araştırma bülteni - Orman Genel Müdürlüğü
advertisement
T.C ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇ ANADOLU ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ ARAŞTIRMA BÜLTENİ KIZILÇAM DİP KÜTÜK ve KÖKLERİNDEN EKSTRAKSİYON YÖNTEMİYLE REÇİNE ÜRETİMİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR GİRİŞ Çeşitli metotlarla elde edilen reçine, başlıca kolofan ve terebentinden oluşan ve sanayide birçok kullanım yerine sahip olan önemli bir üründür. Günümüzde teknolojik ilerlemelere paralel olarak reçine ve reçineden elde edilen türevlerin kullanım yerleri büyük bir hızla artmaktadır. Bugün reçine ve türevlerinin sanayide 60'a yakın kullanım yeri vardır. Ayrıca elde edildiği kaynağın yenilenebilir oluşu bu ürünün değerini daha da arttırmaktadır. Ülkemizde çam reçinesinin büyük bir kısmı dikili ağaçlara yara açma yoluyla üretilmektedir. Ayrıca özel sektöre ait bir reçine ekstraksiyon fabrikası, çıralı çam odunlarından reçine üretmektedir. Dikili ağaçlardan yapılan reçine üretiminde 1971 yılında 6600 ton reçine üretilerek, bugüne dek yapılan en yüksek üretim miktarına ulaşılmıştır. Ancak bu miktar daha sonraki yıllar giderek azalmış ve 3000 tona kadar düşmüştür. Reçine tüketimine gelince, SEKA'nın yılda ortalama 2500 ton, özel sektörün ise 2000 ton reçine tükettiği saptanmıştır. Ülkemizde, dikili ağaçlardan yapılan reçine üretiminin yanında, ekstrakt ve tali reçinesine de ihtiyaç vardır. Reçine ve türevlerinin kullanım yerlerinin giderek arttığı ve yeni tesislerin kurulacağı düşünülürse, önümüzdeki yıllarda reçine üretimi, tüketimi karşılayamayacak duruma gelecektir. Ayrıca iç pazarın ihtiyacı karşılansa bile, bu ürünler her zaman için değerli ihraç ürünleridir. Araştırmanın amacı, 1 yıldan 10 yıla kadar toprakta beklemiş olan kızılçam dip kütük ve köklerindeki reçine miktarlarını saptayarak, hangi yıldan sonra, bu hammaddeden daha çok reçine üretilebileceğini belirlemektir. YAPILAN ÇALIŞMALAR Örneklerin Alınışı ve Yapılan Ölçümler Deneylerde kullanılacak olan kızılçam dip kütük ve kök örnekleri, Antalya Orman İşletmesinin Çakırlar ve Doyran bölgelerinden alınmıştır. Kök ve kütükler sökülmeden önce toprakta bekleme sürelerini tespit etmek amacıyla amenajman planlarına bakılarak, sahalar itibariyle kesim tarihleri belirlenmiştir. 1 yıldan 10 yıla kadar beklemiş olan toplam 61 adet kök ve kütük sökülmüştür. Ana kökün başlangıç ve uç çapları, ayrıca boyu ölçülmüştür. 0.5- 1 cm çapa sahip olan ince köklerin büyük bir kısmı, sökülürken toprakta kaldığından, bunlardan örnek alınamamıştır. Köklerden ise, bütün kökleri temsil edebilecek kalınlıkta olan 2-3 kökte boy, başlangıç ve uç kısımlarının çapları ölçülmüş ve kökler sayılmıştır. Bu ölçümlerden sonra, dip kütük ve köklerden düzgün geometrik şekillerde parçalar çıkarılmış, hacimlerini hesaplamak için gerekli olan boyutları ölçülmüş ve ağırlıkları saptanmıştır. Reçine miktarlarım saptamak amacıyla da, motorlu testereyle dip kütükler ayrılmış ve her örneğin ana kökünden en üst, orta ve uç kısmından olmak üzere 10'ar cm uzunluğunda 3 adet örnek alınmıştır. Köklerden ise, yine ana kökte olduğu gibi tesadüfen seçilen bir kökün en üst, orta ve uç kısımlarından 3 parça örnek alınmıştır. Örnekler numaralanarak laboratuara getirilmiştir. Örneklerin