Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili

Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Yrd.Doç.Dr.Zeki YÜKSEKBİLGİLİ
1974 yılında doğdu, Özel Eyüboğlu Koleji’ni bitirdikten
sonra Dokuz Eylül Üniversitesi, Çalışma Ekonomisi ve
Endüstriyel İlişkiler bölümünden mezun oldu. Daha
sonra University of Pennsylvania, Wharton School'da
(ABD) İşletme dalında yüksek lisansını ve Heriots
University'de (Birleşik Krallık) İşletme Yönetimi / ETicaret dalında doktorasını bitirdi. 2015 yılında,
Avrasya Üniversitesi’nde İşletme dalında doktorasını
tamamladı.
Kariyerine ASTEM'de satış sorumlusu olarak başladı ve sırasıyla PTS'de
önce Satış Müdürlüğü, daha sonra Satış ve Pazarlama Müdürlüğü, Irak'ta
Albir International'da Pazarlama Müdürlüğü, kendi firması olan Büşra’da
Pazarlamadan Sorumlu Şirket Ortağı ve Tet Makina'da Genel Müdür
olarak görev yaptı.
2005-2010 yılları arasında Pakistan Hükümeti, Türkiye Fahri Yatırım
Konsolosu olarak görev yaptı.
2
1
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Yrd.Doç.Dr.
Zeki YÜKSEKBİLGİLİ
Önce Mimar Sinan Güzel Sanatlar daha sonra
İstanbul
Arel
ve
İstanbul
Aydın
Üniversitelerinde öğretim görevlisi olarak
çalıştı.
Halen
Nişantaşı
Üniversitesi
bünyesinde Yardımcı Doçent Doktor olarak
görev yapmaktadır. Kariyerine vererek ve
danışmanlık yaparak devam etmektedir.
Hakkında
daha
detaylı
bilgiyi
http://www.yuksekbilgili.com
adresinde
bulabilirsiniz.
Sizler
2
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
1- Vize sınavından başarılı olmak
2- Final sınavından başarılı olmak
3- Devamsızlık toplamı 5 dersi
geçmemek.
http://yuksekbilgili.com/wordpress/dersler/
3
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİK
Yazarlar
Prof.Dr. Celil KOPARAL
Doç.Dr. Hatice Zümrüt TONUS
Doç.Dr. Nezihe Figen ERSOY
Prof.Dr. Nurhan AYDIN
Yrd.Doç.Dr. Fuat GÜLLÜPINAR
Prof.Dr. Saime ÖNCE
Editör
Prof.Dr. İnan ÖZALP
T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2591
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1560
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
BÖLÜM 1
4
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Uluslararası işletmecilik nedir?
Uluslararası İşletmecilik
Uluslararası işletmecilik, işletmeler tarafından düzenlenen,
ulusal sınırların dışında yürütülen, her türlü işletmecilik
faaliyetidir.
Gittikçe küçülen bir ölçekte olsa da bazı uluslararası işletmecilik
faaliyetleri, politik ve stratejik amaçların gerçekleştirilmesi için
halen devletler tarafından yürütülmektedir.
Bununla birlikte, uluslararası işletmecilik faaliyetleri, çok büyük
bir oranda özel işletmeler tarafından üstlenilmektedir.
5
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Uluslararası İşletmecilik (devam)
Uluslararası işletmecilik konusunda terminoloji açısından farklı
terimler kullanılmaktadır. Bunlar arasında uluslararası işletmeler
(International firms), global işletmeler (global firms),
transnasyonel işletmeler (transnational firms), dünya işletmesi
(world business) sayılabilir.
Uluslararası İşletmecilik (devam)
Uluslararası işletmecilik
ayrılmaktadır.
Bunlar;
• uluslararası ticaret
• uluslararası yatırımdır.
Uluslararası
İşletmecilik
Faaliyetleri
faaliyetleri
iki
ana
kategoriye
Uluslararası Ticaret
Uluslararası Yatırım
6
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Uluslararası İşletmecilik (devam)
Bir işletme ürün ve hizmetlerin ihracat ve ithalatıyla meşgul
olduğu zaman dış ticaret gerçekleşir.
Bir işletme, ana ülkesinin dışında işletmecilik faaliyetleri
yürütmek amacıyla kaynak transfer ettiği zaman, uluslararası
yatırım meydana gelir. İşletmenin uluslararası yatırım
faaliyetleri, tamamına sahip olunan şube tarafından yapılan
yatırım ya da yerel bir işletmeyle Joint Venture biçiminde
kurulan ortaklıktan lisans anlaşması, franchising faaliyeti ya da
anahtar teslim projelere kadar değiflen biçimlerde yürütülebilir.
