MINEKE SCHIPPER İdeaAyrıntı Dizisi Ayrıntı Yayınları

MINEKE SCHIPPER
Hollandalı yazar ve araştırmacı, daha çok kurgu dışı kadın edebiyatı çalışmalarıyla tanınır. Sahip olduğu küresel bakış açısı, yazarın sadece akademik
değil akademi dışı çevrelerce de tanınmasını sağlamıştır. Araştırmaları için
farklı dinlerden ve kültürlerden yüzlerce köylü kadınla görüşmeler yapmıştır. Dünya genelinde sözlü gelenekler, atasözleri, mitler ve yaratılış mitolojileri üzerine sürdürdüğü çalışma büyük ilgi görmüştür. Eserleri birçok
dile tercüme edilmiş olan Schipper aynı zamanda bir edebiyatçıdır. Roman,
deneme ve akademik kitapları dışında Hollanda’da ve uluslararası basında
yayınlanmış sayısız yazısı bulunmaktadır. Yazarın yayınlanmış kitapları:
Bloot of bedekt. Van niets om het lijf naar strak in het pak (2015); China’s
Creation and Origin Myths. Cross-cultural Explorations in Oral and Written
Traditions (2011); Trouw nooit een vrouw met grote voeten (2012); Overal
Adam en Eva De eerste mensen in jodendom, christendom en islam (2012); In
het begin was er niemand. Hoe het komt dat er mensen zijn (2010); Na ons de
zondvloed. Mythische verhalen over het einde van de mensheid (2009); Belle
femme, gros ennuis (2008); Vogel valt vogel vliegt (2007); Never Marry a Woman with Big Feet. Women in Proverbs from Around the World (2004, 2005
Eureka Ödülü: Kurgu dışı en iyi kitap); Imagining Insiders. Africa and the
Question of Belonging (1999); En de boom blijft maar geven. Caribische en
Latijns-Amerikaanse spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen (1998); De
zieleneters (1998); De rib uit zijn lijf. Joodse spreekwoorden en zegswijzen
over vrouwen (1996); Een wenkbrauw als een wilgenblad. Aziatische spreekwoorden en zegswijzen over Vrouwen (1995); De boomstam en de krokodil.
Kwesties van ras, cultuur en wetenschap (1995); Een vrouw is als de aarde.
Afrikaanse spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen (1994); Conrads rivier (1994); Een goede vrouw is zonder hoofd. Europese spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen (1993); Source of All Evil. African Proverbs and Sayings
on Women (1991); Beyond the Boundaries. African Literature and Literary
Theory (1989); Afrikaanse letterkunde. Tradities, genres, auteurs en ontwikkelingen in de literatuur van Afrika ten zuiden van de Sahara (1983); Realisme.
De illusie van werkelijkheid in literatuur (1979); Toneel en maatschappij in
Afrika (1977); Le Blanc et l’Occident au miroir du roman afri¬cain de langue
française (1973). Türkçede Mineke Schipper: Erkek Acı Çeker Kadının Ruhu
Duymaz: Dünya Dillerinden Atasözleriyle Kadınlar, Çev. Taciser Ulaş Belge,
NTV Yayınları, İzmir, 2000.
İdeaAyrıntı Dizisi
Ayrıntı Yayınları
Ayrıntı: 876
İdeaAyrıntı Dizisi: 25
Âdem ile Havva Her Yerde
Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet’te İlk İnsan
Mineke Schipper
Kitabın Orijinal Adı
Overal Adam En Eva
De Eerste Mensen in Jodendom, Christendom En Islam
İngilizce’den Çeviren
Arlet İncidüzen
Yayıma Hazırlayan
Pınar Doğu
Son Okuma
Ceren Ataer
© 2012, Mineke Schipper
Türkçe yayım hakları Kalem Ajans aracılığıyla alınmıştır
Bu kitabın Türkçe yayım hakları
Ayrıntı Yayınları’na aittir.
Kapak Tasarımı
Gökçe Alper
Dizgi
Esin Tapan Yetiş
Baskı ve Cilt
Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2
Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85 - 576 00 66
Sertifika No.: 12156
Birinci Basım: İstanbul, Temmuz 2015
Baskı Adedi: 2000
ISBN 978-975-539-977-5
Sertifika No.: 10704
AYRINTI YAYINLARI
Basım Dağıtım San ve Tic. A.Ş.
Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Cağaloğlu – İstanbul
Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11
www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Âdem ile Havva
Her Yerde
Yahudilik, Hıristiyanlık ve
İslamiyet’te İlk İnsan
Mineke Schipper
İDEAAY R I N T I Dİ Zİ Sİ
KURTULUŞ TEOLOJİSİ
Ed.: Christopher Rowland
İHVÂN-I SAFÂ
RİSÂLELERİ 2. Cilt
KİRLİLİK KAVRAMI VE
ALEVİLİĞİN ASİMİLASYONU
Mevlüt Özben
HIRİSTİYANLIKTAKİ ATEİZM
Exodus’un ve Krallığın Dini
Ernst Bloch
İSLAM’IN GELECEĞİ
Wilfred S. Blunt
KOMÜNİSTLERDEN İSLAMCILARA
Bir 20. Yüzyıl Tarihi: Endonezya
Adrian Vickers
İSLAM’IN İKİNCİ MESAJI
Mahmut Muhammed Taha
TANRISIZ AHLAK?
