Kadın Hekimler - WordPress.com
advertisement
TIBBIN EVRİMİ KADIN HEKİMLERİN DEVİNİMİ Dr. Gamze Aktuna 09 Mart 2016 Ankara Üniversitesi Kadın Çalışmaları Tezli Yüksek Lisans Programı «Biyoetik ve Kadın» “Tarih öncesi çağlarda ormanda yankılanan ilk ağrı çığlığı hekime gönderilen ilk çağrı idi” Victor Robinson • “Tarihe kadın bakış açısından bakmak, toplumsal tarihin derin bir eleştirisini yapmanın yanında aynı zamanda tarihin yeniden yönlendirilmesini öngörür. Bu anlamda, bir alan olmaktan daha ziyade bir yöntem arayışı, bir perspektif ve konumdur…” F. Berktay Dolayısıyla işimiz sadece kadın kahramanlar aramak değil, “tarihsel kadınları” ve onları birbirine bağlayan köprüyü anlatmak olmalıdır. Gülsüm Onal Antik Dönem Mezopotamya Hitit Hint Tarih Öncesi Dönemde Tıp ‘’Sepet Kadına Ok ve Yay Erkeğe Kadın Taşır Erkek Avlanır ‘’ Doğayı Anlama Güdüsü – Büyünün Keşfi – Şamanlık • Uzun Saç • Kadın memesine benzer şekiller • Kadın giysileri ile tören Kadın Temelli • Ancak büyüden dine geçişte öncü kurum olan şamanlıkta babadan oğula geçiş de bilinmekte… Tarih Öncesi Dönemde Tıp ‘’Sepeti Taşıyan Kadın Bitkileri Tanıyan Kadın ‘’ Hastalık Sağlık Süreci - Büyüsel ve Dinsel Yöntem Dışı Anlama - Otacı • • • • Deneme Yanılma Doğanın iyileştirici Gücü Doğu Toplumlarında ‘’Kocakarı İlaçları’’ Günümüze kadar varlığını sürdürme Kadın Temelli? • Otacılık modern tıbbı öncüleyen sürecin başlangıcı bu nedenle modern tıbbın gelişimine önemli katkı KADININ Mezopotamya’da Tıp Sümer, Akad, Babil, Asur, Ur, Arami… Çok Tanrılı Din Anlayışı •Nab Assur Tıp Tanrısı •Gula [Büyük hekim Azugall tu] ve eşi Ninurta Hekimlerin koruyucusu •Ninisinna [Köpek kafasıyla sembolize Tanrıça Bau] Koruyucu ve şifa verici •Sağlığın korunması için, “Veriyorum ki versin” [do ut des] düşüncesiyle, tanrılara adaklar sunulurdu Mezapotamya Tıbbı Üç Ana Başlıkta İncelenebilir • Dinin egemen olduğu toplumlarda büyüsel tedavi Rahipler • Savaşçı toplumlarda bıçakla yapılan cerrahi tedavi Cerrahlar – Hammurabi Yasalarına Bağlılık • Tarım toplumlarında şifalı bitkilerle tedavi Mezapotamya Tıbbı Rahip Hekimler • Tapınak okulları • Gizli Bilgi • Üç Rahip Sınıfından Hekimler – Saklı Bilgi Baru: Karaciğer falı, zeytinyağı falı ile hastalığın prognozunu tahmin edenler Asu: Bitki, maden, hayvan kaynaklı ilaçlar ile hastalığı tedaviye çalışanlar Asipu: Büyücülük ile hastalığı iyileştirmeye çalışanlar Mezapotamya Tıbbı Hastalıklar büyük ölçüde dinsel, büyüsel ve tabii sebeplerle açıklandığından, Mezopotamya tıbbını büyüden ayırmak güçtür Tabletlerde geçen hekimbaşı, şef hekim, pratisyen hekim, kadın hekim ve hekimler müfettişi kelimeleri, hekimlerin farklı statülere erişebildiğini, aralarında kadınların da olduğunu göstermektedir. Hitit Tıbbı [M.