gana ülke profili

ÇİN HALK CUMHURİYETİ GİRİŞ ÇHC 1949 yılından bu yana Çin Komünist Partisi tarafından yönetilmektedir. 7 üyeden oluşan, Başkanlığını ve Genel Sekreterliğini Hu Jintao’nun yaptığı Polit Büro Daimi Komitesi ülkedeki en yüksek yönetim organıdır. Hu Jintao aynı zamanda Devlet Başkanlığı görevini de yürütmektedir. Bununla birlikte Çin’in 5000 yıla kadar uzanan köklü bir tarihi geçmişi vardır. Çin uygarlığı tarih boyunca gözle görünür bir devamlılık sergilemiştir. Bu bölgede, bir imparator etrafında bilinen en büyük siyasi birleşme M.Ö. 221 yılında Qin Hanedanı imparator Qin Shi Huang Di zamanında gerçekleşmiştir. Tarih boyunca pek çok birleşme, bölünme ve hanedan çatışmalarına sahne olan Çin’de imparatorluk sistemi 1911’de sona ermiştir. 1911­ 1949 dönemini içine alan siyasi güç çatışmaları, Mao Zetung’un 1 Ekim 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşunu ilan etmesi ile son bulmuştur. 1949­1976 döneminde ülkede Mao Zetung’un mutlak siyasi hakimiyeti ekonomik ve sosyal gelişmelerde etkili olmuştur. Mao 1976 yılında ölmüştür. Bunu izleyen 80’li yıllar boyunca ülkede siyasi tutuculuk devam etse de ekonomik olarak dışa açılma çabaları başlatılmıştır. 1989 yılındaki Tiananmen Meydanı olayları, 1991 yılı sonunda Sovyetler Birliği’nin sona ermesi ve dünya ekonomik konjontüründe güçlenen “serbest piyasa anlayışı” Çin’i kendi bünyesinde bazı reformlar yapmaya zorlamıştır. Bu çerçevede 1992 yılında Çin Komünist Partisi’nin 14. Ulusal Kongresi’nde ülkede “Sosyalist Piyasa Ekonomisi” tesis edilmesi kabul edilmiştir. Ayrıca 1997 yılında Hong Kong’un ve 1999 yılında Makao’nun ÇHC’ye dahil olması ve bu ülke bünyesinde “Özel İdari Bölge” statüsü kazanması Çin’in bölgedeki önemini bir kat daha artırmaktadır. Bugün Çin, Dünya ekonomik sistemine entegre olmak üzere çaba göstermektedir. GATT/WTO­ Dünya Ticaret Örgütü’nün 1947’deki kurucusu ve fikir babalarından biri olan Çin, 1950’de ayrıldığı sisteme 11 Kasım 2001 tarihinde geri dönmüş bulunmaktadır. Çin’nin GATT/WTO sistemine dönmesi hem kendisi, hem de uluslararası alandaki partnerleri açısından önemli avantajlar doğuracak, ülke ekonomisinin daha da güçlenmesine katkıda bulunacaktır. Çin Halk Cumhuriyeti dışa açılma ve piyasa ekonomisine geçiş yönünde önemli ve ihtiyatlı adımlar atmaktadır. Ülkenin 21. yüzyılın en önemli ekonomik güçlerinden biri olacağına kesin bir gözle bakılmaktadır. TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Nüfus Dil Din 1,3 milyar (2000) , 1,488 milyar ( 2020 tahmini) Çin’de çoğunlukta Putonghua­ kuzey Çincesi, Pekin dialekti olarak bilinen, Mandarin ve pek çok yerel dialekt ve dil kullanılmaktadır. Ülkedeki en önemli dinler Konfüçyanizm, Taoizm ve Budizm’dir. Bunları Müslümanlık ve Hıristiyanlık takip etmektedir. Etnik olarak Çinli olan çoğunluk Budizm, Taoizm ve Hıristiyanlık arasında
1 bölünmüş olup, Müslümanlık daha çok Uygur, Hui, Kazak, Kırgız, Tatar ve Özbek azınlıklar arasında yayılmıştır. Başkent Pekin ( Beijing ) Yönetim Komünist tek parti yönetimi Yüzölçümü 9 561 000 km² ( %10 tarım alanı, %30 otlak, %15 ormanlık ve bozkır ) Beijing­ Pekin (7,61milyon), Chongqing (6,61 milyon), Shanghai (9,86 Başlıca Şehirleri milyon), Tianjin (5,33 milyon), Guangzhou ( 4.36 milyon). Doğuda Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti; güneydoğuda Makao; güneyde Laos, Birmanya, Vietnam, Hindistan, Bhutan, Nepal; batıda Komşuları Pakistan, Afganistan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan; kuzeyde Moğolistan Halk Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu. Çin’in toplam kara sınırları uzunluğu 20 000 km’den fazladır. Doğuda Doğu Çin Denizi ve güneydoğuda Güney Çin Denizi yer Deniz Sınırları almaktadır. Çin anakarasının toplam sahil uzunluğu 18 000 km’den fazladır. Kaynak:Economist Intelligence Unit (EIU), Country Profile, 2006 GENEL EKONOMİK DURUM Tablo:Temel Ekonomik Göstergeler /2001­2005 2001 2002 2003 2004 2005 b GSYİH (milyar Rmb) 9 593,3 10 789,8 12 173,0 14 239,4 15 680,0 GSYİH (milyar ABD $) 1 159,0 1 303,6 1 470,7 1 720,4 1 913,9 GSYİH artış hızı (%) 7,5 8,0 9,3 9,4 9,3 Enflasyon(ortalama; %) 0,7 ­0,8 1,2 3,9 1,8 1 276,3 1 284,5 1 292,3 1 299,9 1 307,4 İhracat(milyar ABD $) 266,1 325,7 438,3 593,4 752,8 İthalat (milyar ABD $) ­232,1 ­281,5 ­393,6 ­534,4 ­632,7 17,4 35,4 45,9 68,7 133,1 Döviz rezervleri­altın dahil (milyar ABD $) 215,6 291,1 408,2 614,5 806,1 Toplam dış borç (milyar ABD $) 170,1 168,3 193,6 228,8 b 241,0 Döviz kuru(ortalama) Rmb:ABD$ 8,28 8,28 8,28 8,28 8,19 Nüfus (milyon) Cari işlemler dengesi(milyar ABD $) b tahmini. Kaynak: EIU Country Profile2006 Çin’de büyük bir endüstriyel devrim ve değişim yaşanmaktadır. 1978’e kadar devlet mülkiyetli kuruluşlar ağır basarken, bu tarihten itibaren yerel hükümetlerin himayesindeki “kollektif şirketler” giderek özel müteşebbisler ya da yabancı sermayeli kuruluşlar ve ortak teşebbüsler üretimden pay almaya başlamışlardır. Devlet sektörünün endüstriyel çıktı içindeki payı neredeyse yarı yarıya düşmüştür. Bununla birlikte devlet sektörü sermaye
2 yoğun ve genellikle büyük ölçekli endüstrileri elinde tutma eğilimini sürdürmektedir. Buna rağmen bugün Çin, Hindistan ve Rusya gibi komşularının yanında, dış ticaretinin GSYİH içindeki payı açısından daha açık bir ekonomi sergilemektedir. Karşılaştırmalı Ekonomik Göstergeler/ 2005 Çin GSYİH (milyar ABD $ ) 1 914 1 460 Kişibaşı GSYİH (milyar ABD $ ) Kişibaşı GSYİH (milyar ABD $­PPT­Satın alma gücü paritesi olarak ) 6 200 1,3 Enflasyon (ortalama; %) 133,1 Cari işlemler dengesi (milyar ABD $ ) Cari işlemler dengesi (% GSYİH) 7,0 753,1 İhracat (milyar ABD $ ) 663,9 İthalat (milyar ABD $ ) Güney Hong Kong Tayvan Kore Japonya 349 181 26 280 15 480 799 4 606 16 490 36 150 32 740 29 960 2,3 1,1 21,8 15,9 12,0 4,6 291,8 188,0 301,3 185,8 21 980 31 560 ­0,3 2,9 16,6 168,0 2,1 3,7 285,9 582,0 261,8 513,0 Kaynak: Economist Intelligence Unit Country Profile 2006 Ekonomi Politikası Çin her ne kadar dünya ekonomik konjonktürünü kendine uyarlamaya çalışıp “Sosyalist Piyasa Ekonomisi”ni benimsemiş olsa da, devlet sektörü ekonominin temel direği olmayı sürdürmektedir. Ancak Çin ekonomisinin dinamizmi özel, kollektif ve yabancı sermayeli girişimlerden kaynaklanmaktadır. Çin son dönemde yabancı sermayeyi çekme konusunda çok başarılı olmuştur. 1990’ların başından itibaren gelişmekte olan ülkelere yapılan yatırımların başında Çin yer almıştır. Çin hükümeti yabancı yatırımlara ayrıcalıklı muamele yerine ülkenin bu anlamda bir doyuma ulaştığı düşüncesi ile yerli ve yabancı yatırımlara eşit muamele anlamına gelen uluslararası kabul görmüş, “Milli Muamele” ilkesini uygulamaya koymuştur. Bununla birlikte altyapının zayıf olduğu batı ve iç bölgelerde özellikle uzun vadeli projeler için bazı özel teşvikler düşünülmektedir. Diğer taraftan yetkililerin nihai hedefi olmasına rağmen, Çin para birimi RMB, henüz tam konvertibl değildir. Mali sistem ve para politikasındaki reform çalışmalarına devam edilmektedir. Diğer taraftan, Dış Ticaret Kanunu 1995’te yürürlüğe girmiştir. Dış Ticaret, yabancı sermayeli kuruluşlar istisna tutulmak üzere, ticaret planlama mekanizması ilkeleri çerçevesinde Dış Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Bakanlığı ( MOFTEC) tarafından yürütülmektedir. Dış ticaret, ulusal ve bölgesel düzeyde örgütlenmiş Dış Ticaret Şirketleri (FTC) yoluyla gerçekleştirilmektedir. İhracata ilişkin zorunlu planlama kaldırılmakla birlikte bazı ürünler üzerindeki lisans uygulaması devam etmektedir. Ancak ithalatta “plan” yerli üretimi korumak ve döviz rezervini kontrol etmek amacı ile önemini sürdürmektedir. Nüfus 2004 yılı resmi rakamlarına göre ülke nüfusu 1,3 milyara ulaşmıştır. 21. yy ortalarına kadar nüfusun artmaya devam edeceği ve 1,6 milyar civarında dengeleneceği beklenmektedir. Uygulanan politikalar sonucunda nüfus azalarak da olsa artmaya devam etmektedir. Nüfus
3 içerisinde yaşlıların gençlere oranı giderek artmaktadır. Nüfusun %91,6’sı Han kökenli Çinliler %16,7’sini ise aralarında Uygurların da bulunduğu diğer azınlıklar olusturmaktadır. Ailelerin tek çocuk sahibi olmaları teşvik edilmektedir. Yüksek nüfus, Çin için en büyük sorunlardan birisini teşkil etmenin yanısıra, büyük bir ekonomik güç kaynağı olma niteliğindedir. Gelecek on yıl içinde yaklaşık yetmiş milyon kişinin iş gücüne katılacağı öngörülmüştür. Bu kitlenin yarattığı baskının, yüksek büyüme oranlarını önümüzdeki dönemde de zorunlu kılacağı düşünülmektedir. Çin’in gelişme yolunda önündeki en büyük engellerinden birisi bu nüfusun ihtiyaçlarını karşılayacak altyapının olmayışıdır. Bu eksikliğin giderilmesi amacı ile yoğun yatırımlar yapılmaktadır. Bugün Çin’de bölgesel gelişme farklılıkları ve köyden kente göç en temel siyasi sorunlar arasında yer almaktadır. Ulaşım koşullarının doğuda daha elverişli olması nedeniyle, alınan tüm önlemlere karşılık batı bölgelerinde ekonomik kalkınmanın yabancı yatırımlar yoluyla sağlanması istenilen ölçüde gerçekleştirilemektedir. Nüfusun %98,7’si okur yazar durumdadır. Çin idari olarak, 22 Eyalet 5 Otonom bölge ve 4 Belediye’ye ayrılmıştır. Bu eyaletler arasında Henan 96,7 milyonluk nüfusu ile en kalabalık olanıdır. Pekin Şahghay ve Tianjin ise nüfusu en yüksek olan şehirlerdir. Madenler ve Doğal Kaynaklar Çin, maden ve mineraller yönünden zengin bir ülkedir. Aralarında demir, demir alaşımlı metal cevherleri, fosfat, tungsten, molibden ve titanyumun bulunduğu yaklaşık 17 maden ve mineral türünde dünya lideri konumunda bulunmaktadır. Bu arada Çin, uzay teknolojisi ve elektronik alanında kullanılan bazı ender bulunan madenlerin de artan orandaki üretici ve ihracatçısı durumunda bulunmaktadır. Rusya ve Kanada’dan sonra yüzölçümü en geniş ülke olan Çin Halk Cumhuriyeti, sahip olduğu hidroelektrik güç potansiyeli ve kömür rezervleri açısından da dünya birincisidir. Ancak üretilen kömürün kalitesi düşüktür. Yer yer karşılaşılan enerji darboğazları ülke ekonomik gelişmesinin en önemli engellerinden biri olarak görülmektedir. Halihazırda toplam enerji ihtiyacının %70’i kömürden elde edilmektedir. Çin hampetrol ithalatçısı bir ülkedir. Ülkenin güneyinde bulunan doğal gaz rezervleri henüz işler hale getirilememiştir. Ülkedeki hızlı sanayileşme çevre kirliliğini de beraberinde getirmektedir. Arazi, orman ve su kaynaklarında kayıplar gün geçtikçe artmaktadır. Son dönemde endüstriyel üretimde kullanılan suyun 2 kat şehirlerde kullanılan suyun ise %35 oranında artmış olması neticesinde su sıkıntısı baş göstermeye başlamıştır. Ekonomik Altyapı Altyapıda en büyük eksiklik ulaşım ve haberleşmede duyulmaktadır. Çin’de, halihazırdaki ulaşım altyapısının, talebin ancak %60’ına cevap verebildiği tahmin edilmektedir. Limanlar ve demiryolları talebe cevap verememektedir. Havayolu taşımacılığı, malzeme, ileri teknoloji ve eğitimli personel eksikliği içindedir. Enerji yetersizliği diğer önemli bir problem olarak ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda yabancı ortaklı sanayi tesisleri de dahil olmak üzere, bilhassa elektrik enerjisi eksikliği nedeniyle, sanayi üretimi kesintilere maruz kalmaktadır.
