girisy_Layout 1.qxd
advertisement
MEB ANADOLU GÜZEL SANATLAR LİSELERİ MÜZİK BİÇİMLERİ 12.SINIF YAZARLAR Şakir YILDIRIM Müfide ACAR Fatma UÇURUM DEVLET KİTAPLARI BEŞİNCİ BASKI ................................, 2014 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI..................................................................................................: 4774 DERS KİTAPLARI DİZİSİ .......................................................................................................................: 1390 14.?.Y.0002.3938 Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir suretle alınıp yayınlanamaz. Editör Prof. Dr. Hakan CEVHER Dil uzmanı Hasan SİLAY Program Geliştirme Uzmanı Ali İhsan AKSU Ölçme ve Değerlendirme - Rehberlik ve Psikolojik Danışma Uzmanı Abdullah BİNGÖL Nota Yazımı Cenk Aybars DERELİ Resim ve Grafik Uzmanı Saadet SARPÜN Görsel ve Teknik Tasarım Uzmanı Necmi MUĞAN ISBN 978-975-11-3351-9 Milli Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 07.07.2009 gün ve 96 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiştir, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 28.03.2014 gün ve 1310094 sayılı yazısı ile beşinci defa 2.267 adet basılmıştır. Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeliEbedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk İÇİNDEKİLER İSTİKLÂL MARŞI 1.ÜNİTE MÜZİK FORMLARININ ÖĞELERİ 8 11 1. Motif 2. Motif Yapısındaki Değişim ve Gelişimler 3. Cümle 4. Dönem Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları 12 14 16 17 21 2. ÜNİTE 23 ŞARKI FORMLARI 1. Bir Bölümlü Şarkı Formu 2. İki Bölümlü Şarkı Formu 3. Üç Bölümlü Şarkı Formu 4. Katlı (Triolu) Şarkı Formu 5. Şarkı Formunda Yazılmış Eser Türleri Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları 24 25 26 29 32 35 3. ÜNİTE 37 RONDO FORMLARI 1. Rondo Formu 2. Rondo Formu Çeşitleri Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları 38 39 50 4. ÜNİTE 51 SONAT VE SONAT FORMU 1. Sonatin Formu 2. Sonatinin Tarihi Gelişimi 3. Sonat Formu (Sonat Allegrosu) 4. Sonatın Tarihi Gelişimi Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları 52 53 54 55 57 5. ÜNİTE 59 FÜG FORMU 1. Füg Formu 2. Füg Formunun Genel Yapısı Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları 60 61 64 6.ÜNİTE 65 TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI 1. Peşrev 2. Saz Semaisi 3. Oyun Havası 4. Taksim Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları 66 69 71 73 76 7.ÜNİTE 77 TÜRK MÜZİĞİNDE SÖZ MÜZİĞİ FORMLARI 1. Ağır Semai 2. Yürük Semai 3. Şarkı 4. Türkü 5. Gazel 6. Bozlak Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları 78 81 82 84 86 86 88 Performans Değerlendirme Formları Terimler Sözlüğü Kaynakça 89 94 99 İSTİKLÂL MARŞI (*) Söz: Mehmet Âkif ERSOY Müzik: Osman Zeki ÜNGÖR Moderato , * ,* ,* * * , , (*) İstiklâl Marşı’nın birinci sözlerini söylerken virgül ( ), ikinci sözlerini söylerken ise yıldız ( lerinin bulunduğu yerlerde nefes alınız. * ) işaret- İSTİKLÂL MARŞI’NIN KABULÜ Millî marşlar, milletlerin kahramanlık destanlarıdır. Onu dikkatle okuyan ve gönülden söyleyen nesiller, millî şuurlarını kazanır ve kim olduklarının farkına varırlar. İstiklâl Marşı da halkın ordunun moral gücünü yükselteceği düşünülerek gündeme getirilmiştir. Bu nedenle Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, Kurtuluş Savaşı’nın anlamını, heyecanını koruyacak, millî mücadele ruhunun önemini dile getirecek ve onu yüz yıllara nakşedecek bir “İstiklal Marşı” yazdırılmasına karar verdi. Önce söz (güfte) yarışması düzenlendi. Gönderilen toplam 724 şiir arasından en iyi yedi şiir seçilerek meclis üyelerine dağıtıldı. Mehmet Âkif Ersoy’un Türk Kurtuluş Savaşı’nı destanlaştıran İstiklâl Marşı, zamanın Millî Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından meclis kürsüsünde okunduğunda bütün milletvekilleri tarafından coşku ile ayakta alkışlandı ve 12 Mart 1921’de millî marş olarak kabul edildi. Beste yarışmasına sadece yirmi dört besteci katıldı. İstiklâl Marşı, 1924-1930 yılları arasında Ali Rıfat Çağatay’ın birinci seçilen bestesiyle çalınıp söylendi. Ancak, Osman Zeki Üngör’ün 9 Eylül 1922’de Türk süvarilerinin İzmir’e girişinde atların çıkardığı nal seslerini hayalinde canlandırarak bestelediği ezgi çok beğeni toplayınca Atatürk’ün de isteği üzerine 1930 yılından itibaren Millî Marşımız yeni ezgisiyle günümüze ulaşmıştır. Mehmet Âkif ERSOY (1873-1936) İstanbul’da doğmuştur. Şiirlerinde sürekli millî konuları ve toplumsal gerçekleri dile getirmiştir. Mustafa Kemal önderliğindeki Türk kurtuluş hareketini desteklemiş, daha sonra Burdur milletvekili olarak TBMM’ne girmiştir. Ardından Mısır Üniversitesi’nde Türkçe müderrisliği yapan Mehmet Âkif, şiirlerini “Safahat” adlı kitapta toplamış, ancak ‘İstiklal Marşı benim değil milletimindir’ diyerek onu Safahat’a almamıştır. Osman Zeki ÜNGÖR (1880-1958) İstanbul’da doğmuştur. Muzika-i Hümayun’u bitirdikten sonra İstanbul Erkek Mektebi ve Muzika-i Hümayun’da öğretmenlik yapmıştır. Besteci, orkestra şefi ve keman virtüözüdür. Önce, Saray Orkestrasını, ardından Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrasını (bugünkü Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasını) yönetmiştir. Daha sonra Atatürk’ün direktifleri ile Musiki Muallim Mektebi’ni kurmuş ve müdürlüğünü yapmıştır. İstiklal Marşı’ndan başka birçok marş ve okul şarkıları bestelemiştir. KİTABIMIZI TANIYALIM HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Yeni bilgilerin öğrenilmesi amacıyla yapılacak hazırlık çalışmalarını, ders için gerekli materyallerin istenmesini, ön bilgilerin harekete geçirilmesini, işlenecek konunun sezdirilmesini içerecek soruları gösterir. TANIMLAMA - ÇÖZÜMLEME Yapı, tema ve anlatım ögelerinin iç içe girerek oluşturdukları bütünün anlam değerleri ile bu anlamın oluşmasını sağlayan ögeler arasındaki ilişkilendirme sürecini gösterir. OKUL İÇİ ETKİNLİK Bu sembol, ilgili etkinliklerin (grup çalışması, çalışma kâğıdı doldurma, görsel materyal okuma, sanal alan gezisi, slayt/film izleme, dinleti, çalgı çalma, eser okuma, eser çözümleme vb.) sınıf içinde yapılacağını gösterir. OKUL DIŞI ETKİNLİK Bu sembol, ilgili etkinliklerin (araştırma, grup çalışması, proje çalışmaları, konser/sergi vb. etkinlikleri) tamamının veya bazı aşamalarının ev, kütüphane ve konuyla ilgili kurum ve kuruluşlarda yapılabileceğini gösterir. DERS İÇİ İLİŞKİLENDİRME Bu sembol, ilgili kazanımla / üniteyle iş birliği yapılabilecek diğer dersleri gösterir. GEZİ VE GÖZLEM Bu sembol, ilgili etkinliklerin (proje çalışmaları, konser/sergi vb. ) gezi ve gözlem yoluyla yapılabileceğini gösterir. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI Bu sembol, öğrencilerin bilgilerini sınıflandırmalarını, karşılaştırma yoluyla ilişkilendirme yapmalarını, yeni bilgilerini yorumlamalarını, kendilerini değerlendirmeye yönelik çalışmalarını gösterir. 1.ÜNİTE MÜZİK FORMLARININ ÖGELERİ 1. MOTİF 2. MOTİF YAPISINDAKİ DEĞİŞİM VE GELİŞİMLER 3. CÜMLE 4. DÖNEM MÜZİK FORMLARININ ÖGELERİ 1.ÜNİTE HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Biçim sözcüğünden ne anlıyorsunuz? Örneklerle açıklayınız. 2. Her yapıtın bir tasarımı (planı) var mıdır? Tartışınız. 3. Müzikteki “motifi” yaşantımızda nelerle ilişkilendirebiliriz? Tartışınız. TANIMLAMA - ÇÖZÜMLEME 1. MOTİF (Örgen) Müzikte gelişmeye elverişli en küçük müzik fikrine motif denir. Bir motif en az iki farklı notadan oluşabileceği gibi bazen iki, bazen üç ya da dört ölçüden de meydana gelebilir. Motif, m1-m2-m3 işaretleri ile gösterilir. 1. ETKİNLİK Motif tanımından yola çıkarak, aşağıda gördüğünüz görsellerin hangi bütünün en küçük parçaları olabileceği konusundaki düşüncelerinizi verilen boşluğa yazınız. ................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 2. ETKİNLİK Aşağıdaki motif örneklerini yapı bakımından inceleyiniz. Ludvig van BEETHOVEN (Bethovın) 5.Senfoni 12 Wolfgang Amadeus MOZART (Sol Minör Senfoni KV 550) MÜZİK FORMLARININ ÖGELERİ Üçer ölçüden oluşan iki motif örneği: 1.ÜNİTE m1 m2 Dörder ölçüden oluşan iki motif örneği: m1 m2 3. ETKİNLİK Yukarıdaki motif örneklerini inceleyiniz. Siz de farklı örnekler oluşturarak aşağıdaki dizeklere yazınız. 4. ETKİNLİK Aşağıdaki motif örneklerini çalgınızla seslendiriniz. 1 li 2 3 Ge 13 MÜZİK FORMLARININ ÖGELERİ 2. MOTİF YAPISINDAKİ DEĞİŞİM VE GELİŞİMLER 1.ÜNİTE Motifin yatay ya da dikey ters çevrilmesi : Yatay ters çevrimde motifin son sesi ilk ses olarak ele alınıp motifin sesleri sondan başa doğru yazılır. Dikey ters çevirimde ise motif olduğu gibi dikine ters çevrilerek yeniden yazılır. 1. ETKİNLİK Aşağıdaki yatay motif örneğini inceleyiniz. Siz de aşağıdaki dizeklere yatay ters çevrim çalışması yapınız. Yatay ters çevrim örneği Allegro J.S.BACH, Do Envansiyon 2. ETKİNLİK Aşağıdaki dikey motif örneğini inceleyiniz. Siz de aşağıdaki dizeklere dikey ters çevrim örnekleri yazınız. Dikey ters çevrim örneği Allegro 14 L.v.BEETHOVEN, Op. 61, Keman Konçertosu MÜZİK FORMLARININ ÖGELERİ Gurur Nihavent Saz eseri 1.ÜNİTE Motifin ses sürelerinin küçültülmesi ya da büyütülmesi : Bu yöntemde motifi oluşturan seslerin birkaçının ya da tümünün süreleri büyütülür veya küçültülür. Müzik : Onur AKDOĞU motif küçültülmüş motif motif büyütülmüş motif 3. ETKİNLİK Yukarıdaki motifleri inceleyiniz. Siz de boş dizeklere ses alanı büyütülmüş ve küçültülmüş motif çalışması yapınız. Motifin ses alanının büyütülüp küçültülmesi : Bu yöntemde motifin ses alanını, büyütmek ya da küçültmek için motifin seslerinin bir ya da bir kaçı pestleştirilir veya tizleştirilir. Hırs Nihavent Saz semai motif Müzik : Onur AKDOĞU büyütülmüş motif 15 MÜZİK FORMLARININ ÖGELERİ 1.ÜNİTE Ancak biçimi açıkca kavrayabildiğimizde, öz de belirginleşmeye başlar. Schumann (Şuman) Dil Seni Sevmeyeni Nihavent Şarkı Müzik : Civan Ağa motif küçültülmüş motif 4. ETKİNLİK Yukarıdaki motifleri inceleyiniz. Siz de boş dizeklere ses alanı büyütülüp küçültülmüş motif çalışması yaparak kendi motiflerinizi seslendiriniz. 3.CÜMLE Motiften doğarak gelişen, anlam bakımından birbirini tamamlayan en az iki motifin art arda gelmesine müzik cümlesi denir. Cümlelerin motifleri arasında çoğunlukla bir küçük durak bulunduğu gibi cümle hiç bölünmeden bir bütün de olabilir. Çoğu zaman cümleyi oluşturan motiflerden ilki soru, ikincisi cevap özelliğindedir. Melih KİBAR cümle 1.motif cümle soru motifi 16 Sadettin KAYNAK cevap motifi MÜZİK FORMLARININ ÖGELERİ SOL MİNÖR SENFONİ 1.ÜNİTE W.A. MOZART . 9. SENFONİ L.V. BEETHOVEN 1. ETKİNLİK Aşağıdaki soru motifine uygun bir cevap motifi oluşturarak cümleyi tamamlayınız. 2. ETKİNLİK Aşağıdaki cevap motifine uygun bir soru motifi oluşturarak cümleyi tamamlayınız. 3. ETKİNLİK Soru ve cevap özellikleri olan bir müzik cümlesi oluşturunuz. 4. ETKİNLİK Sınıfınıza düzeyinize uygun bir eser getirerek dinleyiniz. Motif ve cümle yapısını inceleyerek düşüncelerinizi aşağıya yazınız. ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ ..................................................................................................................... ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 4. DÖNEM (Periyod) Birbirini tamamlayan en az iki cümleden oluşan ezgisel bütüne dönem ya da periyod denir. Dönemi oluşturan cümlelerden birinci cümle (öncül) genellikle yarım kararla bir durak yapar, ikinci cümle (artcıl) ise ilk cümleyi tamamlar ve tam karar ile sona erer. Bir dönemin uzunluğu genellikle sekiz ölçüdür. Dönemler A,B,C gibi büyük harflerle gösterilir. 17 1.ÜNİTE MÜZİK FORMLARININ ÖGELERİ 1. ETKİNLİK Aşağıda verilen eseri inceleyerek öncül ve artcıl cümleleri bulunuz. 9. SENFONİ Müzik :L.v. BEETHOVEN 2. ETKİNLİK Aşağıdaki eserin dönem yapısını inceleyiniz. 9. SENFONİ Allegro Müzik :L.v. BEETHOVEN ey Ey Biz Mest A Hep Da İn 3. ETKİNLİK Bir ezgi yapılırken dikkat edilmesi gereken özellikler neler olmalıdır? Arkadaşlarınızla tartışınız. Aşağıdaki dizeklerde iki dönemli bir eser çalışması yapınız. 18 MÜZİK FORMLARININ ÖGELERİ 1.ÜNİTE 4. ETKİNLİK Aşağıdaki eserin cümle ve dönem yapısını inceleyiniz. Rumen Halk Dansları Nu: 2 Müzik : Bela BARTOK 5. ETKİNLİK Aşağıdaki tabloda verilen müzik terimlerini kendi cümlelerinizle tanımlayınız. Yaptığınız tanımları sözlük anlamlarıyla karşılaştırınız. Kelimeler Motif Cümle Dönem Biçim KENDİ TANIMIM SÖZLÜK ANLAMI 19 MÜZİK FORMLARININ ÖGELERİ 1.ÜNİTE 6. ETKİNLİK Aşağıdaki resmi inceleyiniz. Öğrendiğiniz konularla ilgili bağlantı kurarak düşüncelerinizi yazınız. ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ ..................................................................................................................... ................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ 20 MÜZİK FORMLARININ ÖGELERİ 1.ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdakilerden hangisi motifin özelliklerinden biri değildir? A) Eserin ana fikridir. B) En az iki sesten oluşur. C) Bazen dört ölçüden oluşur. D) Geliştirilmeye elverişli değildir. E) En küçük müzik fikridir. 2. Aşağıdaki ezgi kaç motiften oluşmuştur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 3. Yukarıda verilen motif, aşağıdaki seçeneklerden en uygun olarak hangisiyle tamamlanabilir? A) B) C) D) E) 4. Aşağıdakilerden hangisi cevap motifi değildir? A) B) C) D) E) 21 MÜZİK FORMLARININ ÖGELERİ 1.ÜNİTE 5. Aşağıda verilen örnek ezgide öncül ve artcıl cümleleri bulunuz. Öl 6. Aşağıdaki noktalı yerleri cümleyi anlamlı kılacak biçimde doldurunuz. En küçük müzik fikrine……..................denir. ……………..ters çevrimde motifin son sesi ilk ses olarak ele alınır. ……………..ters çevrimde motif olduğu gibi dikine ters çevrilir. Cümleyi oluşturan motiflerden ilki soru, ikincisi…………………….özelliği gösterir. En az iki cümleden oluşan ezgisel bütüne ………………….denir. 7. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına (D), yanlış olanların başına (Y) harfini yazınız. ( ) Motif müzikal bir ögedir. ( ) Bir motife yeni bir motif eklenerek dönem oluşturulur. ( ) Müzikte yapısal olarak küçükten büyüğe motif-cümle-dönem-bölme sırası izlenir. ( ) Öncül cümleler yarım kararlı soncul cümleler tam kararlı olur. ( ) Dönemlerin art arda sıralanmasıyla cümle oluşur. Okuma Parçası ATATÜRK ve MÜZİK Atatürk, müziği çok sever ve ayrı bir önem verirdi. O, müziği, toplumun temel kültür değerlerinden biri olarak görürdü. Atatürk çeşitli yerlerde ve zamanlarda yaptığı konuşmalarda müziğe verdiği önemi vurgulamıştır. Atatürk, müziğin kurallarını bilen ve güzel şarkı söyleyen bir insandı. Çocukluk ve gençlik yıllarının geçtiği Rumeli yöresinin türkülerini dinler ve söylerdi. “Bilal Oğlan” ve “Manastır Türküsü” Atatürk’ün dağarcığımıza kazandırdığı türkülerdir. Atatürk, müzikli toplantılara katılır, burada dinlediği müziklere eşlik eder ve müziklerin doğru söylenmesine özen gösterirdi. Atatürk, güzel sanatların bütün dallarının geliştirilmesi yönünde önemli çalışmalar yapmıştır. Ancak, müziğe ayrı bir önem vermiştir. Çünkü, müziğin çok yaygın bir sanat dalı olarak toplumları etkilediğini bilmekteydi. Prof. Dr. Salih AKKAŞ, Lise Hazırlık Müzik, s.12. 22 2.ÜNİTE ŞARKI FORMLARI 1. BİR BÖLÜMLÜ ŞARKI FORMU 2. İKİ BÖLÜMLÜ ŞARKI FORMU 3. ÜÇ BÖLÜMLÜ ŞARKI FORMU 4. KATLI (TRİOLU) ŞARKI FORMU 5. ŞARKI FORMUNDA YAZILMIŞ ESER TÜRLERİ ŞARKI FORMLARI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Müzikteki form kavramını araştırarak arkadaşlarınızla tartışınız. 2. En çok etkilendiğiniz besteciler kimlerdir? Bu bestecilere ait seçtiğiniz eserlerin belirgin özelliklerini inceleyiniz. 2.ÜNİTE Duygularımı şiirlerle anlatamam çünkü şair değilim. Kendimi gölgeler ve ışıklarla ifade edemem çünkü ressam değilim. Düşüncelerimi hareketlerle de açıklayamam çünkü dansçı değilim. Ama bunların hepsini müzikle yapabilirim, çünkü ben bir müzisyenim. MOZART TANIMLAMA-ÇÖZÜMLEME 1. BİR BÖLÜMLÜ ŞARKI FORMU Bir dönemden oluşan şarkı formuna bir bölümlü şarkı formu denir. Okul şarkılarının ve halk türkülerinin çoğu bir bölümlü şarkı formunda yazılmıştır. ATABARI Form şeması : Türkü Yöresi: Artvin A a 4 b 4 SİHİRLİ KEMAN Soğuk bir Noel günüydü.Thames Nehri kenarında, ihtiyar, beli bükük bir kör, soğuktan morarmış parmaklarıyla keman çalıyordu. Az öteden geçen, şık giyimli iki adam, ihtiyarı seyre koyulmuştu. Adamlardan zayıfı ihtiyarın paltosuna dokundu: - Kötü bir gün, kimse para vermeye yanaşmıyor, değil mi? - Pencereler açılıncaya kadar devam et, dedi. İhtiyar tevekkül içinde ellerini yukarıya kaldırdı; - İmkân olsa Tanrı’ya duyurmak isterim. Zayıf adam birden kemanı onun elinden aldı: - Ben çalsam ne dersin? Belki pencereleri açtırabilirim. Sonra eldivenlerini çıkarttı ve sokağa dönerek çalmaya başladı. Bu sıradan keman, birden yepyeni bir ruha büründü. Dilsiz, cansız notalar dile gelmiş, sokağı lirik ezgiler doldurmuştu. O sırada bir pencere açıldı ve yukarıdan atılan koca bir şilingin tıkırtısı duyuldu. Arkadan bir daha… Bir daha… Olağanüstü müzik perde perde yayıldıkça, sokak boyunca sıralanan evlerin pencereleri bir bir açılıyor ve paralar yağıyordu. Sonra zayıf adam kemanı elinden bıraktı ve ihtiyara dönerek: - Bereketli bir gün! Artık eve gidebilirsin. Ne istersen al. İstediğin gibi ye-iç, dedi. Şaşkın hâldeki ihtiyar, ayrılmak üzere bulunan ince ve zayıf adamın arkasından sordu: - İsminiz? İsminiz lütfen? - Paganini. Niccolo Paganini,1782’de Cenova’da doğdu, 1840’da Nice’de öldü. Müzik tarihinin ünlü keman virtüözü ve İtalyan bestecisidir. Prof. Koral ÇALGAN Müzik Fıkraları 24 ŞARKI FORMLARI 1. ETKİNLİK Aşağıdaki şemaya şarkı formlarını yazınız. 2.ÜNİTE Şarkı Formları 2. ETKİNLİK Sayfa 24’teki Atabarı eserini inceleyerek bir bölümlü şarkı formunda eser yazma çalışması yapınız. 2. İKİ BÖLÜMLÜ ŞARKI FORMU İki dönemden oluşan şarkı formuna iki bölümlü şarkı formu denir. İki bölümlü şarkı formu A B simgeleriyle gösterilir. 9.SENFONİ Allegro Müzik : L.v. BEETHOVEN Ey Biz Mest Hep A - Da İn Form şeması : A a 4 a’ 4 : B b 4 a’ 4 : 25 ŞARKI FORMLARI 1. ETKİNLİK 2.ÜNİTE 25. sayfadaki örneği inceleyerek iki bölümlü şarkı formu ile ilgili eser yazma çalışması yapınız. 2. ETKİNLİK Yazdığınız eserin form şemasını aşağıya çıkarınız. 3. ÜÇ BÖLÜMLÜ ŞARKI FORMU Çoğunlukla birinci ve üçüncü bölümleri birbirinin aynı ya da benzeri olan üç dönem üç bölümlü şarkı formunu oluşturur. Üç bölümlü şarkı formu A B A ya da A B C simgeleriyle gösterilir. 26 ŞARKI FORMLARI 1. ETKİNLİK Aşağıdaki fotoğrafı inceleyiniz. Duygu ve düşüncelerinizi küçük bir beste çalışmasıyla ifade ederek eserinizi adlandırınız. 2.ÜNİTE 2. ETKİNLİK Verilen eseri inceleyerek form şemasını çıkarınız. SİNSİN OYUN HAVASI Türkü Yöresi: Kayseri son .. Eserin form şeması: 27 ŞARKI FORMLARI 3. ETKİNLİK 2.ÜNİTE Vivaldi’nin “Dört Mevsim Konçertosu” adlı eserini dinleyiniz. Aşağıdaki resimleri inceleyerek daha önce öğrendiğiniz üç bölümlü şarkı formu ile ilişkilendiriniz. Duygu ve düşüncelerinizi yazarak arkadaşlarınızla paylaşınız. ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ ..................................................................................................................... ......................................................................................................................................... 4. ETKİNLİK Aşağıda verilen eseri inceleyerek form şemasını çıkarınız ve çalgınızla seslendiriniz. BEHÇELERE GELDİ BAHAR Ye Gel Gel Şu Bil Sır Eserin form şeması: 28 Türkü Yöresi: Kars ŞARKI FORMLARI ANKA KUŞU 2.ÜNİTE Rivayet olunur ki; kuşların hükümdarı olan Simurg (Zümrüdü Anka ya da Batı’da bilinen adıyla Phoenix), Bilgi Ağacı'nın dallarında yaşar ve herşeyi bilirmiş. Bu kuşun özelliği, gözyaşlarının şifalı olması ve yanarak kül olmak suretiyle ölmesi, sonra kendi küllerinden yeniden dirilmesidir. Kuşlar Simurg'a inanır ve onun kendilerini kurtaracağını düşünürmüş. Kuşlar dünyasında her şey ters gittikçe onlar da Simurg'u bekler dururlarmış. Ne var ki Simurg ortada görünmedikçe kuşkulanır olmuşlar ve sonunda umudu kesmişler. Derken bir gün uzak bir ülkede bir kuş sürüsü Simurg'un kanadından bir tüy bulmuş. Simurg'un var olduğunu anlayan dünyadaki tüm kuşlar toplanmışlar ve hep birlikte Simurg'un huzuruna gidip yardım istemeye karar vermişler. Ancak Simurg'un yuvası, etekleri bulutların üzerinde olan Kaf Dağı'nın tepesindeymiş. Oraya varmak için ise yedi dipsiz vadiyi aşmak gerekirmiş. Hepsi birbirinden çetin yedi vadi... İstek, aşk, marifet, istisna, tevhid, hayret ve yokluk vadileri... Kuşlar, hep birlikte göğe doğru uçmaya başlamışlar. İsteği ve sebatı az olanlar, dünyevi şeylere takılanlar yolda birer birer dökülmüşler. Yorulanlar ve düşenler olmuş... "Aşk Denizi"nden geçmişler önce. "Ayrılık Vadisi"nden uçmuşlar... "Hırs Ovası"nı aşıp, "Kıskançlık Gölü"ne sapmışlar... Kuşların kimi “Aşk Denizi"ne dalmış, kimi “Ayrılık Vadisi"nde kopmuş sürüden... Kimi hırslanıp düşmüş ovaya, kimi kıskanıp batmış göle... Önce bülbül geri dönmüş, güle olan aşkını hatırlayıp; papağan o güzelim tüylerini bahane etmiş (oysa tüyleri yüzünden kafese kapatılırmış); kartal, yükseklerdeki krallığını bırakamamış; baykuş yıkıntılarını özlemiş; balıkçıl kuşu bataklığını. Yedi vadi üzerinden uçtukça sayıları gittikçe azalmış. Nihayet beş vadiden geçtikten sonra gelen Altıncı Vadi "şaşkınlık" ve sonuncusu Yedinci Vadi "yokoluş"ta bütün kuşlar umutlarını yitirmiş... Kaf Dağı'na vardıklarında geriye otuz kuş kalmış. Sonunda sırrı, sözcükler çözmüş: Farsça "si", "otuz" demektir... murg" ise "kuş"... Simurg'un yuvasını bulunca ögrenmişler ki; "Simurg: otuz kuş" demekmiş. Onların hepsi Simurg’muş. Her biri de Simurg'muş. Otuz kuş anlar ki aradıkları sultan kendileridir ve gerçek yolculuk, kendine yapılan yolculuktur. Çeviri : Necati LUGAL Şark Klasikleri 4. KATLI (TRİOLU) ŞARKI FORMU İki ya da üç bölümlü şarkı formuna yeni bir şarkı formu eklenerek baştaki ilk şarkı formuna dönülürse katlı (triolu) şarkı formu elde edilir. İlk şarkı formundan sonra ortada duyulan şarkı formuna trio denir. Form yapısı örnekleri: 29 2.