Elektronik Ticaret (E-Ticaret) E-ticaretin Teknik Altyapısı ve İnternet Kavramı Bilgisayar ağları • Bir veya birden fazla bilgisayarın; dosya ve veri alış verişi yapabilmesi için birbirine bağlanarak oluşturduğu yapıya “Network” denir. • Network topolojisi 3 başlık altında incelenirler. LAN, WAN ve MAN olmak üzere yapılarına göre standartları vardır. Yerel alan ağı (LAN) • Yerel alan ağı (İngilizcesi: Local area network), ev, okul, laboratuvar, iş binaları vb. gibi sınırlı coğrafi alanda bilgisayarları ve araçları birbirine bağlayan bir bilgisayar ağıdır. • LAN'ların özellikleri ise WAN'ların (Türkçesi: Geniş alan ağı, İngilizcesi: Wide area network) aksine daha yüksek veri aktarım hızıyla çalışırlar ve daimi bağlantıyı sağlamak için aylık kira karşılığı bir ara elemana gerek olmamasıdır. Binalar Arası Ağlar (CAN) • Binalar arası ağı (İngilizcesi: Campus area network) adını birden fazla binayı bir ağ ile birleştiren ilk organizasyonlar olan üniversitelerden alıyor. • Birbirine yakın binalar arasında bilgi ve kaynak paylaşımını sağlıyor. • Yeraltı ve yerüstü kabloları kullanılarak kurulur. Şehirsel Bilgisayar Ağları (MAN) • LAN’ ın kapsadığı alandan daha geniş, fakat WAN’ ın kapsadığından daha dar mesafeler arası iletişimi sağlayan ağlardır. Genellikle şehir içi bilgisayar sistemlerinin birbirleriyle bağlanmasıyla oluşturulur. • Fiber optik kablo kullanılarak kurulan çok uzak mesafeleri (örneğin kıtaları) birbirlerine bağlayan yapıya MAN denir. Özellikleri bakımından WAN ile aynıdır ancak hız bakımından LAN hızındadır Geniş alan ağı (WAN) • Geniş alan ağı, ( Wide Area Network, WAN), birden fazla cihazın birbiri ile iletişim kurmasını sağlayan fiziksel veya mantıksal büyük ağdır. • Veri iletişim ihtiyacı ülke sınırlarını aşmaya başladığında devreye girerler. • Hız olarak LAN network'lerden yavaş olmasına rağmen en az iki LAN'ın router (yönlendirici) ile birleşmesi sonucu kurulan ağlara WAN denir. Şehirler arası ve uzak mesafeler için tasarlanmış bir network yapısıdır. • İletişim kablolarla yapılabileceği gibi uydularla da yapılıyor. • En meşhur geniş alan ağı İnternettir. Veri Transfer/İletim Hızı • Bir ağın iletim kapasitesini ölçmek için geliştirilmiş matematiksel bir modeldir. • Ölçüm birimi ‘bps’ (bit per second) saniyede iletilen bit sayısı. • Geniş alan ağların veri iletim hızları 10/100 Mbps hızlarındayken, Yerel alan ağların veri iletim hızı 1000 Mbps(1 Gbps) ve üstü seviyelerine gelmiştir. Network Çözümlerinin Getirdiği Faydalar Bir network kurmak veya birden fazla bilgisayarı birbiri ile bağlamak bize şu faydaları sağlamaktadır; • Dosya/Bilgi Paylaşımı: gazetelerden tartışma gruplarına, epostadan elektronik ticarete, video-konferans, WWW, ftp (dosya transferi) ile bilgiye erişilebilmesi • Yazılım Paylaşımı: Ağa bağlı kullanıcı ağdaki uygulama programlarını uzaktaki bilgisayarlara kurabilir. • Donanım Paylaşımı: Ağ dünyasında, ağ üzerindeki herhangi bir bilgisayar ağda paylaşılan donanım kaynaklarına ulaşabilir ve bunları kullanabilir.