KRİZ VE KRİTİK

KRİZ VE KRİTİK
krizkritik@sakarya.edu.tr
KONFERANSLARI III
KADIN, KRİZ, KRİTİK
28-29 Kasım 2012
Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Konferans Bilim Kurulu
Prof. Dr. Fatmagül BERKTAY
(İstanbul Üniversitesi)
Prof. Dr. Dilek CİNDOĞLU
(Mardin Artuklu Üniversitesi)
Prof. Dr. Ömer ÇAHA
(Yıldız Teknik Üniversitesi)
Prof. Dr. Zeynep DİREK
(Galatasaray Üniversitesi)
Prof. Dr. Yakın ERTÜRK
(Orta Doğu Teknik Üniversitesi)
Prof. Dr. Zehra F. KABASAKAL ARAT
(The State University of New York)
Prof. Dr. Çiğdem KAĞITÇIBAŞI
(Koç Üniversitesi)
Prof. Dr. Deniz KANDİYOTİ
(University of London)
Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS
(Sakarya Üniversitesi)
Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK
(Çukurova Üniversitesi)
Prof. Dr. Solmaz ZELYUT HÜNLER
(Ege Üniversitesi)
Doç. Dr. Şule TOKTAŞ
(Kadir Has Üniversitesi)
Doç. Dr. Gonca BAYRAKTAR
DURGUN
(Gazi Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. Fatma FİDAN
(Sakarya Üniversitesi)
BİLDİRİ ÇAĞRISI
Türkiye’de KADIN konusunun hem kuramsal hem de
deneyimsel boyutlarının eleştirel bir perspektifle irdelenmesi
gerekliliği ortadadır. Bireyselleşme, demokratikleşme, insan
hakları, liberalleşme, küreselleşme gibi olgular, birey olarak
kadını, eylemlerini ve toplumsal ile olan ilişkisini de
dönüştürmektedir. Bu durum kadının yüzleştiği krizleri çok
boyutlu ve girift bir çalışma alanı olarak ortaya
çıkarmaktadır. Krizlerin ortaya çıkışının ardında yatan örtük
güç/iktidar ilişkilerinin kolayca anlaşılabilmesini engelleyen
hâkim popüler söylem zemini de, sorunun akademik olarak
incelenmesini
güçleştirmektedir.
Kapitalizm
ve
yerellik/geleneksellik
ikilemi,
işgücü
piyasalarında
ötekileştirilme, popüler kültür aracılığıyla metalaşma ve
dayatılan medyatik estetik kalıpları, iktidar karşısında
‘güçsüz’leşme ve şiddet, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin ve
krizin görünür olduğu durumlardan sadece birkaçıdır.
Kadının karşı karşıya olduğu bu kriz durumunun eleştirel
olarak, Türkiye özelinde çözümlenmesinin gerekliliği
düşüncesi, Kriz ve Kritik Konferanslarının üçüncüsüne
ilham kaynağı olmuştur. Birey olarak kadının iktidar,
ekonomik yapı, toplumsal ile olan etkileşimini, onun
eylemleri ve deneyimleri üzerinden tartışmaya açmak,
eleştirel ve kuramsal bir katkı sağlayacaktır.
krizkritik@sakarya.edu.tr
Konferansta sunulacak bildirilerin, kriz, kritik ve muhtemel çözüm önerileri bağlamında
hazırlanması beklenmektedir. Ele alınacak konu çerçevesinde, kriz alanlarının tanımlanması ve
çözümlenmesi, krize neden olan arka planın sunulması ve etkin aktörlerin saptanması
hedeflenmektedir. Bu yaklaşımla bildiri önerilerinin kadının karşılaştığı krizlerin kritiğini ve hakim
söyleme karşı alternatif duruş önerilerini ortaya koymaları beklenmektedir.
Sunumların aşağıdaki panel başlıkları kapsamında yapılması öngörülmektedir:
Panel 1: Türkiye’de Kadın Çalışmaları
Disiplinler arası bir konum alan kadın çalışmaları, 1970’li yıllarda dünya genelinde, Türkiye’de ise
özellikle 1990’lı yıllarla birlikte yaygınlaşmaya başlamıştır. “Kadın çalışmaları” ve “toplumsal
cinsiyet çalışmaları” lisansüstü düzeyde var olurken, “kadın araştırma merkezleri” de artık birçok
üniversitede yer almaktadır. Bu artışla birlikte kadın çalışmalarının seyri, yapılanların ve eksik
kalanların kritiği Türkiye’de disiplinin geleceği açısından önemlidir. Bu bağlamda kadın
çalışmalarının uluslararası literatüre katkısı, teorik tartışmaların niteliği, kuram-alan arasındaki
ilişki gibi konular kriz alanlarından bir kaçıdır. Kadın sorununu ele almada akademisyen-feministaktivist etkileşimi de eleştirilmesi gereken başka bir konu olarak düşünülmelidir. Disiplininin
Türkiye özelindeki kriz alanlarını tespit edip ve bunların kritiğini yapan bildiriler beklenmektedir.
Bu panelin olası alt başlıklarını şu şekilde sıralamak mümkündür:




Türkiye’de kadın çalışmalarının seyri ve çalışmaların uluslararası literatüre katkısı
Tercih sorunu: “Feminizm”, “toplumsal cinsiyet” ve “kadın çalışmaları”
Türkiye’de kuram-alan ilişkisi ve akademisyen-feminist-aktivist ilişkileri
Türkiye’de kadın odaklı çalışmalarda kullanılan yöntem ve teknikler, sahadan notlar,
araştırma günlükleri, karşılaşılan sorunlar
Panel 2: Kadın versus Kadın
Kadının erkekle ve ataerkil değer sistemiyle yaşadığı kriz çok konuşulmakla birlikte akıllarda şu
temel soru kalmaktadır: kadının karşı karşıya olduğu kriz içerisinde “kendisinin”, “başka
kadınların” ve “Öteki kadının” rolü var mıdır? Özellikle Türk modernleşme tecrübesi kadını, aile
ilişkileri ve çalışma yaşamı ile ilgili çeşitli krizlerle karşı karşıya bırakmıştır. Çalışma hayatında yer
alma nedeniyle dönüşen roller bağlamında, kadınların kendileriyle ve “diğer kadınlarla” (annebüyükanne-kayınvalide-gelin vb.) yaşadıkları çatışmaların kriz yaratan sonuçları nelerdir? Öte
yandan kadınların çalışırken aile yaşamlarını sürdürülebilmeleri için başka kadınların (gündelikçi,
bakıcı vb.) desteğine muhtaç olmalarının kriz yaratan sonuçları olabilir mi? “Kraliçe Arı
Sendromu” olarak bilinen ve kariyerinde zorlukla ilerlemiş kadınların, hemcinsleri ile rekabetinde
yaşadığı durum bir başka kriz midir? Güzelliğin bir üstünlük aracı olarak kullanımı ve buna yönelik
tüketim alışkanlıkları nasıl bir eleştiriye tabi tutulabilir? Ve son olarak, dönüşüm sürecinin farkında
olup ona eleştiri getiren kadının hemcinslerince ötekileştirilmesi bir kriz olarak görülebilir mi?




Çalışma hayatında kadın-kadın arasındaki kariyer ilişkileri ve farklı kadın rolleri
Aile içi çekişme ve kuşak çatışmaları
Kadın programları ve medyada kadın temsil(ci)leri
Güçlü-güçsüz kadın imgesi ve kendi ötekini eleştiren kadın
krizkritik@sakarya.edu.tr
Panel 3:Kadın ve Din
Kadın ve din konusu, Cumhuriyet Dönemi’nde modernleşme, batılılaşma ve sekülerleşmenin
etkisiyle yaşanan toplumsal dönüşümün en ayrıcalıklı ve hassas konularından biridir. Kadın ve din
ilişkisi hakkındaki tartışmalar bir dizi ekonomik, siyasal, toplumsal ve kültürel değişimin etrafında
yoğunlaşmaktadır. Ancak genelde hangi çerçevede ele alınırsa alınsın, “kadın ve din” problemli bir
alan olarak kabul edilmektedir. Zaman içinde kadının dini algılayışının, yaşayışının ve toplumdaki
yerinin değişmesi, dini metinlerin yeniden tartışılıp yorumlanmasına neden olmuştur. Özellikle
dindarlığın ne olduğu ve “muhafazakârlaşıyor muyuz?” gibi soruların gündemi meşgul ettiği şu
günlerde, yine kadın konusunun tartışmaların merkezinde yer aldığını görmekteyiz. Kadın ve din
konusundaki tartışmalar; muhafazakâr kadınların değişimi ve dönüşümü, tüketim kültürü ve tesettür
modası, tesettürün algılanışı, kamusal alan, çalışma hayatı, İslam’da kadının konumlanışının
ataerkil değerlerle ilgisi, dinlerin kadına bakışı, dini araştırmalara feminist yaklaşımlar, kadın
dindarlığı gibi meseleler etrafında yeniden kritiğe açılacaktır.
Bu bağlamda panel şu başlıklar üzerinde yoğunlaşacaktır:






Dinlerin Kadına Bakışı/ Feminist Teoloji
İslam’da Kadın
Moda ve Tesettür
Kadın, Kamusal Alan ve Başörtüsü
Kadın Dindarlığı
Kadın ve Cemaatler
Panel 4: Kadın ve Şiddet
Türkiye’de Kadın ve şiddet, kadına şiddet, kadına yönelik şiddet şeklinde kullanımlarıyla birlikte
şiddet konusu, 1987’de yapılan “dayağa karşı dayanışma” yürüyüşünden bugüne değin önemli bir
kriz alanını oluşturmaktadır. Daha öncesinde de bir kriz alanı olan sorun böylece ilk kez kamusal
alana taşınmıştır. Fiziksel, cinsel, ruhsal, ekonomik boyutları bulunan kadına yönelik şiddet
konusundaki çözüm önerileri yüzeysel kalmış; konunun derinlemesine bir kritiği çoğu zaman
gözden kaçırılmıştır. Günümüzde artan ve artık kamusal alana taşınan eski eş, eski sevgili gibi
erkeklerin kadınların vücut bütünlüğü ve yaşam hakkına yönelik fiziksel şiddetin derin bir kritiğini
içeren bildiriler yanında, şiddet kavramının diğer boyutlarını da en az fiziksel şiddet kadar önemli
bir kriz alanı olarak gören bildiriler beklenmektedir.




Türkiye’de kadına yönelik şiddet ve çözüm önerilerinin kritiği
“Duygusal şiddet” ve flört şiddeti
Patriyarka ve şiddet
Şiddetin dayanağı olarak hukuk
Panel 5:Kadın, Beden, Kimlik
Cinsiyet/toplumsal cinsiyet ayrımında biyolojik bir unsur olarak ele alınan beden, toplumsal ve
kültürel olanı belirlemede ve onlar tarafından belirlenme noktasında çift yönlü bir etkileşimin
durağı haline gelmiştir. Farklılık politikalarının temel alanları olan sınıf, din, ırk, cinsiyet gibi
krizkritik@sakarya.edu.tr
unsurlar kimlik tartışmalarında beden konusuyla yakından ilişkili olmaktadır. Bedeni
anlamlandırma, beden denetimi, biopolitik gibi kavramlarla birlikte “beden” konusu daha da
görünür ve tartışılır bir hal almıştır. Günün “meşru” ve “normal” kalıplarına uyabilmek için beden
üzerinden gerçekleşen politikalar şeyleş(tir)me, nesneleş(tir)me, metalaş(tır)ma süreçlerini gündeme
getirmekte, bu kriz alanı yapı tarafından olduğu kadar kişinin kendisi tarafından da
sürdürülmektedir. Popüler kültür ve tüketim alışkanları ile birlikte beden ve kimlik ilişkisi daha da
karmaşıklaşmakta ve kritiğini bekleyen birçok kriz alanları yaratmaktadır.




