finansal yönetim - dt
advertisement
3. Bölüm SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI Yrd.Doç.Dr. Mine AKSOY AMAÇLARIMIZ: Bu bölüm tamamlandığı zaman aşağıda yer alan bilgi ve becerilere sahip olunabilecektir: Sermaye piyasası araçları Menkul kıymetler Menkul kıymetlerin özellikleri Menkul kıymet türleri Anahtar Kavramlar Finansal sistem Sermaye piyasası Menkul kıymetler İçindekiler 1. Sigortacılık Mevzuatı 1.1. Genel Olarak Sigortacılık Kanunu 1.2. Kanun’un Amacı © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 1 FİNANSAL SİSTEM Finansal sistem, bir ekonominin can damarı olan fon dolaşımının sağlanmasında; piyasalar, araçlar, aracılar ve çeşitli hukuki düzenlemelerden oluşan bir düzenek olarak tanımlanabilir. Bu sistemin devamlılığı, öncelikle ekonomik birimlerin tasarrufta bulunmalarına ve farklı nedenlerle bu tasarruflara gereksinim duyan çeşitli ekonomik birimlerin varlıklarına bağlıdır. Finansal sistem, tasarruf sonucunda fon fazlası olanlarla, gerçekleştirmek istedikleri yatırımlar için fon açığı olanların bir araya geldiği ve fon transferinin gerçekleştiği finansal piyasalardan oluşmaktadır. Dolayısıyla, finansal sistemin; finansal piyasalar, finansal kurumlar ve finansal araçlardan oluşan üç temel bileşeni bulunmaktadır. Bu çerçevede, finansal piyasalar, kısa ve uzun vadeli sermaye hareketlerinin karşılıklı etkileşimde bulunduğu organizasyonlar olarak tanımlanmaktadır. Finansal piyasaların çalışabilmesi, finansal sistemin ekonomi içerisindeki etkinliğine bağlıdıri. 1. Finansal Piyasalar Yukarıda da belirtildiği gibi, finansal piyasa; bir ülkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasındaki fon akımlarını düzenleyen kurumlar, bu akımı sağlayan araç ve gereçler ile bu işlemleri düzenleyen hukuki ve idari kurallardan oluşan doku şeklinde tanımlanabilmektedir. Finansal piyasaları çeşitli kıstaslara göre sınıflandırmak mümkündür: Piyasada oluşan işlemler, kullanılan araçların vadeleri ve türleri, piyasayı düzenleyen kurallar bunlardan bazılarıdır. İşlemlere göre finansal piyasalar; spot piyasalar, futures ve forward piyasalar, tezgâhüstü (over-the-counter, OTC) piyasalar, opsiyon piyasaları, swap piyasaları olarak gruplandırılabilir. Finansal aracın vadelerine göre finansal piyasalar, para piyasası ve sermaye piyasası olarak ikiye ayrılmaktadır. Finansal aracın türlerine göre finansal piyasalar; hisse senedi piyasası, tahvil piyasası, döviz ve altın piyasası olarak sınıflandırılabilir. Piyasayı düzenleyen kurallara göre finansal piyasalar, örgütlenmiş ve örgütlenmemiş piyasalar olarak bir ayrıma tabi tutulmaktadır. i İlhan Uludağ ve Erişah Arıcan, Finansal Hizmetler Ekonomisi, İstanbul: Beta Basım Yayım, 2001, s. 116. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 2 1.1. Finansal Araçların Vadelerine Göre Piyasalar 1.1.1. Para Piyasaları Para piyasası kavramı gerek batıda gerekse Türkiye’de aynı anlamda kullanılmaktadır. Batılı kaynaklarda para piyasası; kısa vadeli likiditesi yüksek, riski düşük piyasa olarak tanımlanmaktadır. Vadesi en çok bir yıla kadar olan fon arz ve talebinin karşı karşıya geldiği piyasaya para piyasası denilmektedir. Bu piyasanın kurumları daha çok ticari bankalar, işletmeler ve kamu kurumlarıdır. İşletmeler genellikle bankalardan sağladıkları kısa vadeli kredilerle “işletme sermayesi” gereksinimini karşılarken, devlet de hazine bonosu, devlet tahvili gibi kısa vadeli finansal araçlar ihraç ederek fon sağlamaktadır. Para piyasalarında kısa vadeli likidite fazlası olanlarla, kısa vadeli likidite açığı olanlar karşı karşıya gelmektedir. Likidite fazlası olan bu tasarrufu karşılığında bir ödül yani faiz talep etmekte, likidite açığı olan ise tasarruf açığını belirli bir bedel, yani faiz ödeyerek kapatmak istemektedir. Para piyasalarının genel kabul görmüş temel özellikleri şöyle sıralanabilirii: Bu piyasalar iyi örgütlenmiş bir kurumsal yapıya sahiptir. Piyasada iyi eğitilmiş, piyasa deneyimi olan profesyoneller işlem yapmaktadır. Piyasada işlem yapan katılımcıların kredibilitesi çok yüksektir, bu nedenle normal koşullarda işlemler teminat istenmeden yapılmaktadır. Para piyasalarında işlem gören ürünler standart özelliklere sahiptir. Ancak katılımcıların isteklerine uygun ürünler de piyasada bulunabilir. Para piyasasındaki her bir birim, hem arz eden hem de talep eden konumda olabilir. Para piyasasından borç alanlar, para piyasası araçlarını arz eden; ancak fon talep edenlerdir. Ödünç verenler ise para piyasası araçlarını talep eden; ancak fon arz edenlerdir. Bu piyasada; mevduata dayalı belgeler, kısa vadeli senetler ve devletin çıkardığı hazine ii Sadi Uzunoğlu, Para ve Döviz Piyasaları, ECU Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. Şti: İstanbul, 2000, s. 23. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 3 bonoları gibi finansal araçlar işlem görmektedir. Para piyasasındaki işlemlerin vadesi en çok bir yıl olduğundan bu piyasadan sağlanan fonlar, kısa sürede paraya çevrilebilen varlıkların finansmanında kullanılmaktadır. Para piyasası araçlarını arz eden en önemli ekonomik birimlerden biri de devlettir. Devletin çıkardığı finansal araçların miktarının büyük boyutlarda olması, fon gereksiniminin boyutu konusunda da bir fikir verebilmektedir. Devlet dışında para piyasası araçlarını arz eden en önemli birimlerden bir diğeri ticari bankacılık sistemidir. Ticari bankalar, işletmelerin ve tüketicilerin kredi ihtiyaçlarını karşılamak için gereksinim duydukları fonların büyük bir kısmını para piyasasından elde ederler. Merkez Bankası ise, para ve kredi işlerini ticari hayatın ihtiyacına ve devletin ekonomi politikasına göre düzenlemeye çalışan, senyoraj hakkını kullanan, bankaların nakit rezervlerini koruyan, bankalar arasındaki takas işlemlerini düzenleyen, uluslar arasındaki ödemelerde döviz gelir ve gider hesaplarını tutan ve ülkenin döviz ve altın rezervlerini tutan bir finansal üst kurumduriii. Merkez Bankası’nın işlevlerini yerine getirirken kullandığı işlemler arasında; munzam karşılıklar, açık piyasa işlemleri, açık piyasadan geri satın alma anlaşmaları ve reeskont işlemleri sayılabilir. 1.1.2. Sermaye Piyasaları En geniş tanımı ile sermaye piyasası, sermaye arz ve talebinin karşılaştığı piyasadır. Çeşitli menkul kıymetlere dayalı olarak aracı kuruluşlar aracılığı ile orta, uzun ve sonsuz vadeli fon arz ve talebi bu piyasada karşılaşmaktadır. Bu tanımın içine girmeyen her türlü sermaye hareketi, kredi, döviz, altın, ticari senet gibi doğrudan veya dolaylı olarak fon transferlerine sebep olan bütün ticari işlemler sermaye piyasasından daha geniş bir kavram olan mali piyasa çerçevesinde yer almaktadır. Bu nedenle, sermaye piyasası da mali piyasanın bir parçasıdır. Mali piyasada genel finans sistemi içinde kısa vadeli fonların arz ve talep edildiği bölüm, para piyasası olarak bilinmektedir. Para piyasasına geçici ve mevsimlik nakit sıkıntısının giderilmesi için; sermaye piyasasına ise genellikle sabit yatırımlar ve devamlı işletme sermayesinin finansmanı için başvurulur. Para piyasasının kaynakları; vadeli ve vadesiz mevduat, sermaye piyasasının kaynakları ise devamlılık arz eden tasarruflardır. iii Uludağ ve Arıcan, s. 12. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 4 Farklılıklarına rağmen her iki piyasa da birbirleriyle ilişkilidir. Fon talep edenler, yatırım araçlarının türüne göre bu iki piyasadan birine veya her ikisine de başvurabilirler. Sermaye piyasasında arz ve talep, menkul kıymetler yoluyla karşılaşmaktadır. Dolayısıyla sermaye, menkul kıymetlerin alım satımı yoluyla el değiştirdiğinden, sermaye piyasası ile menkul kıymetler piyasası birlikte ele alınmalıdır. Sermaye piyasaları, farklı kriterlere göre çeşitli ayrımlara tabi tutulmaktadır. Bu ayrımlardan bazıları aşağıda verilmiştir: 1- Menkul Değerlerin Sermaye Piyasasında İşlem Görme Şekilleri Bakımından Sermaye piyasasında fonlar kıymetli evrak hükmündeki belgeler karşılığında el değiştirdiğine göre, fon sahipleri bu belgeleri iki şekilde satın alabilirler: ya ilk ihraçtan, ya da ikinci elden. Buna göre; a- Birincil Piyasa Tasarruf sahiplerinin tahvil ve hisse senedi gibi hak temsil eden belgeleri doğrudan doğruya ihraç eden kuruluşlardan veya bunlara ihraçta aracılık eden kurumlardan alabildikleri durumlarda birincil piyasa (primary market) söz konusuduriv. b- İkincil Piyasa İkincil piyasa (secondary market), menkul kıymetlerin nakde dönüştürülmesini sağlayan piyasadır ve menkul kıymetlerin likiditesini artırarak birincil piyasaya talep yaratır, onun gelişmesini sağlarv. İkincil piyasanın en iyi teşkilatlanmış bölümü, menkul kıymet borsalarıdır. c- Üçüncül Piyasa Borsaya kayıtlı hisse senetlerinin borsa dışında alınıp satılmasıyla oluşan piyasadır. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) yaygın olan ve “tezgah üstü” (over the counter) olarak adlandırılan bu tür piyasalarda alım ve satım işlemi belli bir iv David S. Kidwell, Richard L. Peterson and David W. Blackwell, Financial Institutions, Markets and Money ,6. Edition , USA:The Dryden Press, 1997, s. 75. v Kidwell, Peterson and Blackwell, s. 267-268. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 5 mekâna ve zamana bağlı olmadan gerçekleştirilmektedirvi. Bu piyasaların yapısı, organize olmayan sermaye piyasası ile benzerdir. Piyasadaki aracılar için, her yer bir pazar niteliği taşımaktadır. Aracılar, borsaya kayıtlı olan büyük menkul kıymet stoklarına sahiptirler. Dolayısıyla bu piyasadaki aracılar, organize borsadaki acentelerin rakibi durumundadırlar. Bu rekabet, acentelerin komisyonlarının düşmesine neden olabilirvii. d- Dördüncül Piyasa Aracı kurumların tamamen ortadan kaldırıldığı, işlemlerin doğrudan doğruya yatırımcılar arasında gerçekleştirildiği piyasalardır. Bu tip işlemler daha çok, kurumsallaşmış büyük yatırımcılar tarafından yapılmaktadır. Bu işlemlerin avantajlı yönü, işlem giderlerinin tümüyle ortadan kalkabilmesidirviii. Dördüncül piyasada faaliyet göstermenin nedenleri arasında; daha iyi bir fiyat sağlama, komisyon giderlerinden tasarruf, işlemlerin hızla sonuçlandırılması, işletme adının gizli tutulması gibi etkenler sayılabilir. Sermaye piyasasının gelişmiş olduğu ülkelerde, gerçek kişilere ait dördüncül piyasa işlemleri yapan kurumlar bulunabilir. Bu kurumlar, alıcı ve satıcı arasındaki haberleşmeyi telefon veya doğrudan görüşme ile sağlamaktadırlarix. 2- Kurumsal Piyasa Yerinin Olup Olmaması Bakımından a- Örgütlenmiş (Organize) Sermaye Piyasaları Menkul Kıymet Borsaları, örgütlenmiş sermaye piyasalarına en iyi örnektir. Genel olarak borsa kavramından; alıcı ile satıcının veya onların vekillerinin, emtia, menkul kıymet ve buna benzer misli emtia veya kıymetten sayılan diğer şeyler üzerinde alım-satım yapmak amacı ile bir araya geldikleri, belirli sürelerde belirli yerlerde kurulan, belli kurallarla çalışan organize edilmiş merkezi pazarlar anlaşılmaktadırx. Borsalar genel olarak iş konularına göre adlandırılmaktadırlar: Döviz borsası (foreign exchange bourse), ticaret borsası (commodity exchange), altın borsası (gold exchange), menkul kıymetler borsası (securities exchange) gibi. Vadeli işlemler borsası vi William F. Sharpe, Gordon J. Alexander and Jeffery V. Bailey, Investments, Sixth Edition, USA: Prentice-Hall International, Inc., 1999, s. 59. vii Ali Ceylan ve Turhan Korkmaz, Sermaye Piyasası ve Menkul Değerler Analizi, Bursa: Ekin Kitapevi, 2000, s. 18. viii Sharpe, Alexander and Bailey, s. 62. ix Ceylan ve Korkmaz, s. 19-20. x Kidwell, Peterson and Blackwell, s. 57. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 6 (futures exchange) ve opsiyon borsası (options exchange) da menkul kıymet borsalarından türetilmiş organize borsalar arasında yer almaktadır. b- Örgütlenmemiş (Serbest) Sermaye Piyasaları Bu tür örgütlenmemiş piyasalar, menkul kıymetler piyasasının tamamlayıcısıdır. Bu piyasaların merkezi bir yerleşimi yoktur. Burada borsaya kayıtlı olmayan üyeler de işlem yapabilirlerxi. 3- Piyasanın Coğrafi Genişliği Bakımından a- Yöresel Piyasalar Belli bir yörede faaliyet gösteren mahalli nitelikteki piyasalardır. b- Ulusal Piyasalar Faaliyetleri belli bir coğrafi alan ile sınırlı olmayan, tüm ülkede faaliyet gösteren piyasalardır. Bu tür piyasalarda, mali işlemin iki tarafı da aynı ülkede yerleşik kişi ve kurumlardır. c- Uluslararası Piyasalar Fon arz ve talebinin farklı ülkelerde oturan kişi veya kurumlar arasında karşılaştığı piyasalardır. Bir başka ifade ile, ulusal fonların yabancılara veya yabancı fonların yerli kullanıcılara sağlandığı durumlarda sermaye piyasaları uluslararası bir nitelik kazanırxii. 1.2. Finansal Araçların Türlerine Göre Piyasalar 1.2.1. Hisse Senedi Piyasaları (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası) 1985 yılında faaliyete geçen İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB)’ndaki ilk hisse senedi işlemleri, 1986 yılında gerçekleştirilmiştir. Sermaye Piyasaı Kurulu (SPK) tarafından aracılık faaliyetinde bulunmak üzere yetki belgesi verilmiş olan aracı kuruluşlar (aracı kurumlar ve bankalar), İMKB’ye üye olabilirler. İMKB’de sadece İMKB üyeleri işlem yapabilirler. İMKB’de alım satım yapmak isteyen yatırımcıların emirleri, borsa xi xii Kidwell, Peterson and Blackwell, s. 271. Kidwell, Peterson and Blackwell, s. 59. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 7 üyeleri aracılığıyla borsaya iletilir ve borsa üyeleri de üye temsilcileri tarafından Borsa'da temsil edilirler. Birincil ve ikincil piyasa işlemlerinin gerçekleştirildiği İMKB Hisse Senetleri Piyasası'nda aşağıda belirtilen beş tür pazar bulunmaktadır: Ulusal Pazar İkinci Ulusal Pazar Yeni Ekonomi Pazarı Gözaltı Pazarı Fon Pazarı “Açığa Satış” emirleri, Gözaltı Pazarı hariç, İMKB pazarlarındaki tüm hisse senetleri ve Fon Pazarı’nda işlem gören borsa yatırım fonları katılma belgesi payları için açığa satış yapma yetkisini İMKB’ye bildirmiş üyeler tarafından girilebilmektedir. Açığa satış emirlerinin geçerlilik süresi tek seanstır. Tüm gün, yani birinci ve ikinci seans için geçerli olan açığa satış emri verilemez. Bir piyasada, bir seansta veya belli bir dönemde alınıp satılan (el değiştiren) menkul kıymet adedi ise işlem miktarıdır. Borsa'da, her işlem günü, her iki seansın işlemleri için ayrı ayrı olmak üzere hisse senedi işlem miktarları yayınlanır. Farklı pazarlarda gerçekleşen işlem miktarları toplandığında, İMKB'nin o günkü işlem miktarı ortaya çıkar. Ancak birincil piyasadaki işlemler ayrı olarak yayınlanır. Her bir hisse senedinde gerçekleşen sözleşmelerdeki hisse senedi sayıları ile işlem fiyatlarının çarpılması sonucu bulunan miktar, işlem hacmidir. Tüm hisse senetlerinin işlem hacimleri toplamı, hisse senetleri piyasasının toplam işlem hacmini oluşturur. Bir sermaye piyasası aracının, kendisi veya katları ile işlem yapılabilecek asgari sayısı veya değeri işlem birimi olarak ifade edilir. Hisse senetleri piyasasında işlem birimi olarak lot kullanılır. 