KARA ULAŞIMINDA GPS TEKNOLOJİSİ UYGULAMALARI H. PEHLİVAN Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Mühendislik Fakültesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü,Ölçme Tekniği Anabilim Dalı, Kocaeli , hpehlivan@gyte.edu.tr Özet GPS (Küresel Konum Belirleme Sistemi), uydu sinyallerini kullanarak nokta konum koordinatlarını tam olarak belirler, böylece dünyanın her yerinde, birçok bilimsel alanda uygulama alanı bulmuştur. Son yıllarda, CBS (Coğrafi Bilgi Sistemi) teknolojisindeki hızlı gelişme, GPS ve CBS’nin birlikte kullanılan uygulamalarının da artmasına olanak sağlamıştır. Bu nedenle GPS kullanarak elde edilen geometrik ve coğrafi bilgi, CBS veritabanı olarak kullanılabilmiş ve konu ile ilgili haritalar üretilebilmiştir. Böylece ulaşım alanında ihtiyaç duyulan konum bilgisine, kolay ve hızlı olarak ulaşma imkanı doğmuştur. Özellikle kara ulaşımı alanında, GPS kullanılan uygulamalar her kategori için yurt dışında geliştirilmiştir. Türkiye'de, GPS'in ulaşım sektöründe kullanılması göreli olarak düşüktür. Bu bildiride, GPS’in Türkiye ve diğer ülkelerde, kara ulaşım sistemindeki uygulamaları araştırılmıştır. Kara ve demiryolu altyapı-üstyapı haritalarının hazırlanması, trafik problem çözümleri için veri sağlanması, araç takip sistemi çözümleri, acil durum olaylarının yönetim ve şehiriçi ortamlarda yapay zeka uygulamalarından birisi olan yapay sinir ağları teorisnin (Neural Networks Theory) ulaşımda kullanım alanları incelendi. Anahtar Kelimeler: GPS, CBS, ulaşım, kara ulaşımı, ATS Abstract The Global Positioning System (GPS) determines one's precise location and providing highly accurate time reference almost anywhere on Earth decoding time signal transmissions from multiple satellites. GPS found a place in many application areas in the course of time. In the last years, rapid development in Geographic Information System (GIS) provides the possibility of using the GPS and GIS applications together. The geometric and geographic information obtained from GPS system was used as a GIS database and considering maps were produced. So, it was created the possibility to get positioning information needed for many users in the land transportation. Especially, snow communication area, it was developed most of the applications in the outside of native country. It is very low GPS to be used in the land transportation area in Turkey relative to other applications. In this study, it was researched the applications of GPS on the land transportation area in Turkey and other countries. It was examined various approaches considering to the problems of land transportations such as obtaining the infrastructure and superstructure maps, obtaining the data to solve the traffic problems, vehicle tracking systems solutions, management of emergency applications, usage of Neural Networks Theory on the land transportation. Keywords: GPS, GIS, transportation, land transportation, ITS Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 544 Kara Ulaşımında GPS Teknolojisi Uygulamaları 1. Giriş Kent nüfusunun sürekli olarak artması, ulaşım sorunlarınında büyümesine neden olmaktadır. Her yıl binlerce ulaşım aracının trafiğe çıkmasıyla, kara ulaşımı herkesi ilgilendiren bir sorun halini almıştır. Özellikle şehiriçi ulaşım sorunları, İstanbul gibi yerleşim yerlerinde hayati derecede önem kazanmıştır. Şehiriçi ulaşım sistemi, canlı organizmaların dolaşım sistemine benzetebiliriz. Bu sistemdeki aksamalar ekonomik ve sosyal hayatı da olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle, özellikle kent içi karayolu ulaşımının sağlıklı bir yapıya kavuşturulması zorunlu bir ihtiyaçtır. Kara ulaşımında pekçok nedenden kaynaklanan sorunlar vardır. Trafik sıkışıklığı, altyapı yetersizliği, kavşak yetersizliği, trafik sinyalizasyonundaki teknoloji yetersizliği vs gibi. Bu sorunlara yeni teknolojiler kullanılarak çözüm önerileri getirilebilir. GPS ve CBS gibi araçların entegrasyonu ile güncel veri toplanabilir. Toplu taşıma araçlarında dijital sisteme geçilmesi ve GPS uygulamasıyla; Radyo, TV ve internet üzerinden trafik bilgisi yayımlanabilir, dijital bilgi panolu otobüs ve duraklar, trafik durumuna göre alternatif güzergahlara yönlendirilebilir. Araç hakkında ise, aracın; güzergahı, sürücüsü, bakım ve onarım bilgileri, yakıt tüketimleri, çalışma programı ve raporları bilgi olarak çözüm sürecine dahil edilebilir. İstanbul şehir içi ulaşımında, karayolu ulaşımı toplam ulaşım içerisinde %90‘lık bir paya sahiptir. Buna karşılık, mevcut yol kapasitelerinin ve yollardaki hizmet düzeyinin, giderek artan ulaşım talebini karşılamaya yetmediğide açıktır. Bu durumun bir sonucu olarak, kent içi karayollarında yaşanan sıkışıklıklar ve trafik kazaları, gün geçtikçe artmaktadır (Topuz ve d., 2002). Bu ölçekte büyük şehirlerde ulaşım ve ulaşımla ilgili pekçok konuda yeni teknolojiler kullanılarak, yeni uygulamalar geliştirilmiştir. Bu uygulamalar arasında, trafik bilgilerinin dinamik olarak elde edilmesi, trafik kaza analizleri, envanter çalışmaları, ulaştırma planlaması, kavşakların kontrolü, CBS ile