Atatürk ve Anıtkabir

BD EKİM 2017
Bilmek Gerek
A. Erdem Akyüz
Atatürk
ve
Anıtkabir
Anıtkabir yalnızca bir anıt ve salt bir kabir
değildir. Atatürk’ün, İlke ve İdeallerinin yaşadığı
ve sonsuza kadar yaşayacağı bir yerdir.
A
tatürk kendisi için, bir anıt veya mezar yeri düşünmediği gibi böyle bir istek ve vasiyette de bulunmamıştır.
Bu konudaki tek vasiyeti; hastalığının ciddiyetini
anlaması üzerine son günlerinde 5 Eylül 1938 tarihinde vasiyetini yazarak mal varlığının büyük bir kısmını “Türk Tarih
Kurumu ve Türk Dil Kurumu’na bağışlaması” olmuştur.
Yer konusundaki bilinen tek sözü 1932 yılında bir sohbet
sırasında “Elbet bir gün öleceğim. Beni Çankaya’ya gömer,
hatıramı yaşatırsınız.” Demiş ve eklemiştir: “Beni, milletim
nereye isterse oraya gömsün. Fakat benim hatıralarımın
yaşacağı yer Çankaya olacaktır.” demiştir. Bu sözü bir mesaj
olarak kabul ederek, Çankaya Köşkü’nü olduğu gibi korumak
görevimiz olmalıdır.
32
BD EKİM 2017
33
BD EKİM 2017
Atatürk’ün vefatının sonrasında, yerleşmişti. Burası her bakımdan
aynı yılın aralık ayında, hükümet,
bir anıt yapılmasına uygundu.
Atatürk’ün yüce kişiliğine uygun
Mithat Aydın, komisyon toplanbir yer bulunması için özel bir kotısında Anıt yapılmak üzere bu yeri
misyon kurdu. Komisyona önerilen
önerdi, özelliklerini anlattı ancak
yerler arasında: Çankaya, EtnoğÇankaya üzerinde görüş birliğine
rafya Müzesi, Ankara Kalesi, Gazi varmış üyelerin ciddi muhalefeti ile
Orman Çiftliği gibi yerler vardı.
karşılaştı. Tartışmalar sonunda AnTrabzon Milletvekili Yüksek
talya Milletvekili Rasih Kaplan’ın
Mühendis Mithat Aydın, Ankaönerisi kabul edilerek, hep birlikte
ra’nın değişik semtlerini gezerek
Rasattepe’ye gidilerek doğrudan
uygun bir yer
yerinde görülüp, incelenip karara
aramaktaydı. Ge- varılması hususu kabul edildi. Razileri sırasında,
sattepe’ye geziden sonra aynı gün
Ankara’nın orta
yapılan ikinci toplantıda Rasatkısımlarında bir
tepe bir çok üye tarafından kabul
tepe üzerinde yer görmüş olmasına rağmen, Çankaya
alan, çevresi boş
yanlılarının sert ve ciddi muhalefetve kentin uzak
leri devam etmekte idi.
yerlerinden dahi
görülebilen bir
orunu, üyelerden Süreyya Örtepeye çıktı. Tepe
geevren’in konuşması çözdü:
üzerinde birkaç
“Arkadaşlar, Rasattepe'nin
Mithat Aydın
küçük yapı vardı. bunlardan başka bir özelliği daha
Bu yapıların
vardır ki, hayali geniş olan her kişi“rasat” yani hava gözlem istasyonu
yi derin bir şekilde ilgilendirir sanıolarak kullanılmasından ötürü bu
rım. Rasattepe, bugünkü ve yarınki
yere “Rasattepe” denilmekte idi.
Ankara'nın genel görünüşüne göre,
Bölgede yer alan tepelerden ötü- bir ucu Dikmen'de öteki ucu Etlik'te
rü, halk bu yeri “Beşteolan bir hilal (yarım
pe” diye de adlandırıay)'in tam ortasında,
yordu. Tepelerin altında
bir yıldız gibidir. Antarihi “tümülüsler” bukara hilalin gövdesidir.
lunmaktaydı. Yüzyıllar
Anıtkabir'in burada yaöncesine dayanan tarihi
pılması kabul edilirse,
timülüsleri gizlemek
şöyle bir durum ortaya
ve korumak için üzeri
çıkacaktır. Türkiye'nin
toprak ile örtülmüş ve
başkenti olan Ankara
küçük tepeler oluşturulşehri, kollarını açmış
muş, bu yüzden de halk
Atatürk'ü kucaklamış
Süreyya Örgeevren olacaktır. Atatürk'ü
arasında Beştepe adı
S
34
BD EKİM 2017
böylece bayrağımızdaki
yarım ayın yıldızının
ortasına yatırmış olacağız. Atatürk, bayrağımızla
sembolik olarak birleşmiş
olacaktır."
