullanılır.
.ﱡﺤﯽ أ َْرﺑَـ ًﻌﺎ أ َْو ﺛَـ َﻤﺎﻧِﻴًﺎ
َ
َ ﺻ ِّﻞ اﻟﻀ
Ya… ya da …
Ya vacip ya da müstehap amel yap!
ِ ِ ِ ِ
.ﺤﺒًّﺎ
َ َإ ْﻋ َﻤ ْﻞ إ ﱠﻣﺎ َواﺟﺒًﺎ َوإ ﱠﻣﺎ ُﻣ ْﺴﺘ
Yoksa
Allah’ın rızasını mı, yoksa gazabını mı istiyorsun?
Sonraki hükmü ortadan kaldırır.
Sâlih amel yap, kötü değil!
Önceki hükmü ortadan kaldırır.
Helâl, yok hayır, temiz rızık talep et!
ِٰ أَ ِرﺿﺎء
.ُﺨﻄَﻪ
َ ﺐ أ َْم َﺳ
ّ ََ
ُ ُاﻪﻠﻟ ﺗَﻄْﻠ
ِ اِﻋﻤﻞ
.ﺤﺎ ﻻَ َﺳﻴِّﺌًﺎ
َ ْ َْ
ً ﺻﺎﻟـ
.ﺐ َﺣﻼَﻻَ ﺑَ ْﻞ ﻃَﻴِّﺒًﺎ
ْ ُاُﻃْﻠ
Fakat
Riyâ helâl olmaz, fakat ihlâs helâl olur.
2
ِ
ِ
.ص
ٌ َﻻَ ﻳَـﺤ ﱡﻞ ِرَ�ءٌ ٰﻟﻜ ْﻦ إِ ْﺧﻼ
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
17
Te’kîd
Lâfzî Te’kîd
ِ ُاُﻃْﻠ
ِْ ص
ِْ ﺐ
.ص
َ اﻹ ْﺧ َﻼ
َ اﻹ ْﺧ َﻼ
İhlâsı ara, ihlâsı! (Tekrar ile yapılır)
ِ
ﻮب ُﻛﻠﱠ َﻬﺎ
َ ُاُﺗْ ِﺮك اﻟ ﱡﺬﻧ
Bütün günâhları terket!
Bedel
Allah’ı, O’nun hakkını koru!
3
Manevî Te’kîd
Bedel, Mübdelin Minh’e tâbî olur.
ِ ِ
.ُاﻪﻠﻟَ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ َﺣﻘﱠﻪ
ّٰ ا ْﺣ َﻔﻆ
اَﻟﺘﱠﺄْﻛِﻴ ُﺪ
ِ ِأَﺑْﻐ
.اﻪﻠﻟَ ﺗَـ َﻌﺎﻟَﯽ ِﻣْﻨـ ُﻬ ْﻢ
ّٰ ﺼﯽ
َ ﱠﺎس َﻣ ْﻦ َﻋ
َ ﺾ اﻟﻨ
İnsanlara, onlardan Allah’a isyan edenlere buğz et!
اَﻟْﺒَ َﺪ ُل
4
ِ
.ﲔ
َ اُ ْﻋﺒُ ْﺪ َرﺑﱠ
َ ﻚ إِٰﻟﻪَ اﻟْ َﻌﻠَﻤ
Rabbine, âlemlerin ilâhına kulluk et!
ِ ْﻒ اﻟْﺒـﻴ
ﺎن
َ َ ُ َﻋﻄ5
.ﺼﻼَةُ َواﻟ ﱠﺴﻼَ ُم
َآﻣﻨﱠﺎ ﺑِﻨَﺒِﻴِّﻨَﺎ ُﳏَ ﱠﻤ ٍﺪ َﻋﻠَْﻴ ِﻪ اﻟ ﱠ
Atf-ı Beyân
Peygamberimiz Muhammed (s.a.v.)’e iman ettik.
NOT: Kastedilen şey Bedelde önce, Atf-ı Beyânda sonra söylenir. Kullanım şekli aynıdır. Birbirinden
ayırt etmek zordur.
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
18
3. İ’RÂB
I.
İ’RÂB ALÂMETLERİ
İ’râb alâmetleri ya hareke, ya harf veya haziftir.
A. HAREKELER
1. Zamme
2. Fetha
3. Kesra
B. HARFLER
1. Vâv
2. Yâ
3. Elif
4. Nûn
C. HAZİFLER
Hazifler üç tanedir ve fiile mahsustur.
1. Harekenin hazfi
2. Son harfin hazfi
3. Nûn’un hazfi
II.