ÜNİTE ŞARKI FORMLARI 1. ETKİNLİK Yukarıdaki resimle daha önce öğrendiğiniz katlı şarkı formunu ilişkilendiriniz. Konuyu resim, kompozisyon ya da karikatür çalışmalarından biriyle anlatınız. 30 ŞARKI FORMLARI 2. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri farklı gruplar oluşturarak çalgılarınızla seslendiriniz. Eserin form şemasını çıkarınız. Allegretto KÜÇÜK BİR GECE MÜZİĞİ 3.BÖLÜM Müzik : MOZART 2.ÜNİTE Da Capo al Fine Eserin form şeması: 31 ŞARKI FORMLARI 3. ETKİNLİK Katlı şarkı formunda bir eseri inceleyerek form şemasını yazınız. 2.ÜNİTE Eserin form şeması: 4. ETKİNLİK Katlı (Triolu) şarkı formunda yazılmış sözlü ve çalgısal eserleri inceleyiniz. Bunları diğer şarkı formları ile yapısı bakımından karşılaştırınız. 5. ŞARKI FORMUNDA YAZILMIŞ ESER TÜRLERİ 1. SÖZLÜ ESERLER • Türkü • Şarkı • Arya 2. ÇALGISAL ESERLER • Eski ve yeni danslar • Şarkı özelliğindeki eserler • Edebi eserler • Öğretici eserler • Çeşitleme (Varyasyon) 1. ETKİNLİK Yukarıdaki tabloda verilen türlere ait birer örnek araştırarak sınıfınızda seslendiriniz. 2. ETKİNLİK Yukarıdaki bilgiler ışığında eser türlerinden birini seçerek CD, kaset gibi görsel, işitsel materyallerden yararlanarak sınıfınıza bir sunum yapınız. 32 ŞARKI FORMLARI 3. ETKİNLİK Aşağıdaki resim ve 2. etkinlikte yapılan sunum hakkındaki düşüncelerinizi verilen kutuya yazınız. 2.ÜNİTE ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ ..................................................................................................................... ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 33 ŞARKI FORMLARI 4. ETKİNLİK Aşağıda verilen eseri dinleyiniz. Biçimsel açıdan inceleyerek form şemasını çıkarınız. ARYA Müzik : J.S.BACH 2.ÜNİTE Con calma Eserin form şeması: 34 ŞARKI FORMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdakilerden hangisi bir bölümlü şarkı formuna örnektir? 2.ÜNİTE A) A-B-C B) A-A¹-A C) A-B D) a-b E) A-B-A 2. Aşağıdaki eserin form yapısı hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir ? A) D) A B a a' b B) a'' A a E) b A a C) a' A a A a B b' b b' : b a'' B b c d' 3. Aşağıdaki eserin form yapısı hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir ? A) D) A a B a' b A a b : b' B) a'' B a'' : E) B A a a' : b b : c A a a' : d' : C) A a B a'' : B 35 ŞARKI FORMLARI 4. Aşağıdakilerden hangisi üç bölümlü şarkı formunun özelliklerinden biri değildir? A) Çoğunlukla birinci ve üçüncü bölümleri birbirinin aynıdır. B) Üç dönemden oluşur. C) Genellikle dönemler sekizer ölçülüktür. D) Bu formun en önemli özelliği soru ve cevaptan oluşmasıdır. E) Form yapısı A-B-A dır. 2.ÜNİTE 5. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi şarkı formunda yazılmaz? A) Sonat B) Türkü C) Arya D) Lied E) Passion 6. Aşağıdaki türlerden hangisi sözlü eserlerden değildir? A) Kırık hava B) Deyiş C) Lied D) Sarabande E) Ninni 7. Aşağıdakilerden hangisi katlı şarkı formunun özelliklerinden biridir? A) Üç bölümlü şarkı formuna yeni bir şarkı formu eklenir. B) Birinci ve üçüncü bölümler birbirinin aynıdır. C) İki dönemden oluşur. D) Ortada duyulan bölüme menüet denir. E) Ölçü değişikliği yapılmaz. 8. Aşağıdakilerden hangisi iki bölümlü şarkı formunun özelliklerinden biridir? A) Eserde bulunan tekrar işaretleri şarkı formunu etkiler. B) İki bölümlü şarkı formu A C simgeleriyle gösterilir. C) İki dönemden oluşur. D) Birinci bölüm esas tonun yarım kararı ile sona ermez. E) Cümleler her zaman üçer ölçülüktür. 9. Aşağıdaki noktalı yerleri cümleyi anlamlı kılacak biçimde doldurunuz. Halk türkülerinin çoğu ……………………. şarkı formunda yazılmıştır. İki bölümlü şarkı formu ……………………….. simgeleriyle gösterilir. Üç bölümlü şarkı formu ………………. ya da A B C simgeleriyle gösterilir. (A B A) (C D) (A B A)………………………………formuna örnektir. ……………………..şarkı formunda yazılmış eser türlerinden biridir. 10. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına (D), yanlış olanların başına (Y) harfini yazınız. ( ( ( ( ( 36 ) Bir dönemden oluşan şarkı formuna bir bölümlü şarkı formu denir. ) İki bölümlü şarkı formu ABA simgeleriyle gösterilir. ) İlk şarkı formundan sonra ortada duyulan şarkı formuna sonat denir. ) Birinci ve üçüncü bölümleri birbirinin aynı ya da benzeri olan üç dönem üç bölümlü şarkı formunu oluşturur. ) Türkü, şarkı, arya şarkı formunda yazılmış sözlü eserlerdir. 3.ÜNİTE RONDO FORMLARI 1. RONDO FORMU 2. RONDO FORMU ÇEŞİTLERİ RONDO FORMLARI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Rondo kavramı hakkında bilgi edininiz. Çocuk rondları ile bir bağlantısı var mıdır? Araştırınız. 2. Rondo formunun tarihsel gelişimini ve kullanıldığı dönemi araştırınız. Konuyu bir bilgisayar sunumu olarak hazırlayınız. 3.ÜNİTE TANIMLAMA - ÇÖZÜMLEME 1. RONDO FORMU Rondo, Fransızların aynı adlı lirik şiirinden türeyen ve kıta sonlarında ana motifin nakarat biçiminde yinelenmesinden oluşan bir müzik biçimidir. Rondo formu, ilk duyulan temanın diğer temalardan sonra sık sık duyulmasından oluşan bir formdur.Bu temaya rondo teması denir. Ana tema olan rondo formunu A harfiyle belirtirsek rondo formu şemasını A-B-A-C-A- vb. gösterebiliriz. Sevimli, neşeli ve zarif oluşunun yanında akıcı ve canlı temposu rondonun başlıca özellikleridir. On üçüncü yüzyılda dans edilerek söylenen şarkılardan doğan rondonun birçok kez tekrar edilen ana teması koro tarafından, bu tema arasındaki temalar ise solo şarkıcılar tarafından söylenmiştir. On yedinci ve on sekizinci yüzyıllarda çalgısal yapıtlar için rondo formunda eserler yazılmaya başlanmıştır. On dokuzuncu yüzyılda ise konçerto, senfoni ve sonatların finali olarak kullanılmıştır. 1. ETKİNLİK Rondo formunun tarihsel gelişimi ile ilgili münazara çalışması yapınız. Diğer formlara göre nasıl bir farklılık hissettiğinizi yazınız. ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ ..................................................................................................................... ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 1. ETKİNLİK Müzikteki rondo ile şiirdeki rondeau ne gibi benzerlikler taşır? Örneklerle anlatınız. 38 RONDO FORMLARI 2. RONDO FORMU ÇEŞİTLERİ Küçük Rondo Formu: A B ve A bölümlerinden oluşan bir esere yeni bir C bölümü eklenmesi ve tekrar başa yani A bölümüne dönülmesiyle küçük rondo formu oluşur. Rondo teması aralarında duyulan ara temaların küçük olması ve eser içinde üzerine yeniden dönülmemesi, varış ve dönüş köprüleriyle codanın kısa tutulması yada tamamen kaldırılması ve çoğu zaman kolay çalınır olması küçük rondo formunun başlıca özellikleridir. B A C A 3.ÜNİTE A 1. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri inceleyerek form yapısını çıkarınız. RONDO “ALLA TURCA” (Sonat A Bölümü) Allegretto =132 Müzik : W.A. MOZART 39 RONDO FORMLARI 3.ÜNİTE 2 40 RONDO FORMLARI 3 3.ÜNİTE 41 RONDO FORMLARI 3.ÜNİTE 4 42 RONDO FORMLARI 2. ETKİNLİK Rondo formu ile benzerlik gösteren halay oyunu ile ilgili sınıfınıza CD, kaset gibi görsel işitsel materyaller getirerek bunları inceleyiniz. Rondo formu ile ilgili benzerlik ve farklılıkları bulunuz. 3.ÜNİTE 3. ETKİNLİK Rondo formu ile benzerlik gösteren başka oyun türleri olup olmadığını araştırınız. Formlar arasındaki benzerlik ve farklılıkları yazınız. ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ ..................................................................................................................... ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. Büyük Rondo Formu Rondo yapısının bütünüyle üç büyük bölmeden oluşması, rondo temasının yanında üçüncü bölmede yeniden duyulan önemli bir yan temanın bulunması, orta bölmenin geniş tutulup eser içinde dengeyi ve gelişimi sağlaması, varış ve dönüş köprülerinin temalar arasındaki bağıntıyı kurması ve büyükçe bir coda ile eserin sona ermesi büyük rondo formunun özellikleridir. CODA (son söz): Codada çoğunlukla rondo temasının motifleri işlenir. Bazen diğer temalardan da yararlanılabilinir. A B A C A B A D E A B A Coda büyük rondo formuna örnek olabilir. Klasik dönemde sonatların son bölümlerinde kullanılmıştır. A B A C A B A D E A B A Coda 43 RONDO FORMLARI 4. ETKİNLİK Müzik CD’lerinden büyük rondo formundan oluşmuş eserleri belirleyerek bir arşiv çalışması yapınız. 5. ETKİNLİK Küçük ve büyük rondo arasındaki benzerlik ve farklılıkları yapısal açıdan inceleyerek takım sunuşu yapınız. 6. ETKİNLİK 3.ÜNİTE Aşağıda Beethoven’in Op.13 Do Minör Pathétique (patetik) Sonatı’nın son bölümünden ana tema örnek olarak verilmiştir. Eserin rondo bölümünü dinleyerek konuyu irdeleyiniz. BEETHOVEN Beethoven, ilerici kişiliği ile insanlara yeni, çağdaş müziği getirmek istiyordu. Fransız devrimi olduğu sırada Bonn’da üniversite öğrencisiydi ve özgür düşünceyi savunuyordu. Kendisini Napolyon’un “kardeşlik, adalet, özgürlük” idealleriyle özdeşleştiriyordu. Bu ruh hâli içinde Üçüncü Senfoni’sini besteledi ve adını “Bonaparte” koydu. Ancak senfoninin adı Bonaparte olarak kalmadı. Çünkü Beethoven, senfonisini bitirmeden Napolyon’un kendisini kral ilan ettiğini öğrenmişti ve buna çok öfkelendi. “Napolyon da herkes gibiymiş,” diyerek Üçüncü Senfoni’nin üzerindeki Bonaparte adını sildi ve Eroica adını koydu. Prof. Koral ÇALGAN Müzik Fıkraları 7. ETKİNLİK Yukarıdaki hikâyede geçen Beethoven’a ait Eroica eserini dinleyiniz. 8. ETKİNLİK Büyük rondo formundan oluşmuş eserleri belirleyerek CD arşiv çalışması yapınız. 44 RONDO FORMLARI 9. ETKİNLİK Büyük rondo formunda bir eser dinleyerek çözümlemeye çalışınız. 10. ETKİNLİK Bach, Si Minör Orkestra Süiti’nin ikinci parçasını http://jan.ucc.nau.edu/~tas3/wtc/i04.html sitesinden bularak dinleyiniz. Eser ile ilgili duygu ve düşüncelerinizi aşağıdaki boşluğa yazınız. 3.ÜNİTE ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ ..................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ 11. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri dinleyiniz. Rondo formunun özelliklerini duymaya çalışınız. RONDO Allegro Müzik : Muzio CLEMENTİ Op. 36 Nu. 5 45 3.ÜNİTE RONDO FORMLARI 46 RONDO FORMLARI 3.ÜNİTE 47 3.ÜNİTE RONDO FORMLARI 48 RONDO FORMLARI 3.ÜNİTE 12. ETKİNLİK Dinlediğiniz eserlerde rondo formunun hangi özelliklerini farkettiğinizi yazınız. ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ ..................................................................................................................... ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................... Okuma Parçası MÜZİK ÜZERİNE GÜZEL SÖZLER • Müzik, ruhsal hayatla bedensel hayat arasında bir aracıdır. İnsanı Allah’a en fazla yakınlaştıran şey, tüm bilgilerin ve tüm felsefelerin üzerinde olan, müziktir. L. v. Beethoven • İnanın ki insanların ihtirasları üzerinde en fazla tesiri olan ve ona en büyük cesareti veren müziktir. Napolyon Dr. Bekir Grebene, Müzikte Tedavi, s.1,2. 