DİL VE İLETİŞİM BECERİLERİNİN DESTEKLENMESİ

DIL VE İLETIŞIM BECERILERININ
KAZANDIRILMASI
Ali KÜÇÜKAY
İLETİŞİM NEDİR?
İletişim, kişiler arasında bilgi ve
düşünce alışverişine verilen addır
.
İletişimin gerçekleşmesi için hangi
unsurların bulunması gerekir?
a. İletilecek bir düşünce, bir mesaj,
b. Mesajı iletecek bir kişi,
c. Ortak bir iletişim aracı,
d.Mesajı alıp anlamlandırabilecek
başkası.
bir
Kaç tür İletişim biçimi vardır?
Sözel İletişim
Sözel Olmayan İletişim
Sözel olmayan iletişime Örnek veriniz.
Dil Nedir?
Dil iletişim amacı ile kullanılan anlamları
ifade etmek için toplumsal uzlaşmaya dayalı
biçimlerden oluşan bir sistemdir.
Dil iletişimin sağlanmasında araç görevi
görmekte ve kodlardan oluşmaktadır.
Sözel iletişimin sağlanmasında bu derece
önemli olan dil, Bloom ve Lahey’e (1978)
göre birbiriyle etkileşim hâlinde bulunan üç
bileşenden meydana gelir. Bunlar;
Biçim,
İçerik
Kullanım
Dilin biçim bileşeni, dildeki konuşma
seslerini, sözcüklerdeki kök ve ekleri ve
sözcüklerin cümle içinde dizilişini inceler.
Dilin içerik bileşeni, dilin anlam yönüyle
ilgilidir.
İçerik tek tek sözcüklerin anlamları ve
sözcüklerin farklı şekillerde bir araya
getirilmesinden oluşan cümle anlamlarıyla
ilgilenir.
Bloom ve Lahey’e göre dil kullanımının iki
yönü bulunmaktadır.
Birincisi işlevler, ikincisi bağlamlardır.
İşlevler, kişinin konuşma amacını belirler.
Bir kişi ihtiyacını karşılamak için, başkalarını
yönlendirmek için, etkileşimde bulunmak
için, duygularını anlatmak için, çevresindeki
nesne ve olaylar hakkında bilgi edinmek için,
bilgi sunmak için dili kullanabilir.
Bu amaçların doğru mesajlar şeklinde sözlü
iletişimde bulunan kişiye ulaştırılabilmesi için
doğru bağlamların seçilmesi gerekir. Bu da
doğru sözcüklerin ve cümle biçimlerinin
seçimiyle gerçekleşir.
Örnek: Bir konuyu ders de anlatırken
seçtiğimiz
sözcükler
ile
aynı
konuyu
arkadaşımızla tartışırken seçtiğimiz sözcükler
aynımıdır?
Aşağıdaki örnekleri dilin üç bileşenine göre
inceleyiniz.

Süt içmek isteyen çocuk annesine süt
içmek istiyorum der.

Dondurma isteyen Ali babasına Biraz
dondurma ister misin Ali? Evet, isteyebilirsin
der.

Ece havuza gitmek istediği zaman anneye
boneyi getirerek tak tak, kollarını sallayarak
yüzme hareketi yapar evin kapısını gösterir
ve ınnn hadi der.
Normal gelişim gösteren çocuklar,
çevreleri ile etkileşime girmeleri sonucu
doğal olarak kazandıkları dilin içerik, biçim,
kullanım bileşenlerini yine çevre ile etkileşim
ve doğal ortamlardaki yaşantıları sonucunda
kolay
ve
hızlı
bir
şekilde
geliştirebilmektedirler.
KONUŞMA NEDİR?
Sözel dildeki sesbirimleri konuşma organlarını
kullanarak işitilebilir hale getirme işine
konuşma denir.
Konuşmayı üç temel işlevde inceliyoruz:

Solunum

Gırtlakta ses üretimi

Sesletim – dildeki seslerin üretimi
(artikülasyon)
DİL VE İLETİŞİM BECERİLERİNİN
DESTEKLENMESİ
Herhangi bir yetersizlik veya gelişimsel
gerilik sonucunda oluşan Dil gelişimindeki
aksamalar ve gerilikler çocukların diğer
gelişimsel alanlarını da olumsuz etkiler.
Dil ve iletişim problemleri sıklıkla bebeklik
döneminde ortaya çıkmaktadır.
Bu yüzden dil ve iletişim problemlerinin
erken tanılanması ve müdahale edilmesi dil
gelişiminin desteklenmesinde ve daha
sonraki yıllarda akademik becerilerin
kazanılmasında önem taşır.
İletişim değişik biçimlerde bir mesaj
değiş-tokuş işlem sürecidir. Bu mesaj değiş
tokuşunda kullanılan en yaygın araç ise
dildir.
O halde bu mesaj değiş-tokuşunun
gerçekleşmesi için dilin iki önemli boyutu
önem kazanmakta.