1 lot 1 adet hisse senedine veya 1 TL nominal değerli hisse senedine denktir. Fon Pazarında da 1 lot, 1 adet borsa yatırım fonu katılma belgesinden oluşmaktadır. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 8 1.2.2. Vadeli İşlem Piyasaları Vadeli piyasalarda alım satıma konu olan menkul kıymetler; hisse senedi ve tahvil gibi herhangi bir işletmenin veya devletin çıkardığı değerler olmayıp, önceden belirlenen bir vadede ve standart büyüklükte, üzerine yazılan mal veya kıymetin teslimini içeren türev araçlardır. Türev ürünler özellikle 1980’li yıllarda, uluslararası finans piyasalarında yatırımcıların finansman ve risk yönetimi gibi karmaşık ve rekabete yönelik çeşitli gereksinimlerine cevap verebilmek amacıyla ortaya çıkan gelişmiş ürünlerdir. Para, sermaye ve mal piyasalarının mevduat, mevduat sertifikası, hazine bonosu, hisse senedi, tahvil gibi araçlarına alternatif olarak geliştirilmiş işlemler ve sermaye piyasası araçları geleceğe yönelik belirsizliklerde her zaman yeteri kadar esnek olamamaktadır. Üstelik bu piyasaların katılımcıları da her zaman ihtiyaçlarını doğrudan karşılayacak araç ve piyasalara kolaylıkla ulaşamamaktadırlar. Türev ürünler, piyasalarda karşılaşılan bu güçlükleri gidermek ve piyasaların faaliyetlerini genişletmek amacıyla kullanılırlar. Bu ürünlerin türev ürünler şeklinde adlandırılmaları, varolan finansal araçlardan doğrudan türetilmesinden değil, piyasanın gereksinimleri doğrultusunda geliştirilmiş olmalarından kaynaklanmaktadır. Türev ürünler, piyasaya belirli bir likidite sağlarken, yatırımcı istediği nakit akımını elde edebilmekte, bunun yanında borçlanan taraf da ucuz finansman sağlayabilmektedirxiii. Tarihsel olarak en eski türev işlemlerinden biri future işlemleridir. Future işlemleri, belirli bir değerin -ki bu değer mal, döviz, altın ve benzeri olabilir- önceden belirlenmiş gelecekteki bir tarihte, önceden belirlenmiş bir fiyattan teslimine yönelik işlemleri ifade etmektedir. Bu işlemler bir kontrata dayanmakta ve fiziki piyasalar (borsalar) aracılığıyla gerçekleştirilmektedirler. Satıcı taraf, kontratta yer alan varlığın standart bir miktarını önceden belirlenmiş bir fiyattan ve önceden belirlenmiş bir tarihte teslim etmeyi taahhüt ederken, alıcı taraf ise teslimatı almayı taahhüt etmektedir. Future işlemlerinin en temel özelliklerinden birisi, kontratların standart miktarlar üzerinden düzenlenme zorunluluğudur. Future işlemlerin yapıldığı borsalar organize borsalar olup, belli kurum ve kurallara sahiptir. Bu borsalara, içerisinde alınıp satılan mal veya hizmetlerin özelliğinden dolayı vadeli işlem borsaları da denilmektedir. xiii Naci Arıkan, “Türev Ürünleri Menkul Kıymet midir?”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı:200 (Nisan, 1998), s. 94. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 9 Diğer bir vadeli işlem türü olan opsiyon sözleşmesi ise, bir pirim karşılığında üzerinde anlaşılan bir mal veya finansal aracı ileriki bir tarihte satın alma veya satma hakkı veren bir menkul değerdir. Opsiyon sözleşmelerinde, future sözleşmelerinde olduğu gibi bir taahhüdün yerine getirilmesi zorunluluğu yoktur; sadece bir alım veya satım hakkının varlığı söz konusudur. Opsiyon sözleşmelerinde bir hak söz konusu olduğu için belli bir pirim karşılığı vade tarihindeki koşullara göre satın alma hakkı kullanılır veya kullanmaktan vazgeçilebilir xiv. Vadeli işlem piyasalarının temelini oluşturan future ve opsiyon işlemleri çoğunlukla organize borsalarda işlem görmekte, bunun doğal bir sonucu olarak da, vade, sözleşme büyüklüğü, alınacak teminatlar, fiyat adımları gibi işlem kriterleri, ilgili borsalar tarafından belirlenmektedir. Organize borsalarda işlem gören vadeli işlem sözleşmelerinin (future ve opsiyon sözleşmeleri) standartlaştırılmasının en önemli nedeni, piyasanın likit olmasını sağlamaktır. Future ve opsiyon işlemlerinden farklı olarak forward işlemlerinin en temel özelliği ise, organize borsalarda yapılmaması, dolayısıyla da fiyat, miktar vade gibi unsurların standart olmayıp karşılıklı anlaşmayla belirlenmesidir. Forward işlemleri, belli miktarda malın veya finansal aracın (hisse senedi, tahvil, döviz vb.) önceden belirlenmiş bir fiyattan ve önceden belirlenmiş gelecekteki bir tarihte satın alınması veya satılması yükümlülüklerini içeren sözleşmeye dayalı işlemlerdir. Bu sözleşmede; varlığın özelliği, teslim ve ödemenin yapılacağı tarih, teslim yeri ve yöntemi, miktarı ve fiyatı olmak üzere tüm ayrıntılar yer almaktadır. Forward sözleşmelerinde alıcı belirli bir ihtiyacını karşılayacak bir varlık için sözleşme yapmak ister. Bu sözleşmenin gerçekleşebilmesi için de aynı özelliklere sahip ve aynı miktarda mal veya finansal aracı teslim etmeye istekli başka bir tarafın bulunması gerekir. Forward sözleşmelerinin özelliği, işlemin gerçekleştiği anda, alıcı ve satıcı arasında para alış-verişinin olmayışıdır. Alıcı ile satıcı arasında kararlaştırılan forward fiyatı, söz konusu varlığın gelecekteki değişim fiyatıdır. Forward fiyatı teslim anında ödenir. Sözleşmenin sonunda iki taraf da, her yönü sözleşmede belirtilen şartlara bağlı kalırxv. xiv xv Niyazi Berk, Finansal Yönetim, 7. Baski, İstanbul:Türkmen Kitabevi, 2003, s. 339. Berk, s. 343. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 10 2. Finansal Araçlar Finansal piyasalar genel olarak, literatürde, vadelerine göre işlem gören araçlar açısından ikiye ayrılmaktadır: Para piyasası ve sermaye piyasası. Para piyasasında, kısa vadeli veya bir yıldan daha fazla kısa süreli işlemler (hazine bonoları, banka kabulleri ve mevduat sertifikaları gibi) yapılmaktadır. Sermaye piyasasında ise bir yıldan uzun vadeli tahviller ve hisse senetleri işlem görmektedir. Ancak uygulamada her iki piyasanın karşılıklı bir ilişki içerisinde olduğu gözlenmektedir. Çünkü, ekonomik sistem içerisinde arz ve talep edenler her iki piyasayı da kullanabilmektedirlerxvi. Sermaye Piyasası Araçları Sermaye piyasası araçları; menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarıdır (SPKn, md.3). Menkul Kıymetler Diğer Sermaye Piyasası Araçları Menkul Kıymetlerin Tanımı ve Unsurları Menkul Kıymetler; ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları Kurulca belirlenen kıymetli evraktır (SPKn, md.3). Yukarıdaki tanıma göre menkul kıymetin unsurları aşağıdaki şekilde sıralanabilir: Menkul kıymetlerin tanımında en önemli unsur, kıymetli evrak olmalarıdır. Kıymetli evrak niteliğindeki bir belgenin temsil ettiği hak, belgeden ayrı olarak kullanılamayacağı ve devredilemeyeceği gibi, hakkı elde tutarak belgeyi devretmek de mümkün değildir. Bu hak, ancak senet ibraz edilerek kullanılır ve senet devredilerek devredilir. Standart ve yuvarlak meblağlı, mislî nitelikte, belli şekil şartlarına haiz kıymetlerdir. xvi Uludağ ve Arıcan, s. 132. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 11 Çok sayıda ihraç edilip, halka arz edilen kitle senetleridir. Bono, poliçe gibi tek bir ticari ilişki için düzenlenmezler. Az veya çok devamlılık arz eder, alacak veya ortaklık haklarını temsil ederler. Periyodik (dönemsel) gelir sağlarlar. Her birinin bir itibari (nominal-üzerinde yazılı) değeri, bir de piyasada arz ve talebin oluşturduğu piyasa değeri vardır. Tahviller, ihraç eden tüzel kişi tarafından vade sonunda nominal değer üzerinden ödendikleri için piyasa değerleri genellikle nominal değerin fazla altında veya üstünde oluşmaz. Menkul kıymetler nama (registered) ve hamiline (bearer) yazılı olabilirler. Hamiline yazılı kıymetler para gibidir, kimin elinde ise onun malı sayılır, sadece teslimle sahip değiştirir. Nama yazılı kıymetlerde ise ciro hanesi vardır, buraya ciro işlemi kaydedilir. Yatırım amacı ile kullanılırlar. Menkul kıymetler olarak; hisse senetleri, hisse senedi türevleri, geçici ilmühaberler, yeni pay alma kuponları, tahviller, tahvil türevleri, tahvil faiz kuponları, hazine bonoları, katılma intifa senetleri, kar ve zarar ortaklığı belgeleri, banka bonoları, banka garantili bonolar, finansman bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler, gelir ortaklığı senetleri, gayrimenkul sertifikaları, tertip halinde çıkarılan ve 2 yıl veya daha uzun süreli ipotekli borç ve irat senetleri, borsa yatırım fonu katılma belgeleri, içtüzüğünde kurucu dışındaki aracı kuruluşlarca serbestçe alım satımı öngörülen A tipi yatırım fonu katılma belgeleri sayılabilir. Diğer Sermaye Piyasası Araçları Menkul kıymetler dışında kalan ve şartları kurulca belirlenen evraktır. Ancak çek, poliçe, nakit, bono ile mevduat sertifikaları sermaye piyasası aracı olarak sayılmamaktadır. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 12 3. Sermaye Piyasası Araçları Hisse Senetlerixvii Anonim ortaklıklar tarafından çıkarılan, sirket sermayesine katılımı temsil eden, yasal sekil sartlarına uygun olarak düzenlenmis kıymetli evraklardır. Hisse senetleri sahiplerine asagidaki haklari saglamaktadirlar: Ortaklık hakkı, Yönetime katılma (oy) hakkı, Kar payı (temettü) ve temettü avansı alma hakkı, Rüçhan hakkı (yeni pay alma hakkı), Bedelsiz pay alma hakkı Tasfiyeden pay alma hakkı, Bilgi edinme hakkı, sağlar. Hisse senedi turlerini; Nama – hamiline yazılı hisse senedi, Adi – imtiyazlı hisse senedi, Primli – primsiz hisse senedi, Bedelli – bedelsiz hisse senedi olarak dort gruba ayirmak mumkundur. Nama – hamiline yazılı hisse senedi Hisse senetleri nama (isme yazılı) ya da hamiline yazılı olarak çıkarılabilir. Adi – imtiyazlı hisse senedi Hisse senetleri ana sözlesmede aksine bir hüküm yoksa sahiplerine esit haklar sağlarlar. Bu tip hisse senetlerine adi hisse senetleri denir. Bir kısım hisse xvii www.spk.gov.tr © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 13 senetleri ise adi hisse senetlerine göre kara katılmada, yönetim ve denetim kuruluna üye seçiminde, oy hakkında ve benzeri konularda ana sözlesmeye dayanarak sahiplerine imtiyazlı haklar tanıyabilir. Bir anonim ortaklıkla çesitli imtiyazlara sahip hisse senetleri bulunuyorsa bunlar farklı grup isimleriyle adlandırılırlar (A grubu, B grubu, C grubu gibi) ve Borsa'da farklı islem sıralarında islem görürler. Primli – primsiz hisse senedi Üzerinde yazılı değer ile diğer bir deyisle nominal değerden ihraç edilen hisse senetlerine primsiz, nominal değerlerinden yüksek bir bedelle ihraç edilen hisse senetlerine primli hisse senedi denir. Bedelli – bedelsiz hisse senedi Nakit/bedelli sermaye artırımı yoluyla ihraç edilen hisse senetlerine bedelli hisse senedi, iç kaynaklardan sermaye artırımı yoluyla ihraç edilen hisse senetlerine ise bedelsiz hisse senedi denir. Hisse senedi sahipleri temel olarak kar payı (temettü) geliri ve sermaye kazancı olmak uzere iki tür gelir elde ederler. Kar payı (temettü) geliri Anonim ortaklıkların yılsonunda elde ettikleri karın ortaklara dağıtılmasından elde edilen gelirdir. Hisseleri/payları Borsa’da islem gören anonim ortaklıklar, karlarını Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: IV, No: 27 sayılı Tebliği’nde yer alan esaslar, ortaklık esas sözlesmesinde yer alan hükümler ve sirketler tarafından kamuya açıklanmıs kar dağıtım politikaları çerçevesinde nakden veya temettüün sermayeye ilavesi suretiyle hisse ihraç ederek dağıtabilir. 2009 yılı faaliyetlerinden elde edilen karlar için herhangi bir asgari kar dağıtım zorunluluğu bulunmamaktadır. Hisse senetleri Borsa'da islem görmeyen halka açık anonim ortaklıklar ise Seri: IV, No: 27 sayılı Tebliğ hükümleri ve ilgili Kurul düzenlemeleri çerçevesinde, dağıtılabilir karlarının en az %20’sini birinci temettü olarak dağıtmak zorundadır. Sermaye kazancı © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 14 Zaman içinde hisse senedinin değerinde meydana gelen artıstan elde edilen gelirdir. Hisse senetleri, doğal bir afet (deprem vb.) veya bir insan fiiliyle (çalınma, yırtılma vb.) elinde bulunduranın iradesi dısında senedin elinden çıkması, veya elinde bulunmakla beraber yıpranma bozulma gibi nedenlerle artık kullanılamaz hale gelebilirler. Zayi olduğu ispat edilen hisse senetleri için, mahkemeden iptal talebinde bulunulabilir. Hisse senedi mahkeme tarafından iptal edildiğinde hak ile senedin arasındaki bağ kopar ve senedin verdiği haklar senetsiz de talep edilebilir. Hisse senedinin bir mülkiyet senedi olması ve vade tasımaması nedeni ile, zaman asımı söz konusu değildir. Ancak, tasfiye bakiyesinden pay alma hakkı tasfiye tarihinden itibaren 10 yıllık zaman asımına, kar payı hakkı ise 5 yıllık zaman asımına tabidir. Oydan Yokun Hisse Senedixviii Ortaklıkların esas sözlesmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri oy hakkı hariç, sahibine kar payından ve istediğinde tasfiye bakiyesinden imtiyazlı olarak yararlanma hakkını ve diğer ortaklık haklarını sağlayan hisse senetleridir. Oydan yoksun hisse senedi sahiplerinin oy hakkı olmaksızın genel kurula katılma ve bilgi alma hakları bulunmaktadır. Ihraçcı sirket açısından alternatif kaynak yaratırken, sirketin ortaklık yapısı ve yönetim düzeni korunmaktadır. Yatırımcılara ise alternatif bir yatırım aracı sunulmaktadır. Oydan yoksun hisse senedi sahipleri için, esas sözlesmede gösterilecek oranda kâr payında imtiyaz tanınması zorunludur ve imtiyazlı kâr payları nakden dağıtılır. Ortaklık, üst üste 3 yıl kâr dağıtamazsa veya mevzuat uyarınca izin verilmediği halde, herhangi bir nedenle bir yıl oydan yoksun hisse senedi imtiyazına iliskin kâr dağıtımını yapmazsa, senet sahipleri, bu durumların kesinlestiği genel kurul toplantı tarihini izleyen yıl, esas sermayeye katılmaları ile orantılı olarak oy hakkını elde ederler ve buna bağlı olarak imtiyazlı bu paylar adi pay haline dönüsür. Ayrıca esas sözlesmede hüküm bulunmak xviii www.spk.gov.tr © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 15 kaydıyla, belirlenecek bir süre sonunda bu senetler adi hisse senedine dönüsebilir. Katilma Intifa Senedi Sahiplerine, ortaklık hakkına sahip olmaksızın kardan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve belli bazı olanaklardan yararlanma hakkı veren sermaye piyasası aracıdır. Katılma