Örneğin ağdaki bir bilgisayar ağın paylaşıma açık yazıcısından kendi bilgisayarı üzerinden çıktı alabilir. Network Çözümlerinin Getirdiği Faydalar • Düşük Maliyet: PC’lerin her geçen gün daha cazip hale gelen fiyatı ve performansı ile • Ölçeklenebilirlik: daha fazla işlemci eklenerek sistem performansının arttırılması • İletişim: çalışanların kendi aralarında ve dünya ile kurdukları bir iletişim ortamı olması • Daha Kolay Yönetilebilirlik: Bilginin merkezi bir sunucuda tutularak kontrol edilebilmesi ve kolay takibi sağlanmıştır. Kablolu Bağlantı Teknolojileri • Twisted Pair Wires (Bükülü tel) • Telekomünikasyon için kullanılan en yaygın araçtır. Ses ve veri iletimi için de kullanılabilir 4 çift bakır kablodan oluşur. Bükümlü iki tel kullanımının amacı paralel hat karışması ve elektromanyetik indüksiyonu azaltmak içindir. • Veri iletim hızı minimum 2Mbps başlayıp 10Gbps kadar arttırılabilir. Kablolu Bağlantı Teknolojileri • Coaxial Cable (Koaksiyel kablo) • Koaksiyel kablo yaygın olarak kablo televizyon sistemleri, ofis binaları, ve yerel alan ağlarında veri aktarımı için kullanılır. • Kabloların içi bakır veya alüminyum telden oluşur ve bir yalıtım tabakası ile çevrilidir. Yalıtım paralel sinyalleri ve bozulmayı en aza indirir. • Veri iletim hızı minimum 200Mbps başlayıp 500Mbps kadar arttırılabilir. Kablolu Bağlantı Teknolojileri • ITU-T (Uluslararası Telekomünikasyon Birliği) • ITU-T teknolojisi yüksek hızda (1 Gbps) yerel alan ağı oluşturmak için varolan ev kablolamasını (koaksiyel kablo, telefon hatları ve elektrik hatları) kullanır. • Fiber Optik Kablo • Veri iletimi için ışık darbeleri kullanır. Bazı avantajları daha az iletim kaybı olması, elektromanyetik radyasyondan etkilenmemesi, ve çok hızlı veri iletmesidir. • Veri gönderim hızı Tbps seviyelerindedir. Kablosuz Bağlantı Teknolojileri • Karasal Mikrodalga Sinyalleri • Karasal mikrodalga haberleşme aracı olarak uydu antenleri andıran toprak tabanlı alıcı ve vericiler kullanır. • Karasal mikrodalgalar alıcı-verici arasında görüş mesafesi gerektiren sınırlayıcı bölgede düşük gigahertz aralığı kullanır. • Haberleşme uyduları • Uydular Dünya'nın atmosferi tarafından saptırılır olmayan, mikrodalga radyo dalgaları aracılığıyla iletişim kurarlar. • Uydular uzayda yerleşmiştir ve ses, veri ve TV sinyallerini alıp gönderebilirler. Kablosuz Bağlantı Teknolojileri • Hücresel ve PCS (Kişisel İletişim Sistemleri) • Çeşitli telsiz iletişim teknolojilerini kullanıyor. Sistemler birçok coğrafi alanlara bölünmüştür. Bir alandan başka alana geçiş aramaları için düşük-güç verici ya da radyo röle anteni cihazı bulunmaktadır. • Radyo ve spektrum teknolojileri • Kablosuz yerel alan ağı dijital hücresel ve düşük frekanslı radyo teknolojisi benzer bir yüksek frekanslı radyo teknolojisini kullanır. Kablosuz LAN'lar sınırlı bir alanda birden fazla cihaz arasında iletişim sağlamak için yaygın spektrum teknolojisi kullanır. Kablosuz Bağlantı Teknolojileri • Kızılötesi İletişim • Kızılötesi iletişim genellikle küçük mesafelerde, en fazla 10 metrede sinyalleri iletebilir. Cihazların fiziksel konumlandırması hat-görüş alanı ile sınırlandırılmıştır. • Küresel Ağ (GAN-Global Area Network) • Kablosuz LAN ve uydu kapsama alanları arasında mobil iletişimi desteklemek için kullanılan bir ağdır. Ağları Birbirine Bağlama Araçları • • • • • Hub Switch Köprü Yönlendirici Araştırma Sorusu 2.1 : Bu araçların genel tanımını, kullanım amacını ve arasındaki farkları açıklayınız. İnternet Kavramı • İnternet, dünya