DİZ OSTEOARTRİTİ

www.romatizmam.com
DİZ OSTEOARTRİTİ
Osteoartrit nedir?
Osteoartrit (kısaca
OA) ya da
dejeneratif eklem
hastalığı, herhangi
bir eklemin, üzerine
yük binen yüzeyinin
hasar gördüğü bir
durumdur. Bu
durum eklemlerin
normal, ağrısız,
yumuşak hareketlerini bozar ve özellikle
bacakta geliştiği zaman vücudun ağırlığını
taşıma yeteneğini bozabilir. Bu şekilde bir çok
eklem etkilenebilir; ancak diz en sık etkilenen
eklemlerimizdendir. En çok orta yaşlı ve yaşlı
kişiler etkilenmektedir.
OA'nın nedeni tam olarak bilinmemektedir. En
basit şekilde, aynen bir kalp ya da böbrek
yetersizliği gibi 'eklem yetersizliği' olarak
tanımlanabilir. Osteoartrit temel olarak fiziksel
bir olaydır. Eklemler 'mekaniktir'; makinelere
benzer görevleri vardır. Ancak tıpkı makinalar
gibi anormal bir zorlanmaya maruz kalırlarsa,
bozulurlar.
Diz eklemi
Diz eklemi vücudumuzdaki en karmaşık
eklemlerden biridir. Vücudumuzu destekleyen,
yük taşıyan en önemli yapılardan biridir. Aynı
zamanda, bir menteşe gibi davranır; günlük
yaşamımızdaki aşırı dönme, bükülme gibi
hareketlere dayanmak zorundadır.
Diz eklemi iki kemiğin uç noktalarından
oluşmuştur, bu uç noktalar kıkırdakla
kaplanmıştır; bu yapının tümü ise bir zar ve
kapsülle örtülmüştür. Diz, dört büyük bağ
(ikisi içeride ve diğer ikisi eklemin birer
kenarında) ve aynı zamanda güçlü uyluk
kasları ile sağlamlaşır. Eklemin içinde bir
yastık görevi gören menisküsler ekleminizin
normal çalışmasını sağlar.
Ancak her nasılsa, iş ve spor aktivitelerinde ne
kadar aktif olsak ta, çoğumuzda hiçbir zaman
diz osteoartriti gelişmez. Dizimiz şaşırtıcı bir
şekilde dirençlidir; kendi kendini tamir etme
yeteneği vardır. Kolayca aşındırmanız
mümkün olmayabilir.
Diz osteoartritinden kimler etkilenir?
Kadınlarda erkeklere göre iki kat fazla görülür.
Bu hastalıktan etkilenenlerin çoğu 50 yaşın
üzerindedir. Tüm dünyada görülür; ancak bazı
ırklarda daha sık olarak gözlenir. Diz OA'sı,
özellikle kadınlarda, ellerde nodüllerle birlikte
görülen artritle beraber olabilir.
Şişman olanlarda osteoartrit hem daha sık
gelişir, hem de şişmanlık hastalığın ilerlemesi
için de bir risk faktörüdür. Yapılan çalışmalar
şişmanlığın ortadan kaldırılmasının diz
osteoartritini %50 oranında azaltacağını
düşündürmektedir. Bu nedenle henüz
osteoartrit gelişmemiş şişman kişiler eğer
zayıflarlarsa, hastalık gelişme riski büyük
oranda azalabilir. Osteoartrit gelişmiş şişman
kişilerde, çok az kilo verilmesi bile şikayetleri
büyük oranda geriletmektedir. Örneğin 5 kg
verilmesi diz üzerindeki yükü 15-20 kg
azaltmaktadır. Çünkü normal yürüyüş sırasında
diziniz üzerine vücut ağırlığınızın 3.5 katı yük
binmektedir.
Osteoartritin nedenleri nelerdir?
Bir çok hastada herhangi bir neden yoktur.
Özellikle erkeklerde, kıkırdağa yönelik yapılan
bir ameliyat benzeri 'mekanik' bir neden
olabilir. Bazı kadınlarda ailesel bir eğilim
olduğu görülebilir. Genetiğin özellikle ellerde
görülen dejeneratif değişiklikte rolü vardır. Şu
andaki bilgilerimiz çoğu bir çok faktörün
kombinasyonunun hastalığa neden olduğunu
göstermektedir. Bu faktörler şunlardır:
yaşlanma, osteoartrite genel yatkınlık, eklemin
iç yapısındaki dokuların yaşlanması, eklem
yüzeylerini kapsayan kırıklar, eklem
bağlarında yırtık, menisküs yaralanması,
şişmanlık ve kişinin yaptığı ağır işlere (kömür
madencileri gibi), spor aktivitelerine
(profesyonel uzun mesafe koşucuları,
futbolcular gibi) ve travmaya bağlı olarak diz
ekleminin yıpranması.