4 Ekonomik Performans Merkezi planlamadan ayrıldığı 1978 yılından bu yana Çin, yılda ortalama %10 oranında büyümektedir. Özellikle ülkenin doğu kıyıları hissedilir ölçüde bir gelişme göstermektedir. Ancak ekonomik büyümenin hızı istikrarlı değildir. Tüketim eğilimi artmakta, fiyatlar yükselmekte, yabancı yatırımlar ve şehirde kişi başına düşen gelir artmaktadır. Bazı gözlemciler Çin’in resmi olarak açıklanandan çok daha hızlı büyüdüğünü öne sürmektedir. Reform döneminde ekonomik büyüme kıyı bölgelerinde çok daha hızlı gerçekleşmiştir. 1980’li yıllar ve 1990’ların başında Guangdong eyaleti genel olarak İnci Nehri Deltası, en hızlı büyüyen bölge olmuştur. Bu bölge sermaye, teknoloji, ve mütesebbis becerilerini komşusu olan Hong Kong’dan almıştır. 1990’lı yıllarda yine Fujian ve Guangdong bölgesi Tayvan kaynaklı yatırımlara konu olmuştur. 1990 yılından bu yana Çin’deki Tayvan kaynaklı yatırımların 100 milyar doları geçtiği düşünülmektedir. Kuzey doğudaki Shandong eyaleti ise Japonya ve Güney Kore kaynaklı yatırımlara ev sahipliği etmiştir. Son olarak resmi otoritelerin dikkati “Ejderhanın Başı” sayılan Yangtzhe Deltası’nın geliştirilmesinde, yani Şanghay bölgesinde yoğunlaşmıştır. Bu çabalar sırasında doğudaki gelişmelerin batı bölgelerine ve ülkenin iç kısımlarına sıçraması beklentileri gerçekleşmemiştir. Başlıca Sektörler Tarım ve Hayvancılık Tarım, Çin ekonomisi için önemli bir sektördür. 2004 yılında Tarım sektörünün nominal GSYİH’ya olan katkısı %15,2 civarında gerçekleşmiştir. Ülkede toplam istihdamın %47’si tarım sektöründe çalışmakta ve çiftçilik, ormancılık , besicilik ve balıkçılık ile geçinmektedir. Tarımda kollektif mülkiyetten özel mülkiyete geçilen 1978­2001 döneminde tarımsal üretim 5 kat artmıştır. Ancak tarımsal gelir beklendiği ölçüde artmamakta, özellikle kentlerle karşılaştırıldığında çok düşük seviyelerde kalmakta, ayrıca bölgesel farklılıklar da göstermektedir. Yüzölçümü 9,561 milyon km² olan Çin’de bu alanın yaklaşık %10’u ekilebilmektedir. Buralarda pirinç, buğday, jüt, şeker kamışı ve bazı tropikal ürünler üretilmektedir. Büyük bir tarım ülkesi olan Çin, ilk defa 1994 ve 1995 yıllarında önemli miktarlarda hububat ­ buğday ve pirinç­ ithal etmek zorunda kalmıştır. Bu konuda yapılan tahminlerde, 2010 yılında Çin’in ithal etme ihtiyacı göstereceği hububat miktarı kadar, ihraç edilebilecek hububatın dünyada henüz üretilmediği ifade edilmektedir. Uzun vadede Çin’de hububatın yanısıra diğer gıda maddeleri arzında da problemler yaşanması beklenmektedir. Diğer taraftan, Çin’in tarımsal üretiminde kendi kendine yeterliliği hususunda endişeye gerek olmadığı, normal şartlarda, iyi bir planlama ile, hububat ithalatının, toplam tüketiminin % 5’ini geçmeyeceği de belirtilmektedir. Çin’de tarımsal üretim teknikleri gelişmiştir. Özellikle seracılık bütün ülke genelinde oldukça yaygın olup, güney bölgelerinde hububat tarımı yılda iki mahsul alacak şekilde gerçekleştirilmektedir. Ülkede hayvancılık, özellikle balıkçılık yaygındır. Tarımsal üretim tekniklerinde ve tarımda kullanılan makinaların teknolojik seviyelerinde önemli iyileştirmeler sağlanmıştır.
5 En önemli tarımsal ürünler; hububat, yağlı tohumlar­yer fıstığı, kolza tohumu­ pamuk, jüt ve kenevir, şeker kamışı, şeker pancarı, tütün (kuru), çay, meyveler, domuz, inek, koyun eti, inek sütü, koyun yünü, ipek kozası, küçük ve büyükbaş hayvanlar olarak sayılabilir. Sanayi Son yıllarda toplam sanayi çıktısında çok büyük artışlar gözlenmiştir. 1993­2002 dönemi boyunca sanayideki büyüme yıllık ortalama %11,4 olmuştur. Bu artış öncelikle köy ve kasaba işletmeleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Dolayısı ile yerel tarımsal artık değer düşük teknolojili emek yoğun imalat sanayi yatırımları olarak vücut bulmuştur. 1990’lı yıllarda özellikle 1992’den itibaren aralarında sayısı hızla artan yabancı sermayeli kuruluşların da katkıda bulunduğu önemli ölçüde bir üretim artışı gözlenmektedir. Çin ekonomisi pek çok sanayi alanında yetkinliğe ulaşmış durumdadır. Modern metalurji, madencilik ve enerji ekipmanları, uçak yapımı, otomobil üretimi, büyük makina parçaları, döküm, uzay sanayi, büyük enerji devreleri, elektronik, iletişim ekipmanları, ölçüm araçları gibi alanlar, son dönemde Çin ekonomisinin faaliyet gösterdiği başlıca alanlar arasında sayılmaktadır. Çin, halen madencilik, enerji santrali, metalurji, akaryakıt, kimyasallar, otomotiv ve gemi yapımı konularında tamamen kendi teknik imkanlarına dayanmaktadır. Madencilik Ülkedeki madenlerin %60’ı devlet tarafından işletilmektedir. Özellikle kömür madenlerinin çok kötü koşullarda olduğundan söz edilmektedir. Kömür fiyatlarının çok düşük olması bu alandaki yatırımları özendirmekten uzaktır. Ülkede, Tayvan ve Hong Kong’daki diğer etnik Çin toplulukları kadar olmasa da potansiyel altın tüketim talebi oldukça yüksektir. Çin dünyadaki 5. büyük altın üreticisidir. 1994 yılında altın madenciliğinde yabancı ortaklığa izin verilmiştir. Kişi başına düşen altın tüketimi Hindistan’ın ½’si, Tayvan’ın 1/15’i Hong Kong’un ise 1/30’u seviyesindedir. Çin son dönemde yüksek teknolojili sanayiler için gerekli ender metallerin üretici ve ihracatçısı konumuna gelmiştir. Bunlar vanadyum, titanyum, germanyum, galliyum, polikristalin ve silicon’dur. Bu ender madenler çoğunlukla İç Moğolistan Özerk Bölgesi’nden çıkarılmaktadır. İnşaat Sektörü ve 2008 Pekin Olimpiyatları Olimpiyatlar vesilesi ile Pekin yerel hükümeti, 180 milyar yuanlık (yaklaşık 22 milyar dolarlık) bir yatırım gerçekleştirmeyi planlamış ve Şehrin çehresi büyük ölçüde değişime uğramıştır. Pekin Belediye Başkanı, Olimpiyatların Pekin’de olmasının sadece Pekin değil ülkenin Batı kesimleri de dahil olmak üzere ülke çapında büyük bir yarar sağlayacağını belirtmektedir. Olimpiyatlar vesilesi ile yapılan hazırlıkların Pekin’de büyük ölçüde tamamlandığı gözlenmektedir. Ancak ülkenin büyüklüğü göz önünde bulundurulduğunda Çin’de konut ve altyapı yatırımları ve bunlara ilişkin malzeme talebinin uzun bir süre daha devam etmesi beklenmektedir. Çin ekonomisindeki hızlı büyüme, kentlerde yaşam düzeyinin iyileşmesi, yüksek kalitede enerji hizmetleri ile birlikte ev aletlerine olan talebi de artırmaktadır. Diğer taraftan son
6 dönemde Çin, ev aletleri ve ampul gibi enerji tüketen araçların üretiminde de dünya ölçeğinde ön sıralara gelmektedir. DIŞ TİCARET Dış Ticaret Politikası Ülke ekonomisinin yeniden yapılanma sürecinin bir gereği olarak, 1979 yılından itibaren Çin’de görülmeye başlanan ekonomik reform çalışmaları içinde, mülkiyet sistemi, işletme yönetim ve finansmanı ile dış ticaretin yönetimine ilişkin çeşitli düzenlemeler önemli yer tutmaktadır. Çin, ticaret politikasını uygularken tarife ve tarife dışı idari uygulamalara yer vermektedir. Tarife dışı uygulamalar, merkezi ve bölgesel düzeydeki devlet kurumları tarafından yürütülmektedir. Çin’de ekonomi yönetiminin temel sorunu kuralların açık olmamasıdır. Genellikle yazılı kuralların varlığı yönünde bir boşluk olduğu belirtilmektedir. Kuralların uygulanma aşamasında ise subjektif yorumlara ve ani değişikliklere maruz kalınabildiği bildirilmektedir. Mal Ticareti 1979 yılından bu yana Çin dünya ihracatı içindeki payını iki katına çıkarmış ayrıca ihracat artış hızı ise dünya ihracat artış hızının üzerinde olmuştur. Son 20 yıllk dönemde ihracat yıllık ortalama %17,4 oranında artmıştır. 2001 yılındaki WTO üyeliğinden sonra ihracat yıl bazında ortalama %35’lik artışlara kadar uzanmıştır. Yerel özel sektör firmalarının ihracata olan katkısı 2004 yılında 69,3 milyar dolar ile ikiye katlanmıştır. Yine son dönemde özellikle Yabancı sermayeli şirketlerde üretimde katma değer düzenli bir şekilde artmaktadır. 1985 yılında temel maddeler toplam ihracat içinde %50 paya sahip iken, bu oran 1990 yılından itibaren bu oran düşmeye başlamıştır. Özellikle Fabrikaların Hong Kong’dan ana karaya taşınması bu eğilimi körüklemiştir. 2004 yılında mamul maddeler ihracatı toplam ihracatın %93’ünü oluşturmaktadır. 1996­2004 yılları arasında tekstil ihracatının payı toplam ihracat içinde %23,1’den %15’e düşmüştür. Buna karşılık makina ve elektronik ihracatının payı %20,6’dan %41,8’e ulaşmıştır. Bu sonuçtan Japonya, Tayvan, ve Güney Kore kaynaklı yatırımların büyük payı bulunmaktadır. Katma değeri yüksek ürünlerin yanısıra, eczacılık ürünleri ve geleneksel Çin ilaçları ihracatında da büyük artış görülmektedir. Çin’in ihracatındaki artışın en dikkate değer sebeplerinden birisi bu ülkenin sahip olduğu geniş çaplı ve ucuz işgücü avantajı olmuştur. İhracat artışına karşılık pek çok ihraç ürününün ithal girdiler içermesi nedeniyle ithalatta da önemli bir büyüme olmuştur. Ek olarak Çin, maruz kaldığı yatırım patlaması karşısında çelikte olduğu gibi büyük miktarlarda ara malı da ithal etmektedir. Ancak bu durum 2004­ 05 döneminde mamul parça ithalatı yerine hammadde ithalatı olarak değişim kaydetmiştir 2004 yılı ithalatında temel mallar, genel içinde %20,9 oranında pay almaktadır. 2005 yılında da büyük bir değişme beklenmemektedir. Temel mallar arasında petrol ithalatında düzenli bir artış eğilimi görülmektedir. Zira, yerli üretim artık ihtiyacı karşılamaktan uzak düşmüştür. Diğer taraftan gıda ithalatı artış eğilimindedir. Özellikle hasadın kötü olduğu yıllarda gıda ithalatının artması beklenmektedir. ABD Çin’in ihracattaki en büyük pazarıdır. 2004 yılında Çin ihracatının %21,1’i ABD’ye yönelmiştir. ABD’nin yansıra ihracat Asya kıtasında Hong Kong, Japonya ve Güney
