Musul Neden Bu Kadar Önemli?

Cenk Yılmaz
19 Ekim 2016
Musul Neden Bu Kadar
Önemli?
Musul Musul Musul neden bu kadar önemli ? Bütün dünya’nın gündemi Musul,Kerkük
ama neden…? İsterseniz kısaca bir saklanan gerçeğin tarihçesine bakalım…
Kürt Yahudileri veya Kürdistan Yahudileri (İbranice:‫ ;יהדות כורדיסתאן‬Yehudot
Kurdistan, Kürtçe:Kurdên cihû) eski çağlardan beri İran'ın bir kısmını, Kuzey Irak'ı,
Ermenistan'ı, Suriye'yi ve Türkiye'nin doğusunu kapsayan sözde Kürdistan denen coğrafi
bölgede yaşayan Yahudiler'e denir. Kültürleri ve giyim tarzları Müslüman Kürtler'e benzer.
1940 ve 50'lerde İsrail'e yapılan göçlere kadar kapalı bir toplum olarak yaşadılar.
İnanışa göre, M.Ö. 8.yy'da Asurlular'ın İsrail Krallığı'nı fethetmesiyle Kürdistan
bölgesine yerleşen İsrailoğulları bir süre sonra Asur'un başkentine yerleştirildiler.[3] M.Ö.
1.yy'da başkenti Arbela (Erbil) olan Adiabene hanedanlığı Yahudilik'e geçti.[4] Orta Çağ'ın
Yahudi seyyahları olan Tudela'lı Benjamin ve Regensburg'lu Pethahiah'ın hatıratlarına göre
12.yy'da bölgede 100 civarında Yahudiler'e ait yerleşim birimleri ve yüklü miktarda Yahudi
nüfusu vardı. Ayrıca Tudela'lı Benjamin o dönemin Fars Kralı'na meydan okuyan mesihvari
lideri David Alroy'dan ve onun Yahudileri Kudüs'e geri götürme planlarından bahseder. Bu
seyyahlar Kürdistan Yahudileri'nin ticari ve ruhani merkezi olan Musul'da varlıklı Yahudi
cemaatinden de bahseder. Haçlı Seferleri'nden korkan Suriye ve Filistin'deki Yahudiler Babil
ve Kürdistan'a kaçtılar. Bu sıralarda Musul Yahudiler'in özerk yönetimindeydi.[5]
1590 ve 1670 yılları arasında yaşayan ve haham Samuel Barzani'nin kızı olan Asenath
Barzani Tora, Talmud ve Kabala bilgisi sayesinde ün kazandı ve yeşivada öğretmenlik yapan
kocasının ölümüyle Tora konusunda başöğretmen ilan edildi. Böylece adına kadınlar için
söylenen "Talmud bilgini" anlamına gelen tanna'it unvanı eklendi; Tanrı'nın gizli isimlerini
bildiği zannedilir.[6] Tanna'it Asenath ayrıca yazdığı şiirleri ve İbrani dili üzerine yaptığı
yorumlarıyla da bilinir. Asenath'ın şiirleri kadın eliyle yazılmış ilk modern İbranice eserlerin
ender örneklerindendir.[7]
NEDEN MUSUL
$1
Alikuş'taki peygamber Nahum'un, Nabi Yunis'deki peygamber Yona'nın ve Kerkük'teki
peygamber Danyal'ın türbeleri Kürdistan'daki en önemli Yahudi anıtlarıdır. Ayrıca
peygamber İlyas'ın ziyaret ettiğine inanılan mağaralar da Yahudiler için önemli mekanlardır.
Kürt Yahudileri Siyonizm konusunda da geri kalmamışlardır. 1920'lerde Irak
Kürdistanı'ndan Kudüs'e yerleşen Moşe Barazani Lehi örgütü'nün ünlü liderlerindendir.
(Encyclopedia Judaica' Barzani Families, Vol.3. Keter: Jerusalem 1972, p.138
Bibliyografia : Y. Nedava, Olei-ha-Gardom (1966); Y. Gurion, Ha-Niẓẓah ọ n Olei Gardom
(1971).)
