kalp ve damar hastalıklarından korunma
advertisement
KA LP VE DA M A R H A S TA L I K L A R I N D A N K O R U N M A Çocukluktan Erişkine, Bir Yaşam Boyu Dolaşım Sistemi Kalp ve damarlar, Kan Hücre yaşamı Enerji Oksijen, Glikoz Dolaşım Sistemi Kalp, bir pompa gibi çalışır Akım debisi (KD) • 5 lt/dk Arteriyal Tansiyon • 120/75 mmHg ATEROSKLEROZ (DAMAR SERTLİĞİ ) Ateroskleroz Ölüm oranları – WHO Ateroskleroz Ölüm oranları – TR Ateroskleroz Seyir & Sonuç Risk Faktörleri Genetik Obezite Sigara Hipertansiyon Hiperlipidemi (NEJM, 1986:314;138-44) Ateroskleroz Hastalık riski katlanarak artar Risk faktörü Genetik X Sigara X3 Obezite X 1,5 Hipertansiyon X2 Hiperlipidemi X 3,5 Diyabet X 2,5 Ateroskleroz Risk faktörleri yoksa ▪ T. Kolesterol <200 mg/dL ▪ 16-22 yıllık takipte ▪ TA ≤ 120/80 mmHg kardiyovaskuler nedenli ▪ Diyabet yokluğu mortaliteyi %70-85 azalttığı, ▪ Sigara içmeme yaşam süresini 6-9 yıl uzattığı tespit edilmiş. (JAMA 1999;282:2012-8) Ateroskleroz kaynaklı kardiyovaskuler hastalıklar : en önemli ölüm nedeni • Son yüz yılda sanayileşme ve köyden şehire göç ile birlikte, • Geleneksel mutfak yerine hazır ve işlenmiş gıdalar • Hareketsiz yaşam • Aşırı kilo ve Obezite • İş ve ev hayatı stresi • Sigara kullanımı Korunma: Çocukluktan erişkine, bir yaşam boyu ▪ Sağlıklı bir kalp ve beden ile doğmakla başlar, ve bunun muhafazası ile devam eder ▪ Damar sertliği, erken çocukluk döneminde başlar. ▪ Önlenebilir, hatta azaltılabilir. ▪ Risk faktörü varlığında ise hızlanır. ▪ KORUNMA önemli, yaşam boyu yapılması gerekir Korunma: Çocukluktan erişkine, bir yaşam boyu • Risk faktörlerinden uzak dur • Alışkanlıklarımız • Sağlıklı/sız alışkanlıklar hayatın erken dönemimde kazanılır • Aile alışkanlıkları «rol model» KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Besin piramidi KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Yeterli ve dengeli beslenme ▪ Toplam enerjinin ▪ % 55-60 karbonhidrat ▪ % 10-15 protein ▪ % 25-30 yağ Kan basıncı ▪ Vitamin ve mineral Kolesterol ▪ Dengeli dağılım Kan şekeri KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Dengeli & Dengesiz KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Protein Enerji Mulnutrisyonu KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Kalp ve Damar Sağlığımız ▪ Tam tahıl ürünler ▪ Meyve ve sebzeler ▪ Süt ve süt ürünleri – az yağlı ▪ Balık ▪ Kümes hayvanları (tavuk, hindi vs.) ▪ Kırmızı et – yağsız ▪ Şekerli gıdalar ve içecekler ▪ Margarin ve hayvansal yağlar ▪ Tuz KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Tam Tahıl Ürünler ▪ Tam tahıl kullanılması; ▪ koroner kalp hastalığı, inme, ve diyabet riskini azaltır. ▪ Kilo kontrolünde faydalıdır. ▪ LDL kolesterolü düşürür. KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Sebze ve Meyveler: vitamin, mineral Fiziksel Aktivite ▪ Kan basıncı Sigara içmeme ▪ Lipid seviyeleri Kilo ▪ Vücut kitle indeksi ▪ Insülin direnci Kan basıncı ▪ Inflamasyon markerları Kolesterol ▪ Endotelyal fonksiyon (Circulation 2011:123;2870-91) Kan şekeri KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Süt ve süt ürünleri ▪ Kalsiyum, Vitamin D, protein, potasyum, ve magnezyum kaynağı ▪ Kemik