İ’RÂB ALÂMETLERİNE GÖRE MU’RAB KELİMELER
Mu’rab kelimeler, i’râb alâmetlerine göre dokuz kısımdır.
İsimlerde İ’râb (6)
A. Sadece Hareke ile (3)
B. Sadece Harf ile (3)
Fiillerde İ’râb (3)
C. Hareke + Hazif ile (2)
•
•
Müfred Munsarif Ve Cem-İ
•
Esmâ-İ Sitte (Altı İsim)
Mükesser Munsarif
•
•
Gayr-İ Munsarif
Cem-İ Müzekker Sâlim,
أُوﻟُوKelimesi Ve َِﻋ ْﺷ ُرون
Ve Benzerleri
•
Sonuna Zamir Bitişmeyen
D. Harf + Hazif ile (1)
• Sonuna Cem-İ Müennes
Ve Son Harfi Sahih Olan
Nûnundan Başka Zamir
Muzârî Fiiller
Bitişen Muzârî Fiiller
(Müfredât-ı Hams)
(Ef’âl-i Hamse)
Sonuna Zamir Bitişmeyen
Ve Son Harfi İlletli Olan
Muzârî Fiiller
(Müfredât-ı Hams)
•
•
Cem-İ Müennes Sâlim
Tesniye İsimler, ﺎن
ِ ْاِﺛ
Kelimesi Ve Zamire
Muzâf Olan ِﻛ َلKelimesi
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
19
A. SADECE HAREKE İLE İ’RÂBLANANLAR
İ’RÂBI
Tam
ﻧَـ ْﻮعُ اﻟْ ُﻤ ْﻌَﺮ ِب
ف
ﺼ ِﺮ ُ
اَﻟْ ُﻤ ْﻔَﺮُد اﻟْ ُﻤْﻨ َ
Nâkıs
ف
ﺼ ِﺮ ُ
اَ ْﳉَ ْﻤ ُﻊ اﻟْ ُﻤ َﻜ ﱠﺴ ُﺮ اﻟْ ُﻤْﻨ َ
َﻏﻴـﺮ اﻟْﻤْﻨﺼ ِﺮ ِ
ف
ُْ ُ َ
َﲨْﻊ اﻟْﻤﺆﻧ ِ
ﱠﺚ اﻟ ﱠﺴﺎﻟِـ ِﻢ
ُ َُ
İ’RÂBI
ﻧَـ ْﻮعُ اﻟْ ُﻤ ْﻌَﺮ ِب
Tam
Nâkıs
َﻋ َﻼ َﻣﺔُ
اﻟﱠﺮﻓ ِﻊ
ُ◌
ُ◌
ُ◌
ُ◌
َﻋ َﻼ َﻣﺔُ
ﱠﺼ ِ
ﺐ
اﻟﻨ ْ
َ◌
َ◌
َ◌
ِ◌
َﻋ َﻼ َﻣﺔُ
اﳉَِّﺮ
ْ
ِ◌
ِ◌
َ◌
ِ◌
َرﻓْ ٌﻊ
ِ
ﺐ
َﺟﺎءَ اﻟﻄﱠﺎﻟ ُ
ب
َﺟﺎءَ اﻟﻄﱡﱠﻼ ُ
