2017112224813828-Fen Lisesi Biyoloji
advertisement
ÖN SÖZ Günümüzde siyasi, ekonomik, sosyal ve teknolojik alanlarda yaşanan hızlı değişim, öğretim programlarının bireylerin ilgi ve ihtiyaçlarına cevap verebilecek nitelikte sürekli geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. Bu gelişmeler çerçevesinde çağdaş öğretim programlarının birey ve toplumun beklentileri ve değişen ihtiyaçlarını, karşılaştığı karmaşık sorunları ve bu sorunların çözümlerini, insanlar arası ilişkileri ve toplumsal değerleri, sadece bugünü değil geleceği okuyabilecek bilinçli vatandaşlar yetiştirmeyi sağlamaları beklenmektedir. Kalkınma planları, Millî Eğitim Şûrası ve benzeri çalışmalarda öğretim programlarının; üst düzey bilişsel yeterliğe sahip, millî, manevi ve kültürel değerlere duyarlı, sorun çözme ve karar verme becerilerini geliştirmelerine imkân sağlayacak şekilde yeniden düzenlenmesine ihtiyaç olduğu dile getirilmektedir. Bu ihtiyaçlar doğrultusunda, dünyada yaşanan gelişmelere paralel olarak eğitim ve öğretim alanındaki gelişmelerin, uygulanan yöntem ve tekniklerin eğitim araçlarındaki değişim ve çeşitliliğin öğretim programlarına yansıması kaçınılmaz olmuştur. Çağdaş programlarda salt bilgiden çok bilişsel beceriler ön plana çıkmakta, öğrencilere araştırma, bilgiyi ve bilgi kaynaklarını değerlendirme, eleştirel düşünme, analitik düşünme, problem çözme, bilgi iletişim teknolojilerini etkili ve verimli şekilde kullanma gibi becerilerin kazandırılması hedeflenmektedir. Eğitim ve öğretim alanındaki bu gelişmelerin, yeni yöntem ve teknikler ile öğretim teknolojilerindeki değişim ve çeşitliliğin öğretim programlarına yansıması kaçınılmazdır. Son yıllarda dünyadaki bilimsel ve teknolojik gelişmeler, öğrencilerin sadece okul ortamlarında değil, gelecekte toplumda üretken birer birey olarak sahip olmaları gereken becerileri de farklılaştırmıştır. Bilgi çağı olarak adlandırılan günümüzde öğrencilerin sadece temel becerileri edinmeleri değil, bu becerileri uygulayabilecekleri ve geliştirebilecekleri ortam ve durumların oluşturulmasına olanak sağlayan öğretim programlarının hazırlanması ya da mevcut programların bu becerileri yansıtacak şekilde yeniden gözden geçirilmesi önemlidir. Bilgi çağında öğrencilerin sahip olması beklenilen bilgi ve beceriler göz önünde bulundurularak Türkiye’nin farklı bölgelerinde farklı okul türlerinde görev yapan öğretmenlerin ve akademisyenlerin katılımıyla düzenlenen çalıştaylar sonrasında yeni araştırmalar ve yayınlar ışığında öğretim programlarının içeriği ve öğrencilere kazandırılması hedeflenen beceriler çağın gereklilikleri doğrultusunda güncellenmiştir. Güncelleme çalışmalarında, bilginin taşıdığı değer ve öğrencilerin var olan deneyimleri dikkate alınarak yaşama etkin katılımlarını, doğru karar vermelerini amaçlayan sorun çözmelerini destekleyici ve geliştirici bir yaklaşım izlenmiştir. Öğrenciyi merkeze alan, bireysel farklılıklara duyarlı, bilgi ve beceriyi dengeleyen programlarla, millî ve evrensel değerlere saygılı, toplumsal sorunlara karşı duyarlı bireyler yetiştirilmesi hedeflenmiştir. 2 İÇİNDEKİLER GİRİŞ...............................................................................4 GENEL AMAÇLAR ...............................................................5 ÖĞRENME-ÖĞRETME YAKLAŞIMI.............................................5 YETERLİK VE BECERİLER......................................................6 DEĞERLER......................................................................10 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI...................................12 UYGULAMADA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR.............................14 Ders Kitabı Yazımında Dikkat Edilecek Hususlar........................15 Sınıf Düzeylerine Göre Ünite, Kazanım Sayısı ve Süre Tabloları....17 PROGRAMIN YAPISI............................................................18 9. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI.................................................................19 10. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI.................................................................23 11. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI.................................................................27 12. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI.................................................................32 3 GİRİŞ Bilim ve iletişim teknolojilerinde gerçekleşen devrimsel nitelikteki gelişmeler nedeniyle yirminci yüzyıl, tarihteki her dönemden daha fazla toplumsal değişime tanıklık etmiştir. Son yüzyıldaki ilerlemeler, bilim ve teknolojinin sınırlarının hayal gücümüzün çok ötesinde olduğunu göstermektedir. Bu dönem DNA'nın gizeminin aydınlatıldığı, insanoğlunun genetik kodunun çözümlendiği ve antibiyotiklerin keşfedildiği bir dönem olmuştur. Bilgilerin elde edilmesi, kullanılması, aktarılması ve teknolojik gelişmeler biyoloji biliminde de birçok yeniliklere yol açmıştır. Özellikle genetik mühendisliği ve biyoteknoloji alanında yaşanan yeni gelişmeler ile biyoloji, günlük hayatımızın bir parçası haline gelmiş ve bu durum biyoloji eğitimine yönelik gereksinimleri de artırmıştır. Fen Lisesi Biyoloji Dersi Öğretim Programında, öğrencilerin genelde bilimin, özelde biyolojinin insan hayatındaki rolü, dünya bilim tarihi ve kültürüne Türk-İslam medeniyetinin katkıları, bilimteknoloji-toplum ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimlerle ilgili bilgi ve anlayışlarının geliştirilmesi vurgulanmıştır. Bu bağlamda öğrencilerin biyolojide kazandıkları bilgi, beceri ve anlayışları kişisel, sosyal ve ekonomik alanlarda uygulayabilmesi, güncel biyoloji uygulamaları hakkında bilinçli değerlendirmeler yapabilmesi ve sürdürülebilir kalkınmanın ekolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel boyutlarını içselleştirebilmesi hedeflenmektedir. Konu ve kavramların, deney odaklı ya da araştırmaya dayalı bilgi aktarımı şeklinde verilmesi, öğrencilerin anlamlı ve kalıcı öğrenmelerine yardımcı olacak, biyolojik olayları anlamalarını kolaylaştıracaktır. Bu nedenle program biyolojinin temel teorileri ve kavramları ışığında, biyolojiyle günlük hayat arasındaki ilişkilere daha fazla yer verecek ve daha fazla uygulama içerecek şekilde hazırlanmıştır. Fen Lisesi Biyoloji Dersi Öğretim Programı, Ortaöğretim Biyoloji Öğretim programı çerçevesinde oluşturulmakla birlikte kazanımlar öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve beklentileri doğrultusunda daha fazla uygulama, laboratuvar çalışması ve bilgi, iletişim teknolojileri içermektedir. Yeni kazanımların belirlenmesi ve mevcut kazanımların daha kapsamlı hâle getirilmesinde öğrencilerin bilişsel gelişimlerinin yanı sıra duyuşsal ve psikomotor gelişimleri de dikkate alınmıştır. Bu bağlamda fen lisesi biyoloji dersi alacak öğrencilerin biyoloji ile ilgili teori, kavram ve uygulamaları daha derinlemesine öğrenebilmeleri, öğrendikleri bilgilerden yola çıkarak daha kapsamlı ve işlevsel projeler oluşturabilmeleri, biyolojinin teknoloji, toplum ve çevreyle olan ilişkisini daha detaylı bir şekilde analiz edebilmeleri göz önünde bulundurulmuştur. Bilgi ve teknoloji çağındaki gelişmeleri yakalayabilmek; üreten, düşünen, sorgulayan, yeniliklere açık bireylerin yetiştirilmesi ile mümkün olacaktır. Fen Lisesi Biyoloji Dersi Öğretim Programı ile millî manevi değerlerini benimsemiş, üstün nitelikli, teknolojiyi doğru kullanan, 21. Yüzyıl becerilerine ve 4 bilim insanı bakış açısına sahip, bilimsel çalışmaların önemini kavramış, çevreye karşı duyarlı ve saygılı, edindiği bilgi ve becerileri toplumun ve insanlığın faydası için kullanan bireylerin yetiştirilmesi amaçlanmaktadır. GENEL AMAÇLAR Fen Lisesi Biyoloji Dersi Öğretim Programı 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu'nun 2. maddesinde ifade edilen Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları ile Türk Millî Eğitimi’nin Temel İlkeleri esas alınarak hazırlanmıştır. Bu programla öğrencilerin; 1. Günlük hayatta karşılaşacakları bilimsel bilgi ve uygulamaların bilinçli kullanıcısı olmaları, 2. Biyolojide yer alan temel teoriler, kavramlar, süreçler ve uygulamalar konusunda bilgi sahibi olmaları, 3. Tarihsel süreç içerisinde biyoloji alanında medeniyetimize öncü olan bilim insanlarını da tanımaları, 4. Biyoloji ve bilimle ilgili tartışmalara etkin olarak katılabilen ve bu tartışmaları değerlendirebilmeleri, 5. Güncel biyoloji uygulamaları hakkında bilinçli değerlendirmeler yapabilmeleri, 6. Canlılar dünyasında gözlemlenen davranış ve özelliklerden ilham alarak geliştirilen teknolojilerin farkına vararak benzer inovasyonlar geliştirme motivasyonuna sahip olmaları, 7. Bilim ve teknolojinin insanın ve diğer canlıların yaşamlarına olan etkilerini değerlendirebilmeleri, 8. İşlevsel projeler, kapsamlı ve özgün tasarımlar buluşlar yapabilmeleri, 9. Bilimsel çalışmalarda ve toplumsal yaşamda etik değerlere sahip olmanın ve bu değerlere uygun davranmanın gerekliliğini ve önemini kavramaları, 10. Araştıran, düşünen, sorgulayan, üretken, hayat boyu bilim öğrenmeye istekli bireyler olmaları amaçlanmaktadır. ÖĞRENME-ÖĞRETME YAKLAŞIMI Fen Lisesi Biyoloji Dersi Öğretim Programı’nda öğrenme, bireyin aktif olarak katıldığı, mevcut bilgi yapısının öğrenmede önemli rol oynadığı, sorgulama ve araştırmanın esas olduğu, diğer öğrenciler, öğretmen ve çevre ile etkileşim içinde gerçekleşen, öğrenilen bilginin gerçek ortamlara transferinin hedef alındığı bir süreç olarak değerlendirilmiştir. Programın başarılı bir şekilde 5 uygulanabilmesi, öğrencinin kendi öğrenme hedeflerini belirleyebildiği, bağımsız çalışma kadar diğer öğrencilerle birlikte çalışabileceği, öğrenme için anlamlı bağlamlar sunan öğrenme ortamlarının hazırlanmasına bağlıdır. Bu