fiillerde çatı

FİİLLERDE ÇATI
FİİL ÇATILARI
ÖZNESİNE GÖRE FİİL ÇATILARI
NESNESİNE GÖRE FİİL ÇATILARI
•Etken Fiiller
•Geçişli Fiiller
•Edilgen Fiiller
•Geçişsiz Fiiller
•Dönüşlü Fiiller
•Oldurgan Fiiller
•İşteş Fiiller
•Ettirgen Fiiller
ÖZNESİNE GÖRE FİİL ÇATILARI
1. ETKEN FİİLLER
•
•
•
•
Özlem ödevlerini bitirdi.
Annem güzel yemekler yaptı.
Gemi kıyıya yanaştı.
Çalışarak tüm hedeflerine ulaştı.
• Yukarıdaki cümlelerin öğelerini bulunuz.
• Eylemin belirttiği işi yapan belli midir?
Söyleyiniz.
• 1. Etken Fiiller : Cümlenin gerçek öznesi
varsa, işin kim tarafından yapıldığı belli
oluyorsa böyle fiillere etken fiiller denir.
• Sezai, dün geç geldi.
• Bugün geleceğim. (Ben- Gizli Özne)
2. EDİLGEN FİİLLER
• Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerine “kim” ya
da “ne” sorularını sorup, aldığınız
cevapları belirtiniz.
•
•
•
•
Ece resim yaptı.
Ağacın dalına oturdu.
Yeni yıl coşkuyla kutlandı.
Sorunun yanıtını biliyorsun.
• Hangi cümlede aldığınız cevap, yüklemin
bildirdiği işi yapanı göstermiyor?
1.
2.
• Çamaşırları yıkadım. / Çamaşırlar yıkandı.
• Orhan yazı yazdı.
/
Yazı yazıldı.
• Bugün evi temizleyecek./ Bugün ev temizlenecek.
• Yukarıdaki cümlelerin ögelerini bulunuz.
• Cümlelerin birinci ve ikinci hallerinde ne gibi
değişiklikler olmuştur?
• İkinci cümlelerde eylemlerin aldığı ekleri
inceleyiniz.Farklı ekler var mı?
• Sizce bu eklerin görevi ne olabilir?
O halede edilgen fiilleri tanımlayınız!
• 2. Edilgen Fiiller : Cümle okunduğunda veya
dinlendiğinde, işin kimin tarafından yapıldığı belli
olmuyorsa, yani cümlede “sözde özne” varsa
böyle fiillere edilgen fiiller denir.
• Edilgen fiiller, etken fiillerin sonuna –l, -n ekleri
getirilerek yapılır.
• Kır-(ı)-l- / sev-(i)-n• Ali pencereyi kırdı.
G.Özne
Etken
Pencere kırıldı.
Sözde Özne Edilgen
3. DÖNÜŞLÜ FİİLLER
• Aşağıdaki cümlelerin ögelerini bulunuz.
• Aylin giyindi.
• Çocuk ağacın arkasına saklandı.
• Bilgisayarı bozulunca çok sinirlendi.
• Yukarıdaki cümlelerde öznenin yaptığı işten
kim etkilenmiştir?
• Koşmak onu yordu./ Koştuğu için yoruldu.
• Ayşe saçlarını taradı./ Ayşe tarandı.
• Yukarıdaki cümlelerin ögelerini bulunuz.
• Cümlelerin birinci ve ikinci hallerinde ne gibi
değişiklikler olmuştur?
• İkinci cümlelerde eylemlerin aldığı ekleri
inceleyiniz.Farklı ekler var mı?
• Sizce bu eklerin görevi ne olabilir?
O halde bir cümlede yüklemin bildirdiği işi
yapan ve yapılan işten etkilenen öge aynı ise böyle
fiilllere ne ad verilir?
3. Dönüşlü Fiiller : Özne tarafından yapılan
işin etkisi, başka bir varlığı etkilemeyip
yeniden özne üzerine dönüyorsa, böyle
fiillere dönüşlü fiiller denir.
Genellikle –n,bazen de –l ekleri dönüşlü fiil yapar.
Kardeşim, bu olaya çok sevi(n)di.
Çocuk, üzerime atı(l)dı.
4. İŞTEŞ FİİLLER
• Misafirler selamlaştı. /Ali ve Eray selamlaştı.
• Arkadaşımla dertleştik./ Sevgi ve ben dertleştik.
• Yukarıdaki cümlelerin ögelerini bulunuz.
• Yüklemde belirtilen iş kimler tarafından
yapılmıştır?
• Aslı kardeşine baktı./ Aslı ile kardeşi bakıştılar.
• Yukarıdaki cümlelerin yüklemlerine gelen
ekleri inceleyiniz.
• Eylemlerdeki “-ş” ekinin cümleye nasıl bir
anlam yüklediğini belirtiniz.
• Bu şekilde birden fazla öznenin karşılıklı
ya da birlikte yaptığı işleri bildiren
eylemlere çatısı bakımından nasıl eylemler
denir?
• 4.İşteş Fiiller : Birden çok öznenin
karşılıklı veya birlikte gerçekleştirdikleri
fiillere denir. İşteşlik eki –ş’dir.
• Bağr-ı-ş-, gör-ü-ş-....
• Bazı fiiller kök halinde işteşlik anlamı taşır.
Barış-, güreş-, yarış-...
• Bazı fiillerde –laş, -leş ekleri getirilerek
işteşlik sağlanır.
• Mektup-laş-, bayram-laş-
ALIŞTIRMALAR
• Aşağıdaki cümleleri edilgen yapınız.
•
•
•
•
•
•
•
•
Herkes kıra gitti.
…………………
Aile akşam yemeği yedi.
…………………………..
Belediye yolları kazmış.
…………………………
Doktor çocuğun dişini çekti.
……………………………….
• Aşağıdaki şiirde geçen edilgen fiilleri
bularak etken hale getiriniz.
Sabahları erken kalkılıyor yolculukta;
Doğan güneşe karşı,
Dertler biraz unutulmuş,
Gurbete biraz daha alışılmış.
Yapılacak işler düşünülüyor.
Orhan Veli
• Aşağıdaki eylemleri işteş yapınız.







Bak-:……………….
Anla-:……………...
Söyle-:…………….
Tak-:………………
Döv-:………………
Gül-:……………….
Ağla-:……………...
• Aşağıdaki eylemleri dönüşlü yaparak cümlede
kullanınız.
Yıka-:………………………………………….
Bak-:…………………………………………..
Söyle-:………………………………………..
Döv-:………………………………………….