Barzani Aşireti, Beroji, Mizorî, Şarvanî ve Dolemari olmak üzere dört aşiretten
müteşekkil bir aşiret konfederasyonudur. Barzan bölgesi Irak'ın Erbil iline bağlı olup ülkenin
en kuzey ucunda yer almaktadır. Encyclopeadia of Iranica´ya göre Barzan adı, Kürtçenin de
mensup olduğu kuzeybatı İrani dilerde Mahalle anlamını taşımaktadır. (Encylopedia İranica,
Barzan, Vol.II. Bibliography : Ch. Adle, “Contribution à la géographie historique de
Damghan,” Le monde iranien et l’Islam 1, 1971, pp. 69-104)
Nitekim Kürdistan olarak tabir edilen Kuzey Irak’taki Musul ve Erbil şehrinde,
Hahamlar yetiştiren Barzani ailesi hakkında en önemli detaylı bilgileri Yahudi Ansiklopedisi
– Judaica vermekte ve şöyle açıklamaktadır :
Musul şehrinde yaşamış olan Haham Ben Nethanel Barzani Halevi hakkındaki bilgiler
sınırlıdır. Nethanel Barzani Musul’a yerleşmiş ve bu bölgedeki Talmud eserlerini ve İbrani
diline ait eserleri geniş bir kütüphanede toplamıştır. Bu eserler ve yazma kitaplar, yine haham
olan oğlu Samuel Barzani’ye miras bırakmıştır. 1560 - 1630 yılları arasında yaşayan oğul,
Kürdistanlı Kabalist Haham Samuel Barzani Ben Nathanel döneminin ünlü
Kabalistlerindendir. Bu aile Barzani ismini ise yaşadığı bölgenin adından almıştır. Barzani
ailesi Barazan bölgesinde ve Musulda yeşiva okulunu kurdu. Barazani ailesinin diğer
Kabalist hahamları Musulda ve diğer Kürt şehirlerinde yaşamışlardı. Kürdistan bölgesinin en
seçkin ve hahamlar yetiştiren ailelerindendi. Samuel Barzani Kabalistti, ve Kabala ya dair
pek çok kitap yazmıştı. Bu kitapların bilinenleri ise ise Avnei Zikkaron, Sefer Ha-Iyyun,
Sefer Derashot, ve Sefer Haruzot isimli eserleriydi. (Encyclopedia Judaica, Barzani Families,
Vol.3. Keter: Jerusalem 1972, p.138 Bibliyografi bkz.)
Samuel Barzaninin kızı olan Asenath Barzani ise Tora, Talmud ve Kabala bilgisi
sayesinde ün kazandı ve Yeşiva’da öğretmenlik yapan kocasının ölümüyle Tora konusunda
başöğretmen ilan edildi. Asenath, kadınlar için söylenen "Talmud bilgini" anlamına gelen
NEDEN MUSUL
$2
( tanna'it ) ilk kadın haham ünvanını aldı. Tanna'it Asenath Barzani ayrıca yazdığı şiirleri ve
İbrani dili üzerine yaptığı yorumlarıyla da bilinmektedir. Asenath'ın şiirleri kadın eliyle
yazılmış ilk modern İbranice eserlerin ender örneklerindendir. (Encyclopedia Judaica,
Barzani Families, Vol.3. Keter: Jerusalem 1972, p.138 Bibliyografia : M. Benayahu, “R.
Samuel Barzani: Leader of Kurdistan Jewry,”in: Sefunot 9 (1965), 23–125 (Heb.); J. Mann,
Texts and Studies in Jewish History and Literature, Vol. I (1972); A. Ben-Ya’akov, “Kurdistan
Jewish Communities” (Heb., 1981); E. Brauer, he Jews of Kurdistan (R. Patai, ed.) (1993); U.
Melammed Uri and R. Levine. “Rabbi Asenath: A Female Yeshiva Director in Kurdistan,” in:
Peamim, 82 (2000), 163–78 (Heb.); Y.Y. Rivlin, “Poetry of the Aramaic-Speaking
Jews” (Heb., 1959))
Nitekim Barazani ile Barzani İbrani literatüründe aynı isimlerdir. Aynı anlamdadır.