49 RONDO FORMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Rondo formunun başlangıç dönemi aşağıdaki seçeneklerden hangisidir? A) 11. yüzyıl B) 18. yüzyıl C) 13. yüzyıl D) 14. yüzyıl E) 17. yüzyıl 2. Aşağıdakilerden hangisi rondo formu için söylenemez? A) Fransızların aynı adlı lirik şiirinden türemiştir. B) Ana motifin nakarat biçiminde yinelenmesinden oluşan bir müzik biçimidir. C) Birçok kez tekrar edilen ana teması koro tarafından, bu tema arasındaki temalar ise solo şarkıcılar tarafından söylenmiştir. D) Konçerto, senfoni ve sonatların finali olarak kullanılmıştır. E) Form yapısı katlı şarkı formu ile aynıdır. 3.ÜNİTE 3. Aşağıdakilerden hangisi küçük rondo formuna örnektir? A) A-B-A B) A-B-A-C-A C) A-B-C-D D) A- A′-B-C-D Coda E) A-B-A-C-B 4. Aşağıdaki Türk halk oyunlarından hangisi rondo formu ile benzerlik gösterir? A) Halay B) Zeybek C) Atabarı D) Karşılama E) Horon 5. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi büyük rondo biçimine örnektir? A) A-B-A-B-C- A′′ B) A-A′-B-C-D-E-F C) A-B-A-C-D Coda D) A-B-A-C-A-B-A-D-E-A-B-A-Coda E) A-B-A-C-A 6. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına (D), yanlış olanların başına (Y) harfini yazınız. ( ( ( ( ( ) Rondo gelişmiş bir bütündür. ) Rondoda temalar köprüler tarafından birbirine bağlanır. ) Rondoda yan tema başlı başına ayrı bir özellik göstermez. ) Rondo formu uçarı ve canlı temposu ile eserlerin son bölümünde yer alır. ) Rondo formu ciddi, ağır fikirler, karşıtlıklar üzerine kurulu dramatik bir yapıdadır. 7. Aşağıdaki noktalı yerleri cümleyi anlamlı kılacak biçimde doldurunuz. ………………önce duyulan bir temanın diğer temalardan sonra sık sık duyulmasıyla oluşan bir formdur. Rondo formunda esas temayı…………………söyler, geçici bölümlerini ise ……………………söyler. Rondo………………………..aynı adlı lirik şiirden türemiştir. Rondoda temalar…………………..birbirine bağlanır. Rondo ……………yüzyılda konçerto, senfoni ve sonatların finali olarak kullanılır. 50 4.ÜNİTE SONAT VE SONAT FORMU 1. SONATİN FORMU 2. SONATİNİN TARİHÎ GELİŞİMİ 3. SONAT FORMU (SONAT ALLEGROSU) 4. SONATIN TARİHÎ GELİŞİMİ SONAT VE SONAT FORMU HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Senfoni, konçerto ve kuartet kavramları size neyi anlatıyor? Tartışınız. 2. Sonatin ile sonat arasındaki farkları belirleyiniz. 3. Sonat nasıl bir müzik biçimidir? Kaynaklardan bulduğunuz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. TANIMLAMA - ÇÖZÜMLEME 1. SONATİN FORMU Sonatin iki veya üç bölümden oluşan küçük, kısa sonattır. Kısa oluşu, sade yapısı ile sonattan ayırt edilebilir. 1. ETKİNLİK Aşağıda verilen sonatini sınıfınızda dinleyiniz. Dinlediğiniz eserin form şemasını yazınız. 4.ÜNİTE Eserin form şeması: Spiritoso 52 SONATİNA Op. Nu.1 Müzik :M. CLEMENTİ SONAT VE SONAT FORMU 2. SONATİNİN TARİHİ GELİŞİMİ Sonatin on yedinci yüzyıldan itibaren İtalya’dan Avusturya ve Almanya’ya ulaşmış on sekizinci yüzyılda Fransa’da yaygınlık kazanmıştır. Kimliğini Barok Dönemin ilk zamanlarında bulmuş bir müzik biçimidir. On sekizinci yüzyılın ortalarına doğru Eski İtalyan sonatı ile Viyana Klasikleri sonatı arasında bir geçiş sağlanarak iki zıt tema üzerine sonat yazma dönemi başlamıştır. Klasik Çağ’da bu şekil, en yüksek gelişmesine ulaşarak ve esasta aynı kalarak geçerliliğini günümüze kadar devam ettirmiştir. 4.ÜNİTE 2. ETKİNLİK Beethoven’in Ay Işığı sonatını dinleyerek duygularınızı yazınız. ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ ..................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ 53 SONAT VE SONAT FORMU 3. ETKİNLİK Sonat formunun tarihî akışı içerisinde ilk çağı ve parlak dönemi hakkında yaptığınız araştırmanın en önemli özelliklerini arkadaşlarınızla sözlü olarak paylaşınız. AY IŞIĞI Beethoven bir gün Ay Işığı sonatını çalıyormuş. Dinleyenlerden biri: -Üstat, bununla neyi anlatmak istediniz? diye sormuş. Beethoven bir daha çalmış Ay Işığı sonatını ve: -İşte bunu, demiş. Prof. Koral ÇALGAN Müzik Fıkraları 3. SONAT FORMU (SONAT ALLEGROSU) Sonat büyük yapıda olan genellikle piyano, keman, viyolonsel gibi solo çalgılara ya da piyano eşlikli yaylı veya üflemeli çalgılardan birine yazılan bir sanat eseridir. Müziksel ifade biçimi olarak, senfoni, konçerto ve oda müziği yapıtlarının formlarını dolaysız biçimde etkilemesi açısından çalgı müziğinin en önemli türü olarak nitelenir. Sonat formunda giriş - gelişme - sonuç adlarında birbiriyle ilgili üç ayrı bölme bulunur. Bunlar, sergi (ekspozisyon), geliştirme (developman) ve serginin tekrarı (reekspozisyon) adlarıyla anılırlar. 4.ÜNİTE A Sergi SERGİ GELİŞME 1.Tema : 2.Tema Köprü : : B A Geliştirme Serginin tekrarı SERGİNİN TEKRARI 1.Tema 2.Tema Coda : Köprü 1. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri çalgılarınızla değişik sınıflarda seslendiriniz. Allegro Keman 1 Keman 2 Cembola (Klavier) Viyolonsel 54 İKİ KEMAN VE VİYOLONSEL İÇİN SONAT LA CORNARA Müzik : Giovanni LEGRENZI SONAT VE SONAT FORMU 4.ÜNİTE 2. ETKİNLİK Sınıfınızda üç grup oluşturarak senfoni, kuartet ve konçerto türlerinin sonat formu ile bağlantısını sergileyen görsel ve işitsel doküman desteğiyle takım sunuşu yapınız. DEVELOPMAN GELMEMİŞ Konservatuvarda “form bilgisi” dersinde eserlerin müzikal analizlerini yapabilmek için teknik terimler öğretiliyordu. Aynı sınıfta okuyan öğrencilerden oluşan bir oda müziği topluluğu da o günlerde klarnetli bir kentet çalışıyordu. Çalışma sırasında viyolacı genç bilgiçlik tasladı: -Arkadaşlar developman geldi. Kapının kenarında oturan klarnetçi kalktı kapıyı açtı: -Gelen giden yok. Nerden çıkarıyorsun? DEVELOPMAN: Sonat formunda “işleme” bölümüne verilen ad. Prof. Koral ÇALGAN Müzik Fıkraları 4. SONATIN TARİHÎ GELİŞİMİ Barok Çağ sonatlarının tek bölümlü olanlarının yapısı kural olarak, her iki bölmesi ikişer kez seslendirilirken, klasik sonatta en yaygın kuruluş üç bölmeli olmuştur. Biçem (üslup) ve örgü Barok Çağ’da çok sesliyken (polifon), Klasik Çağ’da homofon biçem ve örgü daha ağır basmıştır. Ön Klasik evrede (1730’lu yıllar) oluşan sonat allegrosu formu, Klasik Çağ’da (1780-1830) en önemli biçim sayılmış, Romantik Çağ’da (1830-1890) önemini giderek yitirmiştir. 55 SONAT VE SONAT FORMU 1. ETKİNLİK Bulunduğunuz ilde bir senfoni orkestrasının konserine giderek çalınan eserlerin dönem-biçimsel özelliklerini belirleyiniz. Bu konuda bir kompozisyon yazınız. 4.ÜNİTE ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ ..................................................................................................................... ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 2. ETKİNLİK Aşağıdaki esas ve yan temaları örnek olarak verilen Beethoven Op. 2 Nr. 3 piano sonatını sınıfınızda dinleyiniz. Sonat formunun yapısı ve bölümler arasındaki geçişler ile ilgili düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 56 SONAT VE SONAT FORMU ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi sonat formunun özelliklerinden değildir? A) Kilise müziklerinin başında duyulan eserlerdir. B) İki veya üç bölümden oluşan küçük, kısa sonattır. C) Çalgısal eserlerdir. D) On altıncı yüzyılda görülmeye başlamıştır. E) Asıl tema ve temaya karşı cevap prensibiyle yapılandırılırlar. 2. Aşağıda şeması verilen sonat allegro’su formunun eksik bölümünü tamamlayan doğru seçeneği işaretleyiniz. SERGİ GELİŞME 1.Tema : 2.Tema 2.Tema A) : : Coda : SERGİNİN TEKRARI B) 1.Tema 2.Tema Coda : Köprü D) : SERGİ 1.Tema : GELİŞME E) 4.ÜNİTE Coda C) : : SERGİNİN TEKRARI 1.Tema 2.Tema Coda : 3. Aşağıdakilerden hangisi sonat formunda kullanılan biçimlerden değildir? A) Rondo B) Menuet C) Konçerto D) Scherzo E) Çeşitleme 4. Aşağıdakilerden hangisi sonatın tarihi akışı içersinde yer almaz? A) İlk örnekleri A. Corelli tarafından verilmiştir. B) En parlak dönemini on yedinci yüzyılda Bach, Mozart ve Beethoven zamanında yaşamıştır. C) On dokuzuncu yüzyılda konçerto ve senfonilerin finali olarak kullanılmıştır. D) On altıncı yüzyılda küçük orkestra parçası olarak görülür. E) Carl Philipp Emanuel Bach tarafından şekillendirildi. 57 SONAT VE SONAT FORMU 5. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına (D), yanlış olanların başına (Y) harfini yazınız. ( ( ( ( ( ) Sonat bir ya da birkaç çalgı için yazılmış üç-dört bölümlü çalgısal eserlerdir. ) Sonat formu birlik içinde değişimdir. ) Sonat formunda her bölüm ritim-tempo ve karakter olarak diğer bölümün devamıdır. ) Sonat formunda yazılan büyük eserlere rondo denir. ) Sonat formunda dört çalgı için yazılan esere trio denilir. 6. Aşağıdaki noktalı yerleri cümleyi anlamlı kılacak biçimde doldurunuz. Senfoniye bir veya birkaç çalgının solist olarak katılmasına…………………. denir. Sonat formunun iki çalgı için yazılmış şekline………………………denir. Oda müziği ………………………………………………………………… çalgılarla seslendirilir. Sonat formunda bir çalgı için yazılmış sonata………………sonat denilir. Erken Klasik Dönemin ilk bestecilerinden olan ………………………....senfoniye kesin şeklini vermiştir. Okuma Parçası ALLA TURCA Mozart’ın müziği üzerine biraz da “özel” konulara girelim mi? “Türk müziği”nden esintiler, “Türk motifleri” ya da bir bütün olarak “Türk stili”… 4.ÜNİTE Bilindiği gibi “alla turca” denen stil, 18. yüz yıl Avrupa’sında pek modaydı. 1683’teki bizim 2. Viyana Kuşatması öyle izler bırakmıştır ki, Viyanalısı, Avusturyalısı ve giderek Avrupalısı, mehter müziğinin heybetini, gümbürtüsünü unutamamıştı. Müzikte “yüreklere korku salmak” işte bu kadar olur! Viyana’da bugün bile “yaramazlık etme, Türkler geliyor” denir. 18. Yüzyıl başlarından beri, Avusturyalı, Alman, Fransız ve çoğu İtalyanların olmak üzere, “Türkleri” konu alan 150 dolayında opera ve bale eseri yazılmıştır. Bu eserlerin hep “ürkütücü” temalara yöneldiği sanılmasın. Olaylar soğuyup Avrupalı bu işe olgunlukla bakınca “Türk figürü, merhametli, sevecen, bağışlayıcı, şefkatli bir karaktere dönüşmüştür. Özellikle Mozart’ın operalarında Asyalı ve Avrupalı, doğulu ve batılı, Müslüman ve Hristiyan, kadın ve erkek herkes, sadece kanlı canlı değil, duygulu ve duyarlı birer “insan”dır. Hatta Mozart, bu insanlar arasındaki eşitliği vurgulayabilmek için “doğru insan”nı yüceltmiştir. Bu anlayışın kaynağı, Lessing, Rousseau ve Montesquieu’ya kadar uzanır. Çalgı müziğinde ise “alla turca” modasının rüzgarlarında Mozart’ın yaklaşımı, Avrupalıya çarpıcı gelen ritimleri ve Asya tınıları kendi yaratıcılığına göre incelikle değerlendirmek olmuştur. Bir keman konçertosunda davullar ve ziller düşünebiliyor musunuz? Mozart bunu bile yapmıştır. Ünlü piyano sonatının “Rondo alla turca” (Türk Marşı) bölümünde, mehter müziğini öznel, ama bence çok doğru bir esintiyle yapmıştır. Benim “Mozart” diskimde yer alan bu sonatı yorumlarken davul vuruşlarını özellikle duyurmak istedim. Bu ritim, sol elde sürekli aynı vurguları yineler. “Kuşatma”nın tantanasını biraz yaşatmak için olur gibime geldi. Viyana kapılarındaki bunca mehter takımı, gece gündüz boşuna mı gümbürdedi? Burada bir ayrıntıya değineyim: Mozart’ın “Türk Müziği”nden anladığı ile bizim halk müziğimizin ya da saray müziğimizin bir ilgisi yoktur. Mozart için Türk Müziği”, mehter müziğinin yeri göğü inleten kasırgasıdır. Birkaç yıl önce, Salzburg Festivali’nde “Saraydan Kız Kaçırma” operasının ilginç bir temsili yapılmıştı. Sanıyorum yönetmen Filistinliydi. Orkestrada bizim geleneksel çalgılarımız kullanılmış, bu değişik orkestranın yarattığı ses renkleri çok beğenilmişti. Opera dünyasında yankılar uyandırmıştı temsil. Ben de aynı görüşteyim: Gerçekten özgün bir yapımdı, başarılı bir denemeydi. Çünkü eserin atmosferine uygun düşmüştü bu ses renkleri… Müzik biraz da kendine özgü bir atmosfer yaratmak değil midir? Fazıl Say, Uçak Notları, s.102-103. 