TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
1. Çalışmanın Adı: Dış Ticaret Endeksleri (DTE)1 (2003=100)
2. Çalışmanın Resmi İstatistik Programındaki Kodu: 3.3.2
Sorumlu Kurum/Kuruluş: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)
İlgili Kurum/Kuruluş: 3. Tanımı:
Dış ticaret endeksleri; dış ticarete konu olan malların fiyat ve miktarlarındaki
dalgalanmaları gözlemlemek, ulusal hesaplarda deflatör olarak kullanmak amacıyla
hesaplanmaktadır.
4. Mevzuat ve Yöntem: 1996 yılında Türkiye’nin Gümrük Birliği’ne girişiyle birlikte konu
ile ilgili olarak gümrük mevzuatı, gümrük tarife cetveli, gümrük beyannamesi ve
gümrük rejimleri Avrupa Birliği, Birleşmiş Milletler (BM) ve EUROSTAT’ın kavram ve
yöntemlerine göre düzenlenerek, uygulamaya konulmuştur.
5. Kapsam: Çalışmanın kapsamına yatay ve dikey boyutta bakıldığında;
5.1 Yatay (Coğrafi) Kapsam: Çalışmanın coğrafi kapsamı gümrük kapıları2 ile
belirlenmektedir. İstatistiklerde uygulanan özel ticaret sistemine göre gümrük sınırları
dışında kalan serbest bölgeler ve gümrük antrepoları yurt dışı sayılmaktadır.
5.2 Dikey (Mal) Kapsam: DTE hesaplamaları doğrudan kayıtlardan yararlanılarak
hesaplanmaktadır. Gümrük verilerinden birim değer endeksi, firmalardan derlenen
bilgilerden de fiyat endeksi hesaplanmaktadır. Endeks hesaplamaları için homojenlik
ve süreklilik ölçülerini sağlamak üzere, ihracattaki payı %87,0 olan ortalama 1.767
madde ihracat birim değer endeksi, ithalattaki payı da %80,5 olan ortalama 2.103
madde de ithalat birim değer endeksi hesabı için kapsama dahil edilmektedir.
İhracat endeksinde kapsam dışı bırakılanlar; orman ürünleri, maden kömürü, ham
petrol ve doğalgaz, uranyum, basım ve yayın, büro muhasebe ve bilgi işlem
makineleri, tıbbi hassas optik aletler ve saat ile diğer ulaşım araçlarıdır.
İthalat birim değer endeksinde ise kapsam dışı bırakılanlar; balıkçılık, uranyum,
basım ve yayın ile diğer ulaşım araçlarıdır.
6. Çalışmanın Veri Kaynağı: Dış ticaret endekslerinin iki temel veri kaynağı mevcuttur.
Bunlar; anketler ve gümrük kayıtlarıdır.
7. Araştırma Tasarımı: Dış ticaret endekslerinde karma bir yöntem kullanılmaktadır.
Endekste hem II. tür evleri niteliğinde veriler, hem de I. tür evleri niteliğinde veriler
1
Dış ticaret endekslerine ilişkin bu metaveri çalışması, TÜİK’in “Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri,
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi – 2” yayınından faydalanılarak hazırlanmıştır.
2
Dış ticaret endekslerinin coğrafi kapsamını oluşturan gümrük kapıları hakkında ayrıntılı bilgi T.C. Gümrük
ve Ticaret Bakanlığı’ndan alınabilir.
Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: irim@tobb.org.tr
Sayfa 1
İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ
Sayı: M.E.7.1/ 7
Dış Ticaret Endeksleri Konusunda Metaveri
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
kullanılmaktadır. Anketler direkt olarak ihracatçı ve ithalatçı firmalara yapılmaktadır.
Türkiye’de dış ticaret endeksleri doğrudan gümrük kayıtlarından yararlanılarak
hesaplanmaktadır. Gümrük verilerinden birim değer endeksi, firmalardan derlenen
verilerle de fiyat endeksleri hesaplanmaktadır.
8. Veri Derleme ve İşleme Süreci: Dış ticaret endeksi kapsamındaki gümrük verileri TÜİK
tarafından manyetik ortamda Gümrük Müsteşarlığından alınmakta, firmalardan anket
yolu ile derlenen veriler de TÜİK tarafından elektronik ortama aktarılmaktadır.