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI
Uluslararası işletmecilik, ulusal işletmecilikten kültür, finansal
ortam, hukuki çevre ve tüketici tercihleri açısından farklılık
gösterir.
7
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Kültür
İşletmenin faaliyet gösterdiği her ülke kültürel açıdan farklıdır.
Başarılı olmak için işletme, ev sahibi ülke kültürünce belirlenen
görgü, gelenek, değer ve normlar çerçevesinde ve kültürel
açıdan duyarlı bir şekilde faaliyet göstermelidir. Uluslararası
işletme yöneticisi karşı durmak ya da kendi kültürü içinde
faaliyet gösteriyormuş gibi davranmak yerine, iş yaşamının ve
sosyal yaşamın bütün yönlerindeki kültürel farklılıklara saygı
göstermeli ve uymaya çalışmalıdır.
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Uluslararası işletmecilikte dikkat edilmesi gereken
kültür ile ilgili örnekler neler olabilir?
8
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Finansal Ortam
Ulusal sınırların ötesinde işletme yönetmek, farklı para
birimlerini kullanmayı ve işletmenin faaliyet özgürlüğünü
sınırlayan farklı devlet yasalarını dikkate almayı gerektirir;
örneğin, ana ülkeye transfer edilecek kâr miktarına ilişkin
sınırlamalar gibi.
Hükümetler, yerel para biriminin dünyanın başlıca para birimleri
cinsinden değerine ilişkin günlük kararlardan, sabit ya da dalgalı
kur sistemlerine kadar farklı döviz kuru politikaları ve sistemleri
uygularlar. Bu uygulamalar uluslararası finansal işlemlerin zaten
yüksek risk ve belirsizlik taşıya yapısına ek riskleri ve
belirsizlikleri getirir. Başarılı olmak için, işletme bu farklılıkların
ve birleşik sorunların üstesinden gelecek uygun bir strateji
geliştirmelidir.
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Uluslararası işletmecilikte dikkat edilmesi gereken
finansal ortam ile ilgili örnekler neler olabilir?
9
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Hukuki Çevre
Faaliyetleri ve başarıyı etkileyebilecek kanun, tüzük ve
yönetmeliklere işletmelerin özel duyarlılık göstermesini
gerektiren hukuki çevre, ülkeden ülkeye farklılık gösterir. Ev
sahibi ülkenin kanunlarına saygısızlık ya da itaatsizlik,
işletmenin mali durumuna ve imajına büyük ölçüde zarar
verebilir. Örneğin, varlıkların ortak mülkiyetine ilişkin kanunlar
çoğu zaman çok karmaşık, bürokratik, engelleyici ve zaman
alıcıdır. Yatırım yapmak ya da mevcut işletme ile devam etmek
konusunda başarısızlıkla sonuçlanabilen uzun görüşmeleri
gerekli kılan yasal zorluklar, çoğu zaman ev sahibi ülke hükümeti
ile işletme arasında ciddi tartışmaların kaynağı olur.
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Uluslararası işletmecilikte dikkat edilmesi gereken
hukuki çevre ile ilgili örnekler neler olabilir?
10
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Tüketici Tercihleri
Tüketici zevk ve tercihlerindeki farklılıklar ve kültürel
farklılıklardan kaynaklanan talep modelleri, işletmenin
maliyetlerini en aza indirecek ve işletmenin değerini koruyacak
uygun üretim, tedarik ve pazarlama stratejilerini benimsemesini
gerekli kılar. Standart global ürünlerde bile, ev sahibi ülke
tüketicisine daha yararlı olacak ürün sunmak için bazı
değişiklikler gerekebilir. Örneğin, ev sahibi ülke dilinde ürünün
adı çirkin ya da ambalajı yakışıksız olabilir.
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Uluslararası işletmecilikte dikkat edilmesi gereken
tüketici tercihleri ile ilgili örnekler neler olabilir?
11
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİ ÖNEMLİ KILAN GELİŞMELER
Teknoloji
Teknoloji, rekabet, standardizasyon, iş çevresi, uluslararası
işletmeciliğin politik etkisi, ekonomik entegrasyon ve
globalleşme gibi gelişmelerin bir sonucu olarak, uluslararası
işletmecilik son yıllarda daha fazla önem kazanmıştır.
