TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
1. Çalışmanın Adı: Dış Ticaret İstatistikleri1
2. Çalışmanın Resmi İstatistik Programındaki Kodu: 3.3.1
Sorumlu Kurum/Kuruluş: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)
İlgili Kurum/Kuruluş: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı
3. Tanımı: Türkiye’nin dış ticaretine ait ithalat ve ihracat verileri derlenerek, bu verilerle
ulusal hesapların dış alem net faktör gelirleri ve ödemeler dengesinin hesaplanması
amaçlanmaktadır.
4. Mevzuat ve Yöntem: 1996 yılında Türkiye’nin AB Gümrük Birliği’ne girmesinden
sonra gümrük mevzuatı ve dış ticaret mevzuatı, dış ticaret istatistiklerini doğrudan
ilgilendiren gümrük tarife cetveli, gümrük beyannamesinin yapısı, kullanılan kodlar ve
gümrük rejimleri tümüyle Avrupa Birliği (AB) standartlarına uyumlu hale getirilmiştir.
Bu uygulamalar sonucunda elde edilen veriler, AB uygulamalarına ve AB’nin veri
yapısına uygun olarak üretilmektedir ve Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (EUROSTAT)
tarafından belirlenen standartlara uygundur, gelişmiş ülke istatistiklerinde yer alan
tüm değişkenleri de kapsamaktadır. Ayrıca, Uluslararası Para Fonu (IMF)’nin “Özel
Veri Yayınlama Standardı” (The Special Data Dissemination Standard-SDDS) içinde
belirtilen ve ilgili uluslararası ve bölgesel standartlarla, Türkiye’nin metodolojisi
arasında önemli bir fark bulunmamaktadır.
5. Kapsam: Çalışmanın kapsamına yatay ve dikey boyutta bakıldığında;
5.1 Yatay (Coğrafi) Kapsam: Çalışmanın coğrafi kapsamı gümrük kapıları2 ile
belirlenmektedir. İstatistiklerde uygulanan özel ticaret sistemine göre gümrük sınırları
dışında kalan serbest bölgeler ve gümrük antrepoları yurt dışı sayılmaktadır.
5.2 Dikey (Mal ve İşlem) Kapsam: Genel çerçeve olarak gümrük beyannamesi
düzenlenen mal ve işlemler çalışmanın dikey kapsamını oluşturmaktadır. Ancak
kapsam dışı bırakılanlar:
İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ







Transit ticaret,
Yolcu beraberi eşya,
Kıyı ve sınır ticareti,
Geçici ithalat ve ihracat,
Sınırı geçmeyen mallar,
İstatistiksel eşiğin altında olan mallar,
Para tabanlı altın, tedavüldeki paralar, kıymetli evraklar,
1
Dış ticaret istatistiklerine ilişkin bu metaveri çalışması, TÜİK’in “Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri,
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi – 2” yayınından faydalanılarak hazırlanmıştır.
2
Dış ticaret istatistiklerinin coğrafi kapsamını oluşturan gümrük kapıları hakkında ayrıntılı bilgi T.C. Gümrük
ve Ticaret Bakanlığı’ndan alınabilir.
Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: irim@tobb.org.tr
Sayfa 1
Sayı: M.E.8.1/1
Dış Ticaret İstatistikleri Konusunda Metaveri
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
7. Araştırma Tasarımı: Çalışmada 2. Tür evleri niteliğinde veri kullanımı ve işlenmesi söz
konusudur.
8. Veri Derleme ve İşleme Süreci: Dış ticaret istatistiklerinin veri kaynağı, ithalatçılar ve
ihracatçılar tarafından Gümrük İdarelerine verilen gümrük beyannameleridir.
1.1.1996 tarihinden itibaren Türkiye'nin Avrupa Birliği (AB) ile Gümrük Birliğine
girmesiyle birlikte AB ülkelerinin de kullandığı ihracat ve ithalat için tek tip gümrük
beyannamesi kullanılmaya başlanmıştır. Ham petrol, doğalgaz ve elektrik dış
ticaretine ilişkin bilgiler doğrudan ihracat ve ithalat yapan kuruluşlardan alınmaktadır
Gümrük bilgileri; Gümrük Müsteşarlığı Muhabere ve Elektronik Dairesi Başkanlığından
alınmaktadır. Herhangi bir aya ait bilgilerin yaklaşık %95’ini kapsayan ilk bölümü takip
eden ayın 5-7’si arasında CD ile alınmaktadır. Geriye kalan bölüm ise, haber bülteni
tarihine göre 22-25’i arasında elektronik posta veya CD ile alınmaktadır.
Ham petrol, doğalgaz ve elektrik dış ticaret bilgileri için uzun yıllardan beri gümrük
verileri kullanılmamaktadır. Bu nedenle bu maddelere ait bilgiler firmalardan
alınmaktadır. Ham petrol ithalatı, 2004 yılından itibaren sadece Türkiye Petrol
Rafinerileri AŞ (Tüpraş) tarafından yapılmaktadır. Doğalgaz ithalat bilgileri BOTAŞ
Genel Müdürlüğünden elektronik posta yoluyla aylık olarak alınmaktadır. Elektrik
ihracat ve ithalat bilgileri aylık olarak Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.
(TETAŞ)’tan alınmaktadır. Ayrıca, özel sektörün elektrik ihracatı gümrüklerden gelen
bilgilerden elde edilmektedir. Söz konusu maddelere ait gümrük kayıtlarında yer alan
bilgiler çıkarılmakta, açıklanan verilere firmalardan alınan bilgiler eklenmektedir.