(Guggenheimer,Eva H. Guggenheimer, Jewish family names and their origins, Publishing
House, Inc., 1992, op. 67)
Kendisi de bir Kürt Yahudisi olan ve Los Angeles California Üniversitesi’nde öğretim
üyeliği yapan Prof. Dr. Yona Sabar’ın, 1982 yılında Yale Üniversitesi tarafından yayımlanan
‘The Folk Literature of the Kurdistani Jews: An Anthology’ (Kürdistan Yahudilerinin Halk
Edebiyatı: Antoloji) isimli kitabında Barzanilerin soyu ile ilgili çarpıcı bilgiler vermektedir.
Barzani aşiretinin Yahudi kökenli olması bölgeye ve tarihe bakışımız için önemlidir.
Çünkü bugünkü Mezopotampa sınırları içerisindeki bölge Yahudiler için çok kutsal bir
bölgedir.
Yahudilerin kutsal kitabı Tora bu bölgenin İsrailoğulları için önemini şöyle
vurgulamaktadır: “O gün Tanrı Avraam (İbrahim) ile bir anlaşma yaptı ve Mısırdaki
Nehir’den, büyük nehre- Fırat Nehri’ne kadar olan bu bölgeyi senin soyuna verdim
dedi.” (Tora-Bereşit (Yaratılış) 15/19, Leh Leha)
Nitekim Hahamların Toradaki bu ayeti açıklaması da çok çarpıcıdır.
Bene İsrael bu topraklara, Maşiah (Mesih) Dönemine kadar sahip olamayacaktır. (ToraBereşit (Yaratılış)15/19, Açıklaması.)
Bu topraklar Tevratta, Avraam (İbrahim) ile Tanrının anlaşması sonucu, Tanrı tarafından
İbrahimin nesline İsrailoğullarına ebediyyen verilmiştir.
Torada, Tanrı bu topraklar için İsrailoğullarına zafer sözü vermektedir.
NEDEN MUSUL
$3
Tanrı tüm bu ulusları önünüzden sürecek ve sizden büyük ve güçlü ulusların toprağını
mülk alacaksınız. Ayağınızın bastığı her yer sizin olacak : sınırlarınız çölden ve Levanondan,
nehirden-Fırat nehrinden Akdenize kadar olacak sınırınız. Önünüzde kimse duramayacak.
(Tora-Devarim (Sözler) 11/23-24)
Yedi Kenan ulusuna karşı çıktığınız savaşlarda ayağınızı bastığınız her yer sizin olacak.
( Raşbam ) Ancak o sınırlar Erets-israil’e ilk girildiği zamanki temel sınırlardır. Fıratın Erets
İsrael’in sınırını işaretlemesi, ancak Maşiah (Mesih)’in gelişinden sonra gerçekleşecektir.
(Tora-Devarim (Sözler) 11/23-24. Raşi Açıklaması)
Yani Tora burada şunu vurgulamaktadır. Bu topraklara sahip olacak dönem mesihin
gelişiyle gerçekleşecektir. Yahudilikte inanılan mesih inancı doğrultusunda bu planı
gerçekleştirecek liderlerinde Yahudi olması, Kabalistik planın bir parçasıdır. Bu süreçte hiçbir
şey tesadüfe bırakılmamıştır. Tevratta işaret edilen bu bölgenin liderleri, Barzanilerin ve
Bedirhanların Judaik oluşu Toradaki kehanetin de bir parçasıdır.
En nihayetinde bu toprakları sahiplenen Barzanilerin de, Judaik olması tesadüf değildir.
Baba Mustafa Molla Barzani ve Mesud Barzani’nin İsrail ile sıkı ilişki kurması, İsraille
ittifak etmesinin nedenlerinden birinin aynı kökenden gelmeleridir.