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİ ÖNEMLİ KILAN GELİŞMELER
(devam)
Teknoloji
Teknolojik gelişmeler, dünyanın her köşesine uluslararası
işletmecilik uygulamalarıyla kazandırılabilir. Bu nakil yalnızca
her gün kullanılan ürün ve hizmetler biçiminde değil, aynı
zamanda çağdaş yönetim, üretim, pazarlama, lojistik sistemleri
biçiminde de gerçekleşir. İletişim ve bilgi teknolojisindeki
çarpıcı gelişmeler sayesinde, teknolojik kazançların yararları
dünya genelinde paylaşılır. Ev sahibi ülkeye, araştırma ve
geliştirme giderlerinden tasarruf sağlayan bu teknolojik yan
ürünler, çoğu zaman yerel ortaklar, tedarikçi işletmeler ve
eğitim kurumlarıyla paylaşılır.
12
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Uluslararası işletmecilikte dikkat edilmesi gereken
teknoloji ile ilgili örnekler neler olabilir?
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİ ÖNEMLİ KILAN GELİŞMELER
(devam)
Rekabet
Uluslararası işletmenin yerel bir işletme ile ortaklık ya da şube
biçiminde ev sahibi ülkeye girişi, özellikle gelişmekte olan
ülkelerde, ülke içi rekabeti kamçılayabilir ve artan işletmecilik
başarılarına yol gösterebilir. Dünya çapında üstün tecrübe,
bilgi, teknoloji ve diğer ilgili kaynaklara sahip olan uluslararası
işletmeler, çoğu zaman daha düşük fiyat ve daha yüksek
kalitede ürün ve hizmetler sunma yeteneğine sahiptir. Kısa
dönemde, etkin biçimde rekabet edemeyen yerli işletmeler
endüstriyi terketmeye zorlanabilirler. Bununla birlikte, uzun
dönemde, ölçek ekonomileri, yatırımdaki büyüme ve araştırma
ve geliştirme faaliyetleri sayesinde üretim, yönetim ve
pazarlamada daha etkili tekniklerin ortaya çıkmasını
sağlayacaktır.
13
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Uluslararası işletmecilikte dikkat edilmesi gereken
rekabet ile ilgili örnekler neler olabilir?
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİ ÖNEMLİ KILAN GELİŞMELER
(devam)
Standardizasyon
Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, işletmelerin karşılaştıkları
en önemli güçlüklerden biri, pazarlama gibi temel işletme
fonksiyonlarında ve daha önemlisi ürünlerinin tasarım ve
şartnamesinde evrensel standartların bulunmamasıdır.
Standardizasyon, dünya pazarlarında genellikle geçerli olan
normların ve uygulamaların benimsenmesini ifade eder. Bazı
durumlarda sonuç, dünyanın her yerinde benzer satış
tekniklerinin uygulanmasıyla satılan bir standart üründür. Pek
çoğu ABD ve Batı Avrupa’da belirlenen bu standartlar, çoğu
zaman uluslararası işletmeler tarafından global işletmecilik
stratejilerinde örnek edinme (benchmarks) olarak kullanılır.
Ortak standartlar, tüketiciler ve diğer ilgili taraflarca (örneğin,
sağlık ve güvenlik otoriteleri) daha kolay ve daha etkili
kıyaslamaların yapılmasını mümkün hale getirir.
14
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİ ÖNEMLİ KILAN GELİŞMELER
(devam)
Standardizasyon (devam)
Tüketicilerin zevk, tercih ve çıkarlarındaki ve pazar talep
modellerindeki ulusal ve bölgesel farklılıklar; teknoloji,
iletişim, ulaştırma ve reklamcılık alanındaki ilerlemelerin bir
sonucu olarak azalmıştır. Bu durum, ürün standardizasyonunu
daha kolay bir tercih haline getirmiştir. Daha yaygın
standardizasyon için ek bir neden ise, ulus devletlerin
ekonomilerini entegre etme ve vatandaşlarının ortak refahını
yükseltme konusundaki artan girişimleriyle sağlanmıştır.
Avrupa ortak pazarının yaratılması, bu girişimlerin en önemli
ve en heyecan verici örneklerinden biridir. 370 milyonun
üzerinde ikamet eden kişisiyle, Avrupa ortak pazarı, Avrupa
Birliği içindeki ve dışındaki uluslararası işletmelere benzer
özellik ve şartnameye sahip ürünlerini pazarlama konusunda
sınırsız fırsat ve olanaklar sunmaktadır.