bakımdan öğrencilerin motivasyonları, ilgileri, yetenekleri ve öğrenme stilleri analiz edilmeli, öğrencilere bilimle ilgili tutum, beceri ve bilgileri kazandırmak için kişisel yaşamlarını, gelecekteki kariyerlerini ve geleceklerini etkileyecek olan bilim-teknoloji-toplum-çevre etkileşimini araştırma, keşfetme, analiz etme, değerlendirme, sentezleme fırsatı sağlanmalıdır. Kullanılan öğretim yaklaşımları ve öğrenme aktiviteleri öğrencilerin önceki öğrenmelerini geliştirmeli, yanlış öğrenmeleri düzeltmeli, ilgilerini çekmeli ve sınıf içinde-dışında anlamlı uygulamalar yapmaları için teşvik etmelidir. Öğrenme sürecine öğrencinin aktif katılımı sağlanmalı ve öğrenci kendi öğrenmesinin sorumluluğunu alması için teşvik edilmelidir. Tek bir öğrenme-öğretme stratejisine bağlı kalınmamalı, farklı öğrenme stillerine hitap eden, kazanımlarla belirtilen bilgi ve becerilerle tutarlı farklı yöntemlerden yararlanılmalıdır. Öğrencilerin araştırmalarına, elde ettikleri bilgileri farklı yöntemler kullanarak paylaşmalarına, keşfetmelerine, bir olay, kavram ya da olgu hakkındaki görüş ve önerilerini rahatlıkla ve güven içinde ifade etmelerine olanak sağlanmalıdır. Bu, öğrencilerin bilimsel bilginin doğasını kavramalarına ve bilimsel düşünmenin gerektirdiği becerileri geliştirmelerine yardımcı olacaktır. Bilimi öğrenmek ve bilgi ve becerilerini etkili şekilde kullanmak için öğrenciler bilimsel kavramları somut bir şekilde anlamalıdırlar. Araştırmalar, somut ve uygulamalı çalışmalar, kavram yapılandırmayı kolaylaştıracaktır. Çeşitli araçlar, materyal ve stratejilerle öğrencilerin araştırma yapmalarına fırsat sağlanmalıdır. Bu tarz aktif öğrenme fırsatları, soyut bilimsel fikirlerin zengin, çeşitli ve uygulamalı şekilde keşfedilmesine yardımcı olacaktır. Öğrenciler öğrendikleri bilimsel kavramları; içinde yaşadıkları sosyal, ekonomik ve çevresel durumlarla ilişkilendirebildiklerinde daha iyi öğrenebilecek ve bilime karşı olumlu tutum geliştirebileceklerdir. Öğrencinin aktif olarak katıldığı uygulamalı etkinlikler, gerçek yaşam ve diğer disiplin alanlarıyla ilişkilendirme yapılmasına olanak sağlayan örnekler, öğrenmeyi daha anlamlı ve kalıcı kılacaktır. YETERLİK VE BECERİLER Bilgi çağı olarak adlandırılan günümüzde bilim, teknoloji, ekonomi, sosyal yaşam, çevre ve politika alanında meydana gelen değişim ve gelişmeler öğrencilerin şu an ve gelecekte farklı ortamlarda (sosyal yaşam, iş, eğitim vb.) ihtiyaç duydukları ve duyabilecekleri beceri ve yeterlikleri farklılaştırmıştır. Oluşturulacak öğrenme ortamı, etkinlikleri, kullanılan öğretim stratejileri, projeler, ders kitaplarında yer alan etkinlik örnekleri, okuma parçaları ve çalışmalarla Biyoloji Dersi Öğretim 6 Programı ile doğrudan ya da dolaylı olarak öğrencilere kazandırılması hedeflenen yeterlik ve beceriler ile bunların kazandırılması sürecinde kullanılabilecek yöntemlere ilişkin açıklamalar aşağıda sunulmuştur. Bilimsel Okuryazarlık Bilim öğrencilere dünyayı keşfetmeleri ve araştırmaları için geniş bir öğrenme yeterliği sağlar. Bilgi veren, olayları ve deneyleri açıklayan, verileri sunan ve değerlendiren, açıklamalar sağlayan, fikir ve görüşleri sunan metinleri anlama ve oluşturmayı gerektirir. Bilimsel okuryazarlık becerisine sahip öğrenciler, genel bir konu hakkında farklı kaynaklardan bilimsel metinleri ve/veya raporları okuyabilirler, raporlardaki hataları ve bunların nedenlerini sorgulayabilirler. Bu beceriyi geliştirebilen öğrenciler bir konu hakkında kendi yorumlarını oluşturabilirler. Bunun için öğrencilerin biyoloji bilimine özel kavram ve terminolojiyi anlaması, sembolleri, şekilleri, diyagramları ve grafikleri yorumlayabilmesi önemlidir. Bu bakımdan öğrenme-öğretme sürecinde öğrenmek için okuma becerilerinin geliştirilmesine yönelik çalışmalara yer verilmeli, ders kitaplarına konulan okuma parçaları ile ilgili öğrencilerin yorum yapmalarına, çıkarımda bulunmalarına olanak sağlayan sorular sorulmalıdır. Bilimsel okuryazarlık becerisini geliştirmelerini desteklemek amacıyla öğrencilere araştırma yapma, analiz etme, değerlendirme ve sentezleme fırsatı sağlayan yöntemler kullanılmalı ve çalışmalar tasarlanmalıdır. Öğrencilerin aktif olarak katılabilecekleri, yaparak ve yaşayarak öğrenebilecekleri çalışmalara ve görevlere yer verilmelidir. Bilimsel okuryazarlık sorular sormayı, belirli bir olaya ilişkin açıklamalar geliştirmeyi gerektirir. Bu bakımdan öğrencilere bilimsel aktivitelere katılmak için sorgulama, gözlemleme, sonuç çıkarma, çıkarımda bulunma, ölçme, hipotez geliştirme, sınıflama, deney tasarlama, veri toplama ve yorumlama gibi bilimsel etkinliklere katılma fırsatı sağlanmalıdır. Bu etkinlikler öğrencilerin bilimsel teori geliştirme sürecini ve bilimin doğasını anlamalarına yardımcı olacaktır. Çevre Okuryazarlığı Çevre okuryazarlığı yer algısı, insan aktivitelerinin yerel ve küresel çevre ya da sistemler üzerindeki etkisinin sorgulanması, sistemler ve sistemler arasındaki ilişkilerin tespit edilmesini gerektirir. Çevre okuryazarlığı öğrencilerin çevrenin dilini anlamalarını ve kullanmalarını gerektirir. Doğal çevre ile ilgili bilimsel prensipler, değerler sistemi, kültürel, estetik, etik ve duygusal tepkilerin kavranması ile ilgilidir. Çevre okuryazarlığı becerisinin geliştirilmesine katkı sağlamak için öğrencilere sınıf dışında gözlem ve araştırma yapma imkânı sağlayan projeler ve performans çalışmaları yapılandırılmalıdır. Öğrencilerin çevre ile ilgili sorunları, bu sorunların önlenmesi ya da etkilerinin en aza indirilebilmesi için yapılan ve yapılabilecek olan çalışmalar hakkında görüş bildirebilecekleri, doğal 7 yaşamın korunmasında birey olarak kendilerine düşen sorumlulukları kavrayabilecekleri tartışmalar ve münazaralar bu becerinin geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Eleştirel Düşünme Eleştirel düşünme soru sorma, çıkarımda bulunma, analiz etme, hipotez geliştirme, görüşleri sorgulama, olayları ve değerleri belirleme, hatayı tespit etme, alternatifleri analiz etme gibi becerileri içerir. Öğrenciler bir olay veya olgunun toplum ve çevre üzerindeki etkisini değerlendirirken, analiz ederken, olay veya olgu hakkında görüş geliştirirken ve mantıklı gerekçelerle bu görüşü desteklerken ya da farklı bir alternatif ortaya koymak için kişisel bir eylem planı yaparken eleştirel düşünme becerilerini kullanırlar. Bu bakımdan araştırma temelli projeler verilmesi ve deney tasarlamayı gerektiren çalışmalar oluşturulması bu becerinin gelişmesine katkı sağlayacaktır. Bilimsel metinlerin, makalelerin, biyoloji bilimi ile ilgili konularda çıkan gazete ve dergi haberlerinin, bilimsel araştırmaların ve bu araştırmaların sonuçlarının sorgulanmasına ve bunlara ilişkin çıkarımda bulunulmasına yönelik çalışmalar bu becerinin kullanılmasına ve geliştirilmesine yardımcı olacaktır. Sağlık Okuryazarlığı Sağlık okuryazarlığı, sağlıklı olmayı sürdürme ve sağlığı korumaya katkı sağlayan yöntemler hakkında bilgi sahibi olma, sağlıkla ilgili bilgilere erişim, bu bilgileri kavrama ve kullanma, temel sağlık hizmetleri hakkında bilgi sahibi olma ile ilgilidir. Öğrencilerin kendi ve toplum sağlığı ile ilgili konularda bilgi sahibi olmalarına, bireysel ve toplumsal sağlığın korunması için alınabilecek önlemler konusunda görüş bildirmelerine ve akıl yürütmelerine olanak sağlayan çalışmalar planlanması bu becerinin gelişimine katkı sağlayacaktır. Bireysel ve toplumsal sağlığın korunmasında kamuoyunda farkındalık oluşturmaya yönelik yapılabilecek çalışmalar (kampanya, kamu spotu, afiş vb. hazırlama) planlamaları ve/veya uygulamaları öğrencilerin bu yeterliği geliştirmelerinde etkili olacaktır. Problem Çözme Öğrencilerin, verilen ve/veya kendi tespit ettikleri toplumsal, ekonomik, çevresel bir problem durumuna uygun çözüm için önerileri de bulunabilecekleri, problemin çözümü için uygun ürünler ve teknikler önerebilecekleri ya da oluşturabilecekleri, önerilerini test edebilecekleri çalışmalar ve projeler verilmelidir. Proje temelli, tasarım temelli ve problem temelli öğretme yöntemleri bu becerinin gelişimine katkı sağlayacaktır. Öğretmenler; öğrencileri karşılaştıkları problemleri başarılı ve bilimsel şekilde çözebilmeleri için araştırma, akıl yürütme, toplumsal ya da çevresel sorunlara alternatif çözümler bulma ve gerektiğinde risk almaları için teşvik etmelidirler. Sorgulama Bilimsel sorgulama, bir olay ya da olgu için sorular sorma ve açıklama oluşturmayı içerir. Soru sorma, gözlemleme, sonuç çıkarma, çıkarımda bulunma, hipotez geliştirme, veri toplama ve analiz etme ve veriyi yorumlama bilimsel sorgulama için gereklidir. Bu becerilerin kullanılabileceği 8 aktiviteler tasarlamak ve kullanmak öğrencilerin bilimde teori geliştirme sürecini anlamalarına ve bilimin doğasını kavramalarına yardımcı olacaktır. Bilimsel bilgilere ilişkin yanlış anlamalar ve kulaktan dolma bilgiler üzerinde görüş alışverişinde bulunulmasının sağlanması öğrencilerin bilgilerin geçerliliğini ve güvenilirliğini sorgulama becerisini geliştirmelerine katkı sağlayacaktır. Bilimsel Araştırma Bilimsel araştırma; fikirler, olaylar, problemler veya gözlemlenebilir değişkenler arasındaki ilişkilere ilişkin soru ya da hipotez geliştirme, çıkarımda bulunma ve bu hipotezleri test etmek için bir araştırma planlamayı gerektirir. Gözlem, deney ya da literatür taraması yoluyla bilgi toplama, elde edilen verileri düzenleme ve kaydetme ile ilişkilidir. Öğrencilerin güncel sorunlar ya da durumlar hakkında farklı kaynaklardan yararlanarak araştırma yapmaları ve elde ettikleri verileri yazılı, sözlü, sayısal, sembol ya da grafikleri kullanarak sunmalarının sağlanması bu becerinin gelişmesinde etkili olacaktır. Bilimsel araştırmalarda ve araştırma sonuçlarının sunulmasında uyulması gereken etik ilkeler konusunda öğrencilere gerekli bilgiler