Ö 1600-1178] • Sal A.zu: Kadın Hekimler • Kaynaklarda, Hurrili bir kadın hekim olan Azzari'nin, düşman saldırılarına karşı, bir sıvı ile ordu komutanını, atları ve savaş arabalarını, ordudaki askerleri ve diğer savaş malzemelerini yağlayarak majik bir şekilde koruduğu anlatılır. Eldeki az sayıda belgeye dayanarak, Hitit toplumunda kadın hekimlere de başvurulduğu, ancak bunların tıbbi müdaheleden çok, majik işlemler uyguladıkları görülür. Hint Tıbbı [MÖ: 2300…] • Vedik Dönem Dini Bilgiler • Brahmanik Dönem Akılcı ve Sistematik Bilgi Yoga, Ayurveda, Dosha… gibi daha farklı yaklaşımlar ve kast sistemleri karşımıza çıkmakta... Tıbbın Anası • Antik kültürlerde, tıbbın anasından bahsederken, tıp din ile yakından ilişki halinde idi • İyi ilahlar – Sağlık • Kötü ilahlar – Hastalık • Bu dönemlerde rahibelik kadınlara mahsus • Rahibeler hekimlik ile ilişkili • Mezopotamya, Mısır, Yunan, Hitit, Roma, uygarlıklarında da bunun izleri sürmekte.. • Ancak kaçınılmaz değişim yavaş yavaş gelmekte… Rol Dağılımları • Doğum günlük mekanik bir işti • Rahibelerin sayıları yetersizdi • Ebelik zamanla tapınak dışına çıkar • Ve kadınlar yavaş yavaş tıbbıı saptıran olmaya başlarlar… Din Kadınlardan Gidiyor • Kadınların tıptaki statü kısıtlamasındaki ilk adım dini fonksiyonlarının ellerinden gitmesi • Bu değişim tam olarak ne zaman? • M.Ö.2000 – 3000: Hint-Avrupa kavimler istilaları • Güçlü erkek tanrı dişi tanrıçanın yerini almaya başladı • Rahibelerin tıp üzerindeki tekeli kalkar • Anadolu büyük tanrıçası Kibele'ye patriyarkal toplumun tanrılar tanrısı Zeus'u (veya Jupiter) Girit'te doğurmak “şerefi” verilir. • Ve mabetlerden çıkarılan kadınların elinden tıpta yavaş yavaş gitmeye başlar… Mısır Antik Yunan Roma Mısır Tıbbı [MÖ:3100 – MS:332 • Sunu: Doktorlara verilen isim • Swnwt/sunut: Kadın doktor • İsis: Hekim olan Tanıça • Sekhmet: Hastalık Tanrıçası Hekimlerin Patronu olarak anılıyor • • Peseshet: Kadın Hekim Merih Ptah: Kadın Hekim Tedavi mistik ve rasyonel uygulamaların bir karışımı ancak bilimsel bilgiye biraz daha yakın ve kadın hekimlerin varlığından söz edebiliyoruz. Bilinen Hekim Kraliçeler Mezopotamya - Mısır • Kraliçe Shubad (M.Ö.3000 ) [Ur] • Mentuhetep (M.Ö.2300) [Mısır] • Hatshepsut (M.Ö.1500) [Mısır] • Kleopatra (M.Ö.100) [Mısır] Antik Yunan Tıbbı Mitolojik Dönem • Chiron Tıbbın Kurucusu • Afrodit • Artemis • Hera Doğumun Tanrıçası • Eiletithyia • Asklepios [Eskülap] • Kızları Hygiene Aceso Panacea Agiea Iaso Ebeliğin Tanrıçası Hekim Tanrı Sağlığı Sembolize Antik Yunan Tıbbı Filozof Hekimler Dönemi • Epikharmos • Demokritos • Alkmaion • Empedokles Eril Hakimiyet Antik Yunan Tıbbı Hipokratik Dönem • Hipokrat • Tıbbın dinden ve felsefeden bağımsızlaşması • Laik bir nitelik kazanma süreci Antik Yunan Agnodice • Antik Yunan’da hekimlik mesleği kadınlara yasaktı • Yasağa karşı gelen ilk kadın hekim ‘’Mesleğini uygulayabilmek için kendisini erkek olarak tanıtan ve kadın hastalar tarafından çok sevilen bu genç hekimin gerçek kimliği konusundaki dedikodular ve meslektaşlarının kıskançlıkları onun yüksek mahkemede yargılanmasına neden olmuş, mahkemede kadın olduğunu açıklaması üzerine yasalara karşı geldiği için cezalandırılması gerektiği öne sürülmüştür. Ancak Atinalı kadınların mahkemeye gelerek hemcinslerini savunmaları hem onun beraatini sağlamış hem de kadınlara hekimliği yasaklayan yasaların değiştirilmesine yol açmıştır.’’ Bu olay belki de başarıyla sonuçlanan bilinen ilk feminist eylem olarak nitelendirilmektedir Roma Tıbbı [MÖ:200 – MS:330] • • • • Roma tıbbında da Hipokratik okulların hegemonyası Hekimler erkek, kadınlar evlerde Hristiyanlığın kabulü Ebeler Medica- Obstetrica ve Saga olarak adlandırılma • Elephantis, Salpe, Sotira (ebe olan ve reçeteleri ünlü kadınlar) • Africana (M.S.1.yy.