SPOR SAKATLIKLARI ve İLK YARDIM Spor Sakatlıklarının Nedenleri Spor sakatlıklarının oluşma nedenlerini iki ana grupta toplanabilir. Kişisel nedenler: Fiziksel eksiklikler, fiziksel uygunluk ‘aerobik dayanıklılık, kuvvet, sürat, beceri, çeviklik), psikolojik faktörler ‘konsantrasyon, riski kabullenme), fiziksel yapı ‘boy, kilo, eklem stabilitesi, vücut yağ dokusu yüzdesi), yaş, cinsiyet. Çevresel nedenler: Sporun tipi, sportif aktivite süresi, hadisenin yapısı, rakibin ve takım arkadaşlarının rolü, zeminin durumu, ışık, emniyet tedbirleri, yavaşlama için yeterli mesafe, malzemeler, iklim koşulları ‘ısı, nem, rüzgar) antrenör, maç yönetimi ‘kurallar ve hakemlerin kuralları uygulaması). Spor sakatlıklarının önlenmesindeki genel kurallar İlk yapılması gereken konu sporcuların periyodik sağlık kontrollerdir. Spor sakatlıklarının oluşmasında en önemli etkenlerden biri yetersiz ısınmadır. Bu nedenle ısınmaya, özellikle stretch ‘germe) egzersizlerine büyük önem verilmelidir. Fiziksel aktivite sonrası yapılacak soğuma da önem taşımaktadır. Her aktivite sonrası mutlaka soğuma egzersizleri yapılmalıdır. SPORTİF TRAVMAYA MARUZ KALAN BÖLGELER -Diz eklemi % 32,9 -Ayak bileği % 16,3 -Kalça ve kasık bölgesi % 6,0 -Omuz eklemi % 6,1 -Ayak % 4,7 -Uyluk bölgesi % 4,8 -vertebra % 4,85 -Dirsek eklemi % 3,9 -El bileği-el % 3,2 -Diğerleri % 10,4 Spora dönüş süresini kısaltan en önemli faktörlerden biri akut sakatlıklardaki ilk müdahaledir. R I C E: Rest: dinlenme Ice: Buz - soğuk uygulaması Compression: Kompresyon, basınç uygulama Elevasyon: Yukarı kaldırma 1.Dinlenme: Sakatlanma hissedildiği andan itibaren egzersize-spora hemen ara vermek gerekir. Ağrı yapan hareketten, duruştan kaçınmak anlamına gelir. Ağrı vücudun bir alarm mekanizmasıdır. 2.Soğuk uygulama: Acil olarak sakatlanan bölgeye soğuk uygulaması yapmak gereklidir. 15-20 dakika ve saatte 1 yapılan uygulama ilk saatler için doğru uygulamadır. Uygulama sıklığı azaltılarak 3 gün boyunca soğuk uygulaması devam ettirilmelidir. Soğuk uygulaması kanamayı durdurmanın yanında, ağrıyı azaltır. Bununla birlikte dokunun besin ihtiyacını azaltarak (hücreleri bir çeşit kış uykusuna sokarak) zararı en azda tutmaya yardımcı olur. JELLİ PAKETLER: İçinde dondurulup, çözülebilen jel bulunur. Paketler donmalarına rağmen esnekliklerini korumaktadırlar ve böylece bedene kolay uyum sağlarlar. Jelli paketler doğrudan deriye uygulanmazlar ve bir havluya sarılırlar. Uygulama süresi 10 dakikayı geçmemelidir. KİMYASAL BUZ TORBALARI: Özellikle saha koşullarında ve doğa koşullarında kullanışlıdır. Olumsuz olarak fazla soğutmazlar ama yinede iyi bir ilk yardım aracıdır. Uygulama süresi 30 dakikadır. İMERSİYON: Yaralı ayak, dirsek yada elin buz parçalarıyla dolu kovaya sokulmasıdır. Uygulama süresi 10-20 dakikadır. BUZ MASAJI: Uygulama süresi 7-10 dakikadır. Uygulamalar sırasında beden sesi dinlenir. Derinin zedelenmesine izin verilmemelidir. Buzu herkes uygulayamaz. Özellikle yüzeysel damar hastalığı olanlar (Reynaud Fenomeni) yada diabeti olan bireylerde dikkatli olmak gerekebilir. 