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Uluslararası işletmecilikte dikkat edilmesi gereken
standartizasyon ile ilgili örnekler neler olabilir?
15
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİ ÖNEMLİ KILAN GELİŞMELER
(devam)
İş Çevresi
İşletme, iç ve dış çevresi içinde faaliyet gösterir. İç çevre, işletmenin,
üzerinde önemli ölçüde kontrol sahibi olduğu çevredir. Şirket
misyonunu, örgüt yapısını, işe alma politikasını ve tedarikçi firmalarla
ilişkilerini belirlemek yoluyla, işletme kendi iç çevre faktörlerini
kararlaştırır. Dış çevre ise işletmenin, üzerinde çok az kontrol sahibi
olduğu ya da hiçbir kontrole sahip bulunmadığı çevredir. İşletmenin
ne ölçüde kontrole sahip olabileceği, genellikle pazar gücünün
sonucudur. Bu yüzden işletme, ister ulusal ister uluslararası ister
global olsun, dış çevre faktörlerine uyum sağlamalıdır; yoksa
başarısızlığının sonuçlarına katlanır. Örneğin, sağlık ve güvenlik
yasalarındaki, ticaret politikalarındaki ve hukuki çevredeki
değişmeler kaçınılmazdır. Dünyanın en büyük spor giyim
imalatçılarından biri olan Nike, çocuk işgücü istihdam ettiği
kuşkusuyla Asyalı ortaklarından biriyle lisans anlaşmasını iptal
etmeye zorlanmıştır.
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Uluslararası işletmecilikte dikkat edilmesi gereken
iş çevresi ile ilgili örnekler neler olabilir?
16
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİ ÖNEMLİ KILAN GELİŞMELER
(devam)
Uluslararası İşletmeciliğin Politik Etkisi
Uluslararası işletmecilik faaliyetlerinin gelişmesinde ve
özendirilmesinde hükümetler önemli bir rol oynar. Hükümetler
yabancı doğrudan yatırımları ülkelerine çekebilmek için, çoğu
zaman komşularıyla rekabet ederek, çok çeşitli finansal ve
finansal olmayan teşvikler sağlarlar. Ticaretin ve yatırımların
artan ölçüde liberalleşmesi, yerli endüstrilerin düzensizliği ve
devlet işletmelerinin özelleştirilmesi, yabancı işletmeye temel
amaçlarından biri olarak çekici gelmektedir.
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİ ÖNEMLİ KILAN GELİŞMELER
(devam)
Uluslararası İşletmeciliğin Politik Etkisi (devam)
Bu programlar çok büyük uluslararası iş fırsatları
yaratmaktadır. Uluslararası işletmeciliğin bu alandaki başlıca
etkisi, sınırlarını uluslararası ticaret ve yatırımlara açması,
sistem ve yöntemlerin standartlaştırması, özellikle insan
hakları ve çocuk işgücü konusunda uluslararası anlamda kabul
edilebilir değerleri ve tutumları benimsemesi ve demokratik
kuruluşların gelişmesine cesaret vermesine ilişkin olarak
hükümetler üzerindeki baskı olmuştur. Örneğin, Dünya Ticaret
Örgütü üyeliğine hak kazanmak için, Çin hükümeti kapitalizme
karşı tutumunu yumuşatmakta, insan hakları sicilinde
düzelmeleri taahhüt etmekte, ticaret ve yatırım politikalarını
liberalleştirmekte ve çok düşük bir oranda da olsa devlet
işletmelerini özelleştirmektedir.
17
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Uluslararası işletmecilikte dikkat edilmesi gereken
politik etki ile ilgili örnekler neler olabilir?
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİ ÖNEMLİ KILAN GELİŞMELER
(devam)
Ekonomik Entegrasyon ve Globalleşme
İkinci Dünya Savaşının sonundan beri uluslararasılaşma
sürecinin en temel etkilerinden biri, ulusal ekonomilerin tek
başına bırakılmalarının sona ermesi olmuştur. Uluslararası
ticaret ve yatırımların yerini, kademeli olarak ulus devletler
arasındaki işbirliği ve koordinasyonu arttırmak için tasarlanan
ölçüler almaktadır. Daha geniş coğrafik alanlar üzerindeki
işbirliği ve koordinasyon ihtiyacı, örneğin serbest ticaret
bölgeleri biçiminde bölgesel gruplaşmaların oluşumuna yol
göstermiştir.