-sara ve kısırlık tedavisi) • Octavia ve Messalina (ev tababeti) Hekimlikten Yardımcılığa • MÖ.2900 Mısır’da ilk Erkek saray hekimi - Imhotep • Mısır tıbbında dinden bağımsızlaşma; • İlah seviyesi • Yunanlılar’ın tanrısı Asklepios [Eskülap] ile bağlantı • Asklepios’un Hygiene adlı kızı • Figürlerde hep Yardımcı olarak nitelendirilen Hygiene • Ve Kadınlar hekimlikten hekim yardımcılığına doğru adım adım... Çanlar kimin için çalıyor??? Tıbbın Babası • Hipokratik dönem ile kadınlara kapalı tıp okulları • Tıbbın Babası • Hastalık sebepleri – İnsan vücudunda arama • Sebebi bilinmeyenler - Geleneksel Tıp ancak Rahipler • Kadınlar Tıp okullarından ve tapınaklarından çıkarıldılar sadece evde şifacı rollerini yürüttüler ancak EBELİK kadınlara ait bir meslek olarak kaldı • Ve erkekler tıp dünyasında hakimiyet, kadınlar ev dünyasında sınırlı… Kadınlar Dışlanmaya Devam Ediyor Roma İmparatorluğu.. • Cato (M.S.150-230): Kadınları düşükçüler diye sıfatlandırır • Tertullian (M.S.150-230): Kadınların yöntemleriyle alay eder, • Galen (M.S.129-201): ise geleneksel tıbbı kocakarı masalları ve Mısırlı şarlatanlığı diye nitelendirir KADIN’lar “ ampirikçi, zehirci veya fahişe” • Ve Erkek Tıbbı ‘Bilgi ve Yeni buluşlar‘ ile ilişkilendirilirken Kadın Tıbbı ‘Hurafe’ olarak nitelendiriliyor… Kadınların Yeni İsimleri • • • • • • • • Semavi Dinler Dönemi Roma MS 4. yy Hristiyanlığın kabulü Gallen Tıbbı Hristiyan Tıbbi tescil edildi Kadınların tedavi yöntemi paganizm olarak adlandırıldı Kadınlar lanetlendi Saga’ların infazı Hipokrat sonrası Din ve Tıp ayrışmaya başlamış olsa bile eril düzende perde arkasında birleştiler.. • Ve Şifacı Kadınların artık yeni isimleri vardı.. Büyücü, Cadı, Pagan… Orta Çağ Ortaçağ Tıbbı • • • • • • Üniversitelerin kurulması Kadınlar kabul edilmiyor Hekimlik Diploması alamayan kadınlar Salerno Okulu: [11.yy] Kadınlar bakımından tek istisnadır. Salerno tıp okulunun jinekoloji ve obstetri kitabının yazarı ise bir kadındır, Trotula Yasalar Yasaklıyor.. • Kadınlar şifacı ve cerrah olarak Tıp Uygulamalarına devam ettiler • İngiltere'de 13. yüzyılda kadınlar Cerrahların hekim sayılmadığı ‘’Berberler Loncası'na’’ kabul edildiler • 1421'de Üniversiteler okullu olmayanlara ve kadınlara tıbbın yasaklanması için parlamentoya başvurur. • 1518'de Tıp Kolejine verilen imtiyaz beratında "Büyücülük, sihir ve biraz da ilaç kullanarak cüretkârca tedavi yapmaya çalışan ve Tanrı'nın hoşnutsuzluğuna sebep olmaktan başka bir şey yapmayan cahil kadınların yetkisiz olduklarından " bahsedilir. • Ve Tıbbın erkek egemenliğindeki bir meslek haline dönüştüğü yasalarca beyan edilir. Malleus Maleficarum • 1563 yılında çıkarılan bir yasa ile büyücülüğe ölüm cezası getirildi ve binlerce kadın idam edildi. • İthamlar, ilaç ile değil büyü ile tedavi • Metinde; ’Katolik inancına ebelerden daha fazla zarar veren kimse yoktur, eğitim görmemiş bir kadın sağaltıcılığa kalkışırsa cadı olduğuna hükmedilir ve öldürülür” • Bu davalarda yargılananların %85'i kadındır. • Ve Eril Tıbba güvenin sosyolojik temelleri sağlamlaşırken , kocakarı tedavileri modası geçmiş fikirlere