verilmelidir. Bilişim Teknolojilerini Kullanma Öğrencilerin bilgi iletişim teknolojilerini kullanarak bilimsel kavramları ve uygulamaları, bilimsel olayları araştırmalarını ve elde ettikleri bilgileri sunabilecekleri çalışmalara, projelere yer verilmesi bu yeterliğin gelişmesine katkı sağlayacaktır. Öğrenciler bu yeterliği bilgiye ulaşmak, verileri toplamak, analiz etmek ve sunmak; kavramları ve ilişkileri modellemek ve yorumlamak ve bilimsel fikirleri, işlemleri bilgileri aktarmak için kullanabilirler. Animasyonlar ve simülasyonlar gibi dijital araçların sınıf ortamında kullanılması olayları görmelerine, belirli bir olaya/duruma ilişkin sınıf ortamında gerçekleştirilemeyen deneyleri izleyerek test etmelerine yardımcı olacaktır. Öğrenmeöğretme sürecinde etkili kalıcı öğrenmeyi sağlamak amacıyla öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak yaptıkları simülasyon, görüntü ve fotoğraf kaydetme gibi çalışmalara destek verilmesi ve bu çalışmaların sınıfta sunulmasının sağlanması bu yeterliğin gelişmesine katkı sağlayacaktır. Medya Okuryazarlığı Son dönemlerde gençlere yönelik yazılı, görsel ve elektronik kitle iletişim araçlarının çokluğu, öğrencilerin medya metinlerini anlama, eleştirel olarak yorumlama ve oluşturma becerilerinin geliştirilmesini önemli kılmaktadır. Öğrencilerin medya aracılığı ile güncel gelişmeleri takip ederken video, reklam, televizyon programları, dergi, gazete ve WEB sitelerindeki mesajları sorgulamalarını, gerçek bilgiyi gerçek olmayandan ayırt etmelerini gerektiren etkinlik ve çalışmalara yer verilmesi medya okuryazarlığının geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. 9 İletişim Öğrenme deneyimleri, öğrencilere öğrendiklerini yazılı ya da sözlü olarak gösterme fırsatı sağlamalıdır. Öğrenciler her sınıf düzeyinde bağlantıları teorik olarak ifade etmek, özetlemek, keşfetmek, işlemleri ve süreçleri tanımlamak, anladıklarını ifade etmek, sorular geliştirmek ve yeni bilgilerini anlamlandırmak için kendi kelimeleri ile yazmaları için teşvik edilmelidir. Bu, bilimin dilini kavramaları için bir adım olacaktır. Amaca bağlı not alma bilim öğreniminde temeldir. Öğrencilere farklı kaynaklardan elde ettikleri bilgileri kaydetme, düzenleme ve anlamada yardımcı olur. Verileri sunmak için WEB sayfaları, haritalar, tablolar, grafikler, çizimler ve şemalar oluşturmaları öğrenmelerine yardımcı olacaktır. Bilim öğreniminde öğrencilere bulgularını ve anladıklarını başkalarına aktarmaları için fırsat sağlanması, öğrencileri bilgilerini ve fikirlerini etkili şekilde kaydetmeleri ve bilimsel terminolojiyi kullanmaları için teşvik edecektir. İş Birliği Öğrenme temelde sosyal bir aktivitedir. Bireylerin sözel, yazılı ve sözlü olmayan şekilde etkili iletişim kurması, farklı kişilerle etkili ve sorumlu şekilde iş birliği yapabilmesi önemlidir. Öğrencilere düşüncelerini ve fikirlerini sözlü, yazılı olarak farklı yöntemlerle, farklı ortamlarda ve farklı amaçlarla etkili şekilde ifade etme fırsatı verilmeli ve öğrenciler etkili dinleme stratejileri geliştirmeleri için teşvik edilmelidir. Grup çalışmaları ve rol oynama etkinlikleri, öğrencilerin belirli bir görevi yerine getirmek için farklı bireylerden oluşan gruplarda etkili ve saygılı şekilde çalışma becerisi edinmelerine, yapılan işin sorumluluğunu almalarına ve diğer insanların bireysel katkılarını takdir etmelerine olanak sağlayacaktır. Kişisel ve Sosyo-kültürel Farkındalık Öğrenciler bilimsel sorgulama için teşvik edildiklerinde, bilimsel bilgiyi günlük yaşantılarında nasıl kullanabileceklerini öğrendiklerinde, bilimsel tartışmaların topluma katkı sağlayan bir araç olduğunu kavradıklarında kişisel ve sosyal yeterlikleri geliştirebileceklerdir. Kişisel ve sosyal yeterlikler, inisiyatif alma, amaç oluşturma, karar verme, değişen durumlarla baş edebilme, bağımsız ve iş birlikli çalışma becerilerini kapsamaktadır. Farklı kültürlere mensup bilim insanlarının sıklıkla bir arada çalıştıkları deney ve bilimsel çalışmaların tanıtılması, öğrencilerin bilimsel bilgi ve uygulamaların farklı kültürlerin katkılarıyla gerçekleştiğini kavramalarına yardımcı olacak, farklı kültürlere ve bakış açılarına karşı duyarlılık ve hoşgörü geliştirmelerine katkı sağlayacaktır. 10 DEĞERLER Bilim toplumun sosyal ve kültürel değerlerinden bağımsız düşünülemez. Bilimin gelişmesinde politik ve ekonomik kararların yanı sıra sosyal değerler de önemli bir rol oynamaktadır. Son yıllarda yaşanan kültürel, sosyal, çevresel değişim ve gelişmeler, toplumun geleceğin bireylerinden beklentilerini farklılaştırmıştır. Bilişsel becerilerin yanı sıra duyuşsal becerilerin de edinilmesi önemli hale gelmiştir. Bilim öğrencilerin hayat görüşlerinin ve öğrenmelerinin şekillenmesinde önemli bir rol oynar. Bilimsel tutum ve etik kavrayışın gelişmesiyle birçok insani değerin de edinildiği göz ardı edilmemelidir. Etik kavrayış öğrencilerin kişisel ve sosyal olarak etik bir bakış açısı geliştirmelerinde önemlidir. Bu, onlara durumları, çatışmaları ve belirsizlikleri yönetmede ve başkalarının değerleri ile davranışlarının etkileri hakkında farkındalık geliştirmelerine yardımcı olacaktır. Bu bakımdan Fen Lisesi Biyoloji Dersi Öğretim Programı uygulanırken öğretmenler; öğrencilere bilimde etik çalışmalar yapmalarına olanak sağlayan doğruluk, dürüstlük, saygı, merak, açık fikirlilik, alçak gönüllülük, yardımseverlik gibi karakter özelliklerini edinmelerinde ve tutuma dönüştürmelerinde yardımcı olmalıdır. Programda doğrudan ya da dolaylı olarak yer alan değerlere (Şekil 1) ilişkin öğrencilerde farkındalık oluşturulması, öğrenme-öğretme sürecinde ve öğretim materyallerinde bunların tutum ve davranışa dönüştürülmesini teşvik eden uygulama ve çalışmalara yer verilmesi önemlidir. Şekil 1. Fen Lisesi Biyoloji Dersi Öğretim Programı ile Öğrencilere Kazandırılması Hedeflenen Değerler 11 Değerlerin kazanımlarla tutarlı şekilde, konu bağlamından kopuk olarak verilmemesi anlamlı ve kalıcı olabilmesi için önemlidir. Öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilerin etik konuları ve etkileşimleri tartışmalarına olanak sağlanması etik kavrayışı geliştirmelerine, sosyal, çevresel ve kişisel konularda etik kararlar almalarına yardımcı olacaktır. Etik kavrayış; dürüstlük, empati, uzlaşı, adil olma, açık fikirlilik, eleştirel farkındalık gibi değerlerin ve yeterliklerin edinilmesini ve özümsenmesini sağlayacaktır. Öğrenciler; kendilerinin kültürlerine, dillerine, inanışlarının yanı sıra başkalarınınkine saygı duymayı öğrendikçe kültürler arası farkındalıkları gelişecektir. Bu, kişisel, grup ve toplumsal kimliklerin nasıl şekillendiğini ve kültürün değişen doğasını anlamalarını, etik yargılarda bulunmalarını, sosyal, çevresel ve kişisel konularda etik kararlar almalarını kolaylaştıracaktır. Öğrenme-öğretme sürecinde, değerler aktarılırken konu anlatımından ziyade öğrencilerin akıl yürütme, sorgulama, araştırma, yorum yapma, ilişkilendirme ve değerlendirme becerilerini kullanabileceği çalışmalara yer verilmelidir. Öğrencilerin ahlaki ikilemlerin yer aldığı bilimsel metinleri, gazete haberlerini okumalarına, çıkarımda bulunmalarını sağlayan soruları cevaplamalarına, tartışmalarına, kendi görüş ve düşüncelerini ifade etmelerine, bu ikilemlerin bireysel ve toplumsal yaşama yansımalarını değerlendirmelerine olanak sağlayan etkinliklere yer verilmelidir. Öğrenme-öğretme ortamı, öğrencilerde olumlu his ve deneyimleri uyandırmalı, kendilerini anlamalarına yardımcı olmalı, sorgulamayı desteklemeli, değerleri keşfettirmeli ve değerlere ilişkin bilgileri uygulamaya dönüştürerek anlamlı kılmalıdır. Sınıfta öğrencilerin kendilerini rahat ve güvende hissetmelerini sağlamak için toplumsallık bilincini geliştiren, karşılıklı sevgi, saygı ve güven ortamı oluşturulmalı; ön yargılı ithamlara ve ayrımcılığa müsade edilmemelidir. Toplumsal değerlerin daha fazla özümsenmesi ve aktarılması sadece sınıf ortamı ile sınırlandırılmamalıdır. Okul içinde yöneticilerin gözetiminde değerlere ilişkin çeşitli etkinlik ve bilgilendirme çalışmaları yapılmalıdır. Okul dışında öğrencilerin yetiştirilmesinde aile kurumu önemli bir yere sahip olduğundan okul aile iş birliği çerçevesinde rehberlik servisleri tarafından konferans veya seminerler düzenlenerek değerler konusunda aile eğitimine önem verilmelidir. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI Fen Lisesi Biyoloji Dersi Öğretim Programı ile öğrencilere kazandırılması hedeflenen bilgi, beceri ve tutumların öğrenciler tarafından ne oranda edinildiğinin değerlendirilmesi sürecinde göz önünde bulundurulması gereken hususlar aşağıda sunulmuştur. 1. Ölçme-değerlendirme uygulamaları öğrenme-öğretme sürecinden bağımsız düşünülmemelidir. Sürecin her aşamasında, farklı yaklaşımlar ve yöntemler kullanılarak öğrencilerin hedeflenen bilgi, beceri ve tutumları edinip edinmedikleri farklı zamanlarda ve farklı bağlamlarda 12 gözlemlenmeli, performansları hakkında öğrencilere yapıcı geri bildirimler sağlanmalı, öğretme stratejileri alınan değerlendirme sonuçlarına göre gözden geçirilmeli ve gerek görülürse değiştirilmelidir. 2. Kullanılması planlanan ölçme ve değerlendirme yaklaşımları ve araçları öğretim programı kazanımları ile uyumlu olmalıdır. Ölçme araçları sadece konu ya da kelime bilgisinin değil, becerilerin yordanmasına olanak sağlayacak şekilde yapılandırılmalıdır. 3. Değerlendirme yaklaşımları ve ölçme araçları öğrencilerin gelişimsel düzeyine (yaş vb.) ve kültüre uygun olmalıdır. 