Osteoartritte eklemlere ne olmaktadır?
Normal eklem ve osteoartritten etkilenen
eklem arasındaki en önemli fark kemik uçlarını
kaplayan kıkırdağın incelmesi ve yapısının
bozulmasıdır. Bu değişiklikler eklemin iç
yüzeyinde özellikle de diz kapağı altında
görülür. Bu tutulum yamalı tarzdadır ve
www.romatizmam.com
eklemin tümünü nadiren tutar. Çevreleyen
kemik dokuları da bu değişikliklere reaksiyon
verir ve eklemin kenarlarında mahmuz tarzında
yeni kemik oluşumları gelişir.
Kıkırdaktaki değişiklikler yavaş yavaş gelişir.
Diz içindeki reaksiyonun çoğu vücudun,
oluşan hasarı sınırlamak ve eklemi iyileştirmek
için yaptığı bir girişimdir. Diz eklemi içinde
bir kez osteoartrit oluştuğu zaman kendi
kendine iyileşmez ancak daha fazla hasar
kısıtlanabilir.
Hastalık ilerledikçe dizinizdeki ağrı basit
günlük yaşam aktivitelerinde bile sorun
çıkarabilir. Ağrı sadece aktivite ile değil,
istirahatte de gelişmeye başlayabilir. Hastalığın
daha ileri formunda ağrı sürekli olabilir, gece
uyku düzeninizi bozabilir ve eklem hareket
açıklığı da kısıtlanabilir; bu durumda belli bir
mesafeyi yürüme ya da merdiven çıkma
önemli sorun hale gelebilir. Kasların
zayıflaması nedeniyle eklemde boşalma hissi
olabilir.
Ağrının şiddeti her zaman sabit değildir. Bir
diğer deyişle, hiçbir nedene bağlı olmaksızın
iyi ve kötü günleriniz hatta iyi ve kötü
aylarınız olabilir. Bazıları bunu hava durumuna
bağlayabilir; bazıları da ağrının daha çok
fiziksel aktivite ile ilişkili olduğunu söyler.
Osteoartritte muayene bulguları nelerdir?
Osteoartrit ne tür şikayetlere neden olur?
Hastalık yıllar içinde yavaş yavaş gelişir. En
önemli şikayetler ağrı, dizde şişlik ve
ekleminizdeki tutukluluk hissidir.
Doktorunuz sizi muayene ederken, dizinizi
hareket ettirdiğinde gıcırtı tarzında bir ses
çıkabilir. Diziniz etrafında özellikle iç
kısmında duyarlı alanlar olabilir. Hareket
kısıtlılığı olabilir ve dizinizi tamamen bükme
ağrılı olabilir.
Doktorunuz yeni kemik oluşumlarına ya da
eklem içinde biriken sıvıya bağlı olarak
dizinizde şişlik saptayabilir. Uyluk kasları ise
normalden daha ince ve daha zayıftır.
Dizinizi kullanırken duyacağınız ağrı en sık
rastlanan sorundur. Ağrı en fazla bir aktivite
sonrası olmaktadır. Hastalığın başlangıcında
yürüyüş sırasında dizinizin hiçbir sorun
çıkarmadığını, ancak birkaç dakika süreli
oturmayı takiben dizinizde ağrı ve tutukluluk
olduğunu farkedebilirsiniz. Eklemde tutukluluk
hissi ağrıya eşlik edebilir ya da etmeyebilir.
Tutukluluk hissi sabah ilk kalktığınızda ya da
istirahat sonrasında görülebilir. Bu durumda
dizinizi tekrar kullanabilmeniz için birkaç
ağrılı dakika geçebilir.
Osteoartrit farklı bireyleri çok farklı şekillerde
etkiler. Bazılarının sadece bir dizinde çok hafif
şikayeti vardır; bazılarının ise her iki dizle
ilgili şikayetleri bulunur. Bazılarında ağrı en
önemli şikayettir; bazıları ise oturdukları
yerden kalkmakta ve hareket etmekte güçlük
çekerler. Bazı kişiler yaşamları boyu hemen
hemen aynı kalırlar; bazıları ise hızlı bir
değişiklik yaşarlar. Kendinizi, diz osteoartriti
olan bir başka kişi ile karşılaştırmanızın yararı
olmayacaktır
Osteoartrit komplikasyonları nelerdir?
Bazı kişilerde hiçbir komplikasyon gelişmez.
Hastalıkları günlük yaşamda sıkıntı yaratmakla
birlikte, hiçbir zaman felaket haline gelmez.