58 5.ÜNİTE FÜG FORMU 1. FÜG FORMU 2. FÜG FORMUNUN GENEL YAPISI FÜG FORMU HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Füg kavramını araştırarak kelime anlamını arkadaşlarınızla tartışınız. 2. Füg formunun kuruluş yapısını araştırınız. Öğrendiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Kanon ve füg arasındaki bağlantıyı araştırarak seçtiğiniz eserlerin belirgin özelliklerini inceleyiniz. TANIMLAMA - ÇÖZÜMLEME 1. FÜG FORMU 5.ÜNİTE Füg Latince ve İtalyanca kaçmak anlamına gelen fugare sözcüğünden gelmektedir. Kanonda olduğu gibi kaçan bir ezgiyi bir benzeri kovalar.(Kanon: Kontrpuan yöntemiyle yazılan eserlerde bütünüyle taklit temeline dayanan beste tekniği.) Girişte tek başına duyurulan, devamında farklı partilerde, farklı ses yüksekliklerinde tekrarlanan yapısı vardır. Taklit esasına dayanır. Temanın bir sesten başka bir ses partisine geçişi kaçışa benzetilir. On dordüncü, on beşinci ve on altıncı yüzyıllarda İtalyanlar bazı kanonlara fuga diyerek, kanon’a eş anlamda kullanmışlardır. On sekizinci yüzyılın ilk yarısında en gelişmiş formuna özellikle J. S. Bach ile ulaşmıştır. Barok Dönemde kullanılan bir formdur. Haydn’dan alınan küçük füg parçası önce baştan sona ve sondan başa doğru, sonra da ters çevirip yine baştan sona ve sondan başa doğru seslendirilebilir. 1. ETKİNLİK Sınıfınıza bir kanon örneği getirerek dinleyiniz. Johann Sebastian BACH 60 FÜG FORMU 2. ETKİNLİK Aşağıda adresi verilen İnternet sitesine girerek füg formu hakkında bir araştırma yapınız. Eser örneklerini dinleyiniz. Konuyla ilgili düşüncelerinizi sınıfınızda arkadaşlarınızla paylaşınız. ( http://jan.ucc.nau.edu/~tas3/wtc/i04.html ) 2. FÜG FORMUNUN GENEL YAPISI Füg genel olarak üç bölümlüdür. İlk bölüm her partinin en az bir kere duyurulduğu sergidir. Sergiden sonra orta bölüm gelir. Bu bölüm, çeken ve alt çeken gibi ilgili tonlara geçki yapan ara kesitleri kapsar. Son bölüm, eserin sona erişini içerdiği için ana temanın eksen tonuna dönmesini getirir. Sona erişi hissettiren özgür bir yükseliş gerçekleşir. J. S. Bach’ın bir teması üzerine (Defter II / 9. Füg) H. Grabner. Örnek Füg Formu : 1. Bölüm - SERGİ Cevap (Sol majörde)~~~~~~~~~ Ara müziği ~~~ la Füg teması (Do majörde),Karşı ezgi ~~~~~~~~~~~~~~~~~ 2. Bölüm - GELİŞME ~~~~~~~~~~~~~~~~~ Cevap (mi minör) ~~~~~~~~~~~~~~~~~ Ara müziği ~~~ la Tema (la minör) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 3. Bölüm - DÖNÜŞ ve SONUÇ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Cevap (Do) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Coda Tema (Fa) ~~~~~~~~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 1. ETKİNLİK J. S. Bach’ın Defter II / 9.Füg’ünü dinleyerek yukarıda verilen bölümleri fark etmeye çalışınız. 5.ÜNİTE Wassily Kandinsky -“The Fugue” (Füg) 61 FÜG FORMU 2. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri çalgınızla seslendiriniz. 5.ÜNİTE FUGA 62 Johann Caspar Ferdinand FISCHER FÜG FORMU 5.ÜNİTE 3. ETKİNLİK Füg türleri hakkında bir araştırma yaparak isimlerini aşağıdaki tabloda verilen boşluklara yazınız. 63 FÜG FORMU ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Füg formunun tarihçesiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Barok dönemde kullanılan bir formdur. B) On dördüncü, on beşinci ve on altıncı yüzyıllarda İtalyanlar bazı kanonlara fuga demişlerdir. C) Füg, en gelişmiş formuna on sekizinci yüzyılın ilk yarısında Beethoven ile ulaşmıştır. D) Füg, Latince kaçmak anlamında fugare sözcüğünden gelmektedir. E) Füg, gelişmiş bir sonat formudur. 2. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi füg formunun genel yapısını simgeler? A) Sergi-gelişme-cevap B) Gelişme-cevap-sonuç C) Dönüş-sergi-gelişme-karşı ezgi D) Sergi-gelişme-dönüş ve sonuç E) Coda-gelişme-sergi ve dönüş 3. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi füg türlerinden biri değildir? A) Konser fügü B) Ses fügü C) Motet fügü D) Yaylılar dördülü için füg E) Ballad fügü 4. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına (D), yanlış olanların başına (Y) harfini yazınız. 5.ÜNİTE ( ( ( ( ( ) Füg, Latince ve İtalyanca kaçmak anlamına gelen fugare sözcüğünden gelmektedir. ) Füg, belli bir bölümün tekrarlanması esasına dayanan bir yapıya sahiptir. ) On sekizinci yüzyılın ilk yarısında en gelişmiş formuna J. S. Bach ile ulaşmıştır. ) Klasik dönemde kullanılan bir formdur. ) Füg, genel olarak üç bölümlüdür. 5. Aşağıdaki noktalı yerleri cümleyi anlamlı kılacak biçimde doldurunuz. On dördüncü, on beşinci ve on altıncı yüzyıllarda bazı kanonlara…………….. diyerek, kanon’a eş anlamda kullanmışlardır. ………………..dönemde kullanılan bir formdur. Füg……..........…… esasına dayanan bir yapıya sahiptir. Fügde ilk duyulan bölüm……………… bölümüdür. Temanın bir sesten başka bir ses partisine geçişi …………………………….benzetilir. Okuma Parçası MÜZİK ÜZERİNE GÜZEL SÖZLER • ‘Müzik ruhu terbiye eden biricik vasıtadır. Müzik Allah’ın lisanıdır. Eflâtun • Şiir ve resmin ifade edemediği şeyi müzik ifade eder. R.Wagner • Müzik, içinde bulunan anı her şeyden daha çok doldurur, düşünceyi de uyandırır, harekete teşvik eder. Goethe • Müzik, sesler aracılığı ile birbirini takip eden güzel duygular ifade etmek sanatıdır. Kant 64 6.ÜNİTE TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI 1. PEŞREV 2. SAZ SEMAİSİ 3. OYUN HAVASI 4. TAKSİM TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Geleneksel Türk müziğinde saz müziği formlarını araştırınız. Yapısal özellikleri hakkında bilgi edininiz. 2. Hane, teslim kavramlarının Türk müziğindeki anlamını araştırınız. 3. Taksim kelimesinin sözlük anlamı ile Türk Müziği’nde ‘taksim’i ilişkilendiriniz. 4. Türk müziğinde kullanılan büyük usuller hakkında bilgi edininiz. TANIMLAMA - ÇÖZÜMLEME Müzik öyle bir denizdir ki ben paçaları sıvadım hâlâ içine giremedim. Dede Efendi 1. PEŞREV Hane-teslim bölümlü bir çalgısal türdür. Günümüzde dört hane ve bir teslim bölümü anlayışı içinde yazılır. Genel olarak birinci hanenin ilgili makamda bestelenmesine karşın, diğer hanelerde geçki yapılabilir. Teslim bölümü mutlaka ilgili makamda ve bitiş duygusu oluşturacak şekilde ve büyük usullerle bestelenir. (15 ve daha büyük zamanlı usuller) Peşrevlerin genel form yapısı: 1.Hane A Teslim B 2.Hane C Teslim B 1 2 3 4 3.Hane D A+B / C+B / D+B / E+B Teslim B 4.Hane E Teslim B 1. ETKİNLİK Türk müziğinde saz müziği formlarıyla ilgili yazılı basında çıkan haber kupürlerini bulmaya çalışınız, bulduğunuz dökümanlarla sınıfınızda bir pano hazırlayınız. 2. ETKİNLİK 6.ÜNİTE Çeşitli amaçlar için hazırlanan farklı özellikteki peşrev türlerini araştırarak öğrendiğiniz bilgileri paylaşınız. 66 TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI 3. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri inceleyerek çözümleyiniz. Form şemasını çıkarınız. Usulü: Çember NİHÂVENT PEŞREV Müzik: Gazi Giray Han II 6.ÜNİTE 67 6.ÜNİTE TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI Eserin form şeması: 68 TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI 2. SAZ SEMAİSİ Çalgısal bir türdür. Hane - teslim bölmelidir. Günümüzde dört hane ve teslim anlayışı içinde bestelenirler. Teslim mutlaka ilgili makam içinde bestelenir. Bunun yanında dördüncü hanede usul geçkisi yapılması gelenek olmuştur. Aksak semai usulünün 10/8’lik şekli ile bestelenir. Yapısal özellikleriyle peşrev’e benzer. 1. ETKİNLİK Saz semai türlerini araştırarak bunlarla ilgili arşiv çalışması yapınız. 6.ÜNİTE Saz semailerinin genel form yapısı: 1.Hane A Teslim B 2.Hane C Teslim B 1 2 3.Hane D A+B / C+B / Teslim B 4.Hane E Teslim B 3 4 D+B / E+B 2. ETKİNLİK Yakın çevrenizdeki geleneksel Türk müziği konserlerinden birine katılarak dinlediğiniz eserlerin form özelliklerini araştırınız. Ulaştığınız bilgileri sınıf ortamında paylaşınız. 69 TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI 3. ETKİNLİK 6.ÜNİTE Aşağıda verilen eseri dinleyiniz. Biçimsel açıdan inceleyerek form şemasını çıkarınız. HİCAZKAR SAZ SEMAİSİ Usulü : Aksak Semai Müzik : Kemal Niyazi SEYHUN 70 TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI Eserin form şeması: 4. ETKİNLİK Atatürk’ ün belirlediği müzik ilkeleri doğrultusunda yapılan çalışmaları ve sağlanan gelişmeleri araştırarak arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. OYUN HAVASI Tek ya da toplu danslara eşlik amacıyla seslendirilen eserlere genel bir ad olarak oyun havası denilmiştir. Çalgısal ve sözel olabilir. Köçekçe ve Tavşanca adıyla anılan eserler bu konuyla ilgili tipik örneklerdir. Ayrıca sirto, longa, çiftetelli ve mandra gibi türleri vardır. Köçekçe ve Tavşancanın dışında oyun havası olarak adlandırılan horon, halay, bar, karşılama gibi adlandırılmış ezgiler, müzik türü olmamalarına karşın, birer geleneksel dans türüdürler. Ancak zeybek ve teke zortlaması bir dans türü olmasına karşın, aynı zamanda bir müzik türüdür. Oyun havalarında genel olarak bir cümleli ya da bir bölümlü biçimler kullanılır. 1. ETKİNLİK Bulunduğunuz bölgenin yöresel halk oyunlarıyla ilgili VCD örneğini sınıfınıza getirerek izleyiniz. İzlediğiniz bölgenin müziklerini yapısal açıdan tartışınız. 6.ÜNİTE 71 TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI Çiftetelli 2. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri dinleyiniz. Usulü: Sofyan 6.ÜNİTE =64 72 ÇEÇEN KIZI Hüseyni Tanburi Cemil Bey TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI 4. TAKSİM İşitsel olarak kişiyi bir makama koşullandırmak amacıyla üretilen çalgısal bir türdür.Temel ögesi, doğaçlanması ve usulsüz oluşudur. Çalgının ses genliğini, tınısını, icracının becerisini sergileyen bir yapısı vardır. 1. ETKİNLİK 6.ÜNİTE Taksim türlerini araştırarak aralarındaki benzerlik ve farklılıkları aşağıdaki boşluklara yazınız. BENZERLİKLER ................................................ ........................................................... ........................................................... ......................................................... ........................................................... ..................................................... ........................................................... .......................................................... .......................................................... FARKLILIKLAR ................................................ ........................................................... ........................................................... ......................................................... ........................................................... ..................................................... ........................................................... .......................................................... .......................................................... 