Walter Sinnott-Armstrong
DÜŞMANIN TARİHİ
Gil Anidjar
İSLAM’DA 50 ÖNEMLİ İSİM
Roy Jackson
ESRÂRNÂME
Ferîdüddîn Attâr
İHVÂN-I SAFÂ
RİSÂLELERİ 1. Cilt
SÜRYANİLER
Mutay Öztemiz
KIZILBAŞLAR/ALEVİLER
Krisztina Kehl-Bodrogi
İBNİ HALDUN
Tarih Biliminin Doğuşu
Yves Lacoste
İBNİ ARABÎ VE DERRİDA
Tasavvuf ve Yapısöküm
Ian Almond
CENNETİN ELEŞTİRİSİ
Roland Boer
MÜSLÜMAN KÜLTÜRÜ
V. V. Barthold
İHVÂN-I SAFÂ
RİSÂLELERİ 3. Cilt
OXFORD İSLÂM SÖZLÜĞÜ
Baş Editör: John L. Esposito
İLÂHÎNÂME
Ferîdüddîn Attâr
MÜSLÜMAN SİTE
Louis Gardet
İHVÂN-I SAFÂ RİSÂLELERİ
4. Cilt
ROMANTİK ORTADOĞU
Metinlerarası Bir Deneme
Hayri K. Yetik
Hoşgörülü bir dünyanın kurucularına...
“Atalarımızın söylediklerinin doğru olup olmadığından emin değilim. Eğer bize anlattıkları doğruysa, o halde benim söyleyeceklerim
de doğrudur; eğer değilse, bununla ilgili herhangi bir şey yapamam.”
Saluan Panay, Âdem ile Havva hikâyelerinin Filipinli Anlatıcısı.
İçindekiler
— Önsöz............................................................................................ 13
1. Hikâyeler
Görüş ve Yorumlar ............................................................................ 24
Farklılıklar.......................................................................................... 27
2. Resimler
Resim Yasağı...................................................................................... 33
Yahudi Sanatında Âdem ile Havva ................................................... 34
Hıristiyan Sanatında Âdem ile Havva ............................................... 38
İslam Sanatında Âdem ile Havva....................................................... 47
3. Âdem’in Yaratılışı
Topraktan İnsan.................................................................................. 58
Âdem’in Güzelliği ............................................................................ 64
“Kıymetli, Kolay İncinebilir Demektir.”........................................... 66
Şeytan Bir İnsan Yaratabilir mi? ....................................................... 68
Âdem Nasıl Sakallı Oldu? ................................................................ 69
Sünnetli ve Sünnetsiz Âdem ............................................................. 72
4. Cennet
Dünyevi ya da Uhrevi........................................................................ 79
Bulunduğu Yerler .............................................................................. 82
Bitkiler ve Hayvanlar......................................................................... 86
Âdem Hayvanlara İsim Koyar .......................................................... 89
Güzel Sanatlarda Cennet Hayalleri ................................................... 91
5. Lilith’ten Havva’ya
Lilith................................................................................................... 133
Diğer Kadınlar................................................................................... 136
Havva’nın Yaratılışı........................................................................... 139
Kaburga ya da Kuyruk....................................................................... 144
Cennet Bahçesi’nde Evlilik ve Seks.................................................. 149
Havva’nın Güzelliği .......................................................................... 156
6. Şeytan ve Yılan
Şeytanın Tanrı’yla Çatışması ............................................................ 162
Sayılan ve Sövülen: Yılan.................................................................. 167
Cinsel İstek Uyandıran Bir Canlı....................................................... 170
Şeytan Cennete Nasıl Girdi? ............................................................. 173
Yılan, Şeytan, Havva......................................................................... 176
Şeytanın Resimleri............................................................................. 178
7. Cennetten Kovulma
Günah İşleme ve Cezalandırma......................................................... 191
Fiziksel Sonuçlar................................................................................ 195
Hayvanların Cezalandırılması............................................................ 199
Âdem’in Elbiseleri............................................................................. 201
Cennetin Kaybının Resmedilmesi...................................................... 204
8. Dünya’da Hayatta Kalma
Cennetten Hatıra Eşyalar .................................................................. 217
Nereye Ayak Bastılar?....................................................................... 220
Kefaret................................................................................................ 223
Yiyecekler.......................................................................................... 226
Seks, Yeni Bir Tecrübe ...................................................................... 229
Şeytanla Antlaşma............................................................................. 231
Emek ve Alın Teri.............................................................................. 233
9. Çocuklar ve Âdem ile Havva’nın Sonu
İlk Hamilelik...................................................................................... 237
Kabil ile Habil.................................................................................... 239
Ensest................................................................................................. 242
Kardeş Katili...................................................................................... 244
Havva’nın Çocukları ve Eşitsizlik Nasıl Meydana Geldi?................ 253
Âdem ile Havva’nın Ölümü .............................................................. 256
10. Şeytani Havva
Kötülüğün Kökeni.............................................................................. 269
Sözlü Gelenek.................................................................................... 271
Teolojik Görüşler............................................................................... 275
Şeytanla Antlaşmanın Resimleri........................................................ 282
Bulaşıcı Arzu Korkusu....................................................................... 288
— Sonsöz ......................................................................................... 292
Âdem ile Havva Yeni Baştan ............................................................ 293
Yorumlar ve Sonuçları ...................................................................... 298
Şiddetlenen Coşkular ........................................................................ 300
Fatima, Miryam ve Meryem’in Elleri................................................ 303
Birbirini Hoşgörmek ......................................................................... 304
— Kaynakça....................................................................................... 305
— Linkler .......................................................................................... 314
— Dizin.............................................................................................. 315
Önsöz
1. Yaratılış hikâyesi Ahdiatik’le başlar. B’resheet, Venedik Baskısı, 1524
Âdem eve geç geldiğinde Havva ne yaptı?