4. Bilişsel becerilerin değerlendirilmesinde kullanılacak yazılı sınavlarda, salt bilginin değil; üst düzey bilişsel becerilerin (analiz etme, sorgulama, eleştirel düşünme, yorum yapma, değerlendirme, yargıda bulunma vb.) yordanmasına olanak sağlayan sorulara yer verilmeli, çoktan seçmeli ve açık uçlu (kısa cevaplı, uzun cevaplı) madde türleri kullanılmalıdır. Sorular, eski ve yeni bilgilerin birleştirilmesini, diğer disiplinlerle ve günlük yaşamla ilişkilendirme yapılmasını gerektirmelidir. Gerçek yaşama ait durumların ve materyallerin kullanıldığı öncüllere dayalı sorular öğrencilerin çıkarım yapma becerisini yordarken edindikleri bilgileri nerede ve/veya hangi gerçek yaşam durumlarında kullanabileceklerine ilişin farkındalık geliştirmelerini sağlayacaktır. Sorular yapılandırılırken öncüllerden yararlanılmalıdır. Yazılı metinler (gazete ve dergi haberleri, bilimsel makaleler, analojiler vb.), görseller (fotoğraflar, resimler, çizimler, karikatürler vb.) ve grafik düzenleyiciler (kavram haritaları, zihin haritaları, şemalar vb.) öncül olarak kullanılmalıdır. Okuma parçaları öğrencilerin bilimsel okuma becerilerinin geliştirilmesinin yanı sıra yaşamlarının tüm alanlarında ihtiyaç duyacakları okuryazarlık becerilerini edinmelerine de katkı sağlayacaktır. Görseller ve grafik düzenleyiciler ise eğitim hayatlarında ve iş dünyasında sıklıkla kullanacakları uzamsal becerilerin geliştirilmesine yardımcı olacaktır. Tek bir öncüle bağlı farklı türde ve çok sayıda soruya yer verilmesi, çok adımlı akıl yürütme becerilerinin edinilmesine ve geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Ancak, soruların öncülün kullanılmasını, analiz edilmesini, değerlendirilmesini veya yorumlanmasını gerektirecek şekilde oluşturulmasına dikkat edilmelidir. 5. Bilişsel, duyuşsal ve psikomotor becerilerin değerlendirilmesinde bireysel veya grup çalışması şeklinde düzenlenmiş performans çalışmaları ve projelerden yararlanılabilir. Bunlar yapılandırılırken verilen görevlerin, gerçek yaşam durumlarıyla ve diğer disiplinlerle ilişkilendirme yapılmasına, öğrencilerin daha üst öğrenim kurumlarında ve sonraki yaşantılarında kullanabilecekleri yazılı ve sözlü iletişim, araştırma yapma, tasarım yapma, sunum yapma, rapor hazırlama, kaynak kullanma gibi becerilerini geliştirmeye teşvik edici olmasına dikkat edilmelidir. 6. Duyuşsal becerilerin değerlendirilmesinde ise dereceli puanlama anahtarı ve derecelendirme ölçeği şeklinde tasarlanmış gözlem formlarından yararlanılabilir. Bu formlarda 13 öğrencilerin derse katılım, sorumluluk, takım çalışması, iletişim gibi tutum ve sosyal yeterliklere ilişkin ölçütlere yer verilmelidir. Gözlem formları yıl boyunca farklı zamanlarda ve durumlarda kullanılmalıdır. Öğrencilerin sergilemiş oldukları tutum ve davranışlara ilişkin zamanında ve yapıcı geri bildirimler verilmeli, öğrenciler olumlu tutum sergilemeleri konusunda motive edilmelidir. UYGULAMADA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 1. Programda yer alan ünite kazanımları esas olmakla birlikte kazanımlara ilişkin açıklamalar da belirleyicidir. Bu nedenle programın uygulanmasında kazanımların yanı sıra açıklamalardaki sınırlama ya da uyarılara dikkat edilmelidir. 2. Biyoloji derslerinde laboratuvar güvenliği öğrenme etkinliklerinin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi açısından önemlidir. Bu nedenle güvenlik açısından oluşabilecek her türlü tehlikeye karşı önlem alınmalıdır. Öğretmenler, öğrencilerin sınıf ve laboratuvar ortamında yapılan bilimsel etkinliklerde ihtiyaç duyulan bilgi ve becerilere sahip olduklarından emin olmalıdır. Çalışmalar öncesinde, güvenlik kuralları hatırlatılmalı ve öğrenciler kendi ve başkalarının güvenliğinin sorumluluğunu almaları için teşvik edilmeli ve uyarılmalıdırlar. 3. Program uygulanırken diğer derslerin zümre öğretmenleriyle etkili bir iletişim kurulmalıdır. 4. Öğretim materyali hazırlama ve derse hazırlıklı gelmenin öğretmenin asli görevleri arasında olduğu unutulmamalıdır. Öğretmenler, biyoloji dersi ile ilgili bilgi, beceri, değer ve tutumları öğrencilerine kazandırırken sadece ders kitaplarına bağlı kalmamalıdırlar. Sınıf düzeyi, öğrencilerin ilgi, hazır bulunuşluk düzeyleri, öğrenme stilleri gibi unsurları göz önünde bulundurarak kazanımlarla tutarlı olacak şekilde öğretim materyalleri (bilgi notu, sunum, etkinlik, çalışma kâğıtları, proje, okuma parçaları vb.) yapılandırmalı ve kullanmalıdırlar. Öğretim materyalleri hazırlanırken zümre öğretmenleri ve diğer disiplinlerin öğretmenleriyle işbirliği yapılmalıdır. 5. Performans çalışmaları, deney tasarımları, etkinlikler ve projeler sınıf ortamında öğretmen gözetiminde yapılacak şekilde yapılandırılmalı ve uygulanmalıdır. Ön hazırlık gerektiren çalışmalara ilişkin bilgi ilgili ders öncesinde belirtilmeli, ancak çalışmanın tamamlanmasının sınıf ortamında gerçekleşmesi sağlanmalıdır. 6. Öğretim programı ile öğrencilerde farkındalık oluşturulması hedeflenen değerler aktarılırken konu ve kazanımlardan kopuk olmamasına dikkat edilmelidir. Değerlerin aktarılması için uygun sınıf ortamı oluşturulmalı, öğretmen değer aktarımında model olmalıdır. Değerlerin aktarılması sınıf ortamı ile sınırlı kalmamalıdır. Okul idaresi, aileler, rehber öğretmenler ve diğer 14 zümre öğretmenleriyle işbirliğine gidilerek okul içi ve dışında yapılan faaliyetlerle değerlerin özümsenmesi ve tutuma dönüştürülmesi teşvik edilmelidir. 7. Konular işlenirken bilimin gelişiminde sadece Batı kültürünün değil Doğu kültürünün de etkili olduğu göz önünde bulundurularak biyoloji bilimine katkı sağlayan Doğu ve Batı medeniyetindeki bilim insanları ve çalışmaları hakkında bilgi verilmelidir. Bilim insanlarında bulunan özellikler hakkında farkındalık kazandırılmalıdır. Bilime ilgi duyan öğrenciler bilimsel çalışmalara yönlendirilmelidir. 8. Ulusal ve uluslararası düzeyde düzenlenen proje yarışmalarında dereceye giren biyoloji projelerinin incelenmesi; projelerin bilim, toplum, teknoloji, çevre ve ekonomiye katkıları bakımından değerlendirilmesi sağlanmalıdır. 9. Dersin işlenişinde ve uygulamalarda görsel iletişim araçlarına yer verilmeli; slayt, bilgisayar, televizyon, etkileşimli tahta, Genel Ağ, EBA vb. etkin olarak kullanılmalıdır. Kazanımlarla ilgili belgesellerden, filmlerden vb. yararlanılmalıdır. Teknolojik araç ve gereçler kullanılırken gizlilik, bütünlük ve erişilebilirlik göz önüne alınmalı ve Genel Ağ’ın güvenli kullanımı konusunda gerekli uyarılar yapılmalı ve tedbirler alınmalıdır. Casus yazılımlar veya kimlik bilgilerinin çalınması ve kullanılmaya çalışılması gibi risklerle karşı karşıya kalmamak için güncel anti virüs yazılımı kullanma, kişisel güvenlik duvarı kullanımı, işletim sistemleri güncellemeleri gibi güvenlik yazılımları kullanılarak siber güvenlik önlemleri alınmalıdır. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenen dijital kaynakların kullanımı ile ilgili kurallara uyulmalıdır. Dijital kaynakların, özellikle Genel Ağ’dan indirilerek kullanılan materyallerin kullanımında intihal yapılmamalı, etik kurallara, telif haklarına riayet edilmelidir. 10. Özel eğitime ihtiyacı olan öğrenciler için özellikleri, eğitim performansları ve ihtiyaçları doğrultusunda biyoloji öğretim programı temel alınarak "Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP)" hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. BEP'de yer alan kazanımların belirlenmesinde, öğrenme-öğretme uygulamalarının yapılmasında ve başarının değerlendirilmesinde bireylerin akademik, zihinsel, sosyal, bedensel özellikleri ile bireysel farklılıkları dikkate alınmalıdır. 11. Laboratuvar ve sınıf çalışmaları sonrasında sınıf temizliğinin sağlanmasından, çalışmalar sırasında kendilerine emanet edilen laboratuvar araç ve gereçlerinin bakım ve korunmasından sorumlu oldukları öğrencilere hatırlatılmalıdır. Ders Kitabı Yazımında Dikkat Edilecek Hususlar 1. Üniteler programda belirli bir sıraya göre verilmiştir. Ders kitabı yazılırken ünite sırasına uyulması ve ünite isimlerinin değiştirilmemesi önemlidir. Ancak konu sıralaması değiştirilebilir. Konu başlıkları da öneri niteliğinde olup farklı konu başlıkları da kullanılabilir. 2. Ünite içerisinde kazanımların sırası sabit olmayıp farklı sıralamalar da yapılabilir. 15 3. Kitaplarda kazanımlara uygun olarak verilen etkinliklerde güvenlik sembol ve işaretleri kullanılmalı ve ayrıca kitapta kullanılan tüm güvenlik sembol ve işaretlerinin anlamları yer almalıdır. 4. Öğrenme-öğretme sürecinde kullanılacak ders kitaplarında ve öğretim materyallerinde kazanımlarla ilişkilendirme yapılarak okuma parçaları, özlü sözler, bilim insanlarının hayat hikâyeleri, olumlu örnek olacak karakter özellikleri, toplumsal yaşam içinde değerlerin yansımasını barındıran bilim tarihinden alıntılara ve güncel olaylara yer verilerek öğrencilerin değerlere ilişkin farkındalık oluşturmaları sağlanmalıdır. 5. Program kapsamında yer alan konulara ilişkin her ünitede, önemli ve güncel gelişmelere değinen, öğrencinin ilgisini çekecek, bilim ve teknolojiye olumlu bir bakış açısı kazandırabilecek okuma metinlerine yer verilmelidir. 6. Görseller, etkinlikler ve deneyler günlük hayatla ve diğer disiplin alanlarıyla ilişkilendirme yapmaya olanak sağlayacak şekilde hazırlanmalıdır. 7. Metin zenginleştirme amacı ile kullanılan görsel ögeler güncel, konu anlatımıyla ilişkili, olabildiğince ilginç ve gerçek (veya gerçeğe uygun) olmalıdır. 8. Ders kitabında ünite öncesinde öğrencilerin konuya ilgi ve merakını uyandıracak, hazır bulunuşluk düzeylerini belirleyecek, günlük yaşamla ilişkilendirerek ya da önceki bilgilerinden yararlanarak cevap verebilecekleri sorulara yer verilmelidir. 9. Ünite sonu değerlendirme bölümlerinde okuma parçaları, makale alıntıları veya görsel unsurlarla (resim, fotoğraf, grafik, tablo vb.) desteklenmiş, üst düzey düşünme becerilerini kullanmayı gerektirecek ve öğrencilerin konuyla ilgili öğrenme düzeylerini yordayıcı çoktan seçmeli, açık uçlu (kısa veya uzun cevaplı) sorulara yer verilmelidir. Sorular yapılandırılırken kazanımların beceri düzeyi ve öğrencilerin gelişim düzeyleri göz önünde bulundurulmalıdır. 