َﲪَ ُﺪ
َﺟﺎءَ أ ْ
ِ
ت
ت ُﻣ ْﺴﻠ َﻤﺎ ٌ
َﺟﺎءَ ْ
اَْﻷ َْﻣﺜِﻠَﺔُ
ﺐ
ﻧَ ْ
ﺼٌ
ِ
ﺐ
َرأَﻳْ ُ
ﺖ اﻟﻄﱠﺎﻟ َ
ب
َرأَﻳْ ُ
ﺖ اﻟﻄﱡﱠﻼ َ
َﲪَ َﺪ
ﺖأْ
َرأَﻳْ ُ
ﺖ ُﻣ ْﺴﻠِ َﻤﺎ ٍت
َرأَﻳْ ُ
َﺟﱞﺮ
ﺖ َﻋﻠَﯽ اﻟﻄﱠﺎﻟِ ِ
ﺐ
َﺳﻠﱠ ْﻤ ُ
ﺖ َﻋﻠَﯽ اﻟﻄﱡﱠﻼ ِب
َﺳﻠﱠ ْﻤ ُ
َﲪَ َﺪ
ﺖ َﻋﻠَﯽ أ ْ
َﺳﻠﱠ ْﻤ ُ
ﺳﻠﱠﻤﺖ ﻋﻠَﯽ ﻣﺴﻠِﻤﺎ ٍ
ت
َ ْ ُ َ ُْ َ
B. SADECE HARF İLE İ’RÂBLANANLAR
Tam
Nâkıs
Nâkıs
ِ
اﻟﺴﺘﱠﺔُ ٭
اَْﻻَ ْﺳـ َﻤﺎءُ ّ
ﻮﻫﺎ،
َﺧﻮﻩَُ ،ﲪُ َ
أَﺑُﻮﻩُ ،أ ُ
َﻫﻨُﻮﻩُ ،ﻓُﻮﻩُ َو ذُو َﻣ ٍﺎل
َﲨْ ُﻊ اﻟْ ُﻤ َﺬ ﱠﻛ ِﺮ اﻟ ﱠﺴﺎﻟـُِﻢ ،أُوﻟُﻮ،
ِ
َﺧ َﻮاﺗُـ َﻬﺎ
ﻋ ْﺸ ُﺮو َن َو أ َ
اَﻟﺘﱠـﺜْﻨِﻴﺔُ ،اِﺛْـﻨَ ِ
ﺎن،
َ
ِ
ِ
ٍ
ﻀ َﻤﺮ(
ﻀﺎﻓًﺎ إﻟَﯽ ُﻣ ْ
)ﻣ َ
َو ﻛ َﻼ ُ
اَْﻷ َْﻣﺜِﻠَﺔُ
ﺐ
ﻧَ ْ
ﺼٌ
َﺟﱞﺮ
ﺳﻠﱠﻤﺖ ﻋﻠَﯽ أ ِ
َﺧﻲ َزﻳْ ٍﺪ
َْ ُ َ
َﻋ َﻼ َﻣﺔُ
اﻟﱠﺮﻓ ِﻊ
َﻋ َﻼ َﻣﺔُ
ﱠﺼ ِ
ﺐ
اﻟﻨ ْ
َﻋ َﻼ َﻣﺔُ
اﳉَِّﺮ
ْ
َرﻓْ ٌﻊ
و
ا
ي
َﺧﻮ َزﻳْ ٍﺪ
َﺟﺎءَ أ ُ
َﺧﺎ َزﻳْ ٍﺪ
َرأَﻳْ ُ
ﺖأَ
و
ي
ي
َﺟﺎءَ اﻟْ ُﻤ ْﺴﻠِ ُﻤﻮ َن
ﺖ اﻟْ ُﻤ ْﺴﻠِ ِﻤﻴـ َﻦ
َرأَﻳْ ُ
ﺖ َﻋﻠَﯽ اﻟْ ُﻤ ْﺴﻠِ ِﻤﻴـ َﻦ
َﺳﻠﱠ ْﻤ ُ
ا
ي
ي
َﺟﺎءَ اﻟﱠﺮ ُﺟﻠَـﺎ ِن
ﺖ اﻟﱠﺮ ُﺟﻠَﻴـ ِﻦ
َرأَﻳْ ُ
ﺖ َﻋﻠَﯽ اﻟﱠﺮ ُﺟﻠَﻴـ ِﻦ
َﺳﻠﱠ ْﻤ ُ
* Bu isimlerin bu şekilde i’rablanabilmeleri için şu şartları bulundurmaları gerekir.
)Müfred olacaklar. (Tesniye veye Cemi olmayacaklar
)Mükebber olacaklar. (İsm-i Tasğir olmayacaklar
Muzâf olacaklar.
Muzâfun ileyhleri mütekellim “ya” sı olmayacak.