Özellikle dış ticaret endeksinde fiyat analizleri için; iki yıllık zaman serisi tarzında
veriler tutulmakta ve Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP)’e göre her bir madde
için güven aralığı oluşturulmakta, net ağırlık, ek miktar ve birim ağırlık için minimum,
maksimumu ve ortalama değerler tespit edilmektedir. Dış Ticaret endeksi hesabında;
temel yıl, sınıflamalar, endeks türü, madde seçimi, ağırlık tespiti, kullanılacak
formül ve hesaplama işlemleri adımsal olarak kararlaştırılması ve uygulanması
gereken işlemlerdir. Birim değer endeksi hesabında, ilk adım olarak 12 basamaklı GTİP
kodları kullanılmaktadır. Endekste kullanılacak maddelerin seçiminde iki ölçü esas
alınmaktadır. Bunlar; maddenin birim değer yönünden homojen olması ve maddenin
yıl içinde en az 8 ay dış ticarete konu olmasıdır (sürekli olmasıdır).
9. Periyodisi: DTE aylık olarak hesaplanmakta ve yayımlanmaktadır. Dış ticaret endeksleri
2003=100 temel yıllı olarak, 1982 yılına kadar geriye dönük biçimde kullanıcıların
hizmetine sunulmaktadır.
10. Referans Dönemi: DTE’de ihracatta malın sınırı geçerek araca yüklendiği tarih,
ithalatta ise ithalat vergilerinin ödenip ya da muafiyet uygulanarak malın gümrükten
çekilmesine izin verilen tarihtir.
11. Kullanılan Sınıflamalar3:
11.1 Faaliyet Sınıflaması: Faaliyet sınıflaması olarak ISIC sınıflaması kullanılmaktadır.
İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ
 ISIC: Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması
11.2 Ürün Sınıflaması: Ürün sınıflaması olarak CPA kullanılmaktadır.
 CPA: Avrupa Topluluğunda Faaliyete göre Ürünlerin İstatistiki Sınıflaması
11.3 Dış Ticaret Sınıflaması: BEC ve SITC sınıflamaları kullanılmaktadır.
 BEC: Standart Uluslararası Ticaret Sınıflamasına Dayalı Geniş Ekonomik
Gruplara göre Sınıflama
 SITC: Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması
12. Temel Tanım ve Kavramlar:
3
Kullanılan sınıflamalar ile ilgili ayrıntılı bilgi için “TÜİK Sınıflama Sunucusu” ziyaret edilebilir.
(http://tuikapp.tuik.gov.tr/DIESS/AnasayfaGetirAction.do)
Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: irim@tobb.org.tr
Sayfa 2
Sayı: M.E.7.1/ 7
TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
www.tobb.org.tr
Dış Ticaret Endeksi: Dış ticarete konu olan malların birim değer ve miktarlarındaki
değişimin ölçüsüdür. İhracat ve ithalat ayrımında hesaplanmaktadır.
Miktar: İhraç ya da ithal edilen malın miktarıdır.
Değer: İthal ya da ihraç edilen mal hangi para birimi ile yapılırsa yapılsın değeri ABD
Doları, Euro veya TL cinsinden değerlendirilmektedir.
Değer Endeksi: İhracat ve ithalat değerlerindeki değişimin bir ölçüsüdür.
Miktar Endeksi: İhracat ve ithalat miktarlarındaki değişimin bir ölçüsüdür.
13. Hesaplanan Temel Göstergeler:
Miktar Endeksi: Miktar endeksleri, hesaplanan değer ve birim değer endeksleri
yardımıyla;
Miktar Endeksi=(Değer Endeksi/Birim değer endeksi)*100
formülü ile hesaplanmaktadır.
Değer Endeksi: Toplam ihracat ya da ithalat değerlerinde meydana gelen değişimi
ölçmektedir. Değer endekslerinin hesaplanmasında temel yıl olarak ABD Doları değeri
kullanılmaktadır. Temel yıl ABD Doları değerlerinin 12 aylık ortalaması 100 kabul
edilerek;
Değer Endeksi= (Vymi/V0i)*100
formülü ile hesaplanmaktadır. Burada:
Vymi= y. yılın m. ayında i. sektörün dolar değerini,
V0i= i. sektörün temel yıl ortalama dolar değerini göstermektedir.
Yüzde Yakınlık Ölçüsü (YYÖ): Endekste belirlenen maddenin birim fiyat yönünden
homojenliğini belirlemek amacıyla kullanılan ölçüdür ve;
YYÖ=*(Ortalama/Standart Sapma)+*100
formülü ile hesaplanmaktadır.
Dış Ticaret Hadleri: İhracat birim değer endeksinin, ithalat birim değer endeksine
oranlanması ile hesaplanmaktadır.
Dış Ticaret Haddi= (İhracat birim değer endeks/ ithalat birim değer endeksi)*100
Sayfa 3
İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ
Sayı: M.E.7.1/ 7
TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: irim@tobb.org.tr