intifa senedi, esas sözlesmede hüküm bulunmak kosulu ile genel kurul kararıyla ve süresiz olarak çıkarılabilir ve nama veya hamiline yazılı olarak düzenlenebilir. Tahvillerxix Tahvil, devletin ya da özel sektör sirketlerinin borçlanarak orta ve uzun vadeli fon sağlamak üzere çıkarttıkları borç senetleridir. Tahviller halka arzedilerek veya halka arzedilmeksizin satılabilir. Kamu borçlanma aracı dısındaki tahvillerin ihraç ve halka arzı için bunların Sermaye Piyasası Kurulu’na kaydettirilmesi gereklidir. Genel ve katma bütçeli idareler ile T.C. Merkez Bankası’nca ihraç edilecek tahviller Kurul tarafından kayda alınmaz. Tahvillerin halka arzedilmesi durumunda tahvil ihraç kosulları ve ihraççı sirket hakkındaki hukuki ve mali bilgiler izahname ve sirkülerde yer alır. Tahviller sahiplerine herhangi bir ortaklık hakkı vermez, sadece ihraçcıya karsı alacaklılık hakkı sağlar. Nominal değer, kupon oranı, vade ve itfa tahviller ile ilgili bilinmesi gereken temel degiskenlerdir. Nominal değer, tahvil ve bononun vadesinde yatırımcının eline geçecek olan para miktarıdır. Kupon oranı, nominal değer üzerinden yüzde olarak belirtilen, tahvil sahibinin alacağı faiz miktarıdır. Tahvillere ödenecek faiz oranı ile ödeme kosullarına iliskin esaslar, izahname ve sirkülerde açıkça belirtilmek kosuluyla ihraçcılarca belirlenir. xix www.spk.gov.tr © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 16 Vade, anaparanın ve son faiz ödemesinin yapılacağı tarihtir ve tahvilin vadesi 1 yıldan az olmamak üzere serbestçe belirlenebilir. Tahvillerin anaparası, vade bitiminde bir defada veya vade içinde taksitler halinde ödenebilir. Halka arz edilecek tahvillerin taksitli itfa edilmesi durumunda itfaya iliskin esaslara izahname ve sirkülerde yer verilir. Itfa, borcun borçlu tarafından bir defada veya belirli dönemlerde yapılan ödemelerle ortadan kaldırılması islemidir. Vade, anaparanın ve son faiz ödemesinin yapılacağı tarihtir ve tahvilin vadesi 1 yıldan az olmamak üzere serbestçe belirlenebilir. Tahvillerin anaparası, vade bitiminde bir defada veya vade içinde taksitler halinde ödenebilir. Halka arz edilecek tahvillerin taksitli itfa edilmesi durumunda itfaya iliskin esaslara izahname ve sirkülerde yer verilir. Ihraçcıların esas sözlesmelerinde veya varsa özel mevzuatlarında hüküm bulunmak sartıyla tahvillere kardan pay verilmesi mümkündür. Halka arz edilecek tahvillere kardan pay verilmesine iliskin esaslara izahname ve sirkülerde yer verilir. Ihraçcılar, tahvillere verilecek kar payının belirlenmesinde asağıdaki esaslardan birini seçebilir: a) Faiz ve buna ek olarak, tahvile kardan pay verilmesi, b) Kar payının faizden daha az olması halinde, faiz ödenmesi; faiz getirisine esit veya daha fazla kar payı tahakkuk etmisse kar payının ödenmesi, c) Bir faiz öngörülmeksizin tahvile kardan pay verilmesi. Tahvil sahibinin bir sirkete kullandırdığı sermaye, yabancı sermayedir. Tahvil sahibi, tahvili çıkaran kurulusun uzun vadeli alacaklısıdır. Tahvil sahibi sirketin aktifi üzerinde, alacağından baska hiçbir hakka sahip değildir. Sirketin yönetimine katılamaz. Buna karsılık sirketin elde ettiği kardan, önce tahvil sahiplerinin faizleri, daha sonra hisse senedi sahiplerinin kar payları ödenir. Tahvil sahibi ile sirket arasındaki hukuki iliski vade sonunda sona erer. Tahvil sahibi tahvili çıkaran sirketin kar — zarar riskine katılmaz, sirket zarar etse de günü gelince belli miktardaki anapara ve faizini alır. Tahvillerin getirilerini etkileyen en önemli unsurlar, likiditesi ve sahip oldukları risktir. şirket tahvilleri, sirketin iflas etmesi ve faiz, anapara ödemesinde temerrüde düsmesi açısından devlet tahvillerine oranla daha yüksek risk tasıdıklarından, © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 17 genellikle devlet tahvillerinden daha yüksek faiz geliri sağlarlar. Tahvilin vade tarihine kadar olan değeri faiz oranlarındaki değisikliklere paralel olarak değisecektir. faiz oranları düstüğünde tahvilin değeri yükselecek ve bunların vadesinden önce satılması halinde artı kazanç sağlanacaktır. Tersi durumda faiz oranları yükseldiğinde, tahvillerin fiyatı düsecektir. Tahviller çoğu zaman sabit getirili menkul kıymetlerdir. Tahvil sahibi enflasyonun kendisinden alıp götürdüğü değerden daha fazla faiz aldığında kar elde etmis olur. Elde edilen gelir enflasyonun altında kaldığında ise tahvilin gerçek geliri negatif de olabilir. Tahvil bir borç senedi olduğuna göre, borcun anapara ve faizleri gereğinde yargı yoluna basvurarak tahsil edilebilir. şirketin iflası veya tasfiyesi halinde de, tasfiyede önce borçlar ödendiği için, tahvil sahipleri sirket ortaklarından (hisse senedi sahipleri) önce alacaklarını alırlar. Tahvilin anapara alacakları için zaman asımı en son kupon vadesinden veya itfaya uğramıssa itfa tarihinden itibaren 10 yıldır. Tahvilin faiz alacaklarında ise, zaman asımı 5 yıldır. Hisse Senedine Donusturulebilir Tahvil (HDT)xx Ortaklık tarafından çıkarılan ve ihraçcı ortaklığın sermaye artırımı suretiyle çıkaracağı paylara veya izahname ve sirkülerde belirtilen esaslar çerçevesinde temin edilen ihraçcı paylarına dönüŞtürme hakkı veren menkul kıymetlerdir. HDT’lerin vadesi 1 yıldan az olamaz. HDT’lerin hisse senetlerine dönüŞtürülmesi vade baŞlangıç tarihinden itibaren en erken 1 yıl sonra yapılabilir. Degistirilebilir Tahvil (DET)xxi Ihraçcı tarafından çıkarılan ve payları borsalarda veya teskilatlanmıs diğer piyasalarda islem gören diğer ortaklıklara ait paylarla değistirme hakkı veren menkul kıymetlerdir. DET’lerin vadesi 1 yıldan az olamaz. DET’lerin hisse senetleriyle değigtirilmesi, vade baslangıç tarihinden itibaren en erken 1 yıl sonra yapılabilir. xx xxi www.spk.gov.tr www.spk.gov.tr © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 18 Finansman Bonosuxxii Ihraçcıların borçlu sıfatıyla düzenleyip, iskonto esasına göre ihraç ettikleri menkul kıymettir. Vadesi 1 yıldan fazla olamaz. Iskonto esasına göre satılan finansman bonolarının iskonto oranı ihraçcı tarafından serbestçe belirlenir. Kısa vadeli borçlanma aracı olup, isletmelerin kısa vadeli finansman ihtiyacının karsılanmasını sağlar. Yatırımcılar açısından ise, kısa vadeli olması nedeniyle faiz riskinden korunma sağlar. Banka Bonolari ve Banka Garantili Bonolarxxiii Banka bonoları; bankaların Kurul düzenlemeleri çerçevesinde borçlu sıfatıyla düzenleyip, Kurul'ca kayda alınmayı müteakip iskonto esasına göre ihraç ettikleri menkul kıymettir., Halka arz edilecek olan banka bonolarının vadesi 60 günden az 1 yıldan fazla olamaz. Tahsisli satılacak banka bonolarının vadesi 15 günden az 1 yıldan fazla olamaz. Iskonto esası ile satılan söz konusu bonoların iskonto oranı ihraççı banka tarafından serbestçe belirlenir. Halka arz edilmek suretiyle satısa sunulan banka bonolarının satısında uygulanacak vadeye uygun iskonto oranları yıllık bazda hesaplanarak, satısın yapılacağı yerlerde satıs süresi içerisinde banka tarafından duyurulur. Kiymetli Maden Bonolari (Altin, Gumus, Platin Bonolari) xxiv Altın, gümüs ve platin bonoları, Istanbul Altın Borsası üyesi bankalar ile kıymetli maden aracı kurumlarının belli miktarda kıymetli maden cinsinden ihraç ederek iskontolu veya iskontosuz olarak sattıkları menkul kıymettir. Bonoların