Uluslararası
işletmecilik
faaliyetlerinin
büyümesindeki hızlı artışa cevap olarak, ayrı ayrı ekonomilerin
daha büyük ekonomik bölgeye karışıp bütünleştiği bölgesel
ekonomik entegrasyon yaratma girişimleri anlamlı bir şekilde
artmıştır.
18
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİ ÖNEMLİ KILAN GELİŞMELER
(devam)
Ekonomik Entegrasyon ve Globalleşme (devam)
Uluslararası işletmecilik faaliyetleri yalnızca gelişmekle
kalmamış, aynı zamanda farklı hükümetlerin etkileme ve
denetleme yeteneğinin çok ötesine geçerek, çok daha çeşitli ve
karmaşık hale gelmiştir. Bütün bu gelişmelerin tek sonucu ise,
ulusal ekonomilerin ayrı ayrı ya da bölgesel gruplar halinde tek
global ekonomiye katılıp bütünleştiği yeni bir dünya ekonomik
düzeninin ortaya çıkmasıdır. Globalleşme, dünya pazarlarının
ve mal ve hizmet üretiminin entegre ve birbirine bağlı hale
gelmiş olduğu dinamik bir süreçtir. Ulusal hükümetler
açısından, ekonomilerini başka ekonomilerle entegre etme
konusunda en zorlayıcı neden, globalleşmenin farkına varılan
yararlarını maksimize etmek için ortak önlemler alabilme
yeteneğine sahip olabilmektir.
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİ ÖNEMLİ KILAN GELİŞMELER
(devam)
Ekonomik Entegrasyon ve Globalleşme (devam)
Global ekonominin hızla ortaya çıkışı, doğabilecek çıkar
çatışmalarının çözümlenmesinde ve global faaliyetlerin
gözlenmesinde global yönetimle meşgul olan uluslararası
kuruluşların rol ve etkinliklerinin yeniden gözden geçirilmesini
gerekli kılmaktadır; bu kuruluşlar IMF ve Birleşmiş Milletleri
kapsamaktadır.
19
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
ULUSLARARASI İŞLETMECİLİĞİN ULUSAL İŞLETMECİLİKTEN
FARKLILIKLARI (devam)
Uluslararası işletmecilikte dikkat edilmesi gereken
ekonomik entegrasyon ve globalleşme ile ilgili
örnekler neler olabilir?
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Günümüzde tüm dünyada büyük önem taşıyan uluslararası
işletmecilik ile ilgili konuların gelişimi, uzun yıllar süren
birtakım gelişmeler sonucunda gerçekleşmiş; çeşitli
dönemlerden geçilerek bugünkü duruma gelinmiştir.
Uluslararası işletmeciliğin tarihsel süreç içindeki gelişimini dört
ayrı dönem halinde inceleyebiliriz.
• 1500-1850 yılları arasındaki süreyi kapsayan ticaret dönemi,
• 1850-1914 yılları arasındaki sömürgecilik dönemi,
• 1914-1945 yılları arasındaki ayrıcalıklar dönemi,
• 1945’den günümüze kadar geçen süreyi kapsayan
uluslararası dönem.
20
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Ticaret Dönemi
Ticaret dönemi, 1500’lü yılların başlangıcından 1850’lerde
Avrupa’da Sanayi devriminin ortaya çıkışına kadar devam
etmiştir. Birçok risklerle karşılaşılan bu dönemde sınırlı ticaret
faaliyetleri yer almıştır. Ticaret dönemini, çeşitli bireylerin ülke
dışında şanslarını denemek ve dış ülkelerden satın aldıkları
malları Avrupa’ya göndermek yoluyla büyük kârlar sağladığı
dönem olarak tanımlayabiliriz. Bu dönemde sayısı çok az olan
kıymetli metallerin, baharatların, ipeklerin vb. malların ticareti
daha çok göze çarpmaktaydı. Özellikle ipek ve baharat
yollarının etkisiyle zenginleşen XVII. ve XVIII. yüzyılın büyük
İngiliz, Hollanda ve Fransız ticaret işletmeleri bugünün
uluslararası işletmelerine öncülük etmişlerdir. Bunlar genellikle
üretim işletmelerinden ziyade ticaret işletmeleriydi. Zaten bu
dönemde özellikle sermaye olanaklarının sınırlı olması üretim
faaliyetlerinin geniş çapta yapılmasına izin vermiyordu.