Alıcı dil

İfade edici dil
ALICI DİL BECERİLERİ
Dilin başkalarını anlama amaçlı kullanımı
alıcı dil olarak adlandırılır.
Alıcı dil becerilerinde yaşanan sorunlar,
yetersizlikten etkilenen bireylerin, sosyal
etkileşimini, öğrenme yaşantılarını ve ifade
edici dil becerilerini olumsuz yönde
etkilemektedir.
Çocukların Alıcı Dil becerilerinin
desteklenmesi

Tek eylemli yönergeleri Yerine getirme

İki ve daha fazla eylem gerektiren
yönergeleri yerine getirme

iphone görüntü\IMG_2248.MOV

iphone görüntü\IMG_2235.MOV
İFADE EDİCİ DİL BECERİLERİ
 Başkalarına kendini anlatma amaçlı kullanımı
ifade edici dil olarak adlandırılır.
 İfade edici dilde yaşanan yetersizlikler farklılık
gösterebilir.
Bireyin
Yetersizlik
türü
ve
Yetersizlikten etkilenme düzeyine göre ifade edici
dil becerileri değişkenlik gösterebilmektedir.
 Bireyler konuşmayı iletişim amaçlı kullanmada
yetersizlik yaşayabilir.
 Bireyler konuşma güçlükleri yaşayabilir (Sesletim
sorunları,Akıcılık
sorunları
Ses
kullanımı
sorunları


İfade edici dil becerilerinin gelişimine etki
eden temel beceriler
1- Göz teması kurma
Göz teması kurmayı arttırmak için neler
yapılabilir?
2-Ortak ilgi
Ortak ilgi kurmak için neler yapılabilir?
3-Sıra alma
Sıra almayı çocuklara nasıl öğretebilirsiniz?
4- Taklit
Taklit etme becerisini nasıl
kazandırabilirsiniz?
5- Jest ve mimik kullanımı
jest ve mimik kullanımını desteklemek için
neler yapılabilir?
DIL ÖĞRETIM YÖNTEMLERI
Dil becerilerini desteklemede bir çok yöntem
kullanılmaktadır. Bu yöntemler;
Davranışçı
yaklaşımdan
etkilenilerek
düzenlenen dil öğretim yöntemleri sosyal
etkileşim
yaklaşımından
etkilenerek
düzenlenen dil öğretim yöntemleri şeklinde
sınıflandırılabilir.
Her iki iki yöntemden de yararlanılarak
düzenlenen çevrenin yapılandırılmasına
dayalı dil öğretim yöntemi ( milieu teaching)
sosyal etkileşimci teoriyi uygulamalı davranış
analizi ile birleştiren eklektik bir yöntemdir
Davranışçı Yaklaşıma göre dil öğretimi
Davranışçı yaklaşıma göre Dil Öğretim
Yönteminde amaç; çocuğa iletişim için
gerekli uygun dil biçimlerini, doğru yapıları ve
söz dizimini öğretmektir.
Davranışçı yaklaşıma göre Dil Öğretim
Yönteminde öğretim kontrollü koşullar
altında düzenlenir.
Öğretim ortamında genellikle çocuk ve
eğitimci olmak üzere iki kişi bulunur.
Öğretim sırasında odada öğretimle ilişiksiz
tüm uyaranlar ortadan kaldırılır.
Öğretilecek dil ve iletişim becerisiyle ilişkili
uyaranlar amacına uygun bir şekilde dikkatle
seçilir.
Çocuğun uygun dil kullanımı için taklit,
pekiştirme, düzeltme ve ipucu verme gibi
Davranışçı Yaklaşıma dayalı teknikler
kullanılır.
Davranışçı yaklaşıma göre Dil Öğretim
Yönteminin avantajları;
Öğretimin son derece kontrollü koşullar
altında gerçekleşmesi, ileri derecede dil
sorunu olan çocuklara dil becerilerinin
kazandırılması, dil öğretiminin yanı sıra
zihinsel engelli çocuklara öğretilmesi zor
olan beceri ve davranışların öğretiminde
kullanılması şeklinde sıralanabilir
Bu avantajların yanı sıra davranışçı
yaklaşıma göre Dil Öğretim Yönteminin bazı
sınırlılıkları bulunmaktadır.
Bu yöntemde öğrencilerden kendilerine
sunulan uyaranlara sözel tepki üretmeleri ya
da sözel taklitte bulunmaları istenmesi doğal
iletişimin
gerçekleşmesine
benzememektedir. Bu nedenle de öğretilen
hedef dil ve iletişim becerileri öğretim
ortamından doğal ortamlara taşınamamakta
yani genellenememektedir
Davranışçı yaklaşımdan etkilenerek en
yaygın şekilde kullanılan dil öğretim yöntemi
Ayrık denemelerle öğretim yöntemidir.
Ayrık denemelerle öğretim;
ADÖ, uygulamalı davranış analizine dayalı
öğretim uygulamalarından biridir.
ADÖ, Uygulamalı davranış analizinin temel
unsurlarından biri olan davranışın öncülü ve
sonuçlarının davranışın oluşumunda önemli
etkisi
olduğu
ilkesinden
hareketle
geliştirilmiştir.
ADÖ
uygulamasında
öğretimsel
denemeler davranışın öncülü, davranış ve
davranışın sonucundan oluşmaktadır.
ADÖ’nün öncül, davranış ve davranışın
sonucundan oluşan temel uygulama
biçimine ek olarak davranışın öncülünün
yanı sıra ipuçları da sunmayı ve sunulan
ipuçlarını sistematik biçimde silikleştirmeyi
içermektedir.
Dolayısıyla, yanlışsız öğretim formatıyla
gerçekleştirilen ADÖ’nün beş ana unsuru
bulunmaktadır:
1-Öncül sunma,
2- İpucu sunma,
3- Öğrenci tepkisi
4-Davranış sonrası uyaranların sunumu
5-Denemeler arası süre