73 TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI 2. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri dinleyiniz. HİCAZ TAKSİM 6.ÜNİTE Müzik :Tanburi Cemil Bey 74 TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI Okuma Parçası ELEŞTİRMEK VEYA ELEŞTİRİLMEK Eleştirmek veya eleştirilmek, insanın en sevdiği şeylerden biri olan “polemik şarabı”nı yudumlamaktır. Onsuz edemeyiz. Herkes eleştirir, dolayısıyla herkes eleştirilir. Ama her insan, her şeyin iyi eleştirmeni olamaz. Klasik müzikte iyi eleştirmen ile kötü eleştirmen nasıl ayırt edilir? Kötü eleştirmen, notanın avukatlığını yapar. İyi eleştirmen, hisseden yorumcuyu hisseder. Burada biraz duralım: İki yüz küsur yıl öncesinden kalan bir Mozart yapıtı günümüze nasıl gelebilmiştir? Notalar aracılığıyla. Notada neler vardır? Sesler, nüanslar, yaklaşık olarak tempolar, bazı ifadeler ve bütün bunları simgeleyen işaretler… Peki duyguların anlatımı var mıdır notalarda? Müziğin duygusal enerjisi? Neşe, hüzün, şaka, acı, bilinçaltı, dargınlık, yenilgi, aşk, tedirginlik, düşler, kavga, coşku, bilgelik, hüsran, iyimserlik, dostluk ve benzerleri? Renklerin sonsuz sayıdaki tonları? Ormanın uğultusu, dağların rüzgarı, kavakların ürpertisi, gecenin mavisi? Renklerin sonsuz sayıdaki tonları? Soru şöyle olmalı herhalde: Gerçek müzik, kağıtta yazılı olanda mı saklıdır, yoksa benliğimizin derinliklerinde mi? Bir yapıtı yorumladınız… Kötü eleştirmen hemen atlayacaktır: “8. sayfanın 4.satırındaki crescendoyu iyi yapamadı, şurada fa notasını yanlış bastı. Burada sağ pedalı uzun tuttu, şurada sol pedalı gereksiz kullandı…” 6.ÜNİTE İyi eleştirmense şöyle diyebilir: “Ağır bölümdeki bazı ifadeler iç monolog olarak yansıdı, kendimi müziğin içinde buldum. Sanatçı bana insan olduğumu, sanatın insan yaratıcılığı olduğunu hatırlattı…” Hep söylüyorum: Nota saydam bir kağıttır. Yorumcu, kağıdın arkasını keşfeder. Müzik işte oradadır. Fazıl Say, Uçak Notları, s.126-127. 75 TÜRK MÜZİĞİNDE SAZ MÜZİĞİ FORMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdaki noktalı yerleri cümleyi anlamlı kılacak biçimde seçeneklerden biriyle tamamlayınız. Peşrev …………………… bölmeli bir çalgısal türdür. A) geçki - meyan B) teslim - taksim C) hane - teslim D) zemin - nakarat E) teslim - nakarat 2. Aşağıdaki noktalı yerleri cümleyi anlamlı kılacak biçimde seçeneklerden biriyle tamamlayınız. Peşrev……………………….biçiminde yazılır. A) dört hane - bir teslim B) iki hane - bir teslim C) dört hane - iki teslim D) iki hane – iki teslim E) üç hane - bir teslim 3. Saz semaileri aşağıdaki usul türlerinden hangisiyle bestelenir? A) 15/8’lik raksan usulü B) 12/8’lik frenkçin usulü C) 13/8’lik nim evsat usulü D) 9/8’lik oynak usulü E) 10/8’lik aksak semai usulü 4. Aşağıdaki oyun havası türlerinden hangisi aynı zamanda bir müzik türüdür? A) B) C) D) E) Karşılama Zeybek Horon Bar Halay 6.ÜNİTE 5. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına (D), yanlış olanların başına (Y) harfini yazınız. 76 ( ) Taksim çalgısal bir türdür. ( ) Peşrev küçük usuller ile bestelenen bir türdür. ( ) Oyun havalarında genellikle üç bölümlü biçimler kullanılır. ( ) Taksimin temel ögesi doğaçlanması ve usulsüz oluşudur. ( ) Saz semai türü yapısal özellikleriyle oyun havasına benzer. 7.ÜNİTE TÜRK MÜZİĞİNDE SÖZ MÜZİĞİ FORMLARI 1. AĞIR SEMAİ 2. YÜRÜK SEMAİ 3. ŞARKI 4. TÜRKÜ 3. GAZEL 4. BOZLAK TÜRK MÜZİĞİNDE SÖZ MÜZİĞİ FORMLARI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Geleneksel Türk müziğinde yer alan ağır semai, yürük semai, şarkı, türkü, gazel ve bozlak gibi söz müziği formlarını araştırınız. Yapısal özellikleri hakkında bilgi edininiz. 2. Ünitede yer alan müzik türleriyle ilgili usuller hakkında bilgi edininiz. Bu usulleri sınıflandırınız. 3. Müzik biçimlerinde gelenekten söz edilebilir mi? Düşüncelerinizi örneklerle açıklayınız. TANIMLAMA - ÇÖZÜMLEME 1. AĞIR SEMAİ Sözel bir türdür. On zamanlı aksak semai usulünün 10/8 ya da 10/4’lük türevlerinden biriyle bestelenir. İki veya dört bölmeden oluşur. Dört dizeden ya da ayrı iki beyitin ezgilendirilmesiyle oluşan bu tür, terennüm bölmesi içerir. Ağır semailer, beste formundan hemen sonra takım ve fasıllardaki sıraya göre yer alırlar. Ağır semai türünü oluşturan usul türevleri 10 4 10 8 7.ÜNİTE Aksak semai Ağır aksak semai 1. ETKİNLİK Atatürk’ün, yeni müzik kurumlarının açılması ve müzik sanatçıları yetiştirilmesinde yaptığı çalışmalar hakkında bir sunum hazırlayınız. Hazırladığınız sunumu arkadaşlarınıza iletiniz. 78 TÜRK MÜZİĞİNDE SÖZ MÜZİĞİ FORMLARI 2. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri inceleyiniz. Çözümleyerek form şemasını çıkarınız. GÜLŞENDE HEZAR NAĞME-İ DEM-SAZ İLE MAHZUZ Hicazkâr Ağır Semai Usulü: Ağır Sengin Semai Müzik: Zekai Dede =72 7.ÜNİTE 79 TÜRK MÜZİĞİNDE SÖZ MÜZİĞİ FORMLARI 7.ÜNİTE bi - - - ça - - - - re -----------------me - Eserin form şeması: 80 - TÜRK MÜZİĞİNDE SÖZ MÜZİĞİ FORMLARI 2. YÜRÜK SEMAİ Sözel bir türdür. Terennüm bölümü içerir. Mutlaka altı zamanlı yürük semai ya da sengin semai usullerinden birini kullanması türü belirleyen özelliktir. Dört ya da iki bölümlü olabilir. Dört bölümlüde sözler dört dize ve terennümden oluşur. Her dizeden sonra terennüm seslendirilir. 6 4 6 8 Yürük semai Sengin semai 1. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri inceleyerek çözümleme çalışması yapınız. Eserin form şemasını çıkarınız. BÜLBÜL GİBİ PÜR OLDU Usulü: Sengin Semai Hicazkâr Yürük Semai Beste: Zekai Dede 7.ÜNİTE 81 TÜRK MÜZİĞİNDE SÖZ MÜZİĞİ FORMLARI Eserin form şeması: 7.ÜNİTE 3. ŞARKI Sözel bir türdür. On zamanlıya kadar usuller kullanılır. Ezgiler küçük soluklu, kolayca algılanabilir niteliktedir. Genel olarak şarkı türünde A (a+b) + B (c+d) formu kullanılır. Geleneksel Türk sanat müziğinde bu form içindeki a cümlesine zemin, b cümlesine nakarat, c cümlesine ise meyan denilmiştir. 82 TÜRK MÜZİĞİNDE SÖZ MÜZİĞİ FORMLARI 1. ETKİNLİK Çevrenizde bulunan amatör veya profesyonel saz sanatçılarından biri ile iletişim kurarak şarkı örneği dinleyiniz. Dinlediğiniz şarkının form yapısını yazınız. Eserin form şeması: 2. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri inceleyiniz. Form şemasını yazınız. LEYLA BİR ÖZGE CANDIR Usulü: Düyek Segâh şarkı =120 Söz: Vecdi BİNGÖL Müzik: Sâdettin KAYNAK 7.ÜNİTE 83 TÜRK MÜZİĞİNDE SÖZ MÜZİĞİ FORMLARI Eserin form şeması: 4. TÜRKÜ 7.ÜNİTE Türk Halk Edebiyatına ait hece vezniyle yazılmış sözlerin kolayca anlaşılabilir ve küçük soluklu ezgilendirilmesi ile oluşan bir türdür. Genel olarak on zamanlıya kadar olan usullerin kullanılmasının yanı sıra tek cümleli ve bir bölümlü biçimlerdir. Karadeniz, Teke, Konya, Yozgat, Rumeli, Azeri gibi yöre türkülerinin yanında müstezat, zeybek, maya, bozlak, gurbet, barak, hoyrat, divan, güvende takımı, barana takımı ve müzikli öykü türleri vardır. 1. ETKİNLİK Anonim türkülerden arşiv oluşturarak seçtiğiniz bir türkünün hikâyesini bulunuz. 84 2. ETKİNLİK Aşağıdaki resimlere uygun bulduğunuz bir hikâyeyi sınıfınızda dramatize ediniz. 3. ETKİNLİK Aşağıdaki eseri inceleyiniz. Form şemasını yazınız. DAĞLAR DAĞLAR VİRAN DAĞLAR Usulü: Sofyan Hicaz türkü =72 Rumeli Türküsü 7.ÜNİTE 85 TÜRK MÜZİĞİNDE SÖZ MÜZİĞİ FORMLARI Eserin form şeması: 5. GAZEL Divan Edebiyatı’ndan alınan sözlerin usulsüz ve doğaçtan ezgilendirilmesiyle oluşturulan bir türdür. Doğaçlama sırasında çalgılar ilgili makamda usullü dem tutar. Sözler doğaçlanırken “of”, “aman”, “gönül ey”, “dost”, “yâr” gibi katma sözler de söylenir. 1. ETKİNLİK Taksim ve gazel türlerinden birer örnek dinleyiniz. İki tür arasındaki benzerlik ve farklılıklarını yazınız. Gazel ................................................ ........................................................... ........................................................... ......................................................... ........................................................... ..................................................... ........................................................... Taksim ................................................ ........................................................... ........................................................... ......................................................... ........................................................... ..................................................... ........................................................... 6. BOZLAK Halk müziğimizde bir uzun hava çeşididir. Sözel müziğin usulsüz ve ses alanı en geniş olan türüdür. En belirgin özelliği kürdi dizisi içinde seslendirilmesidir. Sözel bölüme başlamadan önce, tek çalgı tarafından yol gösterme adı verilen bir usulsüz açış yapılır. Orta Anadolu’daki Abdallar ile Güney Anadolu’da Avşarlar arasında yaygın olan bir türdür. Ele aldığı konular arasında göç, ayrılık, ölüm, yurt özlemi, yiğitlik, mertlik gibi toplumsal ve bireysel olgular vardır. 1. ETKİNLİK CD, kaset gibi görsel, işitsel materyallerden yararlanarak bozlak örnekleri dinleyiniz. Fark ettiğiniz özellikleri sınıfta paylaşınız. 2. ETKİNLİK Öğrendiğiniz konuları zorluk derecesine göre sıralayarak kendinizden sonraki öğrenciler için tavsiyelerinizi yazınız. 7.ÜNİTE ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ ..................................................................................................................... ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 86 TÜRK MÜZİĞİNDE SÖZ MÜZİĞİ FORMLARI 3. ETKİNLİK Kitabınızda şu ana kadar öğrendiğiniz konuları hatırlamaya çalışınız. Hatırladığınız konuları aşağıya yazınız. ............................................................................................................ ................................................................................................................... ................................................................................................................ ..................................................................................................................... ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. Okuma Parçası DÜNYADAKİ EN GÜZEL SES NEDİR? Bir müzik eğitimcisi olduğum için sınıflarda öğrencilerim, söz meclislerinde dostlarım bana müzikle ilgili değişik sorular sorarlar. En çok karşılaştığım soru ise şudur: - Hocam! dünyadaki en güzel ses nedir? Her defasında hiç düşünmeden aynı soruyu soru sahiplerine yöneltirim. - Size göre dünyadaki en güzel ses nedir? Soru sahipleri, genellikle herhangi bir çalgıyı ya çalarlar ya da ona karşı ilgi duyarlar. Bundan dolayı çalınan veya ilgi duyulan çalgının sesi dünyanın en güzel sesi olur. Kimine göre kemanın, kimine göre flütün, kimine göre neyin, kimine göre udun, kimine göre kanunun kimine göre de bağlamanın sesi dünyanın en güzel sesidir. Herkesin kendine göre verdiği cevapları aldıktan sonra konuşmaya başlarım: 7.