3. Kompresyon: (sakatlanma bölgesi ve çevresine basınç uygulaması) Sakatlanma sonrası sakatlanan bölgede öncelikle kanama olması ihtimaline karşı, bölgesel basınç uygulanması gerekir. En çok kullanılan ve en çabuk bulunabilen araç elastik bandajdır. Elastik bandaj uygulaması yaralanan bölgenin kalbe uzak kısmından başlayıp, bir önceki bandın yarısına gelecek şekilde spiral uygulayarak kalbe doğru yapılır. Yaralanan bölgenin biraz üstünde sonlandırılır. İlk anda mümkünse buz ile birlikte yapılacak kompres uygulaması kanama oluşumunu en azından yavaşlatacaktır. 4. Yukarıya kaldırma (elevasyon): Yine kanama ve ödem oluşumunu önlemek yada en azda tutmak için buz ve bandaj uygulaması ile birlikte sakatlanan bölgeyi kalp seviyesinin üstünde tutmak gereklidir. Bu şekilde buz ve bandaj uygulaması sürdürülmelidir. Kas yorgunluğu nedir? Antrenmansız sporcularda ağır ve alışmamış kas kasılmalarından 1-2 gün sonra ortaya çıkar. Aynı zamanda ağır sportif yarışmalardan sonra da sporcularda görülen akut (kısa süreli) kas ağrılarıdır. Söz konusu kaslar her hareket denemesi sırasında ve dokununca ağrılı, bazen şiş ve serttir. Sporcular arasında “hamlık” olarak adlandırılır. Kas yorgunluğu nasıl atlatılır? Kas yorgunluğunun hiçbir tedavi yapılmadan, salt istirahat ile 3-4 gün içinde geçtiği ve ağrıların dindiği bilinmektedir. Bu konudaki hızlandırıcı genel önlemler : a. Sauna, b. 26-28 derece sıcaklıkta yüzme havuzu, c. Söz konusu kaslar üzerine ılık ıslak kompresler, hafif masaj antifilojistik ilaçlar (voltaren, tilcotil gibi) antioksidan C ve E vitamini. Kontüzyon nedir? Direkt bir travma karşısında cilt altında dokuların aşırı derecede ezilmesidir. Kılcal (kapiller) damarlardaki kan cilt altında toplanır ve bir şişlik oluşturur. Hematom nedir? Travma (darbe) şiddeti ile kılcal damarlardan dışarıya çıkan kanın yumuşak kısımlar arasında belirli bir sahada toplanmasından ibarettir. Ayak Bölgesi(pedis) : Ayak bileği ekleminden(talocrural articularis) sonraki kısım Ayakta Meydana Gelebilecek Başlıca Yaralanmalar Burkulma Aşil tendon sakatlıkları Tırnak batması Kırık-Çıkık Ayak bileği burkulmaları; ayak bileği eklemlerini bir arada tutan bir yada birden fazla bağın zorlanması ya da kısmen yırtılması sonucu olur. Ayak bileğindeki burkulmalar sonucu ayak bileğindeki eklemleri bir arada tutan bağların birinde veya bir kaçında zorlanmalar, yırtılmalar hatta kopmalar olabilir. Ayak bileği burkulmalarının çoğu ayak bileğinin içe doğru dönmesiyle oluşur ve bu durumda ayak bileğinin dış tarafındaki bağlar (ligamentler) etkilenir. Ayak Parmak Burkulması Dolaylı şiddet etkisiyle(ters bükülme, sert bir nesneye çarpma) oluşur. (en fazla büyük parmak eklemi etkilenir.) Gastrocnemius (Baldır kası) Yanlış antrenman Yapılan spora uygun olmayan ayakkabı seçimi Aşırı yüklenme Belirtileri; egzersiz sırasında tendon çevresinde yanıcı ağrılar görülür, İdman sırasında azalır ve idman bittikten sonra şiddetle devam eder, İstirahat sırasında azalır yürüyüş sırasında tekrar ağrı artar. İlk Yardım: Ağrılı tarafı tesbit edin (örn. bandaj ile) ve zorlamadan