dönüşmeye başladı.. Modern Tıp Modern Kurumsal Tıp ve Kadınlar • Matbabanın keşfi • Dinde reform – Protestanlığın doğuşu • Kapitalizmin ortaya çıkışı • Burjuvazi ve Proletarya sınıfı • Endüstri Devrimi • Zorunlu eğitim • Tıp ve Hukuk Profesyonel Meslek 20. Yüzyıla Doğru • Elizabeth Blackwell:[1821-1910] İlk Diplomalı Kadın Hekim New York’ta Tıp Okulu 1849 Hekim olarak çalışma izni alması 1874 • Elizabeth Garrett :[1836-1917] İngiltere’de tıp okudu Mezuniyet sınavlarına kabul edilmedi Eczacılık lisansı alarak tıbbi pratik 20. Yüzyıla Doğru • Sophia Jex Blake: [1840-1912] Diploma 1876 Hekimlik mesleğine başlamıştır • Mary Edwards Walker:[1832-1919] Savaşta gönüllü hemşire Erkek kıyafetleriyle mesleğini icra Kadınların tıp eğitimi alabilmeleri, karşılarına çıkan yasal engelleri aşabilmeleri ve hekimlik mesleğini icra edebilmeleri 20. yy’ın başlarına kadar sürmüştür “Mesleğin durumu üyelerimizin maddi başarılarına ve mali bağımsızlıklarına bağlıdır. Ancak bu meslek artık açlık noktasına gelecek kadar kalabalıklaştı.” Amerikan Tıp Derneği Dergisi (1898) ABD… • Kadın öğrencilerin bulunduğu tıp fakültelerini kapattı • Afro-Amerikan öğrencilerinin 1910 devam ettiği 7 tıp fakültesini ikiye düşürdü 20. Yüzyıl Ne Vaat Etti? • 1970'lere kadar kadınlar için sınırlayıcı kotalar devam etti ( %10 ya da 20den fazla olamazlar) • Artık günümüze uzanan temkinli iklim yaratılmıştır. Ve 18. ve 19. yüzyıllarda toplumsal değişiklikler kadın şifacılar için bu sefer fiziki olmayan ama bir o kadar ciddi tehdit oluşturur; Önceki yy.ların kadın katliamları belleklerden silinmez. • Ve tıpta halen kadınlara yer kısıtlıdır.. Türkiye Öncesi ve Sonrası İslam öncesi ve sonrası • İslam öncesi Türk kültüründe, kam ya da oyun adı verilen şamanlardan kadın olanlar “kam hatun” diye tanınır, kadın kamların en güçlü şamanlar olduğuna inanılır. • Müslümanlık sonrasında bir yandan eski gelenekler sürerken, öte yandan İslam anlayışına uygun bir hayat benimsenmeye başlanır. Kadınların savaşlarda yaralı askerleri tedavi ettiğine dair rivayetler vardır. • Bebü Evd kabilesinden tabibe Zeynep en ünlülerindendir. • Tabibeler arasında, Leyla ismiyle bilinen eş-Şifa binti Abdullah gibi ruhani tedavi yapanlara da rastlanır. Selçuklu ve Osmanlı • Anadolu'ya yerleşildikten sonra, Selçuklular zamanında Anadolu Bacıları'nın sağlık alanına da katkılarının olabileceği konusunun araştırılması gerekmektedir. • Osmanlılar zamanında, 15.yy.'da "kabile" olarak adlandırılan ebelerden daha farklı görevleri yerine getiren "tabibe" ya da "hekime" adı verilen kadınlar vardır. Eski sarayda Hastalar Dairesi • 1798-1799 Maaş defterlerinde: Hastalar Ustası, Hastalar Kethüdası ifadesi, • Halife Abdulmecid’i tedavi eden Meryam Kadın, • Tabibe Gülbeyaz Hatun Osmanlı'da Kadın Hekimler • Hekimeler, genellikle tek bir hastalığı ya da benzer hastalıkları geleneksel yöntemlerle tedavi ederler: • Aşıcı Hatun”, “Keyci Hatun”(dağlama ile tedavi), “Kehhal”(göz tedavisi), “Kırbacı Kadınlar”( ishal tedavisi), “Alazcı Kadın” vb… • Bir kurumda eğitildiklerini gösteren ya da ima eden hiçbir belge yoktur; • Kadınların kuruluşlarında bazı rolleri olan ve kadınların çalışması yasak olan “darüşşifalar” İlk Kadın Hekimlerimiz • İlk tartışma, Tercüman-ı Hakikat gazetesinde "Tabibeler" adlı yazı ile 1890 yılında başlar. • Bu tartışmalar üzerine Süra-i Devlet meseleyi inceler ve 1898'de kararını vererek kadınların hekimlik yapamayacaklarını bildirir. • 1908 devriminden sonra, kadın haklarının tartışılması ve savunulması güçlenir, 1915'de Istanbul Darülfununu'na kız öğrenciler alınarak kadınların yüksek öğrenim yapmalarına izin verilir. • 1917 Sıhhıye Meclis-i Umumisi kadınların hekimlik yapmalarında bir sakınca yoktur kararı alır ve karar “Muallim Mecmuası”nda duyurulur. • 1921 yılında, Dr. Safiye Ali Almanya'da tıp eğitimini tamamlayarak ilk kadın hekim olarak tarihimizdeki yerini alır. İlk Kadın Hekimlerimiz • Nihayet, uzun mücadelelerden sonra, 1922 yılında yani tıp mektebinin kuruluşundan yüzyıl kadar sonra, kadınların Darülfünun Tıp Mektebi'ne öğrenci olarak kabul edilmelerine izin verilir ve 10 genç kadın Tıp Fakültesine kaydolarak eğitimlerine başlarlar. • Karşı çıkışlar ve zorluklar bu noktada son bulmaz. • İlk kadın hekimlerimizden, Prof. Dr. Kamile Şevki Mutlu'nun ifadesiyle; "...vakia tıbba hazırlayıcı ilk dersler normal geçmişti. Fakat tecessüsler asıl bunu takip eden sömestirlere çevrilmiş bulunuyordu. Çünkü bu sömestirlerde anatomi başlıyordu. Cinsi latifin kadavralarla nasıl temas edebileceklerini, onlardan iğrenmeden, tiksinmeden ve bahusus korkmadan dissectionu nasıl başarabileceklerini görmek için herkes sabırsızlanıyordu..." İlk Kadın Hekimlerimiz • Bu tartışmalar daha uzun yıllar sürmeye devam eder: 1949, Ulus gazetesi … • Kadınların tıp fakültesine girmesinde en önde mücadele edenlerden biri Dr. Müfide Küley'dir. • Onun öyküsü, tıp tarihimizde kadın dostu olabilen ve olamayan erkek hocalarımız hakkında da fikir verir; Akil Muhtar Özden “kızların” fakülteye alınmaması için dilekçe verenlerdendir, Besim Ömer Paşa gönülsüz destekle bulunan, Tevfik Sağlam ise, Küley'i akademik gelişimi için hep destekleyen hocası konumundadır. Günümüz’de Kadın Hekimler Bir Araştırma • «Arda B., Bökesoy I.;Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesinde Kadın Öğretim Üyeleri Üzerine Niceliksel Çalışma» Kadınların oranı • Öğrencilerde %45 • Asistanlıkta %41 [Bölümler arası kadın-erkek dağılımının heterojenite gösterdiği] • Öğretim üyeliği %37.5 • Anabilim dalı başkanlığı %20.9 Yönetimde istikrarlı bir temsiliyetin olmadığı Ankara Ünv.’ndeki bu durum genel ülke düzeyi ile uyumlu Türkiye’deki oranlar ise dünya geneline benzer Ancak kadınlar tarafından seçilen uzmanlık alanları eviçi emek yükünü de yürütebilecek alanlar… Kaynakça ve Katkılarına Teşekkür 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Prof. Dr. Berna Arda; Danışmanlığında Uzm. Dr. Gülsüm Onal ; Tıp Tarihinde Kadın Hekimler Sunumu Yrd. Doç. Dr. Mehmet Karataş; Tıp Tarihi Sunumları Uzm. Dr. Osman Elbek; İğneyi Kendimize Batırmak Sunumu Prof. Dr. Nuran YILDIRIM; İstanbul 1998.Ed, Sağlık Alanında Türk Kadını Sempozyum Kitabı Prof. Dr. K. Hüsnü Başer ; Kocakarıİlaçları http://www.khcbaser.com/turkish/kisisel/makale/kocakari.htm Yrd. Doç. Dr. Hafize Öztürk Türkmen; Tıbbın Evriminde Kadınlar Gökçe Bayrakçeçen Tüzel – Kadın Hekimler Açısından Mesleki Kimliğin Anlamları Teşekkür Ederim