Ahmet Uçar'ın yine Osmanlı arşivinde bulduğu bir başka belge ise 1856 yılında Sallum
Barzani isimli bir hahamın, Musul'dan Selanik'e, oradan da Hahambaşılığın özel ricası ile
Kudüs'e sürgün edildiğini gösteriyor. Uçar'ın ifadesine göre, ‘‘Kudüs'e Yahudi iskánı ile
tereddütler olduğu için; Hariciye Nezareti'nin de görüşü alınarak 29 Şubat 1856'da
Hahambaşı'nca verilen dilekçe Osmanlı hükümetince 11 Nisan'da görüşülerek uygun
bulunmuş ve Sallum Barzani 20 Nisan 1861'de bir irade ile Kudüs'e sürülmüştü.'' Uçar,
Tarih ve Düşünce Dergisi'nde konu ile ilgili olarak yazdığı yazıda şöyle devam ediyor:
‘‘Mustafa Barzani'nin yıllar sonra kurduğu ilişkiler, hahamlarla Sallum Barzani ailesi
arasındaki ilişkilerin yıllarca sürdüğünü göstermektedir. Molla Mustafa Barzani, 1950'den
beri sık sık ziyaret ettiği İsrail'de her zaman Kuzey Irak kökenli, Kürtçe konuşan bir Yahudi
hahamın evinde kalmaktadır: Haham David Gabay [8]
Kuzey Irak’ta yayın yapan ‘İsrail-Kürt’ dergisi, İsrail’deki Kürt Yahudilerini Kuzey
Irak’a dönmeye çağırıyor. Dergi pek çok yazısında amacını Kürt-İsrail ilişkilerini
derinleştirmek olarak tarif ediyor. İlginçtir, İsrail, Kürt halkının haklarına daima destek
NEDEN MUSUL
$4
vermiştir. Kimi Kürt siyasetleri ise gelecekte İsrail’in stratejik müttefiki olmayı
amaçlamaktadırlar.
Akademisyenler, araştırmacılar ve stratejistlerin bugünkü Ortadoğu’daki yapılanmanın,
büyümesi beklenilen Kürt Yahudi devleti olduğunda hem fikirdirler. (Kürdo-Judaik) Kürt
Yahudi devletinin büyümesi ileride Ortadoğu ve dünya politikalarını çok önemli bir şekilde
etkileyecektir.
Şu ayrıntıyı bildirmekte de yarar vardır. Kürt Yahudileri diye tabir edilen kesim ile Kürt
dilini ve kültürünü benimsemiş, tarih boyunca Kürdistan diye tabir edilen Kuzey Irak
bölgesinde var olmuş, sonradan İsrail’e göç eden Yahudiler kastedilmektedir. Bu kesim etnik
kökenleri itibariyle Kürt değildir. Aksine Yahudi kavmindendirler, yani İsrailoğulları’nın
neslinden gelmektedirler.[9]
Sonuç olarak , Musul ve Kerkük kamuoyunun bildiğinin aksine maddi olarak bir petrol
kaynağı olarak görülen bölge aslında İsrail’in yani yahudilikteki “mesih” inancının bir parçası
olarak attığı bir adımdır. Bunu daha önceden bilen Sultan Abdulhamit ve onun devamı olan
“Misak-ı Milli” sınırlarını çizenler başka bir makalemin konusu olacağından detaylara
girmeyeceğim. Musul ve arkasından gelecek olan “Kerkük” harekatları aslında durulmayacak
olan fırtınanın öncüleri olacaktır.İnsanlarımızın bu gerçekleri bilmesinin gerekli olacağını
umuyorum.
Cenk Yılmaz
cenk@cenkyilmaz.net
NEDEN MUSUL
$5
Kaynakça
1
^ http://www.slis.indiana.edu/faculty/meho/meho-bibliography-2001.pdf (p.2)
2
^ Israil'deki Kurt Yahudileri cemaati
3
^ Encyclopedia Judaica'da Roth C s. 1296-1299 (Keter: Jerusalem 1972).
4
^ Encyclopaedia Judaica'da "Irbil/Arbil" maddesi
5
^ Ora Schwartz-Be'eri, The Jews of Kurdistan: Daily Life, Customs, Arts and
Crafts, UPNE publishers, 2000, ISBN 9652782386, s.26
6
^ Sally Berkovic, Straight Talk: My Dilemma As an Orthodox Jewish Woman,
KTAV Publishing House, 1999, ISBN 0881256617, s.226
7
^ Shirley Kaufamn, Galit Hasan-Rokem, Tamar Hess, Hebrew Feminist
Poems from Antiquity to the Present: A Bilingual Anthology, Feminist Press, 1999, ISBN
1558612246, s.7,9
8
^Barzani Ailesi Yahudi çıktı, (18.02.2003))
9
^ Ocak 1993 tarihli Cumhuriyet gazetesinde Uğur Mumcu’nun yazısı
NEDEN MUSUL
$6