Genellikle oluşan üç komplikasyon vardır:
Hızlı kötüleşme: Genellikle ileri formda
hastalığı olan yaşlı kişileri etkiler. Birkaç hafta
ya da ay içinde ağrıda belirgin bir artış ve
hareket kaybı gelişebilir.
www.romatizmam.com
Eklemin dengesinin kaybolması: Kas gücü
kaybı ya da bağların hasar görmesine bağlı
olarak gelişir. Ekleme yük bindiği zaman,
örneğin ayağa kalktığınızda boşalma hissi olur.
Ağrıda ani alevlenmeler: Ağrıda hafif artışlar
sık gözlenir; ancak bazen ağrı çok
şiddetlenebilir ve bu uzun süreli olabilir. Buna
bazen eklem etrafındaki şişlik de eşlik eder.
Dizin etkilenen kısmındaki baskıyı azaltacak,
özel olarak tasarlanmış dizliklerin kullanımı
yarar sağlayabilir. Bunları doktorunuzun
önerisiyle satın alabilirsiniz. Basit, elastik
dizliklerden de birçok hasta yarar
sağlamaktadır.
Osteoartritte nasıl tanı konur?
Problemli bölgeye orta dereceli sıcak
uygulama ağrınızı ve eklemdeki tutukluluğu
azaltır. Sıcak banyo, sıcak su şişeleri ya da
torbaları, infraruj lambaları ve doktorunuzun
önereceği krem ve jellerin sürülmesi sizi
rahatlatabilir. Hafif ve orta dereceli ağrısı olan
hastalarda krem ve jel şeklindeki preparatların
destekleyici tedavi olarak kullanımı yararlı
olabilir. Doktorunuzun uygun görmesi
durumunda hastanelerin fizik tedavi ve
rehabilitasyon servislerindeki fizik tedavi
ajanlarının uygulanmasından da yarar
sağlıyabilirsiniz.
Orta yaşlı ve yaşlı kişilerde diz ekleminde ağrı
oluştuğu zaman osteoartrit ilk akla gelen tanı
olabilir. Fizik muayene, dizin direkt
radyografisi (röntgen tetkiki) ve diğer eklem
hastalıklarını dışlayarak tanı doğrulanır. Ancak
çok rastlanılan bir hastalık olduğu için diğer
eklem hastalıkları ile beraber görülebilir.
Direkt grafi tanıda çok yararlıdır ve hastaların
çoğunda yapılması gereken tek testttir. Direkt
grafide eklem yüzeyindeki hasara bağlı olarak
kemikler arasındaki aralıkta daralma gözlenir.
Aynı zamanda eklem kenarlarında 'mahmuz'
tarzında yeni kemik oluşumları gelişir. Değişik
zamanlarda çekilen grafilerde hastalığın
kendisinde de bir değişiklik görülebilir.
Osteoartrit nasıl tedavi edilir?
Osteoartrit nasıl tedavi edilir?
Osteoartritin kesin tedavisi mümkün değildir;
yani hastalığı tamamen ortadan kaldıran bir
tedavi şekli yoktur. Ancak tedavi ağrıyı
geçirebilir, eklemdeki tutukluluğu azaltır ve
eklemin daha fazla hasarlanmasını engeller. Bu
amaçlara ulaşmanın bazı yolları vardır.
Osteoartritin tedavisi hastalığın ne kadar
ilerlediğine bağlıdır. Erken safhalarda tedavi
eklemdeki inflamasyonu gidermeye yöneliktir.
Doktorunuzun önereceği basit ağrı kesici ve
anti-romatizmal ilaçları doktorunuzun
önereceği süre ve şekilde kullanabilirsiniz.
Ancak her hasta bu ilaçlardan eşit derecede
yarar görmez. Dizin etrafındaki duyarlı
bölgeye hatta gerektiğinde eklem içine
enjeksiyonlar yararlı olabilir. Eklem içinde sıvı
birikimi durumunda bu sıvının alınması ve
dizin yıkanması da size yardımcı olabilir. Eğer
gerekirse diz içine kortizon enjeksiyonu
yapılabilir. Kortizon inflamasyonu kontrol
altına alan güçlü bir ajandır; ancak kullanımını
kısıtlayan bazı etkileri de vardır. Sık olarak
kullanımı eklemdeki yıpranmayı, bozulmayı
artırabilir.