sağlığı Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri ▪ Kan basıncı, lipid seviyeleri düşürür, insülin direncini düzeltir. ▪ Günlük, pastörize, uzun ömürlü süt KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Balık ▪ Uzun zincirli doymamış yağ asidi (omega-3) içerir ▪ Kan basıncı ve istirahat kalp hızını düşürür ▪ Kardiyak fonksiyonları düzeltir Kızartılmış balığın faydalı etkileri sınırlı KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Kümes hayvanları: tavuk, hindi, kaz vs. KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Kırmızı Et KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Şekerli içecek ve gıdalar ▪ İçeceklerden elde edilen kalori oranı 2 kat daha yüksek. ▪ Fazla tüketilmesi, diyabet ve metabolik sendrom görülme riskini artırır. ▪ Koroner kalp hastalığı görülme olasılığı ile yakın ilişkili İÇECEKLER şekersiz veya şekeri azaltılarak tüketilmeli KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Yağlar KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Tuz tüketimi Fiziksel Aktivite ▪ Tuz tüketimi ihtiyacımızdan fazla Sigara içmeme ▪ İdeal tuz tüketimi 2-3 gram/gün Kilo ▪ Hipertansiyon ↔ Ateroskleroz Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Kalp ve damar sağlığımız Doğru beslenme klavuzu ▪ Bol sebze ve meyve tüket – her gün farklı çeşit ▪ Tam tahıl gıdalar (tam buğday ekmek, bulgur, kahverengi pirinç vs.) tüket – iyi lif kaynağı ▪ Balık, özellikle yağlı (somon, alabalık, ringa vs.) balıkları tercih et – 2 kez/hafta ▪ Yağsız kırmızı et miktarını azalt – 2-3 kez/ay Kalp ve damar sağlığımız Doğru beslenme klavuzu ▪ Kümes hayvanlarını, derisiz tercih et – 2, 3 kez /hafta ▪ Yumurta – 2, 3 kez/hafta ▪ Az yağlı mandıra ürünlerini (kaymağı alınmış süt, az yağlı yoğurt) tercih et – her gün ▪ Margarin ve katı yağların (tereyağı vs.) alımını azalt. ▪ Sıvı yağları (zeytin yağı, bitkisel vs.) tercih et Kalp ve damar sağlığımız Doğru beslenme klavuzu ▪ Şekerli içecek (gazlı içecekler, meyve suları vs.) ve gıdaları (baklava, pasta vs.) azalt, şekerli içecek yerine su, ayran, maden suyu vs. tercih et – yemekler dışında ▪ Şekerle tatlandırma yerine, içecekleri üzüm, hurma, kayısı gibi kuru meyveler ile tüket ▪ Az tuzlu gıdaları tercih et KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Kalp ve Damar Sağlığımız Besin piramidi Ne Kadar Yiyelim ? ▪ Çocukluk döneminde yaş ve büyümeyle birlikte besin ihtiyaçları değişkenlik gösterir. ▪ Diyet ayarlamak, ve standardize etmek zordur Kilo verilmesi ve alınması Enerji Eşitliği Açlık, yaşlanmayı yavaşlatmaya ve hastalıkları önlemeye yardımcı* ▪ yaşlanmayı hızlandıran oksidatif stresi ve enflamasyonu azaltmaya yardım eder, ▪ enerji metabolizmasını düzenler, ve ▪ vücuda kendini tamir etmesi için zaman tanır. (*Longo V, Mattson M. Fasting: Molecular Mechanisms and Clinical Applications. Cell Metabolism. 