Onun kaburgalarını saydı.
(İbranice)
“Kendim gideceğim” dedi Havva ve Cennet Bahçesi’nden
kovulduğunu göstermek için onu dirseğiyle itti.
(Rusça)
Cennete gidenler Âdem’e benzeyecekti.
(Arapça)
Dünyada başka hiçbir hikâye insanoğlunun anne ve babası
Âdem ile Havva kadar meşhur değildir. Onlar hakkında bilmeceler, atasözleri, şarkılar, şiirler, romanlar, operalar ve filmler vardır.
Reklamcılar Âdem ile Havva görsellerini tabela, fayans, bira bardakları, koltuk, çarşaf, şömine, gözleme ızgaraları ve ateş paravanalarında müşterileri etkileyip ikna etmek için kullanırlar. Mozaik
ve fresklerden rölyef ve heykellere, kaidelerden vitray, minyatür,
resim ve gravürlere kadar güzel sanatlarla ilgili her alanda onlara rastlamak mümkündür. Adlarının verildiği sağlık merkezleri,
sauna ve oteller, onları anlatan popüler şarkılar, pullar, formalar,
tişörtler ve dövmelerden bahsetmeye gerek yok.
Âdem ile Havva’nın hikâyesi üç semavi din tarafından aktarılarak Ortadoğu’da her yeri dolaştı. Savaştaki insanlar ya da kaçanlar, göçmenler, denizciler, sömürgeciler ve misyonerler inançlarını yüreklerinde taşıyarak hikâyenin devam etmesini sağladılar.
Bu demek oluyor ki araştıranların, Âdem ile Havva hikâye ve resimlerini bulmaları hiç zor değil.
Onlara 2010’da Kinsaşa’da rastladım. Hikâyenin tamamı Kongo Nehri’nin kıyısında, uğuldayan hurma ağaçlarının arasında
1891’den beri saklı kalan küçük bir Protestan Şapeli’nin camlarına resmedilmişti. Kinsaşa’da (RESİM 2A ve 2B1) tesadüfen çağdaş
1. Metinde renkli görseller büyük harfle “RESİM”, siyah beyaz olanlar ise küçük
harfle “resim” olarak ifade edilmiştir.
15
Mineke Schipper
sanatçı Moke’un da biri Havva’yı sarışın, Âdem’i zenci diğeriyse
bunun tam tersi tasvir eden iki tablosu vardır. Her iki tabloda da
göze çarpan bir yılan uçan küçük şeytanlarla kuşatılmıştı.
Amsterdam’da Meksika’nın Metepek şehrinden gelmiş, Aztek
kökenli, kırmızı kilden yapılmış biri koyu saçlı Âdem ve diğeri
altın saçlı Havva olan iki heykelciğe rastladım. Kırmızıydılar çünkü Aztekler, Tanrılarının bedenlerinin çıplak kısımlarını kırmızı
boyayla kaplamaya alışkındılar. Bu eski Aztek geleneği yirminci
yüzyıl Hıristiyan resimlerinde devam etti, Âdem ile Havva’nın
kırmızı olması ayrıca aşkı ve günaha girmeyi de temsil ediyor
(RESİM 3).2
2A. Zenci Havva ve sarışın Âdem, yılanla birlikteler.
Kahverengi şeytanlar aralarında dans ediyor.
2. Peintre Moke’un resimleri Hollanda’daki Berg en Dal Afrika müzesindedir. Kırmızı kil heykelcikler (40-48 cm yüksekliğinde) Meksika’nın Metepek şehrindendir.
2010’da Kırmızı Sergi kapsamında Basel’deki Kültür Müzesi’nden Amsterdam’daki
Tropen Müzesi’ne getirilmişlerdir.
16