10. Kitapta yer alan etkinliklerde T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği’nde (11.09.2013 tarihli ve 28762 sayılı Resmi Gazete) yer alan ilgili iş güvenliği uyarı sembolleri kullanılmalıdır. 16 Sınıf Düzeylerine Göre Ünite, Kazanım Sayısı ve Süre Tabloları Dersin planlanması, işlenişi ve kitap yazım sürecinde ünitelerde yer alan kazanım sayısı ve bunlara ayrılacak süreye ilişkin tablolar göz önünde bulundurulmalıdır. 9. Sınıf Ünite No. Ünite Adı Kazanım Sayısı Süre/Ders Saati Oran (%) 1 Yaşam Bilimi Biyoloji 9 26 36,1 2 Hücre 6 22 30,6 3 Canlılar Dünyası 5 24 33,3 20 72 100 TOPLAM 10. Sınıf Ünite No. Ünite Adı Kazanım Sayısı Süre/Ders Saati Oran (%) 1 Hücre Bölünmeleri 6 18 25 2 Kalıtımın Genel İlkeleri 2 30 41,7 3 Ekosistem Ekolojisi 10 24 33,3 18 72 100 TOPLAM 11. Sınıf Ünite No. Ünite Adı Kazanım Sayısı Süre/Ders Saati Oran (%) 1 İnsan Fizyolojisi 31 116 80,6 2 Komünite ve Popülasyon Ekolojisi TOPLAM 5 28 19,4 36 144 100 12. Sınıf Ünite No. Ünite Adı Kazanım Sayısı Süre/Ders Saati Oran (%) 1 Genden Proteine 9 56 38,9 2 12 32 22,2 3 Canlılarda Enerji Dönüşümleri Bitki Biyolojisi 14 44 30,6 4 Canlılar ve Çevre 2 12 8,3 37 144 100 TOPLAM 17 PROGRAMIN YAPISI Biyoloji Dersi Öğretim Programı’nın hazırlanmasında ünite temelli yaklaşım esas alınmıştır. Programda 9. sınıf düzeyinde üç, 10. sınıf düzeyinde üç, 11. sınıf düzeyinde iki ve 12. sınıf düzeyinde dört ünite yer almaktadır. Ünitelerin yapısı şematik olarak sunulmuştur. Ünite Adı Kavramlar ve Terimler Konu Adı Kazanım Öğrencilerin ünitenin işlenişi sonrasında ulaşmaları hedeflenen bilgi ve beceri düzeyini ifade eden öğrenme çıktısıdır. Sınıf Düzeyi Ünite No. Konu No. Kazanım No. Kazanım Açıklaması Kazanımın içerik boyutuna ilişkin konu sınırlılıklarını, kazanımların işlenişi sırasında dikkat edilmesi gereken hususları, etkinlik ve işleniş sırasında kullanılabilecek yöntem ve uygulamalara ilişkin açıklamalardır. 18 9. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI 9.1. Yaşam Bilimi Biyoloji Kavramlar ve Terimler bilim, biyoloji, deney, gözlem, bilimsel yöntem, canlılık, hücre, büyüme ve gelişme, organizasyon, hareket, metabolizma, anabolizma, katabolizma, uyum, beslenme, solunum, boşaltım, gelişme, hareket, uyarılara tepki, üreme, organik, inorganik, enzim, hormon, ATP, DNA, RNA, mineral, asit, baz, tuz, su, yağ, karbonhidrat, protein, vitamin Konu, Kazanım ve Açıklamaları 9.1.1. Bilimsel Bilginin Doğası ve Biyoloji 9.1.1.1. Bilim ve bilimsel bilginin özelliklerini açıklar. a. Bilimde öznellik ve nesnellik ile bilim toplum ilişkisi üzerinde durulur. b. Bilimsel bilginin değişebilir yapısı ve değişiminde etkili olan nedenler üzerinde durulur. c. Bilimde kullanılan yöntemlerin çeşitliliği üzerinde durulur. 9.1.1.2. Biyoloji ile ilgili bir problemin çözümünde bilimsel çalışma basamaklarını uygular. Öğrencilerin günlük hayata ilişkin belirledikleri bir problemin çözümüne yönelik rapor yazmaları sağlanır. 9.1.1.3. Biyoloji biliminin tarihsel gelişimi sürecini açıklar. a. Aristo, İbn-i Heysem, İbn-i Sina, İbn-i Nefs, Robert Hooke, Carolus Linnaeus, Gregor Mendel, Mahmut Gazi Yaşargil, Ian Wilmut, Aziz Sancar’ın çalışmaları hakkında kısa bilgilere yer verilir. b. Bilimin gelişmesinde bilim insanlarının kişisel özelliklerinin (dürüstlük, öngörü, çalışkanlık, sabır, sorumluluk, hayal gücü, açık fikirli olma) önemi bu kişilerin hayat hikâyelerinden alıntılara veya sözlerine yer verilerek vurgulanır. 9.1.1.4. Biyolojinin günlük hayatta karşılaşılan problemlerin çözümüne sağladığı katkılara dair çıkarımlarda bulunur. a. Hayatı tehdit eden sorunların (gıda sıkıntısı, küresel iklim değişikliği, sağlık sorunları vb.) çözümünde biyolojinin katkılarının tartışılması sağlanır. b. Sorunların çözümünde kullanılabilecek örnekler (ör. Kirlilik sorununa çözüm olarak karbon ve petrol tüketen bakterilerin kullanılması) verilerek tabiattaki mükemmel düzen ve işleyiş vurgulanır. 19 9.1.1.5. Biyolojinin uygulama araçlarını tanır. a. Biyoloji laboratuvar çalışmalarında kullanılan temel araç gereçleri kullanarak örnek bir çalışma yapması sağlanmalıdır. b. Deneyler yaparken laboratuvarda iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uymanın gerekliliği vurgulanır. 9.1.1.6. Biyolojiyi diğer disiplinlerle ilişkilendirir. a. Biyolojinin disiplinler arası çalışmaya olan gereksinimi tartışılması sağlanır. b. Biyolojinin disiplinler arası ilişkileri biyoinformatik, biyoteknoloji, biyofizik, biyokimya, biyoistatistik, biyomedikal, biyomekanik ve biyoekonomi gibi örnekler üzerinden açıklanır. c. Biyolojinin stratejik konulardaki (savunma sanayi, uzay, gıda, ilaç, tarım, enerji, ekonomi vb.) etkisi ve önemi örnekler üzerinden tartışılması sağlanır. 9.1.2. Canlıların Ortak Özellikleri 9.1.2.1. Canlıların ortak özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur. a. Öğrencilerin çevresindeki canlıları gözlemleyerek ortak özelliklerini gösteren tablo oluşturulması sağlanır. b. Canlıların hücresel yapı, beslenme, solunum, boşaltım, hareket, uyarılara tepki, uyum, organizasyon, üreme, büyüme ve gelişme özellikleri üzerinde durulur. 9.1.3.Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler 9.1.3.1.Canlıların yapısını oluşturan organik ve inorganik bileşikleri açıklar. a. Su, mineraller, asitler, bazlar ve tuzların canlılar için önemi belirtilir. b. Kalsiyum, potasyum, demir, iyot, flor, magnezyum, sodyum, fosfor, klor, kükürt, çinko minerallerinin canlılar için önemi vurgulanır. c. Karbonhidratların, yağların, proteinlerin, nükleik asitlerin, enzimlerin yapısı, görevi ve canlılar için önemi üzerinde durulur. Kimyasal formüllerine girilmez. ç. ATP'nin ve hormonların kimyasal formüllerine yer verilmeden canlılar için önemi sorgulanır. d. A, D, E, K, B ve C vitaminlerin görevleri ve canlılar için önemi üzerinde durulur. B grubu vitaminlerin çeşitlerine girilmez. e. Besinlerdeki karbonhidrat, yağ ve protein varlığını tespit edebileceği deneyler yapması sağlanır. f. Karbonhidrat, lipit ve proteinlerin işlevleri ve enerji verimlilikleri karşılaştırılır. g. Enzim aktivitesine etki eden faktörlerle ilgili uygulamalar yapılması sağlanır. 9.1.3.2. Yağ, karbonhidrat, protein, vitamin ve minerallerin sağlıklı beslenme ile ilişkisini kurar. a. Öğrencilerin yetişkin bir insan için bir haftalık sağlıklı beslenme programı hazırlamaları sağlanır. b. Protein, mineral ve vitamin eksikliği ya da fazlalığında ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarına değinilir. c. Düzenli ve dengeli beslenmenin önemi ile obezite, insülin direnci ve diyabet riski ilişkilendirilmesi üzerinde durulur. 20 9.2. Hücre Kavramlar ve Terimler osmoz, prokaryot, difüzyon, ökaryot, aktif taşıma, organel Konu, Kazanım ve Açıklamaları 9.2.1. Hücre 9.2.1.1. Hücre ve hücre teorisinine ilişkin çalışmaları açıklar. a. R. Hook ve A. Von Leeuwenhoek’un mikroskop ve hücre ile ilgili yaptığı çalışmaların araştırılması ve paylaşılması sağlanır. b. M. Schleiden, T. Schwann ve R. Virchow'un hücre teorisinin oluşumuna yaptığı katkılar vurgulanır. c. Işık mikroskobu, floresan mikroskobu, SEM, TEM, AFM gibi ileri görüntüleme tekniklerinin günümüz hücre çalışmalarına katkısı araştırılır. 9.2.1.2. Hücre modeli üzerinde hücresel yapıları ve görevlerini açıklar. a. Örnekler üzerinden prokaryotik hücrelerin sadece kısımları gösterilir. b. Ökaryot bir hücrenin yapısı ve yapıyı oluşturan elemanlar gösterilir. c. Organellerin hücrede ve dolayısıyla organizmada aldıkları görevler bakımından incelenmesi sağlanır. ç. Organellerin mikroskopta incelenmesi sağlanır. d. Hücre içi iş birliği ve organizasyona dikkat çekilerek herhangi bir organelde oluşan problemin hücreye olası etkilerinin tartışılması sağlanır. Sınıf içinde yapılan tartışma etkinliklerinde görgü kurallarına uygun dinlemenin ve konuşmanın, başkalarının görüş ve fikirlerine saygı duymanın tartışmanın verimliliği açısından önemi ve gerekliliği hatırlatılır. 9.2.1.3. Hücre zarından madde geçişini deneylerle açıklar. Hücre zarı işlenirken zardan madde geçişi, osmoz, difüzyon ve aktif taşımayla ilgili deneysel etkinliklerden yararlanılır ve günlük hayatla ilişkilendirilir. 9.2.1.4. Farklı hücre örneklerini karşılaştırır. Farklı hücre örnekleri mikroskop yardımıyla ve/veya görsel örnekler (resim, video, animasyon vb.) kullanılarak incelenmesi ve karşılaştırılması sağlanır. 9.2.1.5. Çok hücreli canlılarda hücresel organizasyonu analiz eder. Bir hücrelilikten çok hücreliliğe geçiş ve endosimbiyoz teori açıklanır. 9.3.1.6. Hücre çalışmalarının insan yaşamı için önemini açıklar. a. Hücresel yapılardaki bozuklukların farklı hastalıklara neden olabileceği örnekler (Tay-Sachs, kistikfibroz vb.) üzerinden açıklanır. b. Kök hücre tanımlanır, güncel tedavi yöntemleri ile ilişkisi kurulur. c. Hücre kültürü açıklanır, tıp ve ilaç sanayisindeki uygulama alanları araştırılır. 21 9.3. Canlılar Dünyası Kavramlar ve Terimler ikili adlandırma, sınıflandırma, tür, arkeler, hayvanlar, bakteriler, protista, bitkiler, mantarlar, virüsler Konu, Kazanım ve Açıklamaları 9.3.1. Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması 9.3.1.1. Canlıların çeşitliliğinin anlaşılmasında sınıflandırmanın önemini açıklar. 9.3.1.2. Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan kategorileri ve bu kategoriler arasındaki hiyerarşiyi örneklerle açıklar. a. Tür, cins, aile, takım, sınıf, şube ve âlem kategorilerinin genel özelliklerine değinilir. b. Hiyerarşik kategoriler dikkate alınarak çevreden seçilecek canlı türleriyle ilgili "ikili adlandırma" örnekleri verilir. 9.3.2. Canlı Âlemleri ve Özellikleri 9.3.2.1. Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan âlemleri ve genel özelliklerini açıklar. a. Bakteriler, arkeler, protista, mantarlar âleminin genel özellikleri açıklanarak örnekler verilir. Bu âlemlerin sınıflandırmasına girilmez. b. Bitkiler âleminin genel özellikleri açıklanarak örnekler verilir. Sınıflandırılmasına girilmez. c. Omurgasız hayvanlar; süngerler, sölenterler, solucanlar, yumuşakçalar, eklembacaklılar, derisi dikenliler olarak gruplandırılır. Bu grupların yapı ve sistematiğine girilmeden sadece örnekler verilir. ç. Omurgalı hayvanlar; balıklar, iki yaşamlılar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler olarak gruplandırılır. Bu grupların yapı ve sistematiğine girilmeden sadece örnekler verilir. d. Canlılar dünyası ile ilgili kendi çektiği fotoğraflarla zenginleştirilmiş bir blog oluşturulması sağlanır. e. Bitki örneklerinin toplanması, herbaryum oluşturulması sağlanır. f. Verilen bir teşhis anahtarını kullanarak yakın çevreden seçilecek canlı örneklerini tespit etmesi sağlanır. 9.3.2.2. Canlı âlemlerinin biyolojik süreçlere, ekonomiye ve teknolojiye katkılarını örneklerle açıklar. a. Canlı âlemlerinin her birinin biyolojiye, ekonomiye ve teknolojiye katkıları örnekler üzerinden işlenir. b. Canlıların teknolojik gelişmelere ilham kaynağı olduğuna ilişkin örneklere (ağaçkakan gagasından esinlenerek elektrikli çekiç geliştirilmesi vb.) yer verilir. 9.3.2.3. Virüslerin genel özelliklerini açıklar. a. Virüslerin biyolojik sınıflandırma kategorileri içine alınmamasının nedenleri üzerinde durulur. b. Virüslerin insan sağlığı üzerine etkilerinin kuduz, hepatit, grip gibi hastalıklar üzerinden tartışılması sağlanır. Virütik hastalıklara karşı alınacak önlemlerin gerekliliği vurgulanır. 22 10. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI 10.1. Hücre Bölünmeleri Kavramlar ve Terimler mitoz, bölünme, tomurcuklanma, eşeysiz üreme, vejetatif üreme, interfaz, kanser, mayoz, eşeyli üreme, krossing over, tetrat, döllenme Konu, Kazanım ve Açıklamaları 10.1.1. Mitoz ve Eşeysiz Üreme 10.1.1.1. Canlılarda hücre bölünmesinin gerekliliğini açıklar. a. Hücre bölünmesinin canlılarda üreme, büyüme ve gelişme ile ilişkilendirilerek açıklanması sağlanır. b. Bölünmenin hücresel gerekçeleri üzerinde durulur. 10.1.1.2. Mitoz bölünmeyi deneyle açıklar. a. İnterfaz temel düzeyde işlenir, alt evrelerine (G1 , S, G2 ) girilmez. b. Mitozun evreleri temel düzeyde işlenir. c. Mitozun evreleri gözlemleyebileceği deneyler yapması sağlanır. ç. Öğrencilerin mitoz bölünmeyi açıklayan elektronik sunu (animasyon vb.) tasarlamaları ve paylaşmaları sağlanır. d. Hücre bölünmesinin kontrolü ve bunun canlılar için önemi üzerinde durulur. Hücre bölünmesinin kanserle ilişkisi kurulur. e. Aziz Sancar’ın DNA onarım mekanizması ve kanserle ilgili çalışmaları araştırılması ve paylaşılması sağlanır. Aziz Sancar'ın hayat hikâyesinden alıntılara yer verilerek vatanseverliği vurgulanır. 10.1.1.3. Eşeysiz üremeyi örneklerle açıklar. a. Bölünerek üreme, tomurcuklanma ve bitkilerde vejetatif üreme örnekleri verilir. b. Eşeysiz üreme tekniklerinin bahçecilik ve diğer tarım sektörlerindeki uygulamaları (çelikle, soğanla üreme şekilleri) örneklendirilir. c. Öğrencilerin vejatatif üreme çeşitlerini gözlemleyebileceği deney yapması sağlanır. ç. Eşeysiz çoğaltım yöntemi olarak bitki doku kültürü tartışılır. 10.1.2. Mayoz ve Eşeyli Üreme 10.1.2.1. Mayoz bölünmeyi açıklar. a. Mayozun evreleri temel düzeyde işlenir. b. Öğrencilerin mayoz bölünmeyi açıklayan elektronik sunu veya animasyon tasarlamaları ve paylaşmaları sağlanır. 23 10.1.2.2. Eşeyli üremeyi hayattan örneklerle açıklar. a. Dış döllenme ve iç döllenme konusu örneklerle açıklanır. b. Eşeyli üremenin temelinin mayoz ve döllenme olduğu açıklanır. 10.1.2.3. Özel üreme tipleri olan konjugasyon ve partenogenezi açıklar. 10.2. Kalıtımın Genel İlkeleri Kavramlar ve Terimler dominant, resesif, homozigot, monohibrit, dihibrit, , heterozigot, alel, soy ağacı, eşeye bağlı kalıtım, renk körlüğü, hemofili, eş baskınlık, otozom, gonozom, mutasyon, varyasyon, rekombinasyon Konu, Kazanım ve Açıklamaları 10.2.1. Kalıtım ve Biyolojik Çeşitlilik 10.2.1.1. Kalıtımın genel esaslarını açıklar. a. Mendel ilkeleri örneklerle açıklanır. b. Monohibrit, dihibrit ve kontrol çaprazlamaları örnekler üzerinden işlenir. c. Eksik baskınlık, eş baskınlık, çok alellik (kan gruplarıyla ilişkilendirilir) ve pleiotropizm örnekler üzerinden işlenir. ç. Öğrencilerin kalıtımla ilgili kavramlara ilişkin iş birlikli kavram haritası oluşturması sağlanır. d. Eşeye bağlı kalıtım hemofili ve kısmi renk körlüğü hastalıkları bağlamında ele alınır. e. Soyağacı örneklerle açıklanır. f. Ez-Zehrâvî'nin hemofili üzerine yaptığı çalışmaların araştırılması ve elde edilen bilgilerin paylaşılması sağlanır. g. Mitokondriyal kalıtımın önemi vurgulanır. h. Kalıtsal hastalıklara sahip bireylere karşı saygılı ve iletişim kurarken sabırlı olunmasının gerekliliği vurgulanır. 10.2.1.2. Genetik varyasyonların biyolojik çeşitliliği açıklamadaki rolünü sorgular. Varyasyonların nedenleri (mutasyon vb.) ve sınırlarının tartışılması sağlanır. Mutasyon çeşitlerine girilmez. 24 10.3. Ekosistem Ekolojisi ve Güncel Çevre Sorunları Kavramlar ve Terimler ekosistem, holozoik beslenme, besin piramidi, madde döngüsü, küresel iklim değişikliği, enerji piramidi, biyolojik birikim, üretici, tüketici, ayrıştırıcı, besin zinciri, besin ağı, kirlilik, ekolojik ayak izi, asit yağmurları, karbon ayak izi, küresel iklim değişikliği, endemizm, gen bankası, sürdürülebilirlik, biyokaçakçılık Konu, Kazanım ve Açıklamaları 10.3.1. Ekosistem Ekolojisi 10.3.1.1. Ekosistemin canlı ve cansız bileşenleri arasındaki ilişkiyi açıklar. a. Popülasyon, komünite ve ekosistem arasındaki ilişki örneklerle açıklanır. b. Ekosistemdeki elemanlardan birinin eksik olması durumunda sistemde oluşabilecek olası sonuçlar üzerinde durulur. c. Öğrencilerin, bireysel ya da grup olarak ekosistemi tanıtan kısa film hazırlamaları sağlanır. Grup çalışmalarının başarıya ulaşmasında grup üyelerinin sorumluluk almalarının ve sorumluluklarını yerine getirmelerinin önemi hatırlatılır. ç. Ekosistem modeli hazırlaması sağlanır. 10.3.1.2. Canlılardaki beslenme şekillerini örneklerle açıklar. Simbiyotik yaşama girilmez. 10.3.1.3. Ekosistemde madde ve enerji akışını analiz eder. a. Madde ve enerji akışında üretici, tüketici ve ayrıştırıcıların rolünün incelenmesi sağlanır. b. Ekosistemlerde madde ve enerji akışı besin zinciri, besin ağı ve besin piramidi modelleriyle örneklendirilir. c. Canlılar arasındaki beslenme ilişkilerini gösteren besin ağı kurgulaması sağlanır. ç. Tarımsal ilaçların biyolojik birikimi ve bu birikimin canlılar ve insan sağlığı üzerine olumsuz etkilerinin araştırılması ve elde edilen bilgilerin paylaşılması sağlanır. 10.3.1.4. Madde döngüleri ve hayatın sürdürülebilirliği arasında ilişki kurar. a. Madde döngülerinden sadece azot döngüsü üzerinde durulur. b. Azot döngüsünde yer alan mikroorganizmaların isimleri verilmez. 10.3.2. Güncel Çevre Sorunları ve İnsan 10.3.2.1. Güncel çevre sorunlarının sebepleri ve olası sonuçlarını değerlendirir. a. Güncel çevre sorunları (hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, besin kirliliği, radyoaktif kirlilik, gürültü kirliliği, asit yağmurları, küresel iklim değişikliği vb.) üzerinde durulur. b. Çevre sorunları nedeniyle ortaya çıkan hastalıklar üzerinde durulur. 25 10.3.2.2. Birey olarak güncel çevre sorunlarının ortaya çıkmasındaki rolünü sorgular. a. Ekolojik ayak izi ve karbon ayak izi ile ilgili uygulamalar yaptırılır. b. Ekolojik ayak izini ve karbon ayak izini küçültmek için çözüm önerileri geliştirmesi sağlanır. 10.3.2.3. Ülkemizde ve dünyada çevre kirliliğinin önlenmesine yönelik çözüm önerilerinde bulunur. a. Ülkemizde ve dünyada çevre kirliliğinin önlenmesi için yapılan çalışmalara örnekler verilir. b. Öğrencilerin çevre kirliliğinin önlenmesinde canlıların (bakteri ve alg vb.) doğaya katkılarına ilişkin görsel sunu (video, resim, slayt vb.) hazırlamaları sağlanır. 10.3.3. Doğal Kaynaklar ve Biyolojik Çeşitliliğin Korunması 10.3.3.1. Doğal kaynakların sürdürülebilirliğinin önemini açıklar. a. Doğal kaynakların sürdürülebilirliği için Türkiye genelindeki başarılı uygulamalar örneklendirilerek çevre farkındalığının önemi vurgulanır. b. Gelecek nesillere yaşanabilir sağlıklı bir dünya emanet edebilmek için doğal kaynakların israf edilmemesi gerekliliği vurgulanır. 10.3.3.2. Biyolojik çeşitliliğin yaşam için önemini sorgular. a. Türkiye'nin biyolojik çeşitlilik açısından zengin olmasını sağlayan faktörlerin tartışılması sağlanır. b. Endemik türlerin sağlık ve ekonomiye katkılarına ilişkin örneklere yer verilir. c. Biyolojik çeşitlilik ve endemik türlerin millî bir miras olduğu vurgulanır. Biyolojik çeşitlilik ve endemik türlerin korunmasının gerekliliğine ilişkin farkındalık oluşturmak amacıyla öğrencilerin bir afiş hazırlamaları sağlanır. ç. Tabiatta her canlının önemli işlevler gördüğü vurgulanarak toplumların biyolojik çeşitliliğe ve ekosistemin doğal işleyişine saygı göstermelerinin ve müdahaleden kaçınmalarının önemi üzerinde durulur. 10.3.3.3. Biyolojik çeşitliliğin korunmasına yönelik çözüm önerilerinde bulunur. a. Türkiye'de yok olma tehlikesi altında bulunan canlı türleri ile endemik türlerin korunmasına yönelik yapılan çalışmalar örneklendirilir. b. Biyolojik çeşitliliğin korunmasına ve biyokaçakçılığa yönelik çözüm önerilerinin tartışılması sağlanır. c. Bölge ve ülke ekonomisi için önemli olan canlı çeşitlerine ve ülkemize özgü türlere ait gen bankaları hakkında bilgi verilir. 26 11. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI 11.1. İnsan Fizyolojisi Kavramlar ve Terimler sinir hücresi, homeostazi, duyu organları, diyabet, hormon, endokrin sistem, geri bildirim, kemik, kıkırdak, kas, eklem, tendon, sindirim, emilim, kan, damar, varis, kan dolaşımı, ödem, lenf dolaşımı, bağışıklık, kan bağışı, B ve T lenfositleri, interferon, yangısal tepki, tansiyon, nabız, aşı, serum, antijen, antikor, solunum, gaz değişimi, diyafram, alveol, bronş, hemoglobin, üreter, nefron, boşaltım, üretra, süzülme, diyaliz, mesane, salgılama, böbrek nakli, menstrual döngü, tüp bebek, büyüme, gelişme, ultrason Konu, Kazanım ve Açıklamaları 11.1.1. Sinirler, Hormonlar ve Homeostazi 11.1.1.1. Sinir sisteminin yapı, görev ve işleyişini açıklar. a. Yapılarına göre nöron çeşitlerine girilmez. b. İmpuls iletiminin elektriksel ve kimyasal olduğu vurgulanır. İletim mekanizmasına girilmez. c. Beynin bölümleri model üzerinde gösterilir. ç. Mahmud Gazi Yaşargil'in beyin cerrahisindeki çalışmalarının araştırılıp sunulması sağlanır. d. Güncel araştırmalar (koku-hafıza ilişkisi vb.) örneklendirilir. 11.1.1.2. Endokrin bezleri ve salgıladıkları hormonları açıklar. a. Hormonların yapısına girilmez. b. Geri bildirim mekanizması örneklerle açıklanır. c. Hormonların yaşam kalitesi üzerine etkilerinin örnek bir hastalık üzerinden tartışılması sağlanır. 11.1.1.3. Homeostazinin sağlanmasında sinir sisteminin ve hormonların rolüyle ilgili çıkarımlarda bulunur. 11.1.1.4. Sinir sistemi rahatsızlıklarını açıklar. MS, Parkinson, alzheimer üzerinde durulur. 11.1.1.5. Sinir sisteminin sağlıklı yapısının korunması için yapılması gerekenlere ilişkin çıkarımlarda bulunur. 11.1.1.6. Duyu organlarının yapısını ve işleyişini açıklar. a.Öğrencilerin, duyu organlarını tanıtan elektronik sunu (animasyon vb.) tasarlamaları ve paylaşmaları sağlanır. b. İbn-i Heysem’in göz ile ilgili yaptığı çalışmalara yer verilir. 27 11.1.1.7. Duyu organları rahatsızlıklarını açıklar. a. Renk körlüğü, miyopi, hipertmetropi, ve astigmatizm gibi rahatsızlıkların araştırılıp sunulması sağlanır. b. İşitme kaybı ve denge kaybı gibi rahatsızlıkların araştırılıp sunulması sağlanır. c. Öğrencilerin görme ve işitme engelli vatandaşların karşılaştığı sorunlara karşı toplumu bilinçlendirmek ve duyarlılıklarını arttırmak amacıyla kamu spotu hazırlamaları sağlanır. 11.1.1.8. Duyu organlarının sağlıklı yapısının korunması için yapılması gerekenlere ilişkin çıkarımlarda bulunur. Duyu organları rahatsızlıklarının tedavisiyle ilgili teknolojik gelişmelerin araştırılması sağlanır. 11.1.2. Destek ve Hareket Sistemi 11.1.2.1. Destek ve hareket sistemi elemanlarının yapı, görevi ve işleyişini açıklar. a. Kıkırdak ve eklem çeşitleri ile vücutta bulunduğu yerlere örnekler verilir. Yapılarına girilmez. b.“Huxley Kayan İplikler Modeli” incelenir. c. Destek ve hareket sistemi elemanları ile ilgili model tasarlanması sağlanır. ç. Destek ve hareket sistemi ile ilgili kavramlar kullanılarak iş birlikli kavram haritası oluşturulması sağlanır. 11.1.2.2. Destek ve hareket sistemi rahatsızlıklarını açıklar. Kırık, çıkık, burkulma, menisküs ve eklem rahatsızlıklarının araştırılması ve paylaşılması sağlanır. 11.1.2.3. Destek ve hareket sisteminin sağlıklı yapısının korunması için yapılması gerekenlere ilişkin çıkarımlarda bulunur. a. Zehravi'nin iskelet sistemi tedavileri üzerine yaptığı çalışmalara yer verilir. b. Destek ve hareket sisteminin sağlığı açısından sporun ve beslenmenin önemi tartışılır. 11.1.2.4. Biyomekatronik uygulamalarını destek ve hareket sistemi ile ilişkilendirir. 11.1.3. Sindirim Sistemi 11.1.3.1. Sindirim sistemindeki organların yapı görev ve işleyişini açıklar. a. Sindirime yardımcı yapı ve organların (karaciğer, pankreas ve tükürük bezleri) görevleri üzerinde durulur. Yapılarına girilmez. b. Öğrencilerin besinlerin sindirimini gözlemleyebileceği deneyler tasarlaması sağlanır. 11.1.3.2. Sindirim sistemi rahatsızlıklarını açıklar. Reflü,gastrit, ülser, hemoroit hastalıkları üzerinde durulur. 11.1.3.3. Sindirim sisteminin sağlıklı yapısının korunması için yapılması gerekenlere ilişkin çıkarımlarda bulunur. a. Asitli içecekler ve fast-food tarzı gıdaların sindirim sistemi üzerindeki etkilerinin tartışılması sağlanır. 28 b. Antibiyotik kullanımının bağırsak florasına etkileri ve bilinçsiz antibiyotik kullanımının zararları üzerinde durulur. 11.1.4. Dolaşım Sistemleri 11.1.4.1. Kalp, kan ve damarların yapı, görev ve işleyişini açıklar. a. Kalbin çalışmasına etki eden faktörler (sempatik sinir sistemi, adrenalin, tiroksin, kafein, tein, asetilkolin, vagus siniri vb.) üzerinde durulur. b. Alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları üzerinde durulur. Akyuvar çeşitleri B ve T lenfositleri ile sınırlandırılır. c. Kan grupları üzerinde durulur. ç. Öğrenciler kan ve kemik iliği bağışının önemi ile ilgili farkındalık oluşturmaya yönelik çalışma (broşür, kamu spotu, anket vb.) yapmaları için teşvik edilir. d. Konunun işlenişi sırasında şema, model ve analojilerden yararlanılır. e. İbn-i Nefis ve Ali Bin Abbas’ın damarlarla ilgili çalışmalarına yer verilir. 11.1.4.2. Lenf dolaşımını açıklar. a. Lenf dolaşımı kan dolaşımı ile ilişkilendirilerek ele alınır. b. Ödem oluşumu üzerinde durulur. c. Kan ve lenf dolaşımıyla ilgili model tasarlaması sağlanır. 11.1.4.3. Dolaşım sistemi rahatsızlıklarını açıklar. Kalp krizi, damar tıkanıklığı, tansiyon, varis hastalıkları üzerinde durulur. 11.1.4.4. Dolaşım sisteminin sağlıklı yapısının korunması için yapılması gerekenlere ilişkin çıkarımlarda bulunur. 11.1.4.5. Bağışıklık çeşitlerini ve vücudun doğal koruma mekanizmalarını açıklar. a. Hastalık yapan organizmalar ve yabancı maddelere karşı vücudun oluşturduğu tepkiler örnekler (deri, tükürük, mide öz suyu, mukus ve gözyaşı) üzerinden ele alınır. b. Enfeksiyon ve alerji gibi durumların bağışıklık ile ilişkisi örnekler üzerinden açıklanır. c. İmmunoglobulinler verilmez. ç. Aşılanmanın önemi üzerinde durulur. 11.1.5. Solunum Sistemi 11.1.5.1. Solunum sistemi organlarının yapı, görev ve işleyişini açıklar. Öğrencilerin soluk alıp verme ile ilgili deneyler tasarlamaları sağlanır. 11.1.5.2. Alveollerden dokulara ve dokulardan alveollere gaz taşınmasını açıklar. 11.1.5.3. Solunum sistemi rahatsızlıklarını açıklar. KOAH ve astım hastalıkları üzerinde durulur. 11.1.5.4. Solunum sisteminin sağlıklı yapısının korunması için yapılması gerekenlere ilişkin çıkarımlarda bulunur. 29 Yaygın olarak görülen mesleki solunum yolu hastalıklarından korunmak için gerekli iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınabilecek önlemlerin araştırılması ve elde edilen bilgilerin paylaşılması sağlanır. 11.1.6. Boşaltım Sistemi 11.1.6.1. Boşaltım sistemi elemanlarının yapı, görev ve işleyişini açıklar. a. Böbreğin alyuvar üretimine etkisi üzerinde durulur. b. Öğrencilerin böbreğin temel kısımlarını incelemesi sağlanır. 11.1.6.2.Boşaltım sistemi rahatsızlıklarını açıklar. a. Böbrek taşı ve böbrek yetmezliği üzerinde durulur. b. Diyaliz üzerinde durulur. Diyalize bağımlı hastaların yaşadıkları problemler ve böbrek bağışının önemi vurgulanır. 11.1.6.3. Boşaltım sisteminin sağlıklı yapısının korunması için yapılması gerekenlere ilişkin çıkarımlarda bulunur. 11.1.6.4. Boşaltımın homeostazi açısından önemini açıklar. Böbrek, deri ve akciğerin boşaltıma ilişkin homeostatik işlevleri üzerinde durulur. 11.1.7. Üreme Sistemi ve Embriyonik Gelişim 11.1.7.1. İnsanda üreme sisteminin yapı ve işleyişini açıklar. a. Dişi ve erkek üreme sistemleri incelenir. b. Spermatogenez ve oogenez süreci görsel materyal desteğiyle açıklanır. c. Menstrual döngüyü düzenleyen hormonlar grafiklerle ifade edilir. ç.Tüp bebek yöntemi benzeri in-vitrofertilizasyon yöntemleri üzerinde durulur. 11.1.7.2. Üreme sisteminin sağlıklı yapısının korunması için yapılması gerekenlere ilişkin çıkarımlarda bulunur. 11.1.7.3. İnsanda embriyonik gelişim sürecini açıklar. a. Embriyonik tabakalar ve bunlardan meydana gelen organlar ile embriyonik indüksiyon verilmez. b. Hamilelikte bebeğin gelişimini olumsuz etkileyen faktörler (alkol, sigara, madde bağımlılığı, folik asit yetersizliği) üzerinde durulur. c. Hamileliğin izlenmesinin bebeğin ve annenin sağlığı açısından önemi vurgulanır. ç. İnsanda embriyonik gelişim süreci görsel materyaller kullanılarak açıklanır. d. Çoklu doğumların nedenleri üzerinde durulur. 30 11.2. Komünite ve Popülasyon Ekolojisi Kavramlar ve Terimler komünite, simbiyoz, mutualizm, rekabet, parazitlik, süksesyon, habitat, ekoton, baskın tür, ekolojik niş, popülasyon, taşıma kapasitesi, popülasyon dinamiği, yaş piramidi Konu, Kazanım ve Açıklamaları 11.2.1. Komünite Ekolojisi 11.2.1.1. Komünitenin yapısına etki eden faktörleri açıklar. a. Komünitelerin içerdiği biyolojik çeşitliliğin karasal ekosistemlerde enlem, sucul ekosistemlerde ise suyun derinliği ve suyun kirliliği ile ilişkili olduğu vurgulanır. b. Komünite içinde baskın ve kilit taşı türlerin önemi üzerinde durulur. 11.2.1.2. Komünitede tür içi ve türler arasındaki rekabeti örneklerle açıklar. Komünitelerde av-avcı ilişkisi vurgulanır. 11.2.1.3. Komünitede türler arasında simbiyotik ilişkileri örneklerle açıklar. Parazitlik ve mutualizm insan sağlığı ile ilişkilendirilir (bit, pire, kene, tenya, bağırsak florası). 11.2.1.4. Komünitelerdeki süksesyonu örneklerle açıklar. a. Primer ve sekonder süksesyon ayrımına girilmez. b. Süksesyonun evrelerine girilmez. 11.2.2. Popülasyon Ekolojisi 11.2.2.1. Popülasyon dinamiğine etki eden faktörleri analiz eder. a. İnsan yaş piramitleri üzerinde durulur. b. Popülasyon büyümesine ilişkin farklı büyüme eğrileri (S ve J) çizilir. c. Dünyada ve ülkemizde nüfus değişiminin grafikler üzerinden analiz edilmesi ve olası sonuçlarının tartışılması sağlanır. ç. Genç nüfusun önemi üzerinde durulur. 31 12. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI 12.1. Genden Proteine Kavramlar ve Terimler nükleik asit, nükleotit, DNA, RNA, kromozom, gen, genetik şifre, DNA polimeraz, helikaz, DNA ligaz, replikasyon, transkripsiyon, antibiyotik, biyoetik, kod, translasyon, insülin, gen terapisi, kodon, klonlama, genetik danışmanlık, biyogüvenlik, antikodon, DNA parmak izi, biyoteknoloji, genetik mühendisliği, kök hücre, yapay doku/organ Konu, Kazanım ve Açıklamaları 12.1.1. Nükleik Asitlerin Keşfi ve Önemi 12.1.1.1. Nükleik asitlerin keşif sürecini özetler. 