genelindeki bilgisayar ağlarını ve kurumsal bilgisayar sistemlerini birbirine bağlayan elektronik iletişim ağıdır. • Binlerce akademik ve ticari ağla devlet ve serbest bilgisayar ağının birbirine bağlanmasıyla oluşmuştur. Bilgisayarlar arasında bilgi çeşitli protokollere göre paketler halinde transfer edilir. İnternet üzerinde elektronik posta ve birbirine bağlı sayfalar gibi çok çeşitli bilgiler ve hizmetler vardır. İnternet’in Tarihsel Gelişimi İnternet’in Tarihsel Gelişimi • 1990'lara gelindiğinde ise, İsviçre'nin CERN araştırma merkezinde geliştirilen Küresel ağ (World Wide Web, WWW) adlı iletişim kuralları, e-posta gibi uygulamalar ve ethernet gibi ucuz donanımsal çözümler ile bilgisayar ağları yaygınlık kazandılar. • 1993 yılında, internet tarihi açısından çok ileri bir gelişme olarak görülen, ilk grafiğe dayalı tarayıcı Mosaic tarayıcı geliştirildi. Sonrasında Netscape and Internet Explorer onu takip etti. İnternet’in Tarihsel Gelişimi • İnternetin verimli bir pazar ortamı olabilmesi için önünde daha birçok engeller mevcuttur. – Bağlantı hızlarının artırılması – internete yönelik güvenin oluşturulması – işletme ve tüketicilerin internet ortamına adaptasyonları gibi alanda yapılması gereken birçok çalışma mevcuttur. İnternet’in Kullanımı İnternet Kullanıcılarının Yaşa Göre Dağılımı *2003’te yapılan bir çalışmaya göre. İnternetin Altyapı Unsurları • Modem • Tanım olarak "Modülator" ve "Demodülator" kelimelerinin birleşiminden üretilmiştir. Çevirge ya da Modem, bilgisayarların genel ağa bağlantısını sağlayan ve bir bilgisayarı uzak yerlerdeki bilgisayar(lara) bağlayan aygıttır. Modem, verileri ses sinyallerine, ses sinyallerini de verilere dönüştürerek verileri taşır. • TCP/IP • İnternet'in çalışmasını sağlayan bir iletişim protokolleri bütünüdür. TCP veri aktarımını kontrol eden protokoldür, İP ise bir ağdaki cihazların birbirini tanımak, birbirleriyle iletişim kurmak ve veri alışverişinde bulunmak için kullandıkları benzersiz bir numaradır. İnternetin Altyapı Unsurları • WWW Teknolojisi (World Wide Web veya web) • Birbiriyle bağlantılı, İnternet üzerinde çalışan ve "www" ile başlayan adreslerdeki sayfaların görüntülenmesini sağlayan servistir. • Araştırma Sorusu 2.2: WWW ile İnternet arasındaki farklar nedir? Bir paragraf ile açıklayınız. • Dünyanın her yerindeki binlerce bilgisayarın paylaştığı milyonlarca dosyadan oluşan bir bütündür. Bu dosyalar metin, görüntü, resim, ses, programlar, etkileşimli ortamlar ve dosyalara kaydedilen diğer bütün bilgileri kapsamaktadır. • Kısacası, insanların fikir ve projelerinin paylaşılmasını sağlayan bir bilgi ve kültür havuzudur. İnternetin Altyapı Unsurları • Web’i oluşturan donanım, yazılım ve protokollerden kısaca bahsedelim; • Sunucu Bilgisayarlar • Bu bilgisayarlar web dosyalarını depolamak, taşımak ve dağıtmaktan sorumlu olan programları çalıştıran bilgisayarlardır. Eş zamanlı olarak ağa bağlı her bir bilgisayar için ev sahipliği yapar. • Bir bilgisayar web’de herhangi bir dosyayı görüntülemek istediğinde ağ, o dosyadan sorumlu olan web sunucusuna bu isteği iletmektedir (IP adreslerinin ilatişimi sayesinde). Sunucu böylece tutulduğu ortamda dosyaya ulaşmakta ve dosyayı istemci bilgisayara göndermektedir (TCP protokolü sayesinde). İnternetin