vadesi 60 günden az 1 yıldan fazla olmamak üzere belirlenir. Halka arz edilmek suretiyle ve iskonto esasına göre satısa sunulan altın, gümüs ve platin bonolarının satısında uygulanacak vadeye uygun iskonto oranları yıllık bazda hesaplanarak, satısın yapılacağı yerlerde satıs süresi içerisinde ihraçcı tarafından duyurulur. xxii xxiii xxiv www.spk.gov.tr www.spk.gov.tr www.spk.gov.tr © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 19 Kar Zarar Ortakligi Belgesixxv Anonim ortaklıkların finansman ihtiyaçlarını karsılamak için ihraç edebilecekleri kar ve zarara katılma hakkı veren menkul kıymetlerdir. Bu yolla toplanan fonlar anonim ortaklığın her türlü faaliyetinin finansmanı için kullanılır. Bu aracın en önemli özelliği anonim ortaklığın zarar etmesi halinde, yatırımcı açısından zarara da ortaklığın söz konusu olmasıdır. En kısa vade bir ay, en uzun vade 7 yıl olmak üzere, vade ortaklık faaliyetinin özelliğine göre muhtelif dönemlerde aylık ve katları olarak düzenlenir. Vade sonlarında kar zarar ortaklığı belgesi bedelleri defaten ödenir. Kar garantisi olmayan bu araçlarda, belli hesaplama kriterleri çerçevesinde yatırımcı kar ve zarara katılmaktadır. Hisse senedi ile değistirilebilir nitelikte kar zarar ortaklığı belgesi ihracı da mümkündür. Kısa vadede kar payı almak, uzun vadeli ortak olmak isteyen faiz yerine kar payını tercih eden yatırımcı kitlesi için cazip bir araçtır. Ihraç eden açısından ise kaynak yaratırken sirketin ortaklık yapısı ve yönetim düzeni korunmaktadır. Gayrimenkul Sertifikasixxvi Gayrimenkul sertifikası belirli bir gayrimenkul projesini gerçeklestirmeyi üstlenenler tarafından, insa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç edilen menkul kıymetlerdir. Nominal değerleri esit ve hamiline yazılı olarak ihraç edilirler. Gayrimenkul sertifikası ihraç edenlerin edimlerinin ve bu edimlerin yerine getirilmemesi halinde ortaya çıkacak cezai sartların bir banka tarafından garanti edilmesi zorunludur. Sertifika ihracı karsılığında elde edilen para banka tarafından açılan özel bir hesapta toplanır ve bu para vekilin özen borcu çerçevesinde bankaca gelir elde edilecek sekilde ihraççı adına değerlendirilir. Gayrimenkul sertifikasına sahip olanlar, ellerinde eğer yeterli sayıda sertifika varsa sertifikada belirlenen tarihte insa edilen gayrimenkulün bağımsız bir bölümünü alabilirler. Bu hakkını kullanmak istemeyenler yada yeterli sayıda xxv www.spk.gov.tr xxvi www.spk.gov.tr © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 20 sertifikaya sahip olmayanlar izahname ile ilan edilen oranda faiz veya gayrimenkulün sertifika sahiplerince talep edilmeyen bölümünün banka tarafından açık artırma ile satılması sonucu elde edilen gelirden payları oranında hesaplanan tutarı da talep edebilirler. Varliga Dayali Menkul Kiymetlerxxvii Bankalar, finansal kiralama ve finansman sirketleri, ipotek finansmanı kurulusları ve gerekli nitelikleri tasıyan aracı kurumların kurabileceği ―Varlık Finansmanı Fonları‖ tarafından fon portföyündeki varlıklar karŞılığında ihraç edilen borçlanma senetlerine ―Varlığa Dayalı Menkul Kıymet‖ (VDMK) denilir. Bir diğer ifadeyle VDMK bankaların tüketici kredileri, konut kredileri, ihracat kredileri; finansman Şirketlerinin kendi mevzuatları uyarınca açmıs oldukları krediler; finansal kiralamaya yetkili kurulusların finansal kiralama sözlesmelerinden doğan alacaklar; gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföylerindeki gayrimenkullerin satıs veya satıs vaadi sözlesmelerinden kaynaklanan senetli alacakları karsılığında doğrudan ihraç edecekleri kıymetli evraktır. Varlığa dayalı menkul kıymetler iskonto esasına göre satılabileceği gibi dönemsel ve değisken faiz ödemeli olarak da ihraç edilebilir. Faiz/iskonto oranı ihraca dayanak teskil eden alacakların getirisi dikkate alınarak ihraçcı tarafından serbestçe belirlenir, sabit veya değisken faizli olarak ihraç edilebilir. Vadenin belirlenmesinde ise ihraca dayanak teskil eden alacakların vade yapısı dikkate alınır ve vade uyumu sağlanır. Varlığa dayalı menkul kıymet ihracı ile varlıkların likit hale getirilmesi ve düsük maliyetle alternatif fon kaynağı yaratılması söz konusudur. Varlik Teminatli Menkul Kiymetlerxxviii Varlık teminatlı menkul kıymetler bankalar, finansman şirketleri ve finansal kiralamaya yetkili kuruluŞlar, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, kendi kanunlarınca menkul kıymet ihraç etmeye yetkili kamu kurum ve xxvii www.spk.gov.tr xxviii www.spk.gov.tr © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 21 kuruluşlarca, bilanço aktiflerinde yer alan varlıkların teminat gösterilmesi suretiyle, ihraç ettikleri borçlanma senetleridir. İhraçcıların genel yükümlülüğü niteliğinde olan bu araçlar tüketici kredileri, ticari krediler, finansal ve operasyonel kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar, ihracat işlemlerinden doğan alacaklar, bankalar tarafından esnaf ve sanatkarlarla küçük işletmelere açılan ihtisas kredilerinden doğacak alacaklar, gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföylerindeki gayrimenkullerin satış veya satış vaadi sözleşmelerinden kaynaklanan alacaklar, T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’nın gayrimenkul satışından kaynaklanan alacaklar, ikame varlıklar, bankalar dışındaki, mal ve hizmet üretimi faaliyetlerinde bulunan anonim ortaklıklar ile mevzuata göre özelleŞtirme kapsamına alınanlar dahil Kamu İktisadi Teşebbüslerinin müşterilerine yaptıkları vadeli satışlardan doğan, senede bağlanmış alacaklar ve nitelikleri Kurulca belirlenecek diğer varlıkların teminatı altında ihraç edilebilirler. Söz konusu menkul kıymetler itfa edilinceye kadar teminat varlıklar teminat amacı dışında tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dâhil olmak üzere haczedilemez, iflas masasına dâhil edilemez ve ihtiyati tedbir kararı verilemez. Yatirim Fonu Katilma Belgelerixxix Yatırım fonları halktan topladıkları paralar karşılığı, hisse senedi, tahvil gibi sermaye piyasası araçlarından ve kıymetli madenlerden oluşan portföyleri inançlı mülkiyet esasına göre yönetirler. Her bir yatırımcı fonun sahip olduğu portföyün bir kısmını temsil eden katılma belgesini alarak fona ortak olurlar. Yatırım fonu katılma belgeleri yatırımcının fon portföyüne ortak olmasını sağlayan belgelerdir. Yatırım fonlarındaki katılma belgelerini, şirketlerin hisse senetlerine benzetebiliriz. Nasıl yatırımcılar, hisse senedi alarak şirketlere ortak olurlar ve o şirketler üzerinde hak sahibi olurlar ise, benzer şekilde yatırım fonlarında da katılma belgesi ile fon portföyüne ortak olunur. Ancak, hisse senedi sahipleri şirket yönetimine katılabilirken, katılma belgesi xxix www.spk.gov.tr © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 22 sahiplerinin fon yönetimine katılma hakları yoktur. Yatırım Fonlarından 3 Şekilde getiri elde edilebilir. 1) İlk olarak fon sahip olduğu menkul kıymetlerden kar payı, faiz olarak menkul kıymetlerden gelir elde eder. Fon elde ettiği bütün gelirini fon portföy değerine yansıtır. 2) Fonun sahip olduğu menkul kıymetlerin fiyatı artabilir. Eğer fon fiyatı yükselen bu menkul kıymeti satarsa sermaye kazancı elde eder. Fon elde ettiği bu sermaye kazancını veya zararını fon portföy değerine yansıtır. 