7 Kore’ye yönelmiştir. Diğer taraftan Japonya Güney Kore ve Tayvan Çin’in ithalatında ve karşılıklı ticarette giderek önemi artan ticari partnerlerdir. 25 üyeli bir blok görünümü ile AB’de Çin’in önemli ticari partnerleri arasında yer almaktadır. Hong Kong özel durum nedeniyle Çin için bir antrepo ve re ­export merkezi durumundadır. Bu durum Hong Kong’u Çin dış ticaret istatistiklerinde olduğundan daha önemli bir partner gibi göstermektedir. Başlıca İhracat/2004 (Milyar Us$) Makina ve ulaştırma araçları Elektrik ve elektronik ürünleri Hazır giyim ve aksesuarları Bilgisayar ve haberleşme ürünleri Tekstil ipleri ve mensucat 87,1 59,5 61,9 68,5 33,4 Kaynak EIU, Country Report Aralık 2005 Başlıca İthalat/2004 (Milyar Us$) Makina ve ulaştırma araçları Bilimsel araçlar Ham petrol ve Petrol ürünleri Ofis ve bilgi işlem mak. Özel endüstriler için mak. 110,5 33,3 60,8 29,6 26,3 Kaynak EIU, Country Report Aralık 2005 Ülkeler İtibarıyla İhracat/2004 (Toplamın %’si) ABD Hong Kong Japonya Güney Kore Almanya Hollanda İngiltere Tayvan 21,0 17,0 12,4 4,7 4,0 3,1 2,5 2,3 Kaynak EIU, Country Report Aralık 2005 Ülkeler İtibarıyla İthalat/2004 (Toplamın %’si) Japonya Tayvan ABD Güney Kore Almanya Singapur Rusya Malezya 16,8 11,5 8,0 11,1 5,4 2,5 2,2 3,2 Kaynak EIU, Country Report Aralık 2005
8 Dış Ticareti Konu Alan Çin Kurumları Dış ticaret alanındaki yetkili kurumlar, bu konunun uzun dönem planlamalarını da yapan ve Devlet Konseyi’ne bağlı çalışan Devlet Planlama Komisyonu ile Devlet Ekonomik Komisyonu’dur. Diğer etkili kuruluşlar, Özel Ekonomik Bölgeler Bürosu, Devlet İthalat ve İhracat Ürünleri Denetleme İdaresi, Gümrükler Genel İdaresi, Çin Seyahat ve Turizm Bürosu, Çin Uluslararası Ticareti Teşvik Konseyi olarak sayılabilir. TÜRKİYE İLE TİCARET Dış Ticaretin Genel Durumu Türkiye­ Çin Halk Cumhuriyeti Dış Ticareti ($) 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 İTHALAT İTH / GEN (%) İHRACAT 76 655 246 313 614 171 817 574 172 431 294 255 228 113 257 869 792 539 019 099 556 491 722 787 457 233 846 133 978 894 812 799 1 344 731 392 925 619 822 1 368 316 717 2 610 298 044 4 476 077 424 6 831 050 813 0,49 1,10 0,82 0,75 0,87 1,11 1,51 1,28 1,62 1,84 2,20 2,47 2,24 2,65 3,76 4,59 5,89 68 374 910 37 184 542 20 430 643 144 194 174 511 918 882 354 841 442 66 961 101 65 114 673 44 375 287 38 446 860 36 648 986 96 010 398 199 372 814 268 229 485 504 625 797 391 585 394 549 517 998 İHR
/ GEN (%) 0,59 0,29 0,15 0,98 3,34 1,96 0,31 0,28 0,17 0,14 0,14 0,35 0,64 0,74 1,07 0,62 0,75 DIŞ TİCARET DENGESİ ­8 280 550 ­209 129 072 ­151 386 931 ­28 237 120 ­256 690 769 ­96 971 650 ­472 057 998 ­491 377 049 ­743 081 946 ­807 687 118 ­858 163 813 ­1 248 720 994 ­726 247 008 ­1 100 087 232 ­2 105 672 247 ­4 084 492 030 ­6 281 532 815 DIŞ TİCARET HACMİ HACİM / GEN (%) 145 030 370 283 498 156 192 248 217 316 625 468 767 146 995 612 711 234 605 980 200 621 606 395 831 832 520 884 580 838 931 461 785 1 440 741 790 1 124 992 636 1 636 546 202 3 114 923 841 4 867 662 818 7 380 568 811 0,53 0,80 0,55 0,84 1,71 1,48 1,06 0,93 1,11 1,21 1,38 1,75 1,55 1,87 2,67 3,03 3,90 Kaynak: DTM İstatistik veriler incelendiğinde, iki ülke arasındaki ticaret hacminde özellikle 1992 yılından itibaren önemli ölçüde artış görülmektedir. İkili ticaret hacmi 1988 yılında 330,5 milyon dolar iken 2004 yılına gelindiğinde 4,9 milyar dolar ile en yüksek seviyesine ulaşmış, 2005 yılında ise 7,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Ancak ticaret hacminde görülen bu olumlu gelişme, ticaret dengesinde 1993 ve 1994 yılları hariç, ülkemiz aleyhine ve sürekli büyüyen bir dış ticaret açığını ifade etmektedir. 2004 yılında iki ülke arasındaki dış ticaret dengesinde ülkemiz aleyhine 4 milyar dolar, 2005 yılında ise 6,3 milyar dolarlık ticaret açığı oluşmuştur. İhracat yönünden incelendiğinde ise; Çin’e olan ihracatımız 1993 yılında 511,9 milyon dolar ile en üst seviyesine ulaşmış, bunu izleyen yıllarda hızla düşmüş bununla birlikte
9 2004 yılında 391,5 milyon dolar civarında gerçekleşmiştir. 2005 yılında ise 549,5 milyon dolara ulaşmıştır. Çin’e giden çoğu küçük çaplı iş çevrelerinin temsilcilerinin, ihraç olanaklarını araştırmaktan çok, tekstil ağırlıklı ucuz mal ithal etme eğiliminde oldukları gözlenmektedir. Söz konusu eğilimin etkisi son yıllara ilişkin verilere yansımaktadır. Son on yıllık dönemde Türkiye’nin Çin’den yaptığı ithalat sürekli artarak 2004 yılında 4,5 milyar dolar ile en yüksek düzeyine ulaşmıştır. 2005 yılında ise ithalatımız 6,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. ÇHC ile dış ticaretimiz ana mal grupları bazında incelendiğinde, 2004 yılında ithalatın yaklaşık %29’unun yatırım malları, %45,1’inin ara malları ve %25,7’sinin tüketim mallarından oluştuğu görülmektedir. Aynı mal gruplarının 2004 yılı ülkemizin toplam ithalatımızdaki payları sırasıyla, yatırım malları %17,9, ara malları %67,3 ve tüketim malları %14,3 olmuştur. Dolayısıyla, 2004 yılında ÇHC’den yapılan ithalattaki tüketim mallarının payı, söz konusu malların genel ithalat içindeki payından yaklaşık iki kat daha fazla gerçekleşmiştir. Dış Ticarette Önem Arz Eden Ürünler ($) – İhracat GTİP ÜRÜN 720917 Demir­çelik soğuk, yassı mamul (rulo: 600mm.<gen. 0,5.1mm.) 261000 Krom cevherleri ve konsantreleri 251511 Mermer ve traverten (ham/kabaca yontulmuş) 284019 Diğer disodyum tetraborat 252890 Tabii diğer boratlar vb. Konsantreleri 740400 Bakır hurda ve döküntüler 550130 Sentetik filament demetleri; akrilik/modakrilikten 870323 Kıvılcım ateş., motorlu taşıtlar (1500cm3<silindir=<3000 cm3) 281000 Bor oksitleri; borik asitler 251512 Mermer ve traverten­blok, kalın dilimler şeklinde kesilmiş 720918 Demir­çelik soğuk, yassı mas. (rulo: 600mm.<gen., kal.<3mm.) 320290 Debagatte kullanılan anorganik maddeler müstahzarlar 020714 Horoz ve tavukların parçalanmış et ve sakatatı (dondurulmuş) 721049 Diğer çinkolu demir­çelik, diğer (en=>600mm.) 200819 Diğer sert kabuklu meyva ve karışımlarının konserveleri 840999 Dizel motorlar için aksam; parçalar 260700 Kurşun cevherleri ve konsantreleri 251520 Ekosin ve yontulmaya/inşaata elverişli diğer kireçli taşlar 2003 2004 2005 56 879 681 24 275 475 86 212 201 7 824 489 29 157 451 2 526 995 16 375 125 9 692 796 31 174 627 25 823 615 46 323 205 23 100 051 19 432 430 2 418 070 15 145 267 71 441 045 67 250 142 36 611 250 31 985 472 29 414 666 22 667 230 15 423 567 5 819 343 20 226 639 61 920 14 189 650 6 392 094 10 977 872 6 302 386 8 584 056 7 145 535 2 110 730 7 984 441 3 849 127 6 512 290 7 835 011 5 753 015 5 703 350 6 806 305 8 608 602 965 242 18 347 2 666 285 6 518 959 5 749 758 911 158 1 896 908 241 637 2 806 361 2 546 980 3 046 149 5 716 503 5 475 401 4 920 551
10 721050 Krom, krom oksit kaplı demir­çelik yassı mamulleri 140420 Pamuk linteri 720241 Ferro krom (karbon>%4) 291736 Tereftalik asit ve tuzları 840682 Diğer türbinler (gücü 40mw'ı geçmeyenler) 551511 Devamsız poliester+viskoz ipeği liflerinden 870829 Kara taşıtlarının diğer aksam­parçaları 842531 Elektrik motorlu diğer bucurgatlar­ırgatlar 251319 Sünger taşı (diğer halinde) 540210 Naylon/poliamidlerden elde edilen dayanıklı iplik 847989 Kendine özgü fonksiyonlu diğer makina­ cihazlar 391722 Tüpler, borular, hortumlar (sert) propilen polimerlerinden 740200 Rafine edilmemiş bakır; elektrolitik rafine için bakır anotları 731210 Demir/çelik tellerden örme halat­kablolar 520100 Pamuk (kardesiz, taranmamış) 711319 Diğer kıymetli metal­kaplamalarından mücevherci eşyası 854011 Tv alıcısının katod ışınlı renkli resim tüpleri 430219 Diğer dabaklanmış, aprelenmiş (bütün halinde) kürkler 740321 Bakır alaşımları: bakır; çinko esaslı 420500 Deri ve köseleden diğer eşya 570330 Suni/sentetik tufte halı (yer kaplamaları) 511211 Dokunmuş mens, (m2ağır=<200 gr) yün/ince kıl=>%85 ağırlık 3 471 615 4 537 071 8 249 655 2 730 211 3 200 000 4 825 722 1 259 658 4 078 500 1 633 740 24 889 304 1 190 253 1 817 850 2 146 632 1 404 334 6 366 445 1 489 778 3 257 530 2 956 823 4 257 011 3 505 982 2 886 000 2 594 752 2 526 135 2 220 298 2 131 950 2 103 440 2 060 895 1 123 517 1 229 878 1 925 712 1 798 288 2 153 428 1 913 645 5 108 155 1 591 000 1 157 282 3 615 368 106 723 125 976 1 256 668 686 717 1 530 968 1 476 846 1 339 329 64 326 999 384 306 530 1 042 664 1 328 548 1 327 414 251 327 93 169 245 083 1 027 277 924 707 1 312 412 1 303 080 1 232 851 1 228 777 563 175 1 089 737 Kaynak: DTM Demir­çelik soğuk yassı mamuller, krom cevherleri ve konsantreleri, mermer ve traverten (ham/kabaca yontulmuş), diğer disodyum tetraborat, bakır hurda ve döküntüleri, tabii diğer boratlar vb. konsantreleri, akrilik/modakrilikten sentetik filament demetleri, kıvılcımlı ateşlemeli motorlu taşıtlar, bor oksitleri; borik asitler, mermer ve traverten­blok, debagatte kullanılan anorganik maddeler müstahzarlar, horoz ve tavukların parçalanmış et ve sakatatı ve çinkolu demir­çeliklerdir. Dış Ticarette Önem Arz Eden Ürünler ($) – İthalat GTİP 847130 847160 847330 871120 Ürün Portatif numerik otomatik bil. İşl. Mak.; ağırlık<10 kg. Giriş/çıkış birimleri Başka yerde belirtilmeyen ot Bil işl Mak Aksam,parça& aks. Motosikletler­içten yan. 2003 2004 62 119 340 130 525 841 2005 340 520 109