Altyapı Unsurları • Web tarayıcısı • Internet tarayıcısı, Ağ tarayıcısı veya Web göz atıcısı olarak da bilinen, kullanıcıların ağ sunucuları üzerinde yer alan HTML veya daha gelişmiş sayfaların açılmasını sağlayan bir yazılımdır. • Standart web tarayıcısı; metin veya çoklu ortam dosyalarını açabilir, kaydebilir, açılan sayfada aranan nesneyi bulabilir, sık kullanılanlar ve geçmiş listesi yapabilir, genel ağa dosya yükleme ve genel ağdan dosya indirme yapabilir, e-posta ve metin editörleriyle bütünleşebilir. Linkleri (bağlantı) izleyebilir. Dosya sistemlerini okuyabilir, bağlayabilir, kaydedebilir. Çoklu ortam dosyalarını oynatabilir veya kaydedebilir, sayfanın çıktısını alabilir, çevrimdışı çalışabilir. • Bir web tarayıcısı işletim sisteminin en gözde elemanlarındandır. HTML kodlarını sonkullanıcıya sunar. Tarayıcı hizmetleri hız, görünüm, sistemle bütünleşme, güvenlik, eklentiler, çerezler, sekmelilik, güvenli sörf, CSS ve RSS özellikleri, JavaScript özelliği ile bir yarış halindedir. İnternetin Altyapı Unsurları • Web Sayfaları • Bir Web sayfası, Genel Ağ'a uygun bilgi kaynaklarını barındırır ve bir tarayıcı aracılığı ile erişilir. Bu bilgiler genellikle HTML veya XHTML biçimindedir ve başka internet sayfalarına hipermetin bağlantıları içerebilir. İnternet sayfaları birer internet dökümanıdır. • Web sayfaları yerel bir bilgisayardan veya uzak bir bilgisayardaki internet sunucusundan alınır. İnternet sunucusu erişimi sadece özel ağa kısıtlayabilir, örn. şirket ağı veya Genel Ağ'da yayınlıyabilir. İnternet sayfaları talep üzerine internet sunucusu tarafından Hipermetin Aktarım Protokol'ü (HTTP) kullanılarak sunulur. • Örneğin http://www.marmara.edu.tr adresi Marmara Üniversitesi web sitesinin ana sayfasıdır.Ana sayfaya girdikten sonra Üniversiteye ait diğer sayfalara (kütüphane, fakülteler, e-dergiler vs.) ulaşmak hiper metin köprülerle mümkündür. İnternetin Altyapı Unsurları • HTML Dili • Zengin Metin İşaret Dili (İngilizce Hyper Text Markup Language, ks. HTML) günümüzde İnternet üzerinde veri paylaşımı için kullanılan en yaygın metin tabanlı dildir. • HTML, bir programlama dili olarak tanımlanamaz. Zira HTML kodlarıyla kendi başına çalışan bir program yazılamaz. Ancak bu dili yorumlayabilen programlar aracılığıyla çalışabilen programlar yazılabilir. Programlama dili denilememesinin nedeni tam olarak budur. Temel gereği yazı, görüntü, video gibi değişik verileri ve bunları içeren sayfaları birbirine basitçe bağlamak, buna ek olarak söz konusu sayfaların web tarayıcısı yazılımları tarafından düzgün olarak görüntülenmesi için gerekli kuralları belirlemektir. İnternetin Altyapı Unsurları • HTTP – Hiper Metin Aktarım Protokolü • İnternette bağlanılan web sayfalarının kodlarını aktarmak için kullanılan protokoldür. • Örneğin www.google.com.tr adresi araç çubuğuna yazıldığında, protokol, alt seviyedeki protokollere bu adresin nereden, nasıl isteneceğini ve nasıl aktarılacağını söyler. İnternetin Altyapı Unsurları • URL (Uniform Resource Locator -Tekdüzen Kaynak Bulucu) • İnternet'te bir kaynağa (belge veya resim gibi) rastgelen, standart bir formata uygun bir karakter dizgisidir. • Örneğin üniversitemizin URL'si aşağıdaki gibidir: http://www.emu.edu.tr/akademik/akademik.html • URL’nin birinci