Doğal Dil Yöntemi (Naturalistic Teaching)
Doğal Dil Sağaltım Yönteminin temeli
Sosyal Etkileşimci teoridir. Bu teoriye göre
çocuk
sosyal
ortamlarda
etkileşim
sonucunda dil edinir.
Doğal Dil Sağaltım Yöntemi, çocuğun
iletişimi
başlatması
için
gerekli
düzenlemelerin yapıldığı, öğretimin doğal
ortamlarda düzenlendiği bir dil öğretim
yöntemidir.
Bu yöntemde, amaçlar normal çocuğun
gelişim aşamalarına göre belirlenir ve doğal
pekiştireçler kullanılır.
Doğal Dil Öğretim Yöntemi öğrenci
merkezli bir öğretim yöntemidir.
En önemli ve temel amacı; Çocukla
yetişkin arasındaki etkileşimin kalitesini
yükselterek
çocuğun
sosyal
iletişim
becerilerini arttırmaktır.
İletişim çocuklar ortamda bulunan nesne ve
aktivite ile ilgili etkileşime girmeye hazır olduğu
zaman başlar.
İletişimi başlatan çocuktur. Öğretmen,
çocuğun iletişimi başlatması için ortamı
çocuğun ilgisine yönelik düzenler.
Doğal Dil Yaklaşımında çocuğa dil
kazandırmak için kendiliğinden oluşan
fırsatların değerlendirilmesine önem verilir
Çocuk iletişimi başlattıktan sonra
öğretmen, çocuğun ilgilendiği nesne ve
olaylarla ilgili çocuğa sözel model olur
genişletmeler ve düzeltmeler yapar
Doğal Dil Sağaltım Teknikleri
Doğal Dil Sağaltım Yöntemi
genişletme,
kendi kendine konuşma,
paralel konuşma
model olma gibi doğal dil tekniklerini içerir.
Genişletme:
Çocuğun konuşmalarını tamamlayarak
tekrarlama anlamına da gelmektedir.
Konuşan
fakat
tam
cümlelerle
konuşamayan çocuklar için yararlıdır.
Daha
karmaşık
sözel
davranışın
kullanımına model olmak için kullanılır.
Genişletme yapılırken; yetişkin çocuğu
dinler, çocuğun söylemek istediği tüm
cümleyi anlamaya çalışır ve cümleyi tüm
fakat basit şekilde söyler.
Kendi kendine konuşma:
Çocuğun hareketlerini ve düşüncelerini
sözelleştirmedir. Kendi kendine konuşma
tekniğini
kullanırken,
yetişkinler
ne
yaptıklarıyla, ne gördükleriyle ve ne
hissettikleri ile ilgili çocuk yanlarındayken
konuşurlar. Kendi kendine konuşma tekniği
aynı zamanda çocuğa gelişmiş cümleler,
paragraflar, yeni kelimeler duyma fırsatı
sağlar
Paralel konuşma:
Çocuğun hareketlerini ve düşüncelerini
sözelleştirmedir
Model:
Çocukla etkileşime giren kişinin diyalog
aktivitelerinin uygun anlarında kurallı
ifadeler ürettiği fakat çocuğun taklit etmesini
istemediği bir tekniktir
Örnek:
Anne ve çocuk arabayla oynarken, annenin
arabayı hareket ettirerek arabam gidiyor‖
demesi
veya
çocuğun
hareketlerini
tanımlamak için senin araban dağı
tırmanıyor‖ demesi Model‖ tekniğine örnek
olarak verilebilir.
EKLEKTIK YÖNTEMLER