110 498 650 201 636 166 49 811 774 98 152 348 272 040 043
168 422 797
2 116 029 45 141 450 152 809 294
11 852520 270112 841510 854221 420212 580122 847180 640299 853120 847170 420222 720270 850440 852540 852990 854011 850431 640419 854389 640399 293499 852190 420292 841430 900912 851829 520812 950390 853931 850910 845229 Pist.(50cm3<silindir hacmı<250cm3) Alıcı içeren verici cihazlar Bitümenli taşkömürü Pencere/duvar tipi klimalar Monolitik dijital entegre devreleri Dış yüzleri plastik/dokumalıklardan valiz, çanta, sandık vb Dokunmuş mens. (pamuklu, atkı ipl. (fitilli) kadife ve pelüş) Otomatik bilgi işlem makinalarının diğer birimleri Dış tabanı­yüzü kauçuk, diğer ayakkabı Gösterge tabloları­sıvı kristal, diyot tertibatlı Bellek birimleri Dış yüzleri plastikten, dokumalık mensucattan çantaları Ferro­molibden Statik konvertörler Sabit görüntü kameraları ve diğer görüntü kaydedici kameralar Hava taşıt Radar, telsiz­uz. kum. cihazı aksam, parçalar Tv alıcısının katod ışınlı renkli resim tüpleri Diğer transformatörler:gücü<1 kva Tabanı kauçuk/plastik, yüzü dokuma maddesi diğer ayakkabı Diğer elektrikli makina­cihazlar Yüzü deri diğer ayakkabı Diğer nükleik asitler vb Tuzları; diğer heteroksiklik bileşikler Diğer bantlı video kayıt ve gösterme cihazları Yüzleri plastik, mensucattan diğer muhafaza eşyaları Soğutma cihazlarında kullanılan kompresörler Bir aracı yoluyla kopya çıkaran elektrostatik fotokopi cihazı Diğer hoparlörler Pamuk men (bez ayağı:ağarmamış, m2>100gr, pamuk=>%85) Diğer oyuncaklar Sıcak katotlu floresanlar Elektrik süpürgeleri Diğer dikiş makinaları 74 037 384 143 121 851 65 698 687 143 670 469 43 139 660 72 293 860 9 157 906 23 686 352 15 596 859 36 209 602 149 110 436
142 282 394
122 115 240
69 416 914
68 734 309
69 051 023 65 241 241 68 089 703
25 141 643 49 279 365 67 998 801
8 608 036 1 037 998 17 043 733 4 389 987 67 642 960
64 633 330
31 844 567 7 328 818 44 030 848 24 719 300 59 173 387
58 488 878
4 820 600 14 573 196 14 251 528 15 482 367 29 758 503 40 982 241 52 707 964
51 560 407
46 649 077
13 158 117 31 173 599 46 391 202
37 328 316 37 189 051 45 320 644
12 315 527 5 047 715 25 709 604 16 881 638 44 092 470
42 086 048
12 095 613 12 148 260 9 203 757 27 402 549 21 019 331 17 949 336 41 204 013
38 516 812
38 407 202
37 041 776 30 415 744 37 722 714
7 922 921 22 995 268 37 371 523
8 650 555 13 570 649 37 340 347
11 906 223 29 431 818 36 625 229
14 477 625 33 837 936 25 139 213 41 914 183 35 150 321
34 581 052
15 096 361 10 468 486 6 880 469 42 525 600 21 908 289 25 098 619 13 282 745 28 476 185 33 583 260
32 842 140
32 674 922
32 380 645
12 511230 852290 910211 550320 853180 Suni­sentetik devamsız liflerle karışık yünlü vb dokumalar Pikaplar, dikte makinaları, ses kayıt, üretim cihazlarının aksamı Sadece mekanik göstergesi olan elektrikle çalışan kol saatleri Sentetik devamsız lifler; poliesterlerden Diğer elektrikli görüntülü işaret cihazları 12 416 113 24 492 438 31 390 005
18 219 245 44 858 986 30 346 780
10 537 724 20 514 214 30 112 134
19 073 417 330 204 12 080 857 833 645 29 798 384
28 493 185
Kaynak: DTM Portatif nümerik otomatik bilgi işlem makinaları, otomatik bilgi işlem makinalarının giriş/çıkış birimleri, otomatik bilgi işlem makinasının aksam,parça & aksesuarı, motosikletler­içten yanmalı pistonlu, alıcı içeren verici cihazlar, pencere/duvar tipi klimalar, bitümenli taşkömürü, ayakkabılar, dokunmuş mensucat, monolitik dijital entegre devreleri, gösterge tabloları, çantalar, bellek birimleri, ferro­molibden, statik konvertörler, sabit görüntü kameraları ve TV alıcısının katod ışınlı renkli resim tüpleridir. Anlaşma ve Protokoller Türkiye ile Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ticari ilişkiler, 16 Temmuz 1974 tarihinde Pekin’de imzalanan Ticaret Anlaşması çerçevesinde yürütülmektedir. Söz konusu Anlaşmanın 6. Maddesi uyarınca, her yıl toplanması öngörülen Türkiye­Çin Halk Cumhuriyeti Karma Ticaret Komitesi, 1978 ve 1981 yıllarında olmak üzere iki kez toplanmıştır. Adı geçen Komite, 19 Aralık 1981 tarihinde Pekin’de imzalanan Ekonomik, Sınai ve Teknik İşbirliği Anlaşması çerçevesinde kurulan Karma Ekonomik Komite ile birleştirilmiş ve Türkiye­Çin Halk Cumhuriyeti Karma Ekonomik ve Ticari Komitesi adını almıştır. Bu çerçevede 14. Dönem KEK Toplantısı 5 Nisan 2002 tarihinde Ankara’da imzalanmıştır. Ayrıca 4 Nisan 2002 tarihinde Merkezimiz ile CHC Dış Ticaret Geliştirme Kuruluşu­CCPIT arasında bir işbirliği protokolü imzalanmıştır. İki ülke arasında aşağıdaki Anlaşmalar sonuçlandırılmış bulunmaktadır: Anlaşmanın Adı Ticaret Anlaşması Ekonomik, Sınai ve Teknik İşbirliği Anlaşması Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması DTM ile MOFTEC Arasında Ticari İstişare Mekanizması Kurulması Hakkında Mutabakat Zaptı Türkiye­Çin Halk Cumhuriyeti 14. Dönem KEK Toplantısı Mutabakat Zaptı İmza Tarihi 16.07.1974 19.12.1981 İmza Yeri Pekin Pekin RG Tarih ve No’su 13.11.1990 Pekin 01.05.1994­21921 23.05.1995 Pekin 30.12.1995­22863 08.01.1975­15112 16.02.1982­17607 12.03.1999 Ankara 12.09.2001­24521 05.04.2002 19.06.2002­24790 Pekin Kaynak: DTM, Anlaşmalar Genel Müdürlüğü, Asya Pasifik Dairesi
13 İki Ülke Arasında Ticarette Önem Arz Eden Konular a. ÇHC’ye uygulanan önlemler Yerli sanayiimizin dış rekabetin olumsuz etkilerinden korunması için gerekli çalışmalar uluslararası kurallar çerçevesinde yürütülmektedir. Bu bağlamda, öncelikle DTÖ Kuruluş Anlaşması ekindeki ilgili Anlaşmalar çerçevesinde hazırlanarak uygulamaya konulmuş olan İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında Mevzuat, İthalatta Korunma Önlemleri Mevzuatı ile Tekstil Ürünleri İthalatında Gözetim ve Korunma Önlemleri Mevzuatı en etkin şekilde uygulanarak, yerli üreticilerimizin başvuruları üzerine uygulamaya konulan ticaret politikası önlemleriyle dış rekabetten en çok etkilenen sektörlerimizin korunması adına çalışmalar sürdürülmektedir. Yerli üreticilerimizin özellikle ÇHC’den yapılan ithalatın fiyatlarının çeşitli sebeplerle dünya fiyatlarına oranla daha düşük olması dolayısıyla yaşadığı sıkıntılar, Müsteşarlığımız tarafından yakından takip edilmekte ve uygulamaya konulan dampinge karşı önlemler, korunma önlemleri, kota ve gözetim uygulamaları ile bazı malların ithalatının izlenmesine ilişkin tebliğ kapsamında alınan önlemlerle aşılmaya çalışılmaktadır. 1. Korunma Önlemi Uygulamaları Son yıllarda Uzakdoğu özellikle ÇHC menşeli malların ithalatında önemli miktarda artış görülmektedir. Buna paralel olarak da korunma önlemi soruşturması açılması yönünde yerli üreticilerden alınan başvuruların sayısı dikkate değer bir şekilde artmıştır. İthalatta Korunma Önlemleri mevzuatı çerçevesinde, tüm ülkelere yönelik olarak, 2 ürün/ürün grubunda (aktif hale getirilmiş toprak ve killer ile voltmetre ve ampermetre) miktar kısıtlaması uygulanmaktadır. Diğer taraftan, ÇHC menşeli 70.05 GTİP’nda yer alan düz cam ithalatında Çin Halk Cumhuriyeti Menşeli Malların İthalatında Korunma Önlemleri mevzuatı çerçevesinde korunma önlemi soruşturması başlatılmıştır. 2. Gözetim Uygulamaları İthalatta Gözetim Uygulanmasına İlişkin mevzuat çerçevesinde 41 ürün/ürün grubu ithalatında ÇHC de dahil olmak üzere tüm ülkelere gözetim uygulanmaktadır. Genel olarak söz konusu ürünlerin ithalinde gözetim belgesi verilmesi sırasında referans maliyetler esas alınmaktadır. 3. Tekstil ve Konfeksiyon Ürünleri İthalatında Uygulanan Önlemler A. Kota Uygulaması 1 Ocak 2005 tarihi itibariyle tekstil ve konfeksiyon ürünlerinin ithalatında uygulanan miktar kısıtlamalarının kalkmasıyla oluşan yeni rekabet şartlarına yerli üreticilerimizin uyumunu sağlamak üzere 9 Ocak 2005 tarihinden başlamak üzere Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) menşeli 42 kategoride yer alan tekstil ve konfeksiyon ürünlerinin ithalatında miktar kısıtlaması uygulaması yürürlüğe konmuştur. Bu kapsamda uygulanan kotaların 2006 yılında da devamına ilişkin olarak yerli üreticilerden alınan başvuru üzerine inceleme başlatılmıştır.