Diz kaslarınızı mümkün olduğunca güçlü
tutarak kendi kendinize çok yardımcı
olabilirsiniz. Dizinizi çalıştırarak, eklemde tam
hareket açıklığını koruyabilirsiniz. Uyluk
kasları eklemin korunmasında ve stabilitenin
sağlanmasında çok önemlidir. Bu kaslarınızı
kasarak ya da 'düz bacak kaldırma'
egzersizlerinizi yaparak onları güçlü hale
getirebilirsiniz: bacaklarınız yerde düz olarak
yatınız, dizinizi yere bastırarak, ayağınızı
kendinize doğru çekiniz. Bu sırada uyluk
kaslarınızın kasıldığını hissedeceksiniz. Bu
durumu 5 saniye süreyle koruyunuz ve sonra
gevşeyiniz. 5 saniyeyi saptamak için bir saate
bakabilirsiniz ya da 10'a kadar yüksek sesle
saymayı deneyebilirsiniz. Bunu her iki bacakla
ayrı ayrı, günde 7 kez yapınız. İlk gün her
seferde 10 tekrar yapınız (böylece günde
www.romatizmam.com
7x10= 70 kez). Tekrar sayısını yavaş yavaş
artırıp, birinci haftanın sonunda her seferde 15
tekrar yapma ya başlayınız (böylece 1. haftanın
sonunda her gün 7x15= 105 kez). Diğer bir
deyişle sonuçta bu egzersizi her iki bacak için
ayrı ayrı günde 105 kez yapmayı hedefleyiniz.
Eğer artritiniz bir ağrı oluşturuyorsa,
egzersizleri yapmadan önce dizinize 15-20
dakika süreyle sıcak uygulama yapınız. Aynı
zamanda günde birkaç kez, dizinizi tam olarak
bükme ve tekrar düzleştirme şeklinde
egzersizlerini de yapınız.
Dizinizi bükülü tutmamaya büyük özen
gösteriniz. Örneğin, gece yatarken dizinizi
altına yastık koymayınız. Dizin altına yastık
koyma ağrınızı geçici olarak geçirir, ancak
dizinizin sürekli olarak bükülü kalması
şeklinde tehlikeli bir etkisi olabilir.
olan iç kısım üzerindeki yük bir miktar
kaldırılmış olur ve ağrı azalır, hastalığın
ilerlemesi engellenir. Her zaman başarılı
değildir. Avantajı genç, aktif hastaların kendi
diz eklemlerini kullanmaya devam etmesidir.
Diz protezi konuncaya kadar zaman kazanılır.
Eğer başarılı olursa, 6-8 yıl süreyle yarar
sağlanabilir.
Diz Protezi
Diz osteoartritinde son çare eklem yüzeylerinin
yapay bir eklemle değiştirilmesidir. Genellikle
60 yaş üzeri kişilerde yapılır. Hasta ne kadar
genç olursa, ameliyatın ileride başarısızlık
oranı o kadar fazladır; ikinci bir ameliyat
gerektirebilir. 12-15 yıl süreyle yarar
sağlıyabilir1
Dizinizde osteoartrit olsa bile dizinizi
kulanmaya devam ediniz; 'az az ve sık
kullanma' sizin ilkeniz olmalıdır. Eğer
gerekiyorsa dizinizin üzerinden yükü almak
için bir baston kullanın ancak hareket etmeye
devam edin! Bastonun doğru kullanımı
(etkilenen dizin karşı tarafındaki elde) eklem
üzerine binen yükü azaltmaktadır.
Cerrahi diz osteoartritli her hastaya
uygulanmaz; bazen gereklidir, çok hasarlanmış
dizler için uygulanan protez ameliyatları ile
ilgili olarak son yıllarda büyük gelişmeler elde
edilmiştir. Bu konuda daha geniş bilgiler
"Romatizma Çalışma Grubu'nun" yeni diz
ekleminiz başlıklı kitapçığında sunulmaktadır.
Uygulanan cerrahi girişimler:
Artroskopi
Hastanın diz eklemine girilerek, eklem
kıkırdak yüzeylerinin doğrudan görülmesi
sağlanır; böylece osteoartritin ne kadar
ilerlemiş olduğu da saptanabilir. Cerrahın
eklem içindeki tüm parçacıkları temizlemesine
de izin verir. İşlem sırasında eklem içine
düşmüş tüm kıkırdak parçacıkları
temizlendikten sonra diz serum fizyolojikle
yıkanır. Sonuçlar %100 başarılı değildir. Eğer
başarılı olursa, 6 ay - 2 yıl süreyle şikayetler
geçici olarak hafifleyebilir.
Proksimal tibial osteotomi
Bacağımızdaki tibia kemiğinin üst kısmının dış
yan tarafından kama şeklinde bir kemik parçası
çıkarılır; böylece vücudun ağırlık merkezinin
diz ekleminin daha sağlam dış tarafına kayması
sağlanır. Bu şekilde osteoartritte etkilenmiş
1
Romatoloji Araştırma ve Eğitim Derneği