Sağlık sektörü, medya, reklam, sinema gibi alanlarda kadın bedeni temsilleri
Türkiye’de kadın bedeninin din, etnisite, cinsiyet ile ilişkisi
Birey-devlet ilişkileri çerçevesinde kadın bedeni ve denetim
Türkiye’de kadın kimliği inşa süreçleri
Panel 6:Kadın ve İktidar
Türkiye’de kadın örgütlerinin çeşitliliği dikkate alındığında, kadınların ajandalarında iktidar ile
ilgili farklı kriz algılarının var olduğu anlaşılır. Buradaki kriz, kadınların iktidar yapılarıyla dışardan
kurdukları ilişki kadar iktidar yapılarının bizatihi içindeyken kurdukları ilişkide aranmalıdır.
Kadınların siyasal iktidarlarla ilişkisindeki konumları, bu konumlanmaların işaret ettiği kriz alanları
ve söz konusu iktidar yapılarına hangi ölçüde ve boyutlarda eklemlendikleri tartışılması gereken,
ancak çoğu zaman ihmal edilen konulardan biridir. Başörtülü milletvekilinin siyasete giriş örneği
dikkate alındığında, siyasette kadının gerçek bir temsil alanı var mıdır? O halde mevcut siyasal
sistemin içerisine girebilmiş olan kadınlar hangi değerleri temsil etmektedir? Bu kadınların Türk
siyasal yaşamı ve güncel sorunları için ataerkil değer sistemine alternatif, özgün önerileri var mıdır?
Bu bağlamda dikkat çekilmesi gereken diğer nokta, iktidar alanında erkek egemen yöne evrilen
“kadın” aidiyetinin öz kimliklerine karşı çelişkili bir görüntü açığa çıkarmasıdır. Sadece siyasal
iktidar değil, kamu, özel ve üçüncü sektör iktidar alanlarında (güç, otorite kullanma yetkisi) yer alan
ve yükselme amacında olan kadınların “erkekleşme” probleminden bahsedilebilir mi? Daha temel
olarak iktidarın görünür olduğu güç pozisyonlarında kadının yeri neresidir gibi soruların
tartışılacağı bu panelde şu konu başlıkları bulunmaktadır:




Kadının iktidar alanındaki temsiliyeti
Kadının iktidar alanını yönetme yetkisi ve erkekleşme problemi
İdeolojik pozisyonlar açısından siyasette kadının yeri
Kadın örgütleri ve iktidar ile ilişkileri
krizkritik@sakarya.edu.tr
Panel 7: Türkiye’de Kadın Deneyimleri
Türkiye’de kadının yaşadığı krizin farkında olma(sı)nın diğer bir yolu “deneyim”dir. Kadın
deneyimleri yaklaşımı birçok eleştiri almakla birlikte, ikinci dalga feminizmin radikal bir
epistemolojik anlayışından beslenerek önemli bir kavram olmayı sürdürmektedir. Kadının
duygularına ve “konumuna” dikkat çeken kadın deneyimleri, “özcülüğe” kaçma noktasında kritiğe
tabi tutulurken, kadın yazınına ve özellikle alan araştırmalarına geniş bir kaynak oluşturmaktadır.
Kadının “ses vermesi” ve bu sesin duyulması için bu deneyimlerin ele alınma şekli, daha sonra
“tercih yapabilme” aşamasına ulaşmak için de kritik bir rol oynamaktadır. Genelleştirilebilir olana
karşı deneyimlerin “biricikliği” vurgusu ve bu deneyimlerden çıkabilecek olan “özgürleşim”
olanakları halen tartışılmaktadır. Deneyim, hem akademik çalışmaların birincil verisi olarak hem de
ona alternatif bir “ses” oluşturarak kriz alanlarını çözümlemede önemli bir araç olmaktadır. Bu
panel kadın konusunu çalışan araştırmacıların, kadın deneyimlerine yaklaşımı ve bunları ele alma
noktasında kendi deneyimlerini yansıtan sunumlarını davet etmektedir. Araştırmanın nesnesi değil
öznesi olarak kendi deneyimlerini paylaşmak isteyen kadınlar da panelin öznesidir.



Araştırmacı deneyimleri
Mağdur deneyimleri
Aktivist deneyimleri
krizkritik@sakarya.edu.tr
Bildiri Özetleri
Bildiri özetleri yukarıda yer alan panel başlıkları kapsamında 500 kelimeyi geçmeyecek şekilde
kısa bir özgeçmiş ile birlikte krizkritik@sakarya.edu.tr adresine word dosyası olarak
gönderilmelidir. Bildiri Çağrısında yer alan panel başlıkları dışında ayrı panel teklifleri de
değerlendirmeye alınacaktır.
Konferans Takvimi
Bildiri Özetleri için Son Tarih: 12 Ekim 2012
Kabul Edilen Bildirilerin İlan Tarihi: 24 Ekim 2012
Konferans Tarihi: 28-29 Kasım 2012
İletişim Bilgileri
Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
54187 Serdivan SAKARYA
Tel: 0 264 295 5414
www.krizkritik.sakarya.edu.tr
krizkritik@sakarya.edu.tr http://twitter.com/krizkritik
http://www.facebook.com/krizkritik