12.1.1.2. Nükleik asitlerin çeşitlerini ve görevlerini açıklar. 12.1.1.3. Hücre içerisinde genetik materyalin organizasyonunda parça bütün ilişkisi kurar. a. Nükleotitten, DNA ve kromozoma genetik materyal organizasyonunu modellemesi sağlanır. b. Gen ve DNA ilişkisi üzerinde durulur. 12.1.2.4.DNA'nın kendini eşlemesini açıklar. Helikaz, DNA polimeraz ve DNA ligaz dışındaki enzimler verilmez. 12.1.2. Genetik Şifre ve Polipeptit Sentezi 12.1.2.1. Polipeptit sentez mekanizmasını açıklar. a. Genetik şifre ve protein sentezi arasındaki ilişki üzerinde durulur. b. Polipeptit sentezine ilişkin görsel materyallerden (resim, video, animasyon vb.) yararlanılır. c. Santral dogma ve bir gen bir polipeptit hipotezi irdelenir. 12.1.2.2. Genetik mühendisliği ve biyoteknoloji kavramlarını açıklar. Genetik mühendisliği ve biyoteknoloji arasındaki farkların tartışılması sağlanır. 12.1.2.3. Genetik mühendisliği ve biyoteknoloji uygulamalarını açıklar. a. DNA ve RNA izolasyon teknikleri araştırılır, bitkilerden DNA izolasyonu uygulaması yapılır. b. Jel elektroforez tekniği incelenir ve farklı boyutlarda DNA parçalarının jel elektroforezde ayrılması görsel materyaller kullanılarak açıklanır. c. Polimeraz zincir reaksiyonu kullanılarak genlerin çoğaltılması incelenir. ç. Rekombinant DNA teknikleri kullanılarak bir genin bir plazmite klonlanması araştırılır. d. DNA parmak izi analizi, kök hücre teknolojilerinin ve bunların kullanım alanlarının araştırılması ve sonuçlarının paylaşılması sağlanır. 32 12.2.2.4. Sentetik biyoloji uygulamalarına örnekler verir. 12.1.2.5. Genetik mühendisliği ve biyoteknoloji uygulamalarının insan hayatına etkisini değerlendirir. a. Aşı, antibiyotik, insülin, interferon üretimi, kanser tedavisi ve gen terapisi uygulamaları üzerinde durulur. b. Klonlama çalışmaları ve genetiği değiştirilmiş organizmaların olası sonuçları üzerinde durulur. c. Biyogüvenlik ve biyoetik konularının tartışılması sağlanır. ç. Biyolojik silahların üretimi, kişisel DNA bilgisinin korunması,kök hücre tedavisi gibi biyoteknolojik gelişmelerin etik ve güvenlik boyutları incelenir. d. Atık durumdaki biyolojik materyallerden değerli biyoürün (kitosan,selüloz vb.)elde edilmesi ile ilgili uygulamalar yapılması sağlanır. 12.2. Canlılarda Enerji Dönüşümleri Kavramlar ve Terimler ATP, enerji, fosforilasyon, enerji dönüşümü, fotosentez, kloroplast, ışık, klorofil solunum, glikoliz, alkolik fermantasyon, laktik asit fermantasyonu, oksijenli solunum, mitokondri Konu, Kazanım ve Açıklamaları 12.2.1. Canlılık ve Enerji 12.2.1.1. Canlılığın devamı için enerjinin gerekliliğini açıklar. a. ATP molekülünün yapısı üzerinde durulur. b. Fosforilasyonda kullanılan enerji kaynakları üzerinde durulur. 12.2.2. Fotosentez 12.2.2.1. Fotosentezin canlılar açısından önemini sorgular. Fotosentezle ilgili yapılan bilimsel çalışmalar özetlenir. 12.2.2.2. Fotosentez reaksiyonlarını ürün ve süreç açısından karşılaştırır. a. Kloroplastın yapısı hatırlatılır. Klorofil a ve Klorofil b’nin yapısı verilmez. b. Fotosistemler ve ışığın soğurulması görsel materyaller kullanılarak açıklanır. c. Işığa bağımlı ve ışıktan bağımsız reaksiyonlar karşılaştırılır. ç. Devirli fotofosforilasyon, devirsiz fotofosforilasyon,CAM bitkileri ve C4 bitkileri verilmez. d. Işığa bağımlı olmayan reaksiyonların ribulozdifosfat molekülüne CO2 bağlanmasıyla başladığı, bu evrede ATP ve NADPH’ın kullanıldığı belirtilir, reaksiyonların ayrıntısına girilmez, son ürünler belirtilir. e Fotosentez süreci görsel materyaller(resim, video, animasyon vb.) kullanılarak sunulur. f. Fotosentez reaksiyonlarında matematiksel hesaplamalara yer verilmez. g.Fotosentez tepkime ve ürünleri hidrojen ve elektron kaynaklarına göre karşılaştırılır. 33 12.2.2.3. Fotosentez hızını etkileyen kalıtsal ve çevresel faktörleri değerlendirir. Tarımsal ürün miktarını artırmada yapay ışıklandırma, CO2 zenginleştirme vb. uygulamaların araştırılması ve paylaşılması sağlanır. 12.2.2.4. Fotosentez hızını etkileyen faktörlerle ilgili deneyler tasarlar. Deney sonuçlarının tablo ya da grafiklerle gösterilmesi sağlanır. 12.2.3. Solunum 12.2.3.1. Hücresel solunumun canlılar için önemini açıklar. 12.2.3.2. Hücresel solunumun glikoliz evresini açıklar. a. Glikozun çeşitli tepkimeler zinciri ile pirüvik asite parçalandığı vurgulanır. Pirüvik asite kadar olan ara basamaklara ve ara ürünlere değinilmez. b. Tepkimelerdeki ATP tüketim ve üretimi üzerinde durulur. 12.2.3.3. Fermentasyonu günlük hayattan örnekler ile açıklar. a. Etil alkol ve laktik asit fermentasyonunda sadece son ürünler belirtilir. b. Laktik asit fermentasyonu ile insanlarda görülen kas yorgunluğu ilişkilendirilir. c. Hamur, yoğurt ve boza yapımı ile ilgili deneysel etkinlikler yapılır. 12.2.3.4. Oksijenli solunumun evrelerini açıklar. a. Mitokondrinin yapısı hatırlatılır. b. Krebs döngüsünde ara basamaklarda oluşan moleküllerin sadece karbon sayıları verilir, açık formülleri ve isimleri verilmez. c. ETS elamanlarının yapıları verilmeden isimleri ve fonksiyonları verilir. ç. Oksijenli solunumda reaksiyona giren ve reaksiyon sonunda açığa çıkan son ürünlere ilişkin deneyler yapılır. d. Oksijenli solunum süreci görsel materyaller(resim, video, animasyon vb.) kullanılarak sunulur. e. Oksijenli solunumda, oksijensiz solunuma göre enerji verimliliğinin daha fazla olmasının nedenleri üzerinde durulur. f. Solunum reaksiyonlarında matematiksel işlem yapılmaz. 12.2.3.5. Karbonhidrat, yağ ve protein monomerlerinin oksijenli solunuma katıldığı basamakları açıklar. 12.2.3.6. Oksijenli solunumda reaksiyona girenler ve reaksiyon sonunda açığa çıkan son ürünlere ilişkin deneyler tasarlar. 12.2.3.7. Fotosentez ve solunum ilişkisi ile ilgili çıkarımlarda bulunur. a. Fotosentez ve solunumun doğadaki madde ve enerji dengesini sağlanmasındaki önemi vurgulanır. b. Fotosentez ve solunum olaylarının bir arada gözlemleneceği deney tasarlamaları sağlanır. 34 12.3. Bitki Biyolojisi Kavramlar ve Terimler yaş halkaları, uç meristem, yanal meristem, ksilem, floem, nodül, terleme, gutasyon, mikoriza, çekim teorisi, kılcallık, minimum kuralı, kök basıncı, stoma, adhezyon, gübre, kohezyon, basınç akış teorisi, oksin, tropizma, nasti, fotoperiyodizm, çiçek, döllenme, çimlenme, üreme hücreleri, tohum, dormansi, tozlaşma, meyve Konu, Kazanım ve Açıklamaları 12.3.1. Bitkilerin Yapısı 12.3.1.1. Bitkisel dokuları ve özelliklerini açıklar. Bölünür ve bölünmez doku çeşitleri, özellikleri ve görevleri üzerinde durulur. 12.3.1.2. Çiçekli bir bitkinin temel kısımlarının yapı ve görevlerini açıklar. a. Kök, gövde, yaprak kesitlerinde başlıca dokuların incelenmesi sağlanır ve bunların görevleri açıklanır. b. Uç ve yanal meristemlerin büyümedeki rolü vurgulanarak yaş halkaları ile bağlantı kurulur. c. Prokambiyum, protoderm ve temel meristem konularına girilmez. ç. Bir eğitsel sosyal ağ üzerinde, bitki biyolojisi ile ilgili bir profil sayfası oluşturulması sağlanır. Öğrenciler cep telefonu ve benzeri araçlar yardımıyla kendi çektikleri fotoğraflarla anlatımlarını zenginleştirmeleri konusunda teşvik edilir. 12.3.1.3. Bitki büyümesinde hormonların etkisini açıklar. Oksin dışındaki hormonlara girilmez. 12.3.1.4. Bitkilerde hareket çeşitlerini örneklerle açıklar. 12.3.1.5. Bitki hareketlerini gözlemleyebileceği deneyler tasarlar. a. Nasti ve tropizma hareketleri gözlemlenerek bu hareketlere ilişkin gözlemlerini paylaşmaları sağlanır. b. Oksin hormonunun tropizmadaki etkisi vurgulanır. 12.3.2. Bitkilerde Madde Taşınması 12.3.2.1. Köklerde su ve mineral emilimini açıklar. a. Su ve minerallerin bitkiler için önemi vurgulanır. b. Minerallerin topraktan alınması, nodül ve mikoriza oluşumu üzerinde durulur. c. İyonların emilim mekanizmasına girilmez. ç. Bitkilerin büyüme ve gelişmesinde gerekli olan minerallerin isimleri verilir. Ayrı ayrı görevlerine girilmez. 35 d. Bitki yetiştiriciliğinde topraksız kültür ortamı (hidroponik ortam) uygulamaları örneklendirilir. 12.3.2.2. Bitkilerde su ve mineral taşınma mekanizmasını açıklar. a. Suyun taşınmasında terleme-çekim teorisi, kök basıncı, kılcallık, kohezyon, adhezyon ve gutasyon olayları açıklanır. b. Suyun taşınmasında stomaların rolüne değinilir. Stomaların açılıp kapanma mekanizmasına girilmez. 12.3.2.3. Bitkilerde fotosentez ürünlerinin taşınma mekanizmasını açıklar. 12.3.2.4. Bitkilerde su ve madde taşınması ile ilgili deneyler tasarlar. 12.3.1.5. Bitkilerin günlük hayatımızdaki yerini değerlendirir. a. Bitkilerin günlük hayatımızdaki yeri ve önemi irdelenir. b. “Hormonlu meyve ” kavramının tartışılması sağlanır. 12.3.3. Bitkilerde Eşeyli Üreme 12.3.3.1. Çiçeğin kısımlarını ve bu kısımların görevlerini açıklar. 12.3.3.2. Çiçekli bitkilerde döllenmeyi açıklar. 12.3.3.3. Tohum ve meyvenin, bitkilerin üreme ve yayılmasında rolünü örneklerle açıklar. 12.3.3.4. Tohumun çimlenmesini gözlemleyeceği deneyler tasarlar. Çimlenmeye etki eden faktörlerin tespit edilmesi sağlanır. 12.4. Canlılar ve Çevre Kavramlar ve Terimler mutasyon, varyasyon, doğal seçilim, adaptasyon, yapay seçilim Konu, Kazanım ve Açıklamaları 12.4.1. Canlılar ve Çevre 12.4.1.1. Çevre şartlarının genetik değişimlerin sürekliliğine olan etkisini açıklar. a. Doğal seçilim, varyasyon, adaptasyon, mutasyon kavramları üzerinde durulur. b. Bakterilerin antibiyotiklere karşı direnç geliştirmesinin nedenleri vurgulanır. c. Herbisit ve pestisitlerin zaman içerisinde etkilerini kaybetmelerinin nedenleri üzerinde durulur. 12.4.1.2. Tarım ve hayvancılıkta yapay seçilim uygulamalarına örnekler verir. 36 37