kaçının. İlgili uzmana danışın. (Tercihan Ortopedi-Travmatoloji veya Fizik tedavi, rehabilitasyon). Ek Uygulamalar: Baldır kaslarına masaj. Topuğun ayakkabı içine konacak bir parça i!e yükseltilmesi (Bu, aşil tendonuna binen yükü azaltıp iyileşmeyi hızlandıracaktır. Tedavi Sonrası: Baldır kasları için gerdirme egzersizleri. Antrenmanlardan sonra tendon ve çevresine buz ile soğuk uygulama Önlem: Beslenme ile uygun Magnezyum alınması sorunlara karşı önlemlerden birisi olabilecektir Tırnak batması 1. Travma 2. Ayağa iyi uymayan ve deriyi tırnak kenarına doğru bastıran ayakkabılar Belirtileri; ağrı hassasiyet, cerahatlı akıntı, ısı artımı, şişlik ve kızarıklık Ökçe Kemiğinin(Kalkeneusun) Kırılması Çok fazla yükseklikten topuğun üstüne atlama ya da düşme sonucunda oluşur. Tarsal Kırıkları Çok ağır burkulma ya da ayağın içe ya da dışa doğru şiddetli bir biçimde dönmesiyle meydana gelen ilginç bir spor yaralanmasıdır. Ayak Tarağı(Metetars) Kırıkları Genelde doğrudan şiddet etkisiyle oluşur ve en çok 4. ve 5. ayak tarak kemiği etkilenir. Uzun süren, aşırı yürüme ve koşma yüklenmesinde bazen 2. ve 3. ayak tarak kemiğinde yorgunluk kırılması. Ayak Parmaklarındaki Kırıklar Çoğunlukla doğrudan şiddet etkisi sonucunda oluşur(Ezilme yaralanması, sert yerlere çarpma). Tüm ayak bileği sakatlıklarının ilk tedavisinde şunlar geçerlidir: Buz İstirahat Kompresyon yapıcı elastik bandaj Elevasyon(yukarı kaldırma) Koltuk değneği Nsae ilaçları Fizyoterapi Tedavide ilk yapılması gereken buz uygulamasıdır. Bir naylon poşete konulan buzlar ince bir havluyla zedelenen bölgeye günde 3-4 defa 1020 dakika süreyle uygulanır. Eklem ilk 1-3 gün içinde tam dinlendirilmelidir . Bunun için hasta tarafa bir baston alınabilir. Ayrıca bu bölgeye bir bandaj yada ayak bileği desteği veya ayak bilekten de sıkıca bandajlanmalıdır. ELASTİK BANDAJ UYGULAMASI Yaralanan bölgenin kalbe uzak kısmından başlayıp, bir önceki bandın yarısına gelecek şekilde spiral uygulayarak kalbe doğru yapılır. Yaralanan bölgenin biraz üstünde sonlandırılır. İlk anda mümkünse buz ile birlikte yapılacak kompres uygulaması kanama oluşumunu en azından yavaşlatacaktır Ayak ve ayak bileği egzersizleri Başlangıçta pasif egzersizlerle başlayıp aktif egzersizlere geçilmelidir. İzometrik kasılma yöntemi Ayak bileğinin altına rulo yada havlu koyarak ayak ileri geri hareket ettirilir Ayak ucuna lastik bant yerleştirilir.bir ucu tutulur.lastiğin gerginliği ile ayak düz ve yanlara gerdirilerek çalışılır Üstteki bacak aşağı ve yukarı hareket ettirilir Ayak başparmak tarafına doğru çevrilir Eller duvarda ayağın biri arkada biri öndedir.gövde kollar yardımıyla duvara yaklaştırılır ve bu pozisyonda 5 saniye Bir yerden destek almadan parmak uçlarına yükselip dinlenin 5 tekrar yapın.iki bacak ve tek bacakla yapılabilir. Parmak uçlarını havaya kaldırın ve vücut ağırlığınızı topuklarda toplayın Bant ayaktan geçirilir ve diğer ayakla direnç ve ayak açısı ayarlanarak başparmağa doğru çevrilir Bant ayaktan geçirilerek diğer ayakla açısı ve direnci ayarlanır.ayak küçük parmağa doğru çevrilir.