14 B. Kayda Alma Uygulaması 31/12/2004 tarihli ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tekstil ve Konfeksiyon İthalatının Kayda Alınmasına İlişkin 2004/23 sayılı Tebliğ çerçevesinde, 58 kategoride yer alan tekstil ve konfeksiyon ürünlerinin ithalatı, ülke ayrımı gözetilmeksizin, kayda alınmıştır. Uygulama, 1 Ocak 2005 tarihinde kotaların kalkmasıyla oluşan piyasa koşullarının yerli sanayimize muhtemel etkilerinin yakından izlenmesini teminen başlatılmıştır. Uygulama kapsamı ürünlerin gümrük beyannamelerinin tescilinde menşe ayrımı yapılmaksızın, gümrük idarelerince kayıt belgesi aranmaktadır. Kayıt belgesi düzenleme yetkisi İTKİB’in koordinatörlüğünde İhracatçı Birliklerine verilmiş olup, düzenlenmesi aşamasında ürün fiyatları dikkatle incelenmektedir. 4. Dampinge Karşı Önlemler Ülkemiz 1989’dan bu yana dampinge karşı vergileri dünyada en çok uygulayan ülkeler arasında yer almaktadır. Özellikle son yıllarda üreticilerimizin şikayetleri ÇHC menşeli ürünlere yönelik olarak artmıştır. Bu çerçevede, halihazırda bu ülke menşeli ürünlere karşı 26 kesin, 1 geçici önlem yürürlükte bulunmakta ve 6 soruşturma devam etmektedir. Diğer ülkelerin uygulamalarına bakıldığında, ÇHC’nin dünyada da en çok dampinge karşı önleme konu ülke durumunda olduğu görülmektedir. Diğer taraftan, dampinge karşı önleme tabi bazı malların ithali sırasında yürürlükteki önlemlerin menşe yanıltması nedeniyle etkisiz kılınmakta olduğu yönünde oluşan ciddi şüpheler nedeniyle, önlemlerin etkinliğinin takibinin sağlanmasını teminen yapılacak incelemelere esas teşkil etmek üzere hazırlanan mevzuat yürürlüğe konulmuştur. Ancak, dampinge karşı vergi uygulanan bazı mallarda yerli üreticilerin şikayetlerinin devam ettiği tespit edilmiş ve bu malların ithalatının izlenmesi ihtiyacı doğmuştur. Dolayısıyla, 2003 yılından bu yana yürürlükte bulunan Bazı Maddelerin İthalatının İzlenmesine İlişkin Tebliğ kapsamında yer alan 23 ürünün ithalatı izlemeye alınmış, böylelikle düşük fiyatlarla yerli sanayiciye zarar vermelerinin önüne geçilmesi sağlanmıştır. Ayrıca, yerli üreticilerimizin zararının giderilmesine yönelik olarak uygulamaya konulmuş olan mevcut ticaret politikası önlemlerine ek olarak, ülkemiz mevzuatında yapılan değişikliklerle ÇHC’in DTÖ’ye Katılım Protokolünde yer alan bazı özel hükümlerden ülkemizin de faydalanması sağlanmıştır. Bu bağlamda, ülkemiz 2016 yılına kadar ÇHC’e karşı yürüteceği damping soruşturmalarında piyasa ekonomisi uygulamayan ülkeler için geçerli olan şartları uygulamaya, 2013 yılına kadar gerekli görülen hallerde münferiten ÇHC menşeli ürünlere yönelik olarak korunma önlemleri almaya (kota, gözetim, tarife artışı) devam edebilecektir. b. Fuar ve sergiler ÇHC, İzmir Enternasyonal Fuarına (İEF) sonuncusu 2004 yılında olmak üzere toplam 23 defa katılmıştır. ÇHC, İEF’ye 2001 yılında onur konuğu ülke statüsünde iştirak etmiştir. 2002 yılında, ülkemizin ÇHC’de milli düzeyde katıldığı fuarlar, 9­12 Nisan 2002 tarihleri arasında Şanghay’da gerçekleştirilen Stone­Tech Fuarı, İGEME’nin enfo­stand ile katılım sağladığı 3­6 Nisan 2002 tarihlerinde Pekin’de gerçekleştirilen “China Build” Fuarı ile 18­ 20 Eylül 2002 tarihlerinde Şanghay’da gerçekleştirilen All China Leather Fuarı’dır.
15 12­15 Mart 2003 tarihlerinde düzenlenen Stone­Tech 2003 Mermer Fuarı’na milli düzeyde katılım sağlanmıştır. Söz konusu Fuara, Ege İhracatçı Birliği’nin eşgüdümünde 21 mermer firması katılmıştır. Ayrıca, 03­06 Nisan 2003 tarihlerinde ise, Pekin’de düzenlenen Beijing Uluslararası Fuarı’na milli düzeyde katılım sağlanmıştır. 21­24 Nisan 2004 tarihlerinde Pekin’de düzenlenen Stone­Tech 2004 Fuarı, 01­03 Eylül 2004 tarihlerinde Şanghay’da düzenlenen All China Leather Fuarı ile 26­29 Ekim 2004 tarihlerinde Şanghay’da düzenlenen Intertextile Shanghai Autumn Fuarı’na milli düzeyde katılım sağlanmıştır. 14­17 Mart 2005 tarihinde Pekin’de düzenlenen Stone­Tech Fuarı, 18­20 Mayıs 2005 tarihinde Şanghay’da düzenlenen Sial China 2005 Gıda Fuarı, 31 Mayıs­3 Haziran 2005 tarihlerinde Guangzhou’da düzenlenen Shoes and Leather Fuarı, 07­09 Eylül 2005 tarihlerinde Şanghay’da düzenlenen All China Leather Fuarı ile 26­29 Ekim 2005 tarihinde Şanghay’da düzenlenen Intertextile Shanghai Autumn Fuarı’na milli düzeyde katılım sağlanmıştır. c. Ulaştırma ve haberleşme Türkiye ve Çin arasındaki Hava Ulaştırması Anlaşması gereğince bu ülkeye direkt seferler yapılmaktadır. d. Ortak Yatırımlar Pekin Büyükelçiliğimiz tarafından yapılan araştırmalar sonucunda, firmalarımız tarafından bu ülkede başta elektrikli ev aletleri, çamaşır makinesi, buzdolabı, bulaşık makinesi vb. beyaz eşya ile televizyon olmak üzere dayanıklı tüketim malları, inşaat ve iç dekorasyon malzemeleri, otomotiv ve otomotiv yan sanayii, traktör, gıda işleme ve konserve sanayii, büyük alışveriş merkezleri, deri işlemeciliği, hazır giyim, telefon ve telefon santralleri kurulması ile müteahhitlik alanlarında ortak yatırım imkanlarının bulunduğu tespit edilmiştir. Öte yandan, ÇHC’de Uygur Türklerinin yoğun olarak yaşadığı Sincan­Uygur Özerk Bölgesinde de, Çin Hükümeti ile işbirliği halinde, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler, halıcılık, tekstil, dericilik, hayvancılık, şarap ve meyve suyu üretimi, gıda ve tüketim malları üretimi ve büyük alışveriş merkezleri açılması konularında ortak yatırımlar yapılması imkanları mevcuttur. Halihazırda, ülkemizden bazı işadamlarının bu bölgede deri giyim, deri işleme, ihracat ve ithalat, fırıncılık, pastacılık ve lokantacılık gibi çeşitli alanlarda yatırım yaptıkları bilinmektedir. Diğer taraftan, 17.02.2004 tarihi itibariyle, ülkemizde 124 adet Çinli firma ortak yatırım şeklinde faaliyet göstermektedir. Söz konusu firmalardan 112 adedi hizmet sektöründe, 11 adedi imalat sektöründe ve 1 adedi de tarım sektöründe faaliyet göstermektedir. Söz konusu firmaların toplam sermayesi 10,3 trilyon TL olup, toplam sermaye içerisindeki yabancı sermaye payı ise 7,5 trilyon TL’dir. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Bankacılık ve Finans Sektörü 1993 yılından bu yana bankacılık sistemi üzerindeki reform çalışmaları hız kazanmıştır. Reform çabalarının odak noktasını, Çin Merkez Bankası’nın sosyalist sistemin monopol bankası olma statüsünden kurtarılması oluşturmaktadır. Bu bankanın işlemlerinin daha açık hale getirilmesi çalışmaları, diğer kamu bankalarının yeniden yapılanmasını da beraberinde getirecektir. Bugün için ülkede hem uzman bankalar, hem de geniş kapsamlı
16 işlemler yürüten genel nitelikli bankalar faaliyet göstermektedir. Özel projelerin finansmanı söz konusu uzmanlık bankalarınca sağlanmaktadır. Kamu bankaları zarar içindeki kuruluşların finansmanı yüzünden zor durumda olduğundan, bunların reform kapsamına alınması yerine yabancı sermaye ile birlikte yeni finans kurumlarının oluşturulması daha uygun gözükmektedir. Günümüzde ticari kredi, devlet kredisi ve tüketici kredisi gibi çeşitli modern bankacılık araçları kullanılmaya başlanmış ve böylece ticari faturalar, kredi kartları, tahviller gibi kavramlar bankacılık sektöründeki yerlerini almaya başlamıştır. Bankacılık sektörünün gelişimi Çin ekonomisinin dışa açılma çabalarının bel kemiği durumuna gelmiştir. Yabancı Sermaye ve Yatırımlar Çin yönetimi yerli sanayi oluşumu için gerekli sermayeyi yurtdışından temin etmek için büyük bir çaba içindedir. Yabancı sermaye, alt yapı, petrol, kömür madenciliği, ulaştırma, ilaç, çiftçilik, konut ve turizm alanlarında yoğunlaşmıştır. Bununla birlikte sivil havacılık, taşımacılık, gemi ulaştırma, finansman, sigorta ve muhasebe gibi hizmetler sektörü alanlarında da yoğunlaşma görülmektedir. Devlet, özellikle orta ve büyük ölçekli kamu kuruluşlarının teknolojik olarak yenilenmesi ile ilgili, ihracata yönelik, yeni ve yüksek teknolojili projeleri de desteklemektedir. Hali hazırda Çin’de mevcut teknoloji ile yapılan ya da yerel imkanlar ile piyasa talebinin karşılanabileceği yatırımlar ile devlet tarafından planlanan alanlara yönelik yatırım talepleri sınırlandırılmaktadır. Çin’in yasal yapısı gereğince yabancı yatırımcıların proje tekliflerini ve yaptıkları fizibilite çalışmasını planlama merciine onay için sunmaları gerekmektedir. Tümüyle yabancı sermayeli kuruluşların sadece proje teklifi sunmaları yeterli olmaktadır. Dış Ticarette Tarife ve Tarife Dışı Engeller Çin ticaret politikası gereği tarife ve tarife dışı engelleri uygulamaktadır. Tarife dışı engeller, merkezi ve bölgesel düzeyde Ekonomik ve Ticari Komisyon, Devlet Planlama Komisyonu ve Dış Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Bakanlığı (MOFTEC) tarafından yürütülmektedir. Çin vergilerini kademeli olarak düşürmesine rağmen tarifeler genel görünüş itibarıyla yüksek bulunmaktadır. Burada temel amaç ithalatın kısıtlanması yolunda yerel endüstrilerin korunmasıdır. İthalat tarifeleri bu durumları ile ticari imkanları engelleyen başlıca unsur olmaktadır. Çin’de 5 özel ekonomik bölge bulunmaktadır (SEZ) Shenzhen, Zhuhai, Shantou, Xiamen ve Haiana adası. SEZ’lerdeki firmalar bu bölgelerde kullanılmak üzere ithal edilen mallara ilişkin tarife indirimleri ve vergi avantajlarından yararlanmaktadır. Bu bölgelerde ithal edilen ürünler sadece bölge içinde kullanılıp iç piyasada satışa sunulamazlar. Buna ek olarak 14 “Açık Kıyı Şehri” ve bölgesi, yabancı yatırım projelerine izinli ve yatırım teşvikleri vermekte, gerekli ekipman ve teknoloji ithalatına gümrüksüz giriş imkanı sağlamaktadır. Ayrıca 14 kıyı şehrinden iç bölgelerdeki 16 ırmak kıyısı yerleşim yerine, 200 kadar Ekonomik ve Teknolojik Gelişme Bölgesi bulunmaktadır. Bu bölgeler yabancı yatırımcılar
17 için çeşitli kolaylıklar sağlamaktadır. Bilim Parkları ve Yüksek Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde ise özellikle yüksek teknoloji gerektiren aktiviteler için bazı imtiyazlar sunulmaktadır. Bu avantajlar arasında vergi imtiyazları, özel finansman, inşaat yardımı, hammaddeler için ithalat izni zorunluluğundan muafiyet sayılmaktadır. Son olarak 3 Serbest Ticaret Alanı, 2 İhracat İşleme Bölgesi (EPZ) bulunmaktadır. Bu tür yerlerde ithalat her türlü vergiden muaftır, iç piyasaya satış yasaktır. Anılan 2 ihracat işleme bölgesi serbest ticaret bölgelerine benzemektedir. Çin’in DTÖ’ye girişi bütün bu uygulamalarının standart bir temele oturtulması ile yakından ilgili bulunmaktadır. İthalat sırasında gümrüklerin şeffaflıktan yoksun olması temel problemlerden birisidir. Aynı ürün gümrük giriş kapısı itibariyle farklı gümrük vergi oranlarına tabi olmakla kalmayıp, gümrük vergisinin pazarlık (görüşme) suretiyle belirlenmesi söz konusu olabilmektedir. Zira yerel otorite gümrük vergisini belirlemede esnekliğe sahip bulunmaktadır.. Dış ticaret yapan bütün kuruluşlar MOFTEC’in himayesi altındadır. Sadece MOFTEC tarafından izin verilen kuruluşlar dış ticaret yapabilir. İki resmi model mümkün olmaktadır: Dış ticaret yapma iznine sahip Dış Ticaret Şirketleri (FTC) ve Üretim Şirketleri. Üretim Şirketleri kendi üretimlerini ihraç ve gerekli girdileri ithal edebilirler. Bu izin MOFTEC tarafından verilmektedir. İki tip şirket de tarifeler, kotalar, izinler ve döviz kuru itibariyle FTC’ler gibi muamele görmektedir. Yabancı sermayeli (FIE) kuruluşlar da yerli satışlar ve ihracat açısından sadece kendi üretimleri ile sınırlandırılmıştır. Bu kuruluşların tamamlayıcı ürünler ithal etmelerinde önemli sorunlar çıkmaktadır. İthal edilen ürünlerin kontrolü devlet makamları tarafından yapılmaktadır. Herhangi bir bağımsız şirketin Çin limanlarında çalışmasına izin verilmemektedir. Anlaşmazlık halinde ihracatçının olayı tarafsız bir merciye havale etmesi mümkün olamamaktadır. Dış ticaret yapma hakları devlet mülkiyeti Dış Ticaret şirketlerine aittir. (Yada yabancı sermayeli olup üretimlerini ihraç etmek zorunda olanlara) Çin’de bireylerin dış ticaret yapması yasaklanmıştır. Bu durum GATT Anlaşmasının 11. Maddesinin ihlali anlamına gelmektedir. Zira WTO sistemin temel amacı bireylere ticaret yapabilme şansını verebilmektedir. Ekim 1998’de Ocak 1999’dan itibaren ihracatın özel sektöre açıldığı duyurulmuştur. Bu tarihten sonra dış ticaret izni olan özel firma sayısında önemli bir artış kaydedilmiştir. İthalat İzni (Lisansı) MOFTEC ülke çapındaki ithalat lisansı isteklerini yerine getirmektedir. Çin’in ithalat lisans sistemi etkin bir ithalat engelini oluşturmaktadır. İthalat Kotaları Konu ile ilgili yasal yapı açık değildir. İthalat kotaları piyasayı kapatmak amacı ile kullanılmaktadır. Kota miktarları yayınlanmamaktadır. Çin ithalat kotalarını 2005 yılında kaldıracağını duyurmuştur.