3) Eğer yatırım fonu fiyatı yükselen menkul kıymeti satmıyor elinde tutuyorsa katılma belgelerinin fiyatı artar. Yüksek fon toplam değeri yatırımın yüksek değerli olduğunu gösterir. Böylece yatırımcılar katılma belgelerini sattıklarında, yatırım fonlarının portföyünde o ana kadar gerçekleşen değer artışlarından/azalışlarından paylarını alırlar. Ülkemizde yatırım fonlarının yıl sonlarında ayrıca kar payı dağıtmaları söz konusu değildir. Ortaklik Varantlarixxx Ortaklık varantları, sahibine ihraçcı ortaklığın veya payları Borsada işlem gören başka bir ortaklığın belirli sayıda hissesini, belirli bir fiyattan, belirli bir dönem içerisinde satın alma hakkı veren sermaye piyasası aracıdır. Bu yönüyle ortaklık varantları hisse satın alma hakkı veren opsiyon sözleŞmelerine benzemektedir. İhraçcı ortaklığın kendi paylarını satın alma hakkı veren varantlarda, varantın yatırımcı tarafından iŞleme konulması durumunda ihraçcı şirket, varanttan kaynaklanan satın alma hakkını kullanan kişilere yönelik tahsisli sermaye artırımı yaparak yatırımcıların değişim talebini karşılamakta ve tedavüle yeni hisseler çıkarmaktadır. Payları borsada işlem gören başka bir ortaklığın paylarını satın alma hakkı veren varantlarda ise ihraçcı, varant sahiplerinin değişim taleplerini kendi mülkiyetinde bulunan hisseleri kullanarak karşılamaktadır. Ortaklık varantlarının tek başına ihracı mümkün olmayıp, bir menkul kıymet (hisse, borçlanma aracı, vb.) ihracının yanında bu ihracın maliyetinin xxx www.spk.gov.tr © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 23 düşürülmesi, daha fazla yatırımcının ilgisinin çekilmesi amacıyla promosyon olarak verilmektedir. Halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımları sırasında sermayenin tamamının ödenmesi ilkesi çerçevesinde hisselerini asgari olarak nominal değer üzerinden ihraç etme zorunluluğunda olmaları, bu ortaklıkların sermaye piyasalarından yeterince faydalanabilmelerini engellemektedir. Bu nedenle ortaklık varantı ihracı, daha fazla primli sermaye artırımı yapılmasına ve özellikle hisseleri Borsada 1 TL’nin altında işlem gören ortaklıkların sermaye artırımına daha fazla ortağın katılmasına yardımcı olacak ve sermayenin tabana yayılmasını ve halka açıklık oranının artmasını sağlayacaktır. Araci Kurulus Varantlarixxxi Aracı kuruluş varantları, elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası araçlarıdır. Alım hakkı veren ve satım hakkı veren olmak üzere iki türe ayrılan aracı kuruluş varantları, İMKB 30 endeksinde yer alan hisse senetlerine ve/veya İMKB 30 endeksi kapsamında yer alan birden fazla hisse senedinden oluşan sepete veya Kurulca uygun görülmesi durumunda konvertibl döviz, kıymetli maden, emtia, geçerliliği uluslararası alanda genel kabul görmüş endeksler gibi diğer varlık ve göstergelere dayalı olarak aracı kuruluşlarca ihraç edilebilir. Aracı kuruluşların kurulca yetkilendirilen derecelendirme kuruluşları veya Türkiye’de derecelendirme faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşlarından notlandırma ölçeğine göre yatırım yapılabilir düzeydeki notların içerisinde en yüksek üçüncü ve üstü seviyeye denk gelen uzun vadeli talebe bağlı derecelendirme notu almış olmaları gerekmektedir. xxxi www.spk.gov.tr © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 24 Aracı kuruluş varantları Avrupa tipi ve Amerikan tipi olmak üzere ikiye ayrılmış olup, Avrupa tipi varantlar yatırımcısına dayanak göstergeyi alma veya satma hakkını sadece vade sonunda sağlarken Amerikan tipi varantlar Amerikan tipi varantlar vade sonuna kadar kullanım hakkı verir. Söz konusu varantların vadesi ise 2 aydan az 5 yıldan fazla olmayacak şekilde belirlenmelidir. Kira Sertifikasixxxii Kira sertifikası, ―Varlık kiralama şirketi olarak tanımlanan ve aracı kurumlar, bankalar ve diğer anonim Şirketler tarafından, kira sertifikası ihraç etmek üzere kurulmuş olan bir anonim şirketin, satın almak veya kiralamak suretiyle devraldığı varlıkların finansmanını sağlamak amacıyla düzenlediği ve sahiplerinin bu varlıklardan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymettir. Kira sukuku olarak da tanımlanabilir. Kira sertifikası ile ilgili detaylı bilgilere, Kurulumuzun Seri: III, No: 43 sayılı Tebliği’nden eriŞilmesi mümkündür. Turev Islem Sozlesmeleri Türev işlem sözleşmeleri en genel anlamıyla, belirli bir finansal veya maddi varlığı belirli bir vadede, belirli bir fiyattan alma ve satma hakkı tanıyan sözleşmelerdir. Daha genel tanımıyla,başka ürünlerden türetilmiş ürünlerdir.(derivatives) Seçilen dayanak varlık üzerine alım-satım yapıldığı için, kar ve zarar da dayanak varlık performansına bağlıdır. Finans mühendisliğinin gelişmesiyle yapılandırılmış ürünlerin de terminolojiye girmesi, türev işlem sözleşmesi tanımına girecek bir çok ürün sunsa da, (Credit Default Swaps, Contracts For Difference, vb.) en genel anlamda vadeli işlem sözleşmeleri (futures) ve opsiyonlar incelenecektir. Türev işlem sözleşmeleri, 4 bölüme ayrılarak incelenmektedir. xxxii Forward İşlemler www.spk.gov.tr © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 25 VİS-Vadeli işlem sözleşmeleri Opsiyonlar Swap ve diğer türev işlemler Yukarıda belirtilen türev işlem çeşitleri, risk yönetim araçları başlığı altında da sınıflandırılırlar. Bu işlemlerin kısa bir tanımlaması yapıldıktan sonra vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyonlar üzerinde daha detaylı durulacaktır. Forward işlemler alıcı ve satıcıdan oluşan iki taraf arasında belirli bir varlığı, belirli bir vadede almak veya satmak üzerine yapılan sözleşmelerdir. En önemli özelliği alıcı ve satıcının belirlediği özel şartlar yüzünden bu ürünlerin organize borsalarda değil, tezgah üstü piyasalarda gerçekleşmesidir Dolar/TL kurunun artacağını düşünen bir yatırımcının 2 ay sonrası için bugün belirleyeceği sabit bir kur üzerinden dolar alma sözleşmesi yapması bir forward sözleşmedir. Eğer kur beklediği gibi artarsa, yatırımcı bu işlemden kar elde edecektir. Forward işlemler genelde riskten korunma amacıyla yapılan işlemlerdir. Vadeli işlem sözleşmeleri ise forward işlemlerden organize borsalarda işlem görmesiyle ayrılır. Bu sözleşmelerde vade, minimum tutar, ürün çeşit ve kalitesi standartlaştırılmıştır. Swap işlemleri nakit akışının 2 taraf arasında değişime uğramasıdır. Faizlerin yükseleceğini düşünen yatırımcının değişken faizli borcunu sabit faizle değiştirmesi, faizlerin düşeceği beklentisindeki yatırımcının da karşı tarafı oluşturması bir swap işlemidir. Swap işlemi VİS, forward ve opsiyon işlemlerinin birleşimi gibidir ve genellikle, özel şartlara tabi olmasından dolayı tezgah üstü piyasalarda işlem görürler. Swap işlemlerine karar vermeden önce swap maliyeti hesaplanmalıdır: Swap maliyeti =Swap puanı*(36000+($ faizi*Gün Sayısı)) / (Spot Kur*Gün) Diğer türev işlemleri ise egzotik (exotic) ürünler olarak adlandırılan yatırımcıya göre bir çok farklı unsur ihtiva eden türev sözleşmelerdir. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 26 Opsiyonlar isminde de belirtildiği üzere yatırımcıya işlemi yaptıktan sonra bir opsiyon sunarlar. VİS’nden daha sonra işlem görmeye başlamışlardır. Yatırımcıya belirli bir varlığı belirli bir zamanda alma (call) veya satma (put) hakkı verirler. Yatırımcı bir opsiyon işlemi yapmak istediğinde alma hakkını alabilir, satabilir, satma hakkını alabilir veya satabilir. Opsiyonu kullanmak opsiyon alıcısının insiyatifindedir. Vadeli işlem sözleşmeleri genellikle üç amaçla kullanılır: • Korunma, • Yatırım, • Arbitraj. Korunma Spot piyasada pozisyonu olup fiyat riskinden korunmak isteyen yatırımcılar gelecekteki fiyatı sabitlemek amacıyla vadeli işlem piyasasında işlem yaparlar. Yatırım Geleneksel yatırım araçlarının sunamadığı bazı özellikler türev araçlarda yer almaktadır: • Türev araçlar geleneksel yatırım araçlarından daha az ilk yatırım gerektirmektedir. Geleneksel yatırım araçlarının gerektirdiği ilk yatırımın %10’u veya daha azı bir başlangıç teminatı yatırarak, ilgili aracın tüm getirisi (veya zararı) elde edilmektedir. • Geleneksel yatırım araçlarına sadece fiyatların yükselmesi beklentisiyle yatırım yapılabilir. Türev araçlarda fiyatların düşmesi beklentisi içindeysek de yatırım yapılabilir. • Bazı yatırım formlarını geleneksel yatırım araçlarında bulamayız. Örneğin hisse senedi endeksini spot piyasada anlık olarak alıp satamayız. • Geleneksel yatırım araçlarında riski sınırlandırmak çok zordur. Türev araçlarda ise riski istediğimiz düzeye getirme imkânımız daha yüksektir (örneğin bir sözleşmenin kısa vadelisini alıp, uzun vadelisini satmak suretiyle). • Bir portföyde bulunması halinde riski düşürebilecek olan ve finansal piyasaların genel trendlerinden farklı hareket eden emtiayı yatırım amacıyla geleneksel piyasalardan almak veya satmak imkânsızdır. Bu piyasalarda ise emtia bir yatırım aracı haline gelmektedir ve yatırım seçeneklerimizi artırmaktadır. Arbitraj © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 27 Aynı anda, aynı vadeli işlem sözleşmelerinin işlem gördüğü piyasalar arasındaki fiyat farklarından veya spot piyasa ile vadeli piyasa arasındaki fiyat farklılıklarından faydalanarak kar elde etmek amacıyla yapılan işlemlerdir. Aynı anda bir piyasada alım, diğer piyasada da satım yapıldığı için açık pozisyon taşınmamakta, yani herhangi bir risk alınmamaktadır. © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 28 ÇALIŞMA SORULARI 1) Aşağıdakilerden hangisi finansal piyasaları tam olarak tanımlamaktadır? a) Finansal piyasa; bir ülkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasındaki fon akımlarını düzenleyen kurumlar, bu akımı sağlayan araç ve gereçler ile bu işlemleri düzenleyen hukuki ve idari kurallardan oluşan doku şeklinde tanımlanabilmektedir. b) Finansal piyasa; bir ülkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasındaki fon akımlarını düzenleyen kurumlar, fon kaynakları ve menkul kıymetler olarak tanımlanabilmektedir. c) Finansal piyasa; bir ülkede fon akımını sağlayan araç ve gereçler ile bu işlemleri düzenleyen hukuki ve idari kurallardan oluşan doku şeklinde tanımlanabilmektedir. d) Finansal piyasa; bir ülkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasındaki fon akımlarını düzenleyen kurumlar olarak tanımlanabilmektedir. e) Finansal piyasa; bir ülkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasındaki fon akımlarını düzenleyen kurumlar, bu akımı sağlayan araç ve gereçler olarak tanımlanabilmektedir. 2) Menkul Kıymetlerin özellikleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? a) Ortaklık veya alacaklılık hakkı sağlarlar b) Belli bir meblağı temsil ederler c) Riskleri yoktur d) Yatırım aracı olarak kullanılırlar e) Misli niteliktedirler © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 29 3) Ortaklıkların esas sözlesmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri oy hakkı hariç, sahibine kar payından ve istediğinde tasfiye bakiyesinden imtiyazlı olarak yararlanma hakkını ve diğer ortaklık haklarını sağlayan hisse senetleri aşağıdakilerden hangisidir? a) Oydan yoksun hisse senetleri b) Kara katılımlı hisse senetleri c) İmtiyazlı hisse senetleri d) Adi hisse senetleri e) Hisse senedi ile değiştirilebilir tahviller 4) Hisse senetlerinin sahiplerine sağladığı haklar arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? a) Ortaklık hakkı b) Gelir sağlama hakkı c) Oy hakkı d) Temettü hakkı e) Rüçhan hakkı 5) Tahvil ve bonoların vade sonunda yatırımcıların eline geçecek olan değer aşağıdaki kavramlardan hangisi ile ifade edilmektedir? a) İhraç değeri b) İtfa değeri c) Piyasa değeri d) Nominal değer e) Rayiç değer © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 30 6) Tahvil faizlerinde zaman aşımı süresi kaç yıldır? a) Zaman aşımı yoktur b) 2 yıl c) 5 yıl d) 10 yıl e) Kupon tarihini izleyen 6. ay 7) Ortaklık varantlarının özellikleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? a) Ortaklık varantları sahibine ihraçcı ortaklığın veya payları Borsada işlem gören başka bir ortaklığın belirli sayıda hissesini, belirli bir fiyattan, belirli bir dönem içerisinde satın alma hakkı verirler b) Ortaklık varantları hisse satın alma hakkı veren opsiyon sözleşmeleridir c) İhraçcı ortaklığın kendi paylarını satın alma hakkı veren varantlarda, varantın yatırımcı tarafından işleme konulması durumunda ihraçcı şirket, varanttan kaynaklanan satın alma hakkını kullanan kişilere yönelik tahsisli sermaye artırımı yaparak yatırımcıların değişim talebini karşılayabilir d) Payları borsada işlem gören başka bir ortaklığın paylarını satın alma hakkı veren varantlarda ihraçcı, varant sahiplerinin değişim taleplerini kendi mülkiyetinde bulunan hisseleri kullanarak karşılar e) Ortaklık varantlarında temettü avansı ödemesi yapılır © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 31 8) Yatırım fonlarının özellikleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? a) Kurucularından bağımsız mal varlıklarıdır b) Tüzel kişilikleri vardır c) Portföy yönetimi gerçekleştirilir d) İçerdikleri menkul kıymet türlerine göre adlandırılırlar e) Riskin dağıtılması ilkesi geçerlidir 9) Vadeli işlem sözleşmeleri kullanım amaçları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? a) Korunma b) Yatırım c) Arbitraj d) Spekülatif e) Manüpülasyon 10) Türev işlem sözleşmeleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? a) Forward b) Futures c) CDS d) Opsiyon e) Swap © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 32 Çalışma Soruları Cevap Anahtarı; 1.A…Cevabınız yanlış ise Finansal Piyasalar konusunu yeniden gözden geçiriniz 2.C…Cevabınız yanlış ise Menkul Kıymetler konusunu yeniden gözden geçiriniz 3.A… Cevabınız yanlış ise Menkul Kıymetler konusunu yeniden gözden geçiriniz 4.B… Cevabınız yanlış ise Hisse Senetleri konusunu yeniden gözden geçiriniz 5.D… Cevabınız yanlış ise Tahvil ve Bono konusunu yeniden gözden geçiriniz 6.C… Cevabınız yanlış ise Tahvil ve Bono konusunu yeniden gözden geçiriniz 7.E... Cevabınız yanlış ise Ortaklık Varantı konusunu yeniden gözden geçiriniz 8.B… Cevabınız yanlış ise Yatırım Fonları konusunu yeniden gözden geçiriniz 9.E…Cevabınız yanlış ise Vadeli Ürünler konusunu yeniden gözden geçiriniz 10.C… Cevabınız yanlış ise Türev Ürünler konusunu yeniden gözden geçiriniz KAYNAKÇA 1- http://www.spk.gov.tr 2- http://www.imkb.gov.tr 3- http://www.tspakb.org.tr 4- http://www.yatirimyapiyorum.gov.tr © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 33