ÜNİTE - Sizler dünyadaki en güzel sesin herhangi bir çalgıya ait olduğunu söylediniz. Bana göre de dünyanın en güzel sesi bir çalgıya aittir. Ben, sizlere dünyadaki en güzel sese sahip o mükemmel çalgının adını söylemeyip tarif edeyim: O çalgının da gövdesi vardır ama o gövde ne ağaçtan ne de bakırdandır. O çalgının da ses çıkaran telleri vardır ama o teller ne çelik ne de naylondandır. Üstelik tellerin akordunu yapacak kulak ve anahtara da ihtiyaç yoktur. O çalgının sesi eğitilebildiği takdirde dünyadaki bütün çalgıların seslerini verebilir, hastalıklardan ve olumsuz diğer faktörlerden korunduğu sürece uzun yıllar sağlıklı olarak kullanılabilir. Sözlerimi bir soru ile tamamlarım: - Artık dünyadaki en güzel sesin ne olduğunu rahatlıkla söyleyebilirsiniz, değil mi? Prof. Yusuf AKBULUT 87 TÜRK MÜZİĞİNDE SÖZ MÜZİĞİ FORMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdaki noktalı yerleri cümleyi anlamlı kılacak biçimde seçeneklerden biriyle tamamlayınız. Ağır semai …………………… usulüyle bestelenen sözel bir türdür. A) 10/8’lik aksak semai B) 6/8’lik yürük semai C) 5/8’lik Türk aksağı D) 7/8’lik devri turan E) 9/8’lik aksak 2. Aşağıdaki noktalı yerleri cümleyi anlamlı kılacak biçimde seçeneklerden biriyle tamamlayınız. Yürük semai……………………………………. A) Üç ya da iki bölmelidir. B) Dört ya da iki bölmeli olabilir. C) Bir bölmelidir. D) Mutlaka yedi zamanlı usulle bestelenir. E) Çalgısal bir türdür. 3. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi şarkı formu için söylenebilir? A) B) C) D) E) Çalgısal bir türdür. Daima on zamanlıdan büyük usuller kullanılır. Ezgiler küçük soluklu, kolayca algılanabilir niteliktedir. Zemin, nakarat, meyan ilişkisi yoktur. Şarkı türünde mutlaka A (a+b) + C (b+a) + B (d+e) biçimi kullanılır. 4. Aşağıdakilerden hangisi aynı zamanda bir oyun türüdür? A) Gurbet B) Zeybek C) Müstezat D) Maya E) Bozlak 5. Aşağıdaki ifadelerden hangisi gazel türünün bir özelliği değildir? A) Doğaçtan yazılmazlar. B) Sözlerde “of”, “aman”, “dost”, “yâr” gibi katma sözler eklenir. C) Usulsüzdür. D) Sözler Divan Edebiyatı’ndan alınır. E) Gazelin seslendirilmesinde çalgılar ilgili makamda usullü dem tutar. 6. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına (D), yanlış olanların başına (Y) harfini yazınız. 7.ÜNİTE ( ( ( ( ( 88 ) Bozlak sözel müziğin usûlsüz ve ses alanı en geniş olan türüdür. ) Ağır semai çalgısal bir türdür ) Yürük semaide her dizeden sonra terennüm seslendirilmez. ) Türkülerin en önemli özelliği kolayca anlaşılabilir ve küçük soluklu ezgiler olmasıdır. ) Şarkı türünde A (a+b)+B (c+d) formu kullanılır. PERFORMANS DEĞERLENDİRME FORMLARI GRUP ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU Grubun Adı: Gruptaki Öğrencilerin Adları: Açıklama: Aşağıdaki tabloda grubunuzu en iyi şekilde ifade eden seçeneğin altına (X) işareti koyunuz. Her zaman BECERİLER DERECELER Bazen Hiçbir zaman 1. Araştırma planı yaptık. 2. Görev dağılımı yaptık. 3. Araştırmada çeşitli kaynaklardan yararlandık. 4. Etkinlikleri birlikte hazırladık. 5. Görüşlerimizi rahatlıkla söyledik. 6. Grupta uyum içinde çalıştık. 7. Birbirimizin görüşlerini ve önerilerini dinledik. 8. Grupta birbirimize güvenerek çalıştık. 9. Grupta birbirimizi takdir ettik. 10. Çalışmalarımız sırasında birbirimizi cesaretlendirdik. 11. Sorumluluklarımızı tam anlamıyla yerine getirdik. 12. Çalışmalarımızı etkin bir biçimde sunduk. TOPLAM : _____________ _____________ _____________ Aşağıdakileri grubunuza göre cevaplayınız. 1. Çalışmalar sırasında karşılaştığımız en büyük problem, ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 2. Problem nereden kaynaklanıyordu? ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 3. Grubumuzun en iyi olduğu alan ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 4. Grup olarak daha iyi olabilirdik, fakat ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 89 PERFORMANS DEĞERLENDİRME FORMLARI ÖZ DEĞERLENDİRME Adı ve Soyadı :……………………….. Sınıfı :……………………….. Nu. :……………………….. Tarih :……………………….. Bu çalışmada neler yaptım? ...................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... Bu çalışmada neler öğrendim? ...................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... Bu çalışmada başarılı olduğum bölümler : ...................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... Bu çalışmada en çok zorlandığım bölümler : ...................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... Çalışmamı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım? ...................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... Bu çalışmayı tekrar yapsaydım şu şekilde yapardım : ...................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... 90 PERFORMANS DEĞERLENDİRME FORMLARI GRUP DEĞERLENDİRME FORMU Grubun Adı: Sınıfı: Yönerge: Aşağıdaki her bir ölçütün ne düzeyde yeterli olduğunu göz önüne alarak grubu değerlendiriniz. 5.Her Zaman 4.Sıklıkla 3.Bazen 2.Nadiren BECERİLER 1.Hiçbir zaman DERECELER Grup üyeleri birbirleriyle yardımlaşırlar. Grup üyeleri birbirlerinin düşüncelerini dinlerler. Grup üyelerinin her biri çalışmalarda rol alırlar. Grup üyeleri birbirlerinin düşüncelerine ve çabalarına saygı gösterirler. Grubun her üyesi birbirleriyle etkileşim içerisinde tartışırlar. Grup üyeleri ulaştıkları sonucu birbirlerine iletirler. Grup üyeleri bireysel sorumluluklarını yerine getirirler. Grup üyeleri bilgilerini diğerleriyle tartışırlar. Grup üyeleri birbirlerine güvenir. Grup üyeleri birbirlerini cesaretlendirirler. Grup üyeleri söz hakkının adil bir biçimde paylaşılmasına özen gösterirler. Grupta birbiriyle çatışan görüşler olduğunda, gruptakiler bunları tartartışmaya açarlar. Çalıştıkları konuda, grup üyeleri ortak bir görüş oluştururlar. Grup üyeleri birlikte çalışmaktan hoşlanırlar. TOPLAM : ________ ________ ________ ________ ________ Yorumlar: ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 91 PERFORMANS DEĞERLENDİRME FORMLARI GRUP DEĞERLENDİRME FORMU Toplam puan Ödevlerini saklama Ödevleri tamamlama Zamanı verimli kullanma Görev almaya istekli oluş Görüşlerini gerekçelendirme Farklı görüşlere saygı duyma Tartışmalara katılma Grup arkadaşlarını destekleme Sorumlulukları paylaşma Başkalarını dinleme Öğrencinin Adı ve Soyadı Çalışmaya hazır oluş Yönerge: Aşağıdaki form gruptaki her bir öğrencinin değerlendirilmesi için geliştirilmiştir. Puanlama Anahtarı: 5= Çok iyi 4= İyi 3= Orta 2= Geçer 1= Zayıf Yorumlar : ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. 92 PERFORMANS DEĞERLENDİRME FORMLARI ÖĞRENCİ GÖZLEM FORMU Açıklama : Bu form, etkinlik süresince öğrencilerin, yapılan çalışmalara katılma düzeylerini gözlemlemeniz amacıyla hazırlanmıştır. 5.Her Zaman 4.Sıklıkla 3.Bazen 2.Nadiren BECERİLER Adı ve Soyadı :……………………….. Sınıfı :……………………….. Nu. :……………………….. DERECELER 1.Hiçbir zaman Ünite Adı : ....................................... I. DERSE HAZIRLIK 1. Bilgi kaynaklarına nasıl ulaşacağını bilir. 2. Ulaştığı kaynaklardan etkin bir biçimde yararlanır. 3. Derse değişik yardımcı kaynaklarla gelir. 4. Derse hazırlıklı gelir. Toplam II. ETKİNLİKLERE KATILMA 1. Konu ile ilgili görüşlerini çekinmeksizin ifade eder. 2. Görüşü sorulduğunda söyler. 3. Yeni ve özgün sorular sorar. 4. Belirttiği görüşler ve verdiği örnekler özgündür. 5. Dersi iyi dinlediği izlenimi veren sorular sorar. Toplam III. İNCELEME - ARAŞTIRMA - GÖZLEM 1. Bilgi toplamak için çeşitli kaynaklara başvurur. 2. Kendisine verilen kaynaklarla yetinmeyip başka kaynaklar araştırır. 3. İnceleme ve araştırma ödevlerini özenerek yapar. 4.Gözlemlerini dikkatli bir şekilde yapar. 5.Gözlemleri sonucunda mantıksal çıkarımlarda bulunur. 6. Araştırma ve inceleme sonucunda genellemeler yapar. TOPLAM : ________ ________ ________ ________ ________ Yorumlar: ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 93 TERİMLER SÖZLÜĞÜ A a capella accelerando adagio ağır semai akor akustik alla turca allegretto allegro allemande alto andante andantino animato arietta armoni arpej arya a tempo a tonalite : Çalgı eşliği olmayan koro. : Hızlanarak. : Yavaş tempo. : Türk Sanat Müziğinde semai formunun ayrıldığı iki şekilden birine verilen ad. : Aynı anda tınlamak üzere “dikey” olarak yazılmış ikiden fazla ses. : Sesle, sesin doğumu özellikleri, ulaşımı ve alımı ile uğraşan fizik bilimi kolu. : Türk müziği benzerinde. : “Allegro”dan daha yavaş tempo. : Önceleri yalnız “mutlu” ve “sevinçli” anlamlarına gelirdi. Günümüzde hızlı tempoyu anlatmak için kullanılır. : Almanya’da doğan, 1550 yıllarında Fransa’ya geçen, ağırca tempoda tören dansı. : Kadın ve çocuk seslerinin en pes olanı. Terim aynı alandaki erkek sesleri içinde kullanıldığı gibi, Fransızcada “viyola” karşılığı olarak da kullanılır. Alto anahtarı portenin üçüncü çizgisine konan “do” anahtarıdır. : Orta yavaşlıkta tempo. : “andante”den daha hızlı. : Canlı. : Kısa ve küçük arya. : Akorların kuruluşu, türleri, çevrilmesi, bağlanması, yürüyüşü ve melodi ilintileriyle uğraşan bilgi kolu. : İtalyanca “arpeggiare” kelimesinden, arp çalmak anlamına gelir. Süslemelerin notalanışında, bir akorun yanı başına konan dikey ve kıvrımlı çizgi, akor seslerinin birlikte değil de, birbiri arkasından çalınması gerekeceğini gösterir. : Bir tür şarkı. İnsan sesi için beste. Ope- ralarda genellikle başvurulan biçim. : İcrada tempo değişmesinden sonra, yeniden önceki tempoya dönüş. : Tonalite dışı. Majör, minör, ya da başka modal dizilerle ilgisizliği anlatan terim. B ballad bando barcarolle bariton basso continuo bemol bourree bozlak : 12. yüzyılda Güney İtalya halkının söylediği kısa dans şarkısı. : Nefes ve vurmalı çalgılardan kurulan, çoğunlukla törenlerde kullanılan çalgı toplu: luğu. : Sandal şarkısı. Genellikle Venedik gondolcularının söyledikleri hafif ve durgun parça. : Orta kalınlıkta erkek sesi. : Sürekli bas. : Bir notayı yarım aralık pesleştiren işaret. Fransa’nın Auvergne bölgesinden doğma şen bir dans. Dört zamanlıdır. Barok süit: lerinde kullanılmıştır. Türk Halk Müziğinde bir uzun hava çeşididir. C cantabile canto canzone canzonetta capella capriccio chaconne 94 coda con calma courante crescendo cümle : : Şarkı söyler gibi. : Şarkı. (1) Halk şarkısı. (2) Çok sesli şarkı. (3) Yazı bakımından madrigali andıran; iki ya da : üç sesli çalgı müziği parçası. : Kısa “ Canzone”. : Bir müzik parçasını seslendiren türlü çalgılardan kurulu topluluk. Başlangıçta fuga yazısına dayanan bir türlü çalgı müziğini tanıtması bakımından “ricercar” ve “fantasia” ile aynı anlama gelirdi. Bugün beklenmedik etkiler taşıyan : “kaprisli” besteler için kullanılmaktadır. İspanyol kaynaklı olduğu sanılan bir dans. Aslında 4/4 ölçüdedir. Sanat müziğinde : kullanılışı, pes alanda tekrarlanan 3/4 ölçüdeki motif ü- zerine çeşitlemelere dayanır. : “kuyruk” anlamındadır. Bir bestenin sonuna konan bitiş bölümü. : Sakince : 16. yüzyılda ortaya çıkmış, hızlı tempoda, üçlü zaman ölçüsünde Fransız dansı. : Sesi gitgide yükselterek. En küçük müzik fikri. TERİMLER SÖZLÜĞÜ Ç çalgılama çeşitleme : Çalgıların tını nitelikleri, ses sınırları, birbirleriyle birleştiklerinde, ne türlü sonuçların ortaya çıkabileceği konusundaki bilgilerin tümü. : Bir temanın, bir konunun, bir düşünün değişikliklerle tekrarlanması. Değişim, ritim, armoni ve melodide, çoğu kere konunun her bir tekrarında bunlardan yalnız birinde yapılır. D divertimento dönem dönemsel biçim duet, duo düzenleme : (1) Operada danslar bölümü. (2) Çalgı müziğinde, danslar dizisi. 