18 Standartlar ve Diğer Teknik Uygulamalar Çin standartları ve teknik gereklilikleri bir ticari engel olarak kullanmaya devam etmektedirler. Mamul maddeler için Çin, ithalat öncesinde bir kalite belgesi talep etmektedir. Bu tür belgeleri elde etmek zaman kaybedici ve pahalı olabilmektedir. Burada amaç iç piyasayı korumak aynı zamanda Çin piyasasını ülke kalkınması için gereksiz ürünlerden kurtarmaktır. Çin sıklıkla ürünlerin ihracatçı tarafından özelliklerinin ne olduğu net olarak bilinmeyen Çin standart ve özelliklerine uyumlu olup olmadığının incelenmesi ya da sertifikasyonunu talep etmektedir. Bu tür talepler genellikle Çin piyasasında satılmakta olan yerli ürünlerin kalitelerinin çok üstünde olabilmektedir. Çoğu kez subjektif kriterlerle çözüme ulaşılmakta; bu durum malların ülkeye girişinde gecikmelere yol açmaktadır. Devlet İhaleleri Çin ekonomik sisteminde devletin belirleyici rolünün sürdürülmesi hedeflenmektedir. Önemli altyapı ve benzeri projeleri yıllar öncesinden planlanmaktadır. Normalde oldukça pahalıya mal olan bu projeler ile birlikte DTÖ’nün Devlet Satın Alımları Anlaşmalarına (GPA) dahil olmasının Çin için bir avantaj olduğu söylenebilir. Çin’in GPA’ya dahil olması bu alandaki uygulamaların daha sağlam ve tarafsız bir hale gelmesi açısından da avantajlı görülmektedir. İhracat Kısıtlamaları Çin pek çok ürüne ihracat kısıtlamaları ve ihracat vergisi uygulamaktadır. Bu uygulama yerel endüstrilere ipek, pamuk, kösele ve deri, işlenmemiş demir dışı metaller gibi hammadde tedarik etme aracı olarak kullanılmaktadır. Sübvansiyonlar Ülke içindeki subvansiyonları sıralamak oldukça zordur. Ancak ihracatta indirekt teşvikler uygulanmaktadır; düşük fiyatlı enerji ve hammadde bunlara örnek olarak gösterilebilir. Devlet şirketleri pek çok banka kredisini tercihli oranlarla kullanmaktadır. Bu borçların büyük bölümü geri ödenmemektedir. Diğer teşvikler; vergi teşvikleri, özel ekonomik bölgelerdeki firmalar için ek imtiyazlar ayrıca Çin’in bazı alanlarda nakit teşvikler uygulamaya devam ettiği de görülmektedir. Ayrıca ihracatta vergi iadesi de uygulanmaktadır. Fikri Mülkiyet Hakları Bu konuda geniş kapsamlı bir çalışma 1995 yılında başlatılmıştır. Bu tarihten önce 1991 yılında telif haklarını yürürlüğe sokan bir kanun ile 1993 yılında patent kanunu işlerlik kazanmıştır. Böylece fikri mülkiyet hakları korsanlığı yapılan alanlarda ortak yatırımlara gidilmesi konusunda bir esneklik yaratılmıştır. Ancak bu durum uluslararası alanda önemli bir şikayet konusu olmaya devam etmektedir. Özel olarak telif hakları konusunda karşılaşılan sorunlar önce Ulusal Telif Hakları İdaresi nezdinde çözümlenmeye çalışılmaktadır. Sonuç alınamadığı takdirde Çin mahkemelerine başvurulabilir. Halen Pekin, Şanghay ve Guangzou kentlerinde özel fikri mülkiyet hakları mahkemeleri kurulmuş durumdadır. Patent konusundaki kanun 1984 tarihli olup, son olarak kimyasal yenilikler, eczacılık ürünleri ve tarımsal kimyasallar bu kanun kapsamına alınmıştır. Son değişiklikler belli bir patent ile üretilmiş malların yetkisiz satışı ve ithali konularını da kapsamaktadır.
19 Ticari Marka olarak kaydolmak isteyen firmalar, Çin’de kendilerini tescil ettirebilmektedir. Herhangi bir isimle ilk başvuran o isimle kayıt olmaktadır. Ancak çok tanınmış isimlerin kullanılması yasaktır. Hizmet Engelleri Hizmet sunan yabancı firmalar geçici lisansla çalışmakta ve sınırlı coğrafi alanlarda hizmet görmektedir. Kanun ve kurallardaki belirsizlikler hizmet sektöründeki engeller arasında yer almaktadır. Bu alanda yabancı firmaların Çin’li firmalar ile ortaklık kurması ve satış sonrası hizmet vermesine izin verilmemektedir. Rekabeti Bozucu Uygulamalar 1993 yılında yürürlüğe giren ve haksız rekabeti önleyen bir kanuna rağmen halen sorun teşkil edebilmektedir. Bu durum ithal ürünlerin piyasa girişi ile yabancı yatırımların üretim maliyetini yükseltici etkide bulunabilmektedir. Genel olarak Çin’in dış ticaret işlemlerinde açıklık ilkesinin yaygınlaştırılması ve ticari kuralların uygulanmasının ülke çapında standart hale getirilmesinin zor olacağı düşünülmektedir. Buna rağmen özellikle sanayi ürünlerinin ithalat prosedürlerinin basitleştirilmesi konusunda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Bu bağlamda, dış ticareti ilgilendiren kanun ve düzenlemelerin duyurulması amacıyla bir gazete yayınlanmaya başlanılmış ve ancak bu gazetede yayınlanan kanun ve düzenlemelerin uygulamada etkili olacağı Çin Devlet Konseyi tarafından karara bağlanmıştır. Pazara Giriş ve Dağıtım Kanalları Çin pazarına ihracat yapmak isteyen firmaların önünde iki temel seçenek bulunmaktadır. Çinli ticaret firmaları veya aracılar ile temas kurmak ve bir temsilcilik bürosu yoluyla kendi satışlarını düzenlemek. Çin’de bir aracı bulmak çok kolay olmayan bir işlemdir. Zira ithalat/ihracat yetkisi ile yeterli pazar tecrübesinin birlikte bulunduğu aracılar bulmak zordur. Yabancı firmaların doğrudan Çin pazarında ticarete katılmaları yasaktır. Bu firmaların yalnızca Çin’de yaptıkları üretimin belli bir kısmını pazarlama hakları vardır. Çin dahilinde dış ticaret faaliyetinde bulunan Çinli firmalar özel izne sahip olmak zorundadır. Son zamanlarda ortaya çıkan çok sayıda yerel satış aracıları, büyük ticaret firmaları yanında faaliyet göstermekte ve iç dağıtım ve pazarlama işlemlerini takip etmektedir. Ancak bunların ithalat/ihracat yapma yetkisi bulunmayabilmektedir. Çin pazarına girmenin bir başka yolu, bu pazara teknoloji transferi yapmak veya buna dair söz vermektir. Böylesi bir teknoloji transferinin gelecekte Çinli rakipler doğuracağı düşünüldüğünden, çoğu firma gelecekte teknolojisini yenileme sözü vererek lisans elde etmeyi seçmektedir. Büyüklüğü ile göz kamaştıran bir piyasa olan Çin pazarında yer edinmek ve dağıtım kanalları oluşturmak isteyen yabancı firmaların sıklıkla kullandığı bir yol olarak franchising gittikçe önem kazanmaktadır. Çin İç Ticaret Bakanlığı’nın bu uygulamadan memnun olduğu ve franchising uygulamalarının gelecekte daha da geliştirileceği dile getirilmektedir. Henüz bağımsız bir franchising yasası çıkarılmamıştır. Ancak yabancı firmalar çeşitli franchising metodlarını kullanarak çok yönlü dağıtım kanalları oluşturmaktadır.
20 Çin perakende pazarında giderek artan sayıda yabancı firma ortak yatırımlar yoluyla yer almaktadır. Çin, halen deneme bazında 15 kadar ortak girişime perakende mağazası açma ve ithalat/ihracat yapma yetkisi tanımıştır. Bu uygulamanın genişletilmesi beklenmektedir. Bir temsilcilik bürosu açmak, yapılan işin kontrolünün Çinli ortakların eline geçmesini önleyen ve böylece yabancılara avantaj sağlayan bir uygulamadır. Bu şekilde pazara girilmesi sayesinde yabancı firma, satış ekibi üzerinde daha fazla kontrol sahibi olmakta ve teknik uzman ekibini en verimli şekilde kullanabilmektedir. Ayrıca farklı bölgelerde farklı pazar ve ticaret gelenekleri oluşmuş olduğundan birden fazla temsilci/firma ile çalışmanın uygun olabileceği düşünülmektedir. Çin pazarında başarı elde etmek için Çinli partnerin önemi oldukça büyüktür. İyi bir partner, komünist yönetimin alışkanlıklarından kurtulamamış, bürokratik zihniyetli devlet yetkilileriyle kurulacak ilişkiler sayesinde engellerin daha kolay aşılmasını sağlayabilecektir. Ayrıca partnerin amacının iç pazarda yer elde etmek olmasına ve kolay yoldan Çin’den ihracat yoluyla döviz kazanmak olmamasına dikkat edilmelidir. Reklam ve Promosyon Gerek geniş kitleyi hedef alan, gerekse spesifik bir sanayi alanındaki müşteriyi kapsayan reklamların Çin pazarındaki potansiyel müşteriler üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Muhtemel reklam araçları arasında yayınlar, radyo, televizyon, billboard, sponsorluk gibi araçlar kullanılabilmektedir. Ülkede Çin ya da yabancı kaynaklı pek çok reklam kuruluşu mevcuttur. Reklam politikaları devlet tarafından belirlenmektedir. “En yüksek düzey, en iyi” gibi ifadelerin reklamlarda kullanılması kesinlikle yasaktır. Ayrıca ticaret sergileri ve fuarlar Çin’de yaygın olarak kullanılmaktadır. Ambalaj ve Paketleme Halihazırda yürürlükte olan yasalara göre ürünler belli standartları karşılamak zorundadırlar. Standartlara göre kalite belgesi verilen bir ürün üzerine güvenlik etiketi yapıştırılmaktadır. Kullanılan standartların kodları, seri numaraları ve isimleri ürün üzerine basılmış veya teknik kullanım kılavuzu ile ambalaj üzerine yazılmış olmalıdır. Çin pazarında satılan tüm ürünler üzerinde Çince olarak şu bilgiler yer almalıdır: Ürün ismi, üretici ismi, üretici adresi, temel katkı maddeleri ile bunların miktar ve özellikleri, satış ve kullanım için ayrı ayrı üretim ve son kullanma tarihleri, ürünün yanlış kullanımını önlemeye yönelik ve buna bağlı tehlikeleri kapsayan açıklayıcı uyarılar, uygun taşıma ve depolama ile ilgili talimatlar. Ayrıca ithal edilen gıda ürünleri üzerinde ürünün güvenli olduğunu gösterecek lazer stiker bulunması istenmektedir. Tüketici Tercihleri Çin pazarının önemli bir özelliği olarak, malların pazarlanması konusunda kişisel ilişkilerin büyük öneme sahip olduğu bilinmektedir. Gerek tüketiciler, gerekse aracı durumunda olan kişiler açısından tanıdık kişilerle alış veriş yapmak ve onların ürünlerini tercih etmek önemli bir kültür faktörüdür. Tüketici ile firma arasında reklamlar aracılığıyla tanışıklık kurulması bu bakımdan da önem kazanmaktadır.