Hazırlanması Laboratuara getirilen dip kütük ve ana kök örnekleri 4 eşit kısma ayrılarak karşılıklı 2 parça deney numunesi olarak alınmıştır. Ayrılan bu parçalar ve kök örneklerinin hepsi yongalanarak ayrı ayrı naylon torbalara konulmuştur. Deneylerin Yapılışı Reçine miktarları; dip kütük, ana kök ve kök örneklerinde ayrı ayrı bulunmuştur. Deney sonuçlarım tam kuru ağırlık üzerinden vermek amacıyla ayrıca bütün numunelerde rutubet tayini yapılmıştır. Reçine miktarları, toplam 136 adet dip kütük ve kök örneğinde soksalet ekstraksiyon cihazı kullanılarak saptanmıştır. Çözücü olarak hegzan kullanılmış ve örnekler 6 - 8 saat ekstraksiyondan geçirilmiştir. Kök ve Kütük Ağırlıklarının Hesaplanması Kök ve kütük ağırlıklarında, bulunan değerlerin yaklaşık değerler olduğunu belirtmekte yarar vardır. Hesaplanan ağırlıklar, kök ve kütükler söküldükten hemen sonraki ağırlıklardır. Dip kütük ve köklerden alınan düzgün geometrik şekilli parçaların ağırlıkları saptanmış ve hacimleri hesaplanmıştır. Dip kütük ve köklerin bütün hacimleri ayrı ayrı hesaplanarak, bulunan bu hacim, küçük örneklerin hacmine oranlanmış ve çıkan sayı, küçük örneklerin ağırlığıyla çarpılmıştır. Dip kütük hacmi iki uç çaplara (dip çap ve d0-30 çapı) göre hesaplanmıştır. Köklerin hacminin hesaplanmasında ise, bunların kesik koni olduğu varsayılarak kesik koni hacim formülü kullanılmıştır. SONUÇ VE ÖNERİLER 10 yıl arasında toprakta beklemiş dip kütüklerdeki ortalama reçine miktarının % 14.44, ana köklerde % 14.94, köklerde ise % 12.01 olduğu bulunmuştur. Bütün hammaddenin (kütük ve kökler) ortalama reçine miktarı ise % 14.08'dir. Genellikle reçine ekstraksiyon fabrikalarında, hammaddenin % 8 ve daha fazla reçine içerdiği değerler ekonomik kabul edilmektedir. Bu çalışmada 4 ve 4 yılın üstünde toprakta beklemiş olan dip kütük ve kökler bu değeri sağlamaktadır. 4 yıl süreyle toprakta beklemiş olan dip kütüklerde % 12.60, ana kökte % 11.77 ve köklerde % 8.20 oranında reçine bulunmaktadır. 3 yıl süreyle toprakta beklemiş olan dip kütüklerdeki reçine miktarı % 12.23 olmakla beraber, dip kütük ve köklerin beraber sökülüp işleneceği düşünülürse, toprakta bekleme süresini 4 ve 4 yılın üstünde kabul etmek uygun olacaktır. Tıraşlama kesimi uygulanan ve erozyon tehlikesi olmayan sahalarda bulunan ve 4 ve 4 yılın üzerinde toprakta beklemiş olan kızılçam dip kütük ve köklerinden reçine üretimi ekonomik olacaktır. Toprakta bekleme süresi arttıkça dip kütük ve köklerdeki reçine miktarı da artmaktadır. 4 ile 10 yıl arasında toprakta beklemiş olan dip kütüklerde ortalama % 17.23, ana kökte % 19.84 ve köklerde % 17.30 oranında reçine bulunmaktadır. Bu verilere göre kızılçamda en fazla reçine ana kökte bulunmakta, kökler ve dip kütük bunu izlemektedir. Ekstraksiyon işleminden sonra arta kalan reçinesi alınmış yongalar; kâğıt sanayisinde, % 20- 25 oranında katılarak yonga levha yapımında, aktif kömür üretiminde veya öğütülmüş çam kabuğu ve kozalakları karıştırılarak sıcak preslerde briket yapımında değerlendirilebilir. Sema ÖNAL – Osman FERAH, 1986. Teknik Bülten No: 171, İç Anadolu Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Ceyhun Atuf KANSU Cad. No:142 Balgat/ANKARA Tel: 0 312 213 17 34 Faks: 0 312 212 29 44 Web: www.oae. gov.tr/yayınlar