Eklektik yöntemler hem davranışçı yaklaşımdan
hem de sosyal etkileşim teorisinden etkilenerek
oluşturulan dil öğretim yöntemleridir.
Bu yöntemler;
 Çevresel İpuçlarına dayalı yöntemler
 Fırsat Öğretimi
Çevresel İpuçlarına dayalı yöntemler
Ulaşılmaz hale getirme
Sınırlı oranda verme
Seçenek sunma
Şaşırtıcı beklenmedik durumlar yaratma
Tepki isteme ( mand- model olma)

Ulaşılmaz hale getirme
Çocuğun ilgi ve gereksinimlerine göre
ulaşmak istediği şeyleri ulaşılmaz hale
getirmektir. İlgi ya da gereksinim duyacağı ve
ya etkileşime gireceği durumlar sosyal olarak
engellenir ve böylece çocuğun yapmak
istediği şey için yetişkinle iletişime girmesi
beklenir.

Sınırlı oranda verme
Etkinlik ya da herhangi bir durum
sırasında çocuğun ilgi duyduğu ya da
gereksinim duyduğu şeylerin hepsini değil
sadece bir kısmını vererek çocuğun daha
fazla istemesi dolayısıyla iletişim kurması
amaçlanır. İletişim kurma çabası içine giren
çocuğun dil becerilerini desteklemek için
fırsat elde edilmiş olunur.

Seçenek sunma
Seçenek sunma aslında çocuğun liderliğini
/ ilgisini izleme açısından da çocuğun
tercihine duyulan saygıyı ifade etmekte olup
çocuk merkezli bir stratejidir. Seçenek
sunmanın biçimi çocuğun dil beceri düzeyine
göre değişebilir.

Şaşırtıcı beklenmedik durumlar yaratma
Çocuğun alışkın olduğu durumlarda ya da
etkinlikler sırasında şaşırtıcı durumlar yaratma
çocuğun iletişim kurması için fırsatlar sunar. Bu
durumlar yetişkini çocuğun dil becerilerini
desteklemesi için olanak sağlar. Her zaman aynı
şekilde yapılan etkinlikler sırasında çocuğa
farklı tanıdık olmadığı bir durum yaratma hem
etkileşime hareket kazandırarak heyecan katar
hem de etkileşimi monotonluktan çıkarır. Böyle
bir ortam düzenlemesi çocuğun ilgisini çekerek
iletişimsel tepki vermesine yol açar.

Tepki isteme ( mand- model olma)
Bu teknik; yetişkinlerin çocuktan tepki
istemesine ve model olmasına dayanır.
Çocuğu sorular yöneltilerek tepki vermesi
beklenir çocuk tepki vermediğinde model
olunur ve tekrar etmesi istenir. Ardından
çocuğun sözel tepkisi pekiştirilir.
Fırsat Öğretimi
İletişim teşvik edici bir çevre düzenlemesi
yapılarak doğal etkileşim bağlamında art arda
denemelere yer verilmesi ile yürütülen UDA ya
dayalı doğal öğretim yöntemidir. Fırsat
öğretiminde her bir denemeyi ön uyaran değil
çocuğun iletişim girişimi başlatır. İletişim
girişimi iletişim ortağı tarafından kabul edilir ve
çocuktan daha üst düzey bir iletişimsel davranış
beklenir.
Çocuk
kendisinden
beklenen
iletişimsel
davranışı
gerçekleştirdiğinde
davranışla işlevsel olarak ilişkili doğal
pekiştirme yapılır.
Fırsat öğretiminde
Hedef davranış ve hedef davranışa ilişkin ön
koşullar belirlenir.
Ardından
önkoşul
davranışlarını
gerçekleştirmeye ve hedef davranışların
öğrenilmesine zemin hazırlayacak ortam ve
araçlar düzenlenir. ( Örneğin çocuğun sevdiği bir
nesne
çocuğun
görebileceği
ama
ulaşamayacağı bir yere konulur ve çocuğun
nesneyi almak için bir girişimde bulunması
beklenir yada ortamda bir zorlukla karşılaşması
sağlanarak bu zorluğu ortadan kaldırması için
iletişim girişiminde bulunması beklenir.
Çocuğun kendiliğinden talep etmesi beklenir. (
Bekleme ile birlikte fırsat öğretiminin bir
denemesi başlamış olur).
TEŞEKKÜRLER…