21 Tüketim malları açısından temel belirleyicilerden birisi halen ürünün fiyatıdır. Çin’de, gittikçe büyüyen ve yüksek fiyatlı statü ürünlerini almaya gücü yetebilen bir orta sınıf bulunmaktadır. Ancak çoğu Çinli tüketici, fiyatlar konusunda hala çok hassastır ve ucuz ürünü seçmektedir. Bazı durumlarda satış sonrası hizmet ve oldukça yüksek ürün kalitesi gibi etkenlerin fiyat faktörünün önüne geçtiği görülse de, çoğu ürün için temel belirleyici fiyat olmaktadır. Yabancı ürünleri ilgilendiren ve tüketici tercihlerini etkileyen önemli bir dezavantaj, bu ürünler için yabancıların satış sonrası ve destek hizmetleri verememeleridir. Bu durumda yabancı firmaların Çinli ortak bulması ve bu kişileri satış sonrası ve destek hizmetleri için kullanmaları gerekmektedir. Ne var ki, pek çok yabancı firma, bu yolla sağlanan hizmetler üzerinde yeterli kontrol sağlanamadığını ve tüketicinin güvenini kaybettiklerini belirtmektedir. Sözleşme yapılan servis kurumlarının yeterli hizmeti vermesi Çin’li tüketicilerin tercihlerini doğrudan etkileyebilecektir. Anlaşmazlıkların Çözümü ve Hukuki Düzenlemeler Çin’de iş yapan yabancıların, bir anlaşmazlığın çözümü için başvurabilecekleri üç temel yol bulunmaktadır: Arabuluculuk, ticaret hukukuna tabi davalar ve tahkim. Tahkim (arbitration) Yukarıda sayılan yollar arasında en çok başvurulan yöntemdir. Uluslararası ticaret işlemleri ve taşımacılık konularındaki sorunlar için kullanılan tahkim yöntemi, anlaşmazlığın taraflarından birisi farklı ülkeye mensup olduğu, ya da yabancı menfaatler söz konusu olduğu durumlarda geçerli olmaktadır. Örneğin taraflardan birisi Çinli, diğeri Türk ise ve bu kişilerin iş yaptıkları esas ülkeleri Çin ve Türkiye ise bu yönteme başvurulabilecektir. Uluslararası ekonomik ve ticari ilişkilerden doğan anlaşmazlıkların çözümü ile ilgilenen, başvurulabilecek tahkim kurumlarından birisi, Çin Uluslararası Ekonomik ve Ticari Tahkim Komisyonu’dur. Özellikle denizcilik konularını kapsayan anlaşmazlıklarla ilgilenen kurum ise Çin Denizcilik Tahkim Komisyonu adını alır. Aşağıda bu kurumun ingilizce adı, adresi, telefon ve faksları verilmiştir. China International Economic and Trade (Maritime) Arbitration Commission 6, Beisanhuan E. Road, Beijing, China Postcode:100028 Tel: (8610) 64664433­ 64677395 Faks: (8610) 64677335 Çin pazarında teknoloji lisansı almak, temsilcilik bürosu açmak gibi tüm işlemler Çin yasalarına göre işlediğinden, hukuki yardım almak bir zorunluluk olmaktadır. Gerektiğinde yararlanılabilecek avukatlık, muhasebe ve danışmanlık hizmetleri henüz gelişme aşamasındadır. Halen yabancı avukatların Çin’de faaliyeti mümkün değildir. Ancak uzun yılların Çin tecrübesine sahip kimi batılı hukuk firmaları son derece yararlı olabilmektedir. Muhasebe kuruluşları da özellikle vergi konularında fizibilite çalışmaları ve muhasebe sistemlerinin hazırlanmasında hizmet sunmaktadır.
22 İŞ ADAMLARI İÇİN PRATİK BİLGİLER Çin’e Seyahat Sırasında Yararlı Bilgiler Ülke İçi Ulaşım Çin’e giriş sırasında bulundurulması gereken belgeler arasında geçerli bir pasaport ve vize yanında, sınırda doldurulan “Giriş ve Çıkış Kayıt Formu” önemlidir. Ayrıca ülkede 6 aydan daha fazla kalacak kişilerden HIV negatif belgesi istendiği bilinmelidir. Çin içinde seyahat amacıyla kullanılacak araçlar içinde otobüsler en sık kullanılanlardır. Genelde numaralarla belirlenmiş hatlarda çok sayıda otobüs çalışır ve bunlar sabah 05.00’ten gece 23.00’e kadar duraklardan geçmektedirler. Metro sistemi Pekin, Şanghay ve Tianjin gibi belli şehirlerde tüm olanaklarla donanmış olarak hizmet vermektedir. Tüm tabelalar Çince yanında İngilizce ile de yazılmıştır. Duyurular da İngilizce olarak tekrarlanmaktadır. Minibüsler, özellikle başlıca ticaret ve turizm merkezleri arasında bolca bulunduklarından tavsiye edilmektedir. Taksi, tüm merkezlerde kolaylıkla bulunabilen ve çok pahalı olmayan bir alternatiftir. Türkiye’de olduğu gibi gidilen mesafeye ve gece­ gündüz durumuna göre ücret alan taksilerde dikkat edilmesi gereken şey, inerken fiş talep edilmesidir. Haksız yere yüksek ücret alınması sık rastlanan bir durumdur. Fişte yazılı taksi numarası ile herhangi bir konudaki rahatsızlığın yetkililere iletilmesi mümkün olmaktadır. Pekin için böyle bir durumda kullanılabilecek bir telefon numarası 66012620 olarak verilmiştir. Ayrıca çoğu taksi şoförünün ingilizce bilmediği gerçeğinden yola çıkarak gidilecek yerin adresinin Çin harfleriyle yazılmış olarak elde tutulması gerekebilir. Özellikle şehirlerarası yolculuklarda kullanılabilecek trenler, pek tavsiye edilmezler. Genelde kalabalık olan trenler pek rahat bir yolculuk imkanı vermezler. Suyolu taşımacılığı tercih edilen bir yol değildir ve bu yol kullanılacaksa önceden bir seyahat acentası ile temas kurulması özellikle önerilmektedir. Ülke içi havayolu taşımacılığı halen 42 kadar şirket tarafından yürütülmektedir. Konaklama Otel rezervasyonlarının önceden yapılması gerektiği yoğun talep dönemlerinde özellikle hatırlanmalıdır. Halen sahip oldukları olanaklar ve hizmetleri açısından, Çin’in başlıca otelleri uluslararası standartları yakalamış durumdadır. Oteller, yüksek, orta ve düşük kalite olmak üzere üç gruba ayrıldığında, yüksek kalite olanların Batı’daki otellerden çok farklı olmadıkları söylenebilir. Orta kalite oteller genelde turistlere hizmet verirler ve güvenle kalınabilecek yerler durumundadırlar. Düşük kalite oteller daha ziyade motel niteliğindedirler. Çin’de kalınan yerlerde çalışanlara bahşiş verilmez. Sağlık Çin’in belli başlı hastanelerinde yabancılara ayaküstü tedavi hizmeti sunan bölümler oluşturulmuştur. Herhangi bir sağlık sorunu durumunda bu bölümlere başvurulabilir. Daha ciddi durumlar için ise buralardaki doktorların referansı ile Hong Kong hastanelerine taşınmak gerekebilmektedir. Beslenme Çin mutfağının ünü dünyaca bilinmektedir. Ancak beslenme konusunda dikkat edilmesi gereken noktalar arasında, uluslararası oteller dışında belediyenin sağladığı çeşme
23 suyunun içilmemesi önemlidir. Şişelenmiş su tercih edilmelidir. Küçük lokantalarda ise kızartılmış et dışında pek bir şey yenmemesi tavsiye edilmektedir. Gerekli Telefonlar Hırsızlık, yangın alarmı, ve ilk yardım gibi durumlarda başvurulacak telefonlar 110,119 ve 120 olarak bildirilmiştir. Santralden bilinmeyen numaraları öğrenmek için Çin içerisinde 114 çevirilmektedir. Posta Hizmetleri Belli merkezlerde dijital telefonları bulmak mümkündür. Ülkenin belli kesimlerinde ise halen eski model aygıtlarla telefon görüşmesi yapılmaya devam edilmektedir. Gönderiler için DHL ve EMS gibi uluslararası dağıtım kanallarını seçmek tavsiye edilir. Gönderinin yerine ulaşması normalde 2 ila 7 gün arasında olmaktadır. Para Dolaşımı ve Alışveriş Çin’de kullanılan para birimi olarak 1 yuan, 100 fen etmektedir. Piyasada en yüksek 50 ve 100 yuan banknotlar bulunmaktadır. Özel ekonomik alanlar dışında yabancı paranın ülke içinde dolaşımı yasaktır. Gümrüklerde ülkeye girerken yanınızda olan para ile ülkeyi terkederken sahip olduğunuz para miktarı birbirine yakın olmalıdır. Kullanılmayan Çin parasının ülkeyi terkederken yeniden dövize çevrilmesi ancak 6 ay içinde ve pasaport, uçak bileti ve döviz bozdurma belgesini göstererek mümkün olmaktadır. Dolayısıyla başlangıçta Çin parası alırken elde edilen döviz bozdurma belgesinin iyi muhafaza edilmesi gerekmektedir. Son olarak, yeniden dövize çevirdiğiniz miktar, önceden Çin parasına çevirdiğiniz miktarın yarısını geçemez. Böylece tüm parayı yeniden dövize dönüştürmek mümkün olmaz. Seyahat çekleri ve kredi kartları kullanımı ancak belli merkezlerde mümkündür. Alışveriş için kullanılabilecek mağazalar üç tiptir. Devlet mülkiyetli veya Çin­yabancı ortaklığı olan mağazalar daha ucuz olabilir, ancak pazarlık olanağı yoktur. Üçüncü tip mağazalar özel şahıslara aittir. Buralarda alışveriş pazarlıkladır. Ancak değerli bir mal alınacaksa bu tip mağazalar tavsiye edilmez. İş Görüşmelerini Etkileyebilecek Kültürel Faktörler Çin’deki iş gelenekleri arasında soyadının önce kullanılması önemlidir. İş toplantıları sırasında kart alınıp verilmesi doğal bir uygulamadır. Kartın bir yüzünün Çin harfleriyle yazılmasının uygun olacağı düşünülmektedir. İş toplantıları için, gerek kamu kurumlarında, gerekse büyük şirketlerde özel salonlar kullanılır. Büroların kullanılması adet değildir. Toplantılar resmi bir havada geçer ve oturulan yerler protokole göre belirlenir. En üst düzey Çinli katılımcının, en üst düzey misafiri kendi sağına oturtması yaygın bir uygulamadır. Dakik olmak önemlidir. Toplantı sırasında her iki taraf kısa bir tanışma ve açış konuşması yapar. Önemli olan ise, bundan sonraki kısımda Çinli taraf önce söze başlamışsa, sonuna kadar müdahale etmemek ve kendi görüşlerini en sonda söz alındığında dile getirmektir. İş toplantıları sırasında, Çinlilerin ev sahibi olduğu akşam yemeklerinin erken saatte başladığını bilmek gerekir. İş yemekleri çoğu kez akşam saat 18.00’de başlatılır. Yemek,
24 meyvelerden hemen sonra, aniden saat 20.00 gibi sona erdirilir. Bu şaşırtıcı gelse de yaygın bir durumdur. Çalışma Saatleri ve Resmi Tatiller Mesai saatleri, pazartesiden cumaya, sabah 08.00­12.00 ve ara sonrası 13.00­17.00’a kadar uzanır. Bankalar da saat 17.00’a kadar hizmet vermektedir. Ancak bazı bankalar pazartesi günleri kapalıdır. Alışveriş yerleri akşam 20.30 civarlarında kapanmaktadır. Özel lokantalarda ise sabah 06.00’dan gece geç saatlere kadar yemek yenilebilir. Çin’de Kutlanan Ulusal Festivaller 1 Ocak 1 Ocak Yeniyıl ­1 gün tatil Ay takvimine göre bahar festivali ­ 3 gün tatil 8 Mart 4 Nisan 1 Mayıs 4 Mayıs 5 Mayıs 1 Haziran 1 Temmuz 1 Ağustos 15 Ağustos 1 Ekim Dünya Kadınlar Günü Kingming Festivali İşçi Günü ­1 gün tatil Gençlik Günü Ay takvimiyle Duanvu Festivali Çocuklar Günü Çin Komunist Partisinin Kuruluşu Silahlı Kuvvetler Günü Ay Festivali Ulusal Gün­ 2 gün tatil Yerel Saat Çin, büyük bir ülke olduğundan Pekin saati tüm ülke için baz alınmıştır. İki ülke arasındaki saat dilimi farkı 6 (saat) dır. Çin’de yaz saati uygulaması olmadığında bu fark yaz aylarında 5 saate inmektedir. İklim Çin, kış aylarının oldukça soğuk ve kuru geçtiği bir ülkedir. Yağışlar yaz aylarında toplanmaktadır. Özellikle kış aylarında ülkenin kuzeyi ile güneyi arasındaki ısı farkına dikkat etmek gerekir. Kuzey, daha soğuk iken; güney, tropikal bir etkidedir. Nemlilik oranları da bölgeden bölgeye değişir ve özellikle güneydoğu bölgelerinde nem yüksektir. Etnik Gruplar ve Kullanılan Ticari Dil Çin, etnik çeşitliliğe sahip bir ülke olarak 56 kadar etnik grubu barındırmaktadır. Resmi istatistiklere göre nüfusun %92 kadarı Han etnik grubuna mensuptur. Çok sayıda bölge güçlü yerel yönetimlere sahiptir. Ülkede yaygın ve resmi dil Han dili olduğundan, ticari ilişkilerde Çin’ce olarak bu dil esas alınmaktadır. Azınlıklar kendi dillerini konuşsalar dahi yazılı olarak bu diller yaygın değildir.