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Ticaret Dönemi (devam)
Bu dönemde, ülkelerarası ilişkilerin yapısı ve politik baskılar
daha geniş çapta faaliyetlere olanak sağlamıyordu. Bununla
birlikte, çeşitli ülkelerde bazı İngiliz, Hollanda ve Fransız
işletmelerine ticari ve politik alanda birçok ayrıcalıklar tanındı.
Bu bir anlamda batı ülkelerinin üstünlük sağlamasına yaradı.
Osmanlı İmparatorluğu zamanında Fransızlara birçok
kolaylıklar tanınması yani kapitülasyonlar da bu dönemde
başlamıştı.
21
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Ticaret Dönemi (devam)
Bu dönemde ayrıca bankacılık önem kazanmaya başladı. Ülke
dışı yatırıma ağırlık verilmesi bankacılık faaliyetini zorunlu
kıldı. Çeşitli kimseler bankacılık faaliyetini kârlı bir iş olarak
gördüler. Örneğin, Floransa’daki Medici Ailesi, XV. yüzyılda
bankacılıkta önemli girişimlerde bulunmuş ve o dönemde
dünyanın bilinen bölgelerinde bankalar kurmuştur. Ticaret
dönemi Asya, Afrika ve Lâtin Amerika’da kolonilerin
oluşturulmasıyla ve Batı işletmelerine Japonya ve Çin’de bazı
ayrıcalıklar tanınmasıyla sona ermiştir.
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Sömürgecilik Dönemi
Sömürgecilik dönemi, Sanayi devriminden (1850) I. Dünya
Savaşının hemen başlangıcına (1914) kadar devam etmiştir.
Coğrafik keşiflerin tamamlandığı ve ülkelerin birbirleriyle olan
ticari bağlarının iyice genişlediği bu dönemin en belirgin
özelliği, Sanayi devriminin sonucunda büyük işletmelerin
kurulmuş olmasıdır. Avrupa’daki büyük Sanayi devrimi
sonunda, Avrupa işletmelerinin faaliyet konuları da değişmiştir.
Daha önce ticaret döneminin bir özelliği olan dışarıdan satın
alınan egzotik malların ülke içinde satılarak kâr elde edilmesi
yerine, daha kolay ve ucuz olarak elde edilebilen sanayi
mallarına dönük faaliyetler başlamıştır. Özellikle tarım ve
madencilik faaliyetlerine önem verilmiştir. Afrika’ya yalnızca
madencilik alanında yatırım yapılırken, Güneydoğu Asya ve
Latin Amerika’ya hem tarım hem de madencilik alanında
yapılan yatırımlar önemli hale gelmiştir.
22
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Sömürgecilik Dönemi (devam)
Dış yatırımların geniş çapta Batı Avrupa’dan Asya, Afrika ve
Amerika’nın gelişmemiş ülkelerine aktığı sömürgecilik
döneminde, özellikle İngiltere’nin yatırımları hissedilir şekilde
artmıştır. İngiltere’yi Avrupa’nın diğer ülkeleri izlemiş, özellikle
Almanya, Hollanda ve Fransa önemli yatırımlar yapmıştır. Ülke
içinde altyapı yatırımlarının azlığı gelişmeyi yavaşlattığı için, bu
dönemde ABD işletmeleri oldukça pasif bir durumdaydı. Tek
istisna olarak ise, 1876 yılında yeni Gümrük Vergileri
Kanununun çıkarılması sonunda bir ABD silah işletmesi olan Du
Pont, mevcut iki Kanada barut fabrikasını satın almak suretiyle
uluslararası alana giriyordu. Du Pont örneği ilk önemli ABD
ülke dışı faaliyetini temsil etmekteydi.
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Ayrıcalıklar Dönemi
Ayrıcalıklar Dönemi, I. Dünya Savaşının başlangıcından (1914)
II. Dünya Savaşının bitimine (1945) kadar devam etmiştir. I.
Dünya Savaşını izleyen yıllarda dış ticareti engelleyen
politikaların ortadan kaldırılmasının etkisiyle, uluslararası
işletmeler artış göstermiştir.
23
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Ayrıcalıklar Dönemi (devam)
Batı ülkelerinin uluslararası faaliyetlerde üstünlük kurmalarına
karşın ABD işletmeleri oldukça zayıf kalmıştı. 1914 yılında bazı
ABD uluslararası işletmeleri yavaş yavaş ülke dışı yatırım
yapmaya başladılar. Bu dönemde Singer, Coca Cola ve
Woolworth gibi çokuluslu ABD işletmelerinin ülke dışındaki
faaliyetleri dikkat çekmeye başladı. I. Dünya Savaşı ile II. Dünya
Savaşının sona erdiği tarihler arasındaki dönemde büyük
gelişmeler sağlandı. Uluslararası işletmelerin faaliyetleri bu
dönemde yayılmıştır.