bölümü (http://) dosyaya ulaşabilmek kuralını barındıran transfer protokolünü gösterir. • URL’nin ikinci bölümü(www.emu.edu.tr) web sunucusunun alan adını belirlemektedir. Yani sunucu ismi (emu), web sitesinin bağlı bulunduğu kurum türü eğitim (edu) ve bağlı bulunduğu ülke (tr) • Slash (/) işareti klasör ve kaynak dosyaları ayırmakta kullanılır. Dosya formatları nokta son ekleri kullanılarak sınıflandırılabilirler. akademik.html Alan Adı / Domain Name • DNS (İngilizce: Domain Name System, Türkçe: Alan Adı Sistemi), internet uzayını bölümlemeye, bölümleri adlandırmaya ve bölümler arası iletişimi organize etmeye yarayan bir sistemdir. • İnternet ağını oluşturan her birim sadece kendine ait bir IP adresine sahiptir. Bu IP adresleri kullanıcıların kullanımı için www.site_ismi.com gibi kolay hatırlanır adreslere karşılık düşürülür. DNS sunucuları, internet adreslerinin IP adresi karşılığını kayıtlı tutmaktadır. Alan Adı / Domain Name • İnternette bulunan her nesnenin, etkileşime giren her sunucu ve ucun bir internet adresi olması gerekir. Bu adres 32 bit ya da 128 bit uzunluğundadır. Alan adı, bu 32 ya da 128 bit uzunluğundaki sayı yerine insanların anlayacağı, akılda tutacağı, kurumsal kimlik ve marka ile özdeşleştirebileceği isimlerin kullanılmasını sağlar. • Örneğin tr.wikipedia.org alan adı ile 207.142.131.210 şeklindeki IP nosu ile bağlantıyı Alan Adı Sistemi sağlar. Sırayla; org, wikipedia.org ve tr.wikipedia.org içiçe geçmiş İnternet alanları ya da bölmeleridir. Alan Adı / Domain Name • com : Ticari kuruluşları gösterir. • edu : Eğitim kurumlarını gösterir. • org : Ticari olmayan, hükümete de bağlı bulunmayan kurumları gösterir. • net : Internet omurgası işlevini üstlenen ağları gösterir. • gov : Hükümete bağlı kurumları gösterir. • mil : Askeri kurumları gösterir. • Adreslerin sonundaki tr, de, uk gibi ifadeler adresin bulunduğu ülkeyi gösterir. Örneğin tr Türkiye'yi, de Almanya'yı, uk İngiltere'yi gösterir. İnternetin Fonksiyonları • İnternetin temel olarak ilatişim kurma ve bilgiye ulaşma hizmetlerine yönelik ve en yaygın kullanılan işlevlerini şöyle sıralayabiliriz: – – – – – Elektronik Posta Hizmeti (E-Mail) Dosya Aktarım Protokolü (FTP) Forumlar Elektronik Posta Listeleri (Mailing List) Usenet Haber Grupları (Usenet News Groups) • Araştırma Sorusu 2.3 : Yukarıda sıralanmış hizmetleri tanımlayınız ve görevlerini listeleyiniz. Her biri için tüm dünyada kullanılan popüler bir örnek verip bu başarılarının kaynağını açıklayınız. İnternet’in Sujeleri • İnternet’in sunduğu hizmetlerin yerine getirilmesi görevi de internet sektöründe faaliyet gösteren internet sujelerini gündeme getirmektedir. • İnternet sujelerini şöyle sınıflandırabiliriz; – Telefon/telekomünikasyon idareleri – Sunucu – Servis Sağlayıcısı – Kullanıcılar Telefon/telekomünikasyon idareleri • Bildiğiniz gibi internet bağlantısı telefon hatları üzerinden sağlanmaktadır. Telefon hatları ise her ülkenin telefon/telekomünikasyon idarelerinin kontrolündedir. • Haberleşme kanallarını ve veri hatlarını kontrol eden ve internet servis sağlayıcılara kiralayan bu kurumlardır. Var olan telefon hatlarında özel hatları internet bağlantısı hizmetine sunmaktadır. • Türkiye’de bu hizmeti Türk Telekom, İngiltere’de British Telecom, Amerika’da