9. Periyodisi: TÜİK tarafından dış ticaret istatistikleri aylık olarak açıklanmaktadır. Dış
ticaret verilerinin başlangıç yılı 1923 olmasına karşın, elektronik ortamda veriler 1969
yılından sonrasını kapsamaktadır. 1997 yıl Ocak ayından günümüze değin takvim ve
mevsim etkilerinden arındırılarak da veriler yayımlanmaya başlanmıştır.
10. Referans Dönemi: İhracatta malın sınırı geçerek araca yüklendiği tarih, ithalatta ise
ithalat vergilerinin ödenip ya da muafiyet uygulanarak malın gümrükten çekilmesine
izin verilen tarih alınmaktadır. Bu nedenle beyannamenin tescil edildiği dönem ile
ihracat ve ithalat işlemlerinin istatistiklere yansıtıldığı dönem farklı olabilmektedir.
11. Kullanılan Sınıflamalar3:
11.1 Faaliyet Sınıflaması: Faaliyet sınıflaması olarak ISIC ve NACE sınıflamaları
kullanılmaktadır.
 ISIC: Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması
 NACE: Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması
11.2 Ürün Sınıflaması: Ürün sınıflaması olarak CPA ve PRODCOM kullanılmaktadır.
3
Kullanılan sınıflamalar ile ilgili ayrıntılı bilgi için “TÜİK Sınıflama Sunucusu” ziyaret edilebilir.
(http://tuikapp.tuik.gov.tr/DIESS/AnasayfaGetirAction.do)
Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: irim@tobb.org.tr
Sayfa 2
www.tobb.org.tr
 Kiralanan mallar.
6. Çalışmanın Veri Kaynağı: Verilerin esas kaynağı Gümrük Müsteşarlığı’dır.
İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ
Sayı: M.E.8.1/1
TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
 PRODCOM: Avrupa Topluluğunda Sanayi Ürün Listesi
11.3 Dış Ticaret Sınıflaması: HS, BEC ve SITC sınıflamaları kullanılmaktadır.
 HS: Harmonize Sistem
 BEC: Standart Uluslararası Ticaret Sınıflamasına Dayalı Geniş Ekonomik
Gruplara göre Sınıflama
 SITC: Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması
11.4 Coğrafi Sınıflama: İBBS sınıflaması ve uluslararası ülke kodları kullanılmaktadır.
 İBBS Düzey-3: İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (Düzey-3)
12. Temel Tanım ve Kavramlar:
Dış Ticaret: Uluslararası mal ve hizmet alışverişidir. Genellikle, mal ihracatı ve ithalatı
olarak bilinmektedir. Malların yanı sıra hizmetlerin de ihracat ve ithalatı söz konusu
olmakla birlikte, dış ticaret istatistiklerinde hizmet ihracatı ve ithalatı
kapsanmamaktadır.
İhracat: Bir ülkede yerleşik kişi ve kurumların diğer ülkelere mal satmasıdır.
İthalat: Bir ülkenin yerleşik kişi ve kurumlarının diğer ülkelerden mal satın almasıdır.
Geçici İhracat veya İthalat: Az veya çok işçilik görmek üzere ya da başka nedenlerle
başka ülkelere (sonradan ülkemize geri gelmek üzere) mal ihraç edilmesi veya başka
ülkelerden mal ithal edilmesidir.
Gümrük: Dış ticaret istatistiklerinde gümrük kavramı; ihracat ve ithalat işlemleri için
gümrük beyannamelerinin verildiği ve dış ticaret işlemlerinin yapıldığı gümrük
idaresini ifade etmektedir.
İhracat Yapılan Ülke: Biliniyorsa, malın tüketileceği ülkeyi, tüketim ülkesi bilinmiyorsa
gideceği bilinen son ülkeyi ifade etmektedir.
İthalat Yapılan Ülke: İthal edilen malın üretildiği ülkeyi (menşei ülke) ifade
etmektedir. İthalatçı ülkenin tespitinde malı Türkiye’ye satan firmanın ülkesi ya da
malın Türkiye’ye gelmeden önce bulunduğu en son ülke değil, malın üretildiği ülke
önemlidir.
Miktar: Dış ticarette miktar; ihraç ya da ithal edilen malın miktarını ifade etmektedir.
Malların özelliklerine göre, kilogram, adet, metreküp, metrekare, litre vb. ölçü
birimleri kullanılmaktadır.
Değer: Dış ticarette değer; alıcı ile satıcı arasında yapılan anlaşma ile ortaya çıkan
değerdir. Dış ticaret istatistiklerinde, bu değer “milyon ABD doları” ile ifade
edilmektedir. İthalatta CIF (Mal bedeli + Navlun + Sigorta + Yurt dışında yapılan diğer
giderler) teslim şekline göre, ihracatta ise FOB (mal bedeli) teslim şekline göre
istatistiklere yansımaktadır.
Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: irim@tobb.org.tr
Sayfa 3
İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ
Sayı: M.E.8.1/1
 CPA: Avrupa Topluluğunda Faaliyete göre Ürünlerin İstatistiki Sınıflaması
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
Ekonomik Bölge: Bir ülkenin ekonomik bölgesi, içinde insanların, malların ve
sermayenin serbestçe dolaşabildiği coğrafi sınırlardan oluşur
Gümrük Sınırı: Gümrük kanununun uygulandığı bölge gümrük bölgesi, bu bölgenin
sınırı da gümrük sınırıdır.
13. Hesaplanan Temel Göstergeler:
İlgili dönem için:
Dış Ticaret Dengesi= İhracat – İthalat
Dış Ticaret Hacmi= İhracat + İthalat
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı= (İhracat/ İthalat)*100
Sayfa 4
İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ
Sayı: M.E.8.1/1
TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: irim@tobb.org.tr