Rasattepe'de kamulaştırma çalışmaları 7
Temmuz 1939'da başladı.
Anıtkabir’in Rasattepe’de yapılmasına karar
verildikten sonra, sıra;
bu yerin düzenlenmesi ve
tarihi birer eser niteliğindeki tümülüslerin zarar
verilmeden kaldırılmasına gelmişti. Bu görevi;
Türk Tarih Kurumu ile Müzeler
Genel Müdürlüğü arkeologlarının
da yer aldığı, Dil ve Tarih Coğrafya
Fakültesi doçentlerinden Arkeolog
Dr. Tahsin Özgüç'ün başkanlığında
oluşturulan bir kurul üstlendi. Yapılan kazılar sonunda; tümülüslerin
yani eski anıt mezarların MÖ 12.
yüzyılda Anadolu’ya gelen Frig’lere
ait olduğu anlaşıldı. Tümülüslerde
Frig kral, prens, prenseslerinin
gömütlerinin de yer aldığı oda
biçimli mezarlarda; bir çok değişik
Anıtkabir için yapılan proje yarışmasında
yer alan eserlerden ikisi. İtalyan mimar
Arnoldo Foschini'nin projesi (üstte) Mimar Yohannes Krüger'in projesi (altta)
eşya, silah, kap ve yiyeceklerde
bulunmaktaydı. Mezar yerleri kalın
kalaslarla örülmüş, üstüne toprak
yığılarak küçük tepeler yapılmıştı.
Anıtkabir’in buraya yapılması
ile, hiç bilinmedik bir şekilde Atatürk, yüzyıllar öncesine dayanan
Türk ruhu ile birleşmiş oluyordu.
Çıkarılan tüm kalıntı ve eserler
Ankara Anadolu Medeniyetleri
35
BD EKİM 2017
Anıtkabir'in inşasına 9 Ekim 1944 tarihinde başlandı
Müzesine götürülerek sergilendi.
değişiklikler yapıldıktan sonra
Yer sorununun çözülmesi üzeri- uygulanmasına karar verilmiştir.
ne, Anıtkabir’in proje çalışmalarına Değişiklikler 7 Ekim 1943 tarihin1941 yılında başlanmış, yarışma
de tamamlanmıştır.
yurt içinde ve yurt dışında büyük
Anıtkabir projesinin nasıl meyilgi görmüştür. Proje yarışmasına
dana getirildiğini Prof. Emin Onat
Türkiye, Almanya, İtalya, Avusşöyle açıklamıştır:
turya, İsviçre, Fransa ve Çekos"Atatürk'ün başardığı devrimlelovakya’dan 49 katılım olmuştur.
rin en önemlilerinden biri, şüphesiz
Gönderilen 49 eserden 5 tanesi
bize, geçmişin gerçek değerini
mansiyon, 3 tanesi ödül vermeye
göstermek olmuştur. (...) Tarihimiz
layık görülmüş ve telif hakları satın binlerce yıl önceye gidiyor. Sümeralınmıştır. Bunlardan biri; İstanlerden ve Hititlerden başlıyor ve
bul Mimarlık Fakültesi Profesörü
Orta Asya'dan Avrupa içlerine kaEmin Onat ile Doçent
dar birçok kavimlerin
Orhan Arda'nın, biri
hayatlarına karışıyorTannenberg Anıtını
du. Atatürk, bize bu
yapan Alman Prof.
zengin ve verimli tarih
Johannes Krüger'in,
zevkini aşılarken, ufukdiğeri İtalyan Prof.
larımızı genişletti. Bizi
Arnaldo Foschini'nin
ortaçağdan kurtarmak
projeleridir.
için yapılmış hamleBu eserler içinde
lerden en büyüğünü
Profesör Emin Onat
yaptı. Gerçek geçmiile Doçent Orhan
şimizin ortaçağ değil,
Arda’ya ait eser
dünya klasiklerinin
birinci seçilerek, jüri Anıtkabir'in mimarı Prof. Dr. ortak kaynaklarında
tarafından öngörülen Emin Onat
olduğunu gösterdi
36
BD EKİM 2017
(...) İşte bunun içindir ki Bir ara müteahhitle olan
Batılılaşma yolunda en
büyük hamlemizi yapan anlaşmazlık, açılan davalar
Ata'nın Anıtkabir'ini, bir ve ödeme güçlüklerini duyan
sultan veya veli türbesi
Yüksek Öğrenim Gençliği
ruhundan tamamen ayrı,
yedibin yıllık bir medeni- büyük bir coşku ile
yetin, rasyonel çizgilerine gönüllü olarak çalışmaya
dayanan klasik bir ruh
başlamış, gece gündüz taş
içinde kurmak istedik.”
İşte bu ruh, aynı za- taşıyarak, temel kazarak
manda “Ulusal Mimari” inşaata omuz vermiştir.
ruhundan doğmuş ve onu
zenginleştirmiştir.
şekli ile dördüncü kısım inşaat 1951
Anıtkabir’in inşaatına 9 Ekim
yılında başlamış, 1 Eylül 1953 de
1944 günü görkemli bir temel atma
bitirilmiştir.
töreni ile başlanmıştır.
Anıtkabir’in yapımında ülkeMozole ve yardımcı binaları
nin çeşitli yerlerinden getirilen
kapsayan ikinci kısım inşaat 1945
özel malzemeler kullanılmıştır.
yılında, anıta çıkan yollar, Ars“Travertenler” Polatlı, Malıköy,
lanlı Yol ve Tören Alanı, Mozole
Kayseri, Çankırı’dan, “Mermerler”
girişi gibi üçüncü etap 1950 yılında Çanakkale, Hatay, Afyon, Bilecik,
başlamıştır.
Ankara, Adana’dan, her biri 40 ton
ağırlığında olan iki adet yekpare
ir ara müteahhitle olan
“Lahit taşı” Adana Osmaniye’den
anlaşmazlık, açılan davagetirilmiştir.
lar ve ödeme güçlüklerini
Atatürk’ün aziz naaşı mozoduyan Yüksek Öğrenim Gençliği
lenin zemin katında doğrudan
büyük bir coşku ile gönüllü olarak
toprağa verilmiştir. O dönemin
çalışmaya başlamış, gece gündüz
bütün vilayetleri, Selanik’teki evi,
taş taşıyarak, temel kazarak inşaata Kore’deki Türk şehitliği, KKTC ve
omuz vermiştir..
Suriye’deki Türk toprağı olan SüZaman ve giderlerden tasarruf
leyman Şah’ın mezarından getirilen
edilmesi için; Hükümet, mimarlatoprakların harmanlandığı mezara
rın da görüşünü alarak mozolenin
konulmuştur. Etrafı 81 İl’imizden,
üzerinde Milli Mücadele ve Türk
KKTC ve Azerbaycan’dan getirilen
inkılabını canlandıran kabartmatopraklar pirinç vazolarla çevrilidir.
ların yer alacağı çepeçevre dört
Anıtkabir 750.000 m2’lik bir
duvardan oluşan “İkinci Kat’tan”
alan üzerinde kurulu olup bu alanın
vazgeçerek, projeyi bugünkü şekli
yaklaşık 120.000 m2’lik kısmı Anıt
ile uygulamıştır. Değiştirilen bu
Bloğu, 630.000 m2’lik kısmı ise
B
37
BD EKİM 2017
Anıtkabir'in
havadan görünüşü
Anıtkabir'deki 33,53 m'lik
Avrupa'nın en uzun bayrak
direği (üstte) Bayram
ve anma günlerinde
Anıtkabir'i ziyarete koşan
halk (solda)
Barış Parkı’na ayrılmıştır. Anıtkabir’in çevresinde, Atatürk’ün
“Yurtta Barış, Dünyada Barış”
özdeyişinden ilham alınarak, Türkiye’nin çeşitli bölgelerinden ve dünyanın bir çok ülkesinden getirilen
104 ayrı türde yaklaşık 48.500 adet
süs ağacı, ağaçcık ve süs bitkisi ile
“Uluslararası Barış Parkı” oluşturulmuştur.
Girişteki 5 tonluk ilk bayrak
direği, Üsküp doğumlu, Ameri38
ka’da yaşayan Nazmi
Cemal isimli bir Türk
tarafından yapılarak
hediye edilmiştir. Anıtkabir içinde; geniş bir alana yayılan
Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi,
Galeriler, heykeller, maketler, büstler, üç boyutlu panorama yapımlar,
yağlı boya tablolar, kuleler, tonozlar, Atatürk Heykeli, özel eşyaları,
kitapları ve köpeği Foks başdöndürücü bir güzellikte sunulmaktadır.
Atatürk, Anıtkabir’de yatmaktadır ama asıl mekanı Türk Milletini
oluşturan her bir bireyin kalbidir. •
erdemakyuzbd@gmail.com