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Ayrıcalıklar Dönemi (devam)
Bu dönemde uluslararası işletmelerin faaliyetlerini etkileyen iki
önemli olay meydana gelmiştir. Birincisi 1929 yılında patlak
veren büyük dünya buhranıdır. Özellikle batı ülkeleri bu
buhrandan çok etkilendiler. İşsizliğin artması ve üretilen
malların elde kalması işletmeleri krize soktu. Bu durum Avrupa
ve Amerika’nın diğer ülkelerdeki gücünün azalmasında önemli
rol oynadı. Yüksek ücretli batılı yönetici ve teknik elemanların
yerine Afrikalı, Asyalı ve Latin Amerikalıların tercih edilerek
işlere yerleştirilmesi sonucunu doğurdu.
24
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Ayrıcalıklar Dönemi (devam)
Dış ülkelere yapılan yatırımlarda tarım ve madenciliğin önemli yer
tuttuğu sömürgecilik döneminden sonra, ayrıcalıklar döneminde
otomobil sektöründe dış ülkelere yapılan yatırımlar önem
kazanmıştır. Başta İngiltere, Fransa ve Almanya’da üretim
işletmeleri kuran General Motors olmak üzere, otomobil ve
otomobil yedek parçaları yapan işletmeler Avrupa’da yayılmaya
başlamışlardır. Modern uluslararası işletmelerin kurulmasında ilk
adım olarak ise, İngiltere’deki bir deterjan işletmesi olan ve ülke
dışında üretim ve dağıtım tesisleri kuran Lever Brothers’ın
girişimini gösterebiliriz. Bu işletme, 1929 yılında Hollanda’nın
Dutch Margarine Union isimli işletmesi ile birleşerek Unilever’i
meydana getirdi. Bu nedenle, Unilever ilk modern uluslararası
işletme örneği olarak kabul edilmektedir. Bundan sonra diğer
Avrupa işletmeleri ülke dışında faaliyet göstermeye başladılar.
Nestle, ICI, Philips ve Royal Dutch Shell bunun en belirgin
örnekleridir.
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Ayrıcalıklar Dönemi (devam)
Batı ülkelerinin uluslararası faaliyetlerde üstünlük kurmalarına
karşın ABD işletmeleri oldukça zayıf kalmıştı. 1914 yılında bazı
ABD uluslararası işletmeleri yavaş yavaş ülke dışı yatırım
yapmaya başladılar. Bu dönemde Singer, Coca Cola ve
Woolworth gibi çokuluslu ABD işletmelerinin ülke dışındaki
faaliyetleri dikkat çekmeye başladı.
25
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Ayrıcalıklar Dönemi (devam)
I. Dünya Savaşı ile II. Dünya Savaşının sona erdiği tarihler
arasındaki dönemde büyük gelişmeler sağlandı. Uluslararası
işletmelerin faaliyetleri bu dönemde yayılmıştır. Bu dönemde
uluslararası işletmelerin faaliyetlerini etkileyen iki önemli olay
meydana gelmiştir. Birincisi 1929 yılında patlak veren büyük
dünya buhranıdır. Özellikle batı ülkeleri bu buhrandan çok
etkilendiler. İşsizliğin artması ve üretilen malların elde kalması
işletmeleri krize soktu. Bu durum Avrupa ve Amerika’nın diğer
ülkelerdeki gücünün azalmasında önemli rol oynadı. Yüksek
ücretli batılı yönetici ve teknik elemanların yerine Afrikalı,
Asyalı ve Latin Amerikalıların tercih edilerek işlere
yerleştirilmesi sonucunu doğurdu.
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Ayrıcalıklar Dönemi (devam)
Ayrıcalıklar döneminde uluslararası işletmelerin faaliyetlerini
etkileyen ikinci önemli olay ise, Avrupa’da Dünya Savaşının
sonucu olarak çeşitli bölgelerin istila edilmesiydi. Almanya’nın
işgali, bazı işletmelerin düşman işgali altında kalmasına neden
oldu.
26
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Uluslararası Dönem
Uluslararası dönem, II. Dünya Savaşının bitiminden (1945)
günümüze kadar süregelen dönemdir. I. ve II. Dünya Savaşının
olumsuz etkileri, uluslararası işletmelerin gelişimini önemli
ölçüde engellemiştir. Bu nedenle XX. yüzyılın ilk yarısında
uluslararası işletmelerin yayılması oldukça yavaş olmuştur. II.