18. yüzyılda ‘süit’den çıkma bir biçim. : “Period” Avrupa Sanat Müziğinde bir eserin çoğunlukla sekiz ölçüden oluşan ve iki müzik cümlesini kapsayan yapısal kesimi. : Sonat biçiminde yazılmış yapıtlarda, ilk bölümde sunulan konuların, sonraki bölümlerde de kullanılması. : İki ses için müzik. : Bir ortam için yazılmış bir yapıtı bir başka ortama aktarmak. E eroıca eşlik : Kahramanca. : İnsan sesi ya da tek çalgı için yazılmış yapıtlarda, başlıca ses ya da seslere yardımcı durumda olan çalgı bölümü. F fantaisie finale forte fuga : Bağımsız biçimli parça. : Konçerto, senfoni, opera gibi uzun, ya da çok bölümlü bir bestenin son bölümü. : Güçlü. : Kontrapunta yazısı biçimlerinden biri. Tema (ya da, başka bir deyişle konu) bir seste sunulur ve sonra öbür seste birbiri ardından benzetiş yoluyla konuyu izler. “Fuga” sözcüğü Latince’de “kaçmak” anlamına gelir. Nitekim Fuga’da seslerin birbiri ardına sıralanması kovalamayı andırmaktadır. G gavotte gazel glissando : Fransa’da 18. yüzyıldan sonra yaygınlaşan oynak bir dans türü. : Türk sanat müziğinde taksim gibi doğaçtan çalınan ve söylenen bir tür. : Kaydırma, piyanoda parmağı tuşların üstünden hızla geçirme. Yaylı çalgılarda telin üstünde kaydırma. H habanera : İspanya’da yaygın Küba kaynaklı dans. Küba’ya Afrika’dan gelmiştir. İki vuruşludur. Ritim özelliği, birinci vuruşun noktalı oluşudur. I ımprovısatıon ınterlude : Doğaçtan yorum ya da söyleyiş. Müziği hazırlıksız olarak içe doğduğu gibi, hem yaratma hem de yorumlama sanatı. : Bir yapıtın ana bölümleri arasında yorumlanan parça. J jig : İngiliz kaynaklı, hızlı dans. 95 TERİMLER SÖZLÜĞÜ K kanon kantat konçerto kontrapunta kuartet : Çok ses yazısı türlerinden. Ses girişleri, dizinin türlü katlarında tekrarlama yoluyla birbirini izler. : Başlangıçtaki anlamına göre söylemek, “teganni” edilmek için yazılmış parça. Bugünkü anlamına göre, operada olduğu gibi, metni bir olayı bir konuyu anlatan, fakat sahnede oynamak için hazırlanmamış, bir ya da birkaç solo şarkıcı ve orkestra (ve bazı kere de koro) için yazılmış yapıt. : Bir çalgının teknik özelliklerini ön plana çıkartmak amacıyla yazılmış orkestra eşliğinde seslendirilen sonat formundaki müzik eseri. : Birden çok sesi birleştirme kurallarının tümü. Armoniyle yakından ilgilidir. : Dört çalgı ya da dört ses için müzik. Dört çalgılık, ya da dört seslik topluluk. En yaygın dörtlü çalgılaması, iki keman viyola ve viyolonselden kurulan topluluktur. L libretto loure : “Küçük kitap” anlamına gelir. Opera metni, opera oyunu. : 18. yüzyıl süitlerinde rastlanan bir tür halk dansı. M melodi menuetto modulation monodram motif mülazime : Ritim öğesinden yararlanarak, bir biçim için art arda çizilmiş notalar. : 17. yüzyılda ortaya çıkmış. Fransa kaynaklı, üç zamanlı saray dansı. Adı “küçük” anlamına gelen menü sözcüğünden türemiştir. Ufak adımlarla oynanması bu adı gerektirmiştir. Müziği önce süitlerde yer almış, sonra sonat biçiminin bölümlerinden biri olmuş, yerini ‘scherzo’ya bırakıncaya kadar kullanılmıştır. : Bir tonaliteden öbürüne geçme. Modülasyon. : Tek şarkıcı için opera. : Bir bestenin yaratılmasında kıvılcım işlevi gören müzikal öge. : Teslim. Türk müziğinde her hanenin sonunda aynı ezgiyi içeren ölçü. N nocturne, notturno : “Gece Müziği” anlamında kullanılır. İlk terim olarak durgun, düşünceli ve duygulu piyano parçalarını anlatmak için John Field tarafından kullanılmıştır. Bu türde en olumlu, en ünlü parçaları Chopin yazmıştır. oktav opus : Sekiz sesli aralık. : “Yapıt” anlamında kullanılır. Bazı besteciler yapıtlarının bestelenmiş ya da yayınlanmış sırasını belirtmek için Op. kısaltmasını ve yapıtın sırasını kullanırlar. : Türk halk danslarına eşlik eden müziği nitelemek için de kullanılmasına karşın genellikle eğlence amacına yönelik dans müziklerini ifade eden terim. O oyun havası P partisyon partita passıon pastoral 96 : Çalgı ya da ses bölümlerinin birlikte okunmasını sağlamak amacıyla birbiri üstüne sıralanış notası. : On yedinci yüzyılda art arda çalınan dans parçaları dizisi. Bach, terimi iki anlamda kullanmıştır. (1) Süit karşılığı, (2) org “chorale”leri üzerine çeşitlemeler. : İsa’nın haçlanması ile ilintili kutsal metin üzerine koro, solo şarkılar ve çalgı eşliği için bestelenen bir tür oratoryo. Ortaçağ’da “mystére” ve “devozione”lerden türemiştir. : (1) Konusu genellikle efsanelere dayanan müzikli oyun. Operanın öncüsüdür. Renaissance İtalya’sında ortaya çıkmış, sonra özellikle Fransa’da gelişmiştir. (2) “Çobansı” nitelikte çalgı müziği ya da şarkı. “Musette” ve “Siciliana” pastoral biçimlerdir. TERİMLER SÖZLÜĞÜ peşrev polka polonaise : Önde giden. Geleneksel Türk sanat müziğinde “hane - teslim” bölmeli bir çalgısal türdür. : Bohemya kaynaklı, hızlı tempolu dans. : Polonya halk dansı. Orta yavaşlıktadır. R rapsodi recitativo resital ritm romance rondo : Belirli bir kalıp ve biçime bağlı olmayan genellikle halk temalarına dayanan çalgı müziği. : Bir operanın oratoryonun ya da kantatın “teganni” edilmeyip söylenen, bir türlü konuşmayla sunulan bölümleri. : Bir konserde tek şarkıcı yada çalgıcının eşliksiz olarak bir veya birkaç yapıtı sunması. : Zaman içinde varolan müziğin yine zaman içinde belirtilmesi. Ritim müziğin üç ana öğesinden biridir. Öbür ikisi melodi ve armoni. Melodisiz ve armonisiz müzik olabilir ama ritimsiz bir müzik düşünülemez. : Besteciyi kesin bir kalıp biçimine uymak zorunda bırakmayan, genellikle duygusal parçalara verilen ad. : Tekrarlar üzerine kurulmuş olan bir müzik formu. Rondo da ana tema en az üç kez duyurulur. Bu tekrarların arasına rondonun temasıyla gereğince karşıtlık yaratabilen ara kesitler yerleştirilir. S saz semai scherzo sonat sonatin stretto süit : Türk sanat müziğinde bir form. Klasik fasıl düzeni içerisinde en son çalınır ve makamın hareketli bir örneğini verir. : “Şaka” anlamına gelir. Sonat biçiminde Beethoven’den bu yana “menuetto”nun yerini almış olan bölüm. Tekrarlanan kesin çizgili bir ritmik figüre dayanır. Menuetto’da olduğu gibi karşıt nitelikte bir yavaş bölümü (üçlü bölümü) vardır. : Büyük yapıda olan genellikle piyano, keman, viyolonsel gibi solo çalgılara ya da piyano eşlikli yaylı veya üflemeli çalgılardan birine yazılan bir sanat eseridir. : Küçük ve kısa sonat. : (1) Fuga yazısında, ana konu ile karşılığın üst üste geldiği ve seslerin birbirini daha yakından izlediği bölüm. (2) Parçanın sonunda tempo hızlanması (genellikle İtalyan operasında). : 16. yüzyılda bir yandan halk arasında, öte yandan saraylarda gelişmeye ve yaygınlaşmaya başlayan dans parçaları demeti. Sanat müziği sınırları içinde yer edinmiş, 17. ve 18. yüzyıllar boyunca başlıca çalgı müziği ortamı ve sonat biçiminin öncüsü olmuştur. Allemande, Courante, Gavotte, Rigaudon, Loure, Passepied, Chaconne süitlerde rastlanan başlıca danslardır. Ş şarkı : Eski çağlardan beri bütün kültürlerde yer almış olan küçük bir sözlü müzik formu. T taksim tema tempo teslim toccato tonalite trio : Geleneksel Türk sanat müziğinde solo doğaçlamaya verilen ad. : Bir bestede başlıca müzikal fikir yada konu. : Müzikte sesin süresi üzerine kurulmuş, ses hareketlerinin süre ve hızlarını ölçmeye yarayan sistemlerin temeli. : Türk müziğinde her hanenin sonunda aynı ezgiyi içeren ezgi parçacıklarına verilen ad. : Sözcük anlamı “dokunmak için” parça. Klavye müziğinde (org, klavsen) verilen ilk adlarından biri. Kuzeyli orgçular ve Bach fuga yazısında “toccata”larda geniş yer vermişlerdir. : Bir bestede ya da bir beste bölümünde bütün nota ve akorların, bir “çıkış noktası” durumundaki notayla ilgilerini düzenleyen sistemlerin bütünü. Tonalite, kendi başına, müzik yaratıcılığında bir amaç değil, fakat araçlardan yalnız biridir. : Üç ses ya da çalgı için yazılmış beste. Böyle bir besteyi çalan topluluk. 97 TERİMLER SÖZLÜĞÜ türkü : Türk halk müziğinde geniş bir yaratma alanını temsil eden, en tanınmış, köklü, yaşayan, yaygın biçimdir. U uvertür : Müzikli sahne yapıtlarının, süit ve senfonilerin başındaki açılış, giriş müziği. İtalya’da Alessandro Scarlatti, Fransa’da da Jean-Baptiste Lully uvertürü üç bölümlü olarak kesinleştirmişler, böylece klasik senfoni biçiminin temelini atmışlardır. Y yürük semai yorum 98 : Türk sanat müziğinin küçük ve bileşik bir usulü. Geleneksel sanat müziğinde kullanılan bir form. : Bir müzik yapıtını icra eden şarkıcı, enstrümanist ya da yöneticinin, o yapıtı bestecinin düşünce ve duygularına uygun olarak sunma amacıyla uyguladığı duygusal davranışın ve bilimsel inceleme sonuçlarının tümü. KAYNAKÇA Akdoğu, Onur, Türk Müziği’nde Türler ve Biçimler, Can Ofset, İzmir, 1995. Cangal, Nurhan, Müzik Formları, Arkadaş Yayınevi, Ankara. 2004. Çalgan, Koral, Müzik Fıkraları, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara. 1997. Fenmen, Mithat, Müzikçinin El Kitabı, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara. 1997. Feridunoğlu, Lale, Müziğe Giden Yol, İnkılap Kitabevi, Ankara. 2004. Gazimihal, M.Ragıp, Musıki Sözlüğü, M.E. Basımevi, İstanbul, 1961. Hodier, Andre, Müzikte Türler ve Biçimler, çev.İlhan Usmanbaş, MEB 1971. Karolyi, Otto, Müziğe Giriş, çev. M. Nemutlu, Pan Yayıncılık, İstanbul.2005. Kolçak, Olcay, Müziği Öğreniyoruz, Pan Yayıncılık, İstanbul.2005. Özgür, Ülkü, Aydoğan Salih, Müziksel İşitme Okuma, Sözkesen Matbaası, Ankara. 1999. Özkan, İsmail Hakkı, Türk Musıkisi Nazariyatı ve Usûlleri, Ötüken Yayınevi, İstanbul, 1998. Say, Ahmet, Müziğin Kitabı, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara. 2006. Say, Ahmet, Müzik Ansiklopedisi,1-2-3-4, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara. 2000. Say, Ahmet, Müzik Öğretimi, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara. 2001. Say, Ahmet, Müzik Sözlüğü, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara. 2002. Say, Ahmet, Müzik Tarihi, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara. 2000. Say, Ahmet, Türkiye’nin Müzik Atlası, Borusan Yayınları, İstanbul, 1998. Tutu, Tevfik, Çözümlemeli Armoni, Müzik Eserleri Yayınları, İzmir, 1986. Uçan, Ali, İnsan ve Müzik, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, 1996. Uçan, Ali, Türk Müzik Kültürü, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, 2000. Usmanbaş, İlhan, Müzikte Biçimler, Devlet Konservatuvarı Yayınları, İstanbul, 1974. • http://www.ef.sakarya.edu.tr/sayfa/bildiri/sayı_3/40 • http://programlar.meb.gov.tr/program_giris/yaklasim_2.htm • http://talimterbiye.mebnet.net/program-gel-birimi/ana.html • http://uretim.meb.gov.tr/egitekhaber/s84/yazarlar/oguz.htm • http://www.meb.gov.tr/mebasp/mebdata/mevzuat/ • http://www.tdk.gov.tr Türk Dil Kurumu 99 ÇALIŞMA SAYFASI 100