20
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
1234-
C. HAREKE VE HAZİF İLE İ’RÂBLANANLAR
İ’RÂBI
ﻧَـ ْﻮعُ اﻟْ ُﻤ ْﻌَﺮ ِب
Tam
ﻤﺲ
ات ْ
اَﻟْ ُﻤ ْﻔَﺮَد ُ
اﳋَ ُ
ﺼ ِﺤﻴﺤﺔُ ِ
اﻵﺧ ُﺮ
اﻟ ﱠ َ
Tam
ﻤﺲ
ات ْ
اَﻟْ ُﻤ ْﻔَﺮَد ُ
اﳋَ ُ
اﻟـﻤﻌﺘَـﻠﱠﺔُ ِ
اﻵﺧ ُﺮ
ُْ
َﻋ َﻼ َﻣﺔُ
اﻟﱠﺮﻓ ِﻊ
َﻋ َﻼ َﻣﺔُ
ﱠﺼ ِ
ﺐ
اﻟﻨ ْ
ُ◌
َ◌
َ◌
ُ◌
)(Takdirî
َ◌
َﻋ َﻼ َﻣﺔُ
اﳉَِّﺮ
ْ
ف
َﺣ ْﺬ ُ
ـﺨَﺮَﻛ ِﺔ
اﻟْ َ
ف
َﺣ ْﺬ ُ
ْاﻵ ِﺧ ِﺮ
)(Takdirî
َرﻓْ ٌﻊ
اَْﻷ َْﻣﺜِﻠَﺔُ
ﺐ
ﻧَ ْ
ﺼٌ
َﺟﱞﺮ
ﺼﺮ ُ◌
ﻳَـْﻨ ُ
ﺼﺮ َ◌
ﻟَ ْﻦ ﻳَـْﻨ ُ
ﺼﺮ ْ◌
ﻟَ ْـﻢ ﻳَـْﻨ ُ
ﻳَـ ْﺮِﻣﻲ
ﻟَ ْﻦ ﻳَـ ْﺮِﻣﻲ َ◌
ﻟَ ْﻦ ﻳَـ ْﻐ ُﺰو َ◌
ﻟَ ْـﻢ ﻳَـ ْﺮِم
ﻟَ ْـﻢ ﻳَـ ْﻐ ُﺰ
ﻳَـْﻨ َﺴﯽ
ﻟَ ْﻦ ﻳَـْﻨ َﺴﯽ
ﺲ
ﻟَ ْـﻢ ﻳَـْﻨ َ
ﻳَـ ْﻐ ُﺰو
D. HARF VE HAZİF İLE İ’RÂBLANANLAR
İ’RÂBI
Nâkıs
ﻧَـ ْﻮعُ اﻟْ ُﻤ ْﻌَﺮ ِب
اَْﻻَﻓْـ َﻌ ُ
ﺎل ا ْﳋَ ْﻤ َﺴﺔُ
َﻋ َﻼ َﻣﺔُ
اﻟﱠﺮﻓ ِﻊ
َﻋ َﻼ َﻣﺔُ
ﱠﺼ ِ
ﺐ
اﻟﻨ ْ
ف
َﺣ ْﺬ ُ
اﻟﻨ ِ
ﱡﻮن
ن
َﻋ َﻼ َﻣﺔُ
اﳉَِّﺮ
ْ
ف
َﺣ ْﺬ ُ
اﻟﻨ ِ
ﱡﻮن
َرﻓْ ٌﻊ
اَْﻷ َْﻣﺜِﻠَﺔُ
ﺐ
ﻧَ ْ
ﺼٌ
َﺟﱞﺮ
ﺼَﺮان ِ◌
ﻳَـْﻨ ُ
ﺼَﺮا
ﻟَ ْﻦ ﻳَـْﻨ ُ
ﺼَﺮا
ﻟَ ْـﻢ ﻳَـْﻨ ُ
İ’RÂB TÜRLERİ
III.
Eğer i’râb alâmeti lafızda görülürse buna “lafzî i’râb”, lafızda görülmeyip, fakat lafzın sonunda
takdir edilirse buna “takdirî i’râb”, ne lafızda görülür, ne de lafzın sonunda takdir edilirse buna da
“mahallî i’râb”, denir.
ظ
اَْﻷَﻟْ َﻔﺎ ُ
1
2
3
21
Lafızlar ikiye ayrılır.
اﻹ ْﻋﺮ ِ
ﻟَ َـﻬﺎ َﻣ َ ِ ِ
اب.
ـﺤﻞﱞ ﻣ َﻦ ْ َ
اﻹ ْﻋﺮ ِ
ِ ِ
اب.
َﻻ َﻣ َ
ـﺤ ًّﻞ ﻟَ َـﻬﺎ ﻣ َﻦ ْ َ
)İ’râbtan Mahalli Olanlar (İ’râblananlar) (3
)İ’râbtan Mahalli Olmayanlar (İ’râblanmayanlar) (4
ﻟَ ْﻔ ِﻈ ﱞﻲ
ي
ﺗَـ ْﻘ ِﺪﻳ ِﺮ ﱞ
ـﺤﻠِّ ﱞﻲ
َﻣ َ
َﺟﺎءَ َزﻳْﺪ ٌ◌
ﺟﺎء اﻟْ َﻘ ِ
ﺎﺿﻲ
ََ
َﺟﺎءَ ٰﻫ َﺬا
◌ُ
takdir edilir
Zafer ESEN | Avamil Ders Notu 2016
ﺎل اﻟْﻤ ِ
ﺎل ْاﻷ َْﻣ ِﺮ 4اَﻟْـ ُﺠ َﻤ ُﻞ
ﺎﺿﻴَﺔٌ 3أَﻓْـ َﻌ ُ
َ 1ﺣُﺮ ٌ
وف 2اَْﻷَﻓْـ َﻌ ُ َ