25 Vize Uygulaması Yeşil ve gri hizmet pasaportu taşıyanlar dışındaki tüm Türk vatandaşları ülkeye girmek için vize sahibi olmak zorundadır. Vize için başvurulan pasaportun en az 6 ay daha kullanım süresi olmalıdır. Türkiye’den gidilirken turistik amaçlı vize yetkili seyahat şirketinden davetiye almak suretiyle verilmektedir. İş amaçlı gidişlerde Çin’deki bir firmanın davetiyesine sahip olmak gerekmektedir. Ayrıca söz konusu Çin’li firmanın böyle bir davetiye göndermek için yetkili olması ve davetiyeyi yerel hükümetten onaylatması gerekmektedir. Davetiye ile vize başvurusu yapılırken kişinin çalıştığı yere ait faaliyet belgesi, vergi levhası, antetli kağıda şirket dilekçesi, ve imza sirküleri talep edilmektedir. Ankara için vize başvuruları Pazartesi, Salı ve Perşembe günleri saat 09.30­12.00 kabul edilmektedir. Başvuru sırasında 1 adet fotoğraf gerekmekte ayrıca bir form doldurulmaktadır. Vize verilmesi yaklaşık 10 gün sürmektedir o nedenle Büyükelçiliğe mümkün olduğunca erken başvuru yapılması tavsiye edilmektedir. Turistik çıkışlarda uçak gidiş dönüş konfirmasyonu ve banka hesap cüzdanı fotokopisi istenmektedir. (Ankara’daki ÇHC Büyükelçiliği Vize Bürosu telefonu: 0312 436 06 28) SONUÇ VE PAZAR DEĞERLENDİRMESİ Çin pazarının, 1,3 milyar nüfus ve neredeyse 20 yıldır sürdürülen yıllık %10 dolayında büyüme hızı ile yabancılar açısından sunduğu fırsatlar herkesce bilinmektedir. Ne var ki, Çin pazarında elde edilecek bir başarı için uzun süre beklemek gerekebileceği bilinmelidir. Çin pazarında başarının yavaş geldiği, yabancı iş adamlarınca sıklıkla belirtilen bir husustur. Çin pazarında karşılaşılabilecek fırsat ve sorunların genel bir değerlendirmesi aşağıda sunulmaktadır: Pazarın Avantajları ve Yükselen Sektörler Çin’in geçirdiği reform aşamaları, daha ileri gelişme için sağlam bir teknik ve malzemeye dayalı altyapı oluşturma yolundadır. Pazar etkinliği artmaktadır ve kazancın tüm topluma yöneltilmesi konusunda ciddi çalışmalar vardır. Çok geniş iç pazar, olağanüstü bir potansiyel sunmaktadır. Çin’in özellikle komşu ülkelere yönelik izlediği dış politika dolayısıyla bölgede ticari bağlar gelişmekte ve bu da potansiyeli yükseltmektedir. Öncelik taşıyan sektörler arasında makina endüstrisi gelmektedir. Büyük makina ekipmanlarının imal edilmesi önemli bir ihtiyaçtır. Elektronik sanayinde dikkatler, entegre devreler geliştirilmesi, bilgisayar ve iletişim ekipmanları ve bilgi teknolojisi üzerine yöneltilmektedir. İnşaat sektöründe ise öncelik kent ve kırsal alanda konut yapımı ve yeni inşaat malzemelerinin geliştirilmesi üzerinde durulmaktadır. Pazarın Mevcut Sorunları Açısından Değerlendirilmesi Yapısal ekonomik problemler yanında devlet teşekküllerindeki çalışanların sayısının azaltılmak istenmemesi ekonomik gelişmeyi yavaşlatmaktadır. Artan işsizlik ve bölgeler arası gelir dağılımı bozuklukları ciddi boyutlara gelmiştir. Halen sürdürülmeye çalışılan fiyat kontrol politikası, pazar ekonomisinin verimli çalışmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Yapılan yatırımların uzun vadede kar getirecek olması, ülkenin yasal yapısı hakkındaki kaygılar, sözleşmelerin geçerliliğine ilişkin engeller, dövize ulaşmanın zorluğu, uzun süren onay verme işlemleri, dile getirilen diğer sorunlardır.
26 Çin’in komünist geçmişinden kaynaklanan ve dış ticareti engelleyen uygulamalar henüz aşılamamıştır. Halen yöneticiler ekonomide kendi adlarına rol sahibi olmak istemektedir. Belli sektörler kayrılmakta ve bunlar yasa ve gümrük uygulamalarıyla korunmaya çalışılmaktadır. Devlet mülkiyetli kuruluşların ekonomideki ağırlıklı rollerinin sürmesi istenmektedir. Bunlara bağlı olarak, yabancı yatırımcıların en fazla başını ağrıtan konuların başında yazılı olmayan ilave vergi yükleri gelmektedir. Yatırım aşamasında dile getirilmeyen, ancak işletme döneminde talep edilen vergiler vergi talepleri olarak ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca Çin pazarında kalıcı bir yer elde edebilmek için üzerinde durulması gereken bazı hususlar aşağıda özetlenmektedir: ­ Çin’de ülkemizin yeterli ölçüde tanıtımının yapılmadığı görülmektedir. Oysa kıyı bölgelerinde yaşayan, seyahat edebilme hakkını kazanmış ve yüksek gelir düzeyinde olan yaklaşık 190 milyon Çinli bulunmaktadır. Bu sayı Almanya, Fransa, İngiltere nufusunun toplamı kadardır. Bu durum ekonomik ilişkileri uzun vadede etkileyecek fakat kısa vadede Türkiye turizmine olumlu katkıda bulunabilecektır. ­ Çin’in petrol ithalatı yaptığı ülkeler dışındaki bütün ülkelerle olan ticaretinde fazla verdiği görülmektedir. Özetle bu sadece ülkemize özgü bir durum değildir. Ülkemizle aynı konumda olan ülkeler bu konudaki sıkıntılarını resmi düzeyde sürekli dile getirmekte hatta önlemler almaktadır. Çin’le olan ticaretimizdeki mevcut dengesizliğin tahammül edilemez boyutlarda olduğunu açık bir ifade ile Çin tarafına belirtmek gerekmektedir. Bu konuda ciddi zorluklar çıkaran ülkelerden Çin’in yaptığı satın almaları artırdığı görülmektedir. ­ Çin’de Çin firmaları ile müteahitlik alanında rekabet etmek zordur Fakat üçüncü ülkelerde çalışmak üzere işbirliği yapmak mümkün görülmektedir. ­ Çin Türk özel sektörü açısından, ucuz kar marjı yüksek, bir ithalat kaynağı olarak görülmektedir. Oysa Çin çok önemli ve büyük bir pazardır. Ülkemizin daha iyi tanıtılması ile birlikte bu pazarda Türk ihraç ürünleri için de bir imkan ortaya çıkabilir. ­ Örneğin İnşaat malzemesi­ karo seramik, mermer, mutfak, banyo­ alanında büyük bir potansiyel bulunmaktadır. Kereste, kağıt, kontrplak, mobilya diğer alanlar olarak sayılabilir. Ayrıca bünyesinde dünya nüfusunun %22’sini barındıran Çin gelecekte büyük bir gıda ithalatçısı olacaktır. ­ Diğer taraftan deri, deri işleme makinaları, cam, kristal, her türlü cam süsleme eşyası, telekomünikasyon cihazları, telefon setleri, elektrikli ev aletleri, markalaşmış tekstil ürünleri, otomotiv ürünleri, binek otomobil otobüs, traktör, otomotiv yan sanayi potansiyel arz eden ürünler arasında yer almaktadır. ­ Altın ve ziynet eşyası da gelecek vaad eden bir alandır. ­ Çin’e mal satabilmek için öncelikle Çin’de fuarlara katılmak şarttır. Çin ticaret fuarlarının çok yoğun olduğu bir ülkedir. İddialı olduğumuz ürünlerde mutlaka fuarlara katılmamız, ayrıca bu fuarlarda milli katılımımızı ülkemizin gelişmiş çağdaş profilini net bir şekilde vurgulayarak en iyi şekilde gerçekleştirmemiz gerekmektedir. ­ Diğer taraftan Çin’de devamlı bir temsilci bulundurmadan bu ülke ile iş yapmak çok zor görünmektedir. Uzaktan mal satmak ancak tesadüfen olabilmektedir. Bugün Çin’de
27 halihazırda pek çok Amerikan ve Avrupalı şirketin temsilcilikleri bulunmaktadır. Gerektiğinde Türk işadamları olarak topluca organize olabilmek de faydalı olabilecektir. Ayrıca özellikle SDŞ’ler, Çin pazarını ve İngilizceyi iyi bilen “Ticaret memuru” tabir edilen Çinliler istihdam edebilir. ­ Ticarette kültürel faktör de önem arzetmektedir: Kuzeydoğu Asya ülkelerini ve özellikle Çin, Hong Kong ve Tayvan’ı bir bütün olarak değerlendirip, denizaşırı ülkelerdeki Çinlilerin de sadece kıta Çin’inde yatırım yaptıklarını gözardı etmemek gerekir. 60 milyon kadar olan bu grup kendi kültürel anlayışları ile birbirleri ile ticaret yapabilmeyi başarmaktadır. ­ Ayrıca Çin yatırımlarının özelikle gıda, turizm, enerji alanında ülkemize çekilmesi ihtimali üzerinde de durulabilir. Sonuç olarak, dev bir olanak sunan Çin pazarının sorunları ve sunduğu fırsatlar açısından değerlendirildiğinde Türk yatırımcı ve iş adamlarının bu pazardan, pay elde edebilmeleri; çaba gerektiren, pahalı fakat getirisi yüksek olabilecek bir süreç olarak değerlendirilmektedir. 28