Dünya Savaşı’nın sona ermesinden 1970 yılına kadar geçen
dönemde, işletmeler dünya çapında yeni pazarlar ve üretici
güçler aramaya başladıkları için bu yıllara (1945-1970) Global
Genişleme yılları adı verilmiştir.
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Uluslararası Dönem (devam)
Hızlı ve etkili bir haberleşme ağının kurulması, Global
Genişleme yıllarında işletmelerin daha uzak pazarlara
girmelerine olanak vermiş ve iletişim sorununu çok büyük
ölçüde ortadan kaldırmıştır. Bu döneme kadar uluslararası
işletmecilik alanında Avrupa işletmelerine kıyasla oldukça pasif
kalan ABD işletmeleri, özellikle 1950’li ve 1960’lı yıllarda
dünyaya açılmaya başlamışlar ve uluslararasılaşma neredeyse
tüm dünyada bir ABD olayı haline gelmiştir. Bu yıllarda
teknolojik ilerlemede Avrupa işletmelerini geçen ve dünyada
en çok teknoloji transfer eden bir konuma gelen ABD
işletmeleri, sahip oldukları teknik, pazarlama, yönetim ve
finansal üstünlüklerini, ücretleri daha düşük olan denizaşırı
ülkelerdeki işgücü ile birleştirmeyi denemişler ve çok büyük
başarılar ve kârlar elde etmişlerdir.
27
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Uluslararası Dönem (devam)
1970-1975 yılları arasında ABD işletmeleri ülke dışına yaptıkları
yatırımların % 10’unu satmışlardır ve kurdukları yeni
yatırımların sayısında ise önceki yıllara kıyasla bir azalma
olmuştur. Bu gelişmelerden açıkça anlaşıldığı gibi, 1950’li ve
1960’lı yılların aksine 1970’li yıllarda, ABD işletmeleri için
uluslararasılaşmanın çekiciliği yavaş yavaş azalmaya
başlamıştır.
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Uluslararası Dönem (devam)
Bu dönemde, uluslararası işletmelerin ekonomik, sosyal ve
siyasal etkilerinden rahatsızlık duymaya başlayan ev sahibi
ülkeler, bir yandan uluslararası işletmelerin faaliyetlerini
denetleyebilmek, bir yandan da ekonomik, sosyal ve siyasi
dengelerini koruyabilmek amacıyla bazı sınırlamalar
geliştirmeye başlamışlardır. Bunlara örnek olarak tarifeler ve
vergiler, ithalat kotaları, fiyatlarla ilgili sınırlamalar,
yöneticilerin uyruğu ile ilgili sınırlamalar, yerel kaynak
kullanımı ile ilgili sınırlamalar ve sermayenin yatırımcı ülkeye
dönmesi ile ilgili sınırlamalar gösterilebilir.
28
Uluslararası İşletmecilik
Yrd.Doç.Dr.Zeki Yüksekbilgili
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Uluslararası Dönem (devam)
1970’li yıllarda kaynak ve enerji konusunda daha etkili ve
tedbirli davranan Avrupa ve Japon işletmeleri, ABD
işletmelerine karşı büyük üstünlükler sağlamışlardır. Avrupa ve
Japon işletmeleri ellerindeki kaynakları değerlendirmek ve
geliştirmek suretiyle, özellikle gelişmekte olan ülkelere yapılan
yatırımlarda ABD işletmelerinin yerini almaya başlamışlardır.
Bu nedenle, 1970’li yıllarda ABD işletmelerinin egemenliğini
sona erdiren nedenlerden biri de kaynak kıtlığı olmuştur.
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
Uluslararası Dönem (devam)
Bu dönemde uluslararası işletmelerin faaliyet alanları da
çeşitlilik göstermeye başlamış ve uluslararası üretim ve hizmet
işletmeleri, bankalar, reklam ajansları, danışmanlık işletmeleri,
bilgisayar ve yazılım işletmeleri gibi çok çeşitli alanlara
yayılmışlardır. Teknoloji transferlerinin arttığı ve rekabetin
şiddetlendiği 1980’li yıllardan itibaren ise, uluslararası işletme
yöneticileri kültürel farklılıkları daha fazla dikkate alarak
uluslararası işletmecilik faaliyetlerini yürütmeye başlamışlardır.
Uluslararası dönem halen devam etmektedir.
29