AT&T yürütüyor. Sunucu • Daha önceki bölümlerde de bahsettiğimiz gibi, internette yayınlanmakta olan tüm bilgiler sunucularda tutulmaktadır. Bu sunucular internet erişimi için bir İnternet Servis Sağlayıcısı ile anlaşma yapmak durumundadırlar. • Başkalarına ait olan bilgileri kendi bilgisayarında depolayarak internette yayınlanması işlemine hosting adı verilmektedir. Servis Sağlayıcılar • Servis sağlayıcılar sundukları işlevleri göz önüne alınarak üçlü bir ayırıma tabi tutulmaktadır; – İnternet Erişim Sağlayıcıları (İnternet Access Providers - IAP) – İnternet Servis Sağlayıcıları (İnternet Service Providers - ISP) – İnternet İçerik Sağlayıcıları (İnternet Content Providers - İCP) İnternet Erişim Sağlayıcıları • Kullanıcıların internet ağına erişimlerini sağlayan hizmettir. Başkasına ait içeriklere ulaşılmasına yalnızca aracılık etmektedirler. • Erişim Sağlayıcı doğrudan internet bağlantısına sahiptir. Ayrıca başkalarına ait bilgileri kendi sunucularında depolayarak bu bilgileri internet üzerinden erişebilir kılma hizmetini sağlıyorlar. İnternet Servis Sağlayıcıları • İnternete bağlanmak isteyen kişiler ile internet arasında köprü görevini yürüten kuruluştur. • Bu sağlayıcılar belirli bir alt yapı kurarak sahip oldukları doğrudan internet bağlantısını genellikle bir ücret karşılığı kullanıma açmak suretiyle internete ve farklı kaynaklara erişimi sağlarlar. • Araştırma Sorusu 2.4: Ülkemizde bu hizmeti veren kuruluşları listeleyiniz? İnternet İçerik Sağlayıcıları • Bir bilgiyi yada belgeyi internet ortamında yayınlanacak şekilde düzenleyen kişi yada kuruluşlardır. • Örneğin, bir web sayfasının içeriğini hazırlayıp internete gönderme işlemini de servis sağlayıcı aracılığı ile gerçekleştiren, içerik sağlayıcılarıdır. • Bir dosya yada bilgiyi kullanıcıların kendi bilgisayarına yükleme(download) hizmetini veren de içerik sağlayıcılarıdır. Kullanıcılar • İnterneti etkin bir biçimde kullanmak suretiyle bilgi toplumunu oluşturacak bireylerin her birisi kullanıcıdır. Kullanıcılar internette yayınlanan tüm bilgi/belgeleri izleyen, okuyan ve kendi bilgisayarlarına yükleyen sujelerdir. İnternetin Sağladığı Yararlar • İnternet’in tüketiciye sağladığı yararlar; – Sunum çeşitlerini arttırarak tüketicinin seçimlerini mantıklı yapmasını sağlamak – Olanakların çoğaltılması, büyük sayıda kitlesel üretimi müşteri merkezli üretime dönüştürmek – Ürünün/ hizmetin 7/24 müşteriye sunulması – Çok sayıda tacir interneti kullanarak masraflarını (ofis, depo, reklam vs.) azaltabilecek ve bu da belkı tüketici fiyatlarına yansıyacak; – İşlemleri hızlandırarak tüketiciye zaman tasarrufu sağlayacak ve birçok yarar ilerki konularda ele alınacaktır. İnternet Kullanıcıların Dünya Üzerindeki Dağılımı İnternet’in Sakıncalı Yönleri • İnternet’te sağlanan ve tüketiciden alınan bilgilerin kötüye kullanılması • İnternet’in sınır tanımamasının farklı ülke bireylerine makul koruma sağlayan yasal bir düzenlemenin olmaması • Sipariş ve satın alma işleminin kolay olması sonucunda tüketici için büyük finansal risk oluşturan abartılı sipariş tehlikesi • Mağazada bulunmaktan farklı olarak bir ürünü, yalnızca satıcının web sitesindeki bilgi ve görüntüye göre değerlendirip satın almak ve birçok sakıncası ilerki konularda ele alınacaktır.