2014;19(2):181-192.) Paketli, işlenmiş gıdalardan uzak dur, mevsimsel ve doğal besinleri tercih et: ▪ Belli bir öğün sayısına, zamana odaklanmak yerine, ▪ acıktığımızda yemek yemek, ▪ doyduğumuzda yemek yemeyi bırakmak, ve ▪ bir sonraki öğün için de tekrar acıkmayı beklemek … Kaç Öğün Yiyelim ? ▪ 6 (3 + 3) ▪ 4 (3 + 1) ▪ 3 (2 + 1) ▪2 Çocuklar için Erişkinler için ▪ 4 (3+ 1) : 3 ana, 1 ara öğün – modern yaşam stiline uygun ▪ Akşam yemeğini uykudan 3-4 saat önce bitirmek, akşam yemeği ve kahvaltı arasında 12 saatlik bir “oruç süresi” oluşturmak ▪ 2 ana öğün: sabah – akşam (8:00 – 18:00) < 1 Yaş çocuklarda beslenme 0 – 6 ay 6 – 12 ay KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Stephen Hawking: 'We eat too much and move too little’ “21'nci yüzyılın en ciddi sağlık problemlerinden birine değinmek için burada bulunuyorum. Çok fazla yiyoruz ve çok az hareket ediyoruz. Neyse ki çözüm basit, daha çok fiziksel aktivite (…) Fiziksel hareketsizlik, dünyada en fazla ölüme yol açan dördüncü neden. Günlük gerekli fiziksel aktivite: Yetişkinler için 30 dk, çocuklar için 60 dk.” KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Önemi ▪ Enerji dengesini düzenler, obeziteyi engeller ▪ Moral, motivasyon sağlar, depresyon ve anksiyeteyi ▪ Kuvvet ve dayanıklılık sağlar, motor becerileri artırır ▪ Kan basıncının kontrolünde etkili ▪ HDL – Kolesterolü yükseltir Hareket zamanı = hareket et, sağlık bul* *Dünyada her gün milyonlarca insan hareketsizlik nedeniyle ölüyor Hareket zamanı = hareket et, sağlık bul • Ani ölüm riski • Kaloriniz daha kolay yakılır • Basamakları ikişerli çıkmak %55 daha fazla yağ yaktırır Fiziksel aktivite, yaşa uygun öneriler (AAP) Yaş (Yıl) 0-1 Aktivite Aktiviteyi destekleyen bir çevre “rol model” Birlikte TV seyretmeyin 1–4 Emniyetli aktif oyun zamanı, sınırsız Aile aktivitesi “rol model”, haftada 1 kez 5 – 10 Orta – ağır fiziksel aktivite, 1 saat / gün TV/video/bilgisayar izleme, < 2 saat / gün 11 – 17 Orta – ağır fiziksel aktivite, 1 saat / gün TV/video/bilgisayar izleme, < 2 saat / gün Her gün 60 dk. orta-ağır fiziksel aktivite (AHA) ▪ Bisiklete binme ▪ Yüzme ▪ Yürüyüş – tempolu ▪ Tenis ▪ İp atlama ▪ Koşu ▪ Kaykay ▪ Futbol, basketbol ▪ Bahçe işleri ▪ Valeybol Fiziksel aktivite – aile “rol model” olmalı ▪ Yatak odasında TV, PC, tablet olmasın ▪ Sedanter zaman, < 2 saat/gün ▪ < 2 Yaş ekrana izin verilmemeli Fiziksel aktivite – kolaylaştırmak Ulusal politikalar KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Sigara, tütün ürünleri ▪ Sigara içme oranı %23.8* (11. sıra) ▪ Erkeklerin %37.3’ ü, kadınların ise %10.7’ si sigara içiyor ▪ 25 – 44 yaş arası sık ▪ Pasif içicilik (secondhand) oranı %55 ▪ Doğurganlık oranını azaltıyor *2015 OECD Kan şekeri KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Sigara, tütün ürünleri ▪ Bağımlılık yapan «Nikotin» içerir. ▪ Uyanıklık ve mutluluk hissi verir. ▪ Sigara, elektronik sigara (e-sigara), nargile, enfiye-burunda çekme, çiğneme vs. ▪ Tüm organlara zarar verir: ▪ Kalp ve damar hastalıkları, kanser - Dumansız hava sahası - - Sigara kapalı dolaplara giriyor - Sigara, tütün ürünleri başlama nedenleri, önlemler ▪ Merak, Taklit ▪ Aile, öğretmen «rol model» ▪ Arkadaş baskısı ▪ Bilgilendirme toplantıları, ▪ Farklı gözükmek ▪ Beğeni toplamak ▪ Bir gruba ait olmak ▪ Eğlenmek konferanslar, seminerler vs. ▪ «Sağlığı bozar ve ölüme neden olabilir» KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Kilo kontrolü Fiziksel Aktivite ▪ VKİ > 85 -95.p – Aşırı kilolu Sigara içmeme ▪ VKİ > 95.p – Obezite Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri ▪ Sağlık için tehlikeli: kalp – damar hastalıkları, hipertansiyon, diyabet, astım, kanser vs. Kilo kontrolü Ne yapılım ... ▪ Sağlıklı ve dengeli beslenme ▪ Düzenli fiziksel aktivite KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Kan basıncı kontrolü Fiziksel Aktivite ▪ Damar sertliği Hipertansiyon Sigara içmeme ▪ Önemli bir risk faktörü Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri ▪ Erişkinde ≥ 140/90 mmHg ▪ Asemptomatik – çoğu hastada ▪ Düzenli kontrol gerekli Kan basıncı kontrolü Ne yapalım ... ▪ Sağlıklı beslenme ▪ Düzenli fiziksel aktivite, 30-60 dk/gün ▪ Kilo kontrolü ▪ Sigara ve alkol kullanma KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri Kolesterol kontrolü ▪ Hücrelerin normal fonksiyonu için gerekli – azı faydalı, çoğu ise zararlı ▪ Dolaşımdaki fazla kolesterol damar duvarında (intima) birikir, kalsiyum ile birlikte kalın ve sert yapılar “plak” oluşturur. ▪ Damarı daraltır, esnekliğini bozar ▪ %25’ i yediklerimizden sağlanır Kolesterol kontrolü Lipid seviyeleri T. Kolesterol LDL – C Non-HDL – C ApoB Trigliserid <9Y 10-19 Y HDL – C ApoA – 1 Normal (mg/dl) < 170 < 110 < 120 < 90 Anormal (mg/dl) > 200 > 130 > 145 > 110 < 75 < 120 > 45 > 120 > 100 > 130 < 40 < 115 Kolesterol kontrolü Dislipidemi taraması Yaş (Yıl) Tarama 0–2 Gereksiz 2–8 Açlık lipid düzeyleri* 9 – 11 Basit tarama (Non-HDL – C ) 12 – 16 Açlık lipid düzeyleri* 17 – 21 Basit tarama (Non-HDL – C ) *Ailede (ebeveyn, dede, nine, hala, dayı) KVH öyküsü (koroner arter hastası, inme) - erkek < 55 Y, kadın < 65 Y *Ebeveynde T. Kol > 240 mg/dl veya dislipidemi *Ebeveyn obez, hipertansif veya diyabetik KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kan şekeri kontrolü Tip 2 diyabet – risk faktörleri ▪ 1. ve 2. derece akrabalarda tip 2 diyabet ▪ Annede veya gebelikte diyabet Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri ▪ İnsülin direncini gösteren bulgu: ▪ akantozis nigrikans, hipertansiyon, dislipidemi, polikistik over sendromu, düşük doğum ağırlığı KORUNMA – Yaşam Boyu Sağlıklı Beslenme Fiziksel Aktivite Sigara içmeme Kan şekeri kontrolü Tarama ▪ 10 yaşında veya puberte başlangıcı başla ▪ Her 3 yılda bir tekrarla Kilo Kan basıncı Kolesterol Kan şekeri ▪ AKŞ, OGTT Stres: Azı karar çoğu zarar ▪ Baş edilebilir, kısa süreli stres motivasyonu olumlu etkiler: ▪ Fiziksel ve mental (hafıza) olarak güçlendirir. ▪ Enerji verir – adrenalin ▪ Bağışıklık sistemini güçlendirir – kortizol Stres: Uzun süreli ▪ Bağışıklık sistemini zayıflatır ▪ Vücudun hastalıklara karşı direnci azalır. ▪ Kalp krizi riski artar ▪ Sırt, omuz ağrılarını artırır, yorgunluğa ve bitkinliğe yol açar. ▪ Vücudun genel yapısını bozar, yaşlanmayı hızlandırır. Ne öğrendik ▪ Kalp ve damar hastalıkları en sık ölüm nedeni ▪ En önemli risk faktörleri – obezite, sigara, hipertansiyon, dislipidemi ve Genetik ▪ Önlem, fetal dönemde alınmaya başlanmalıdır ▪ Sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite, müdahale edebileceğimiz en önemli yaşam stili şeklidir. ▪ Her sağlık kuruluşuna başvuruda kan basıncı ölçümü mutlaka yapılmalıdır. ▪ Stres – “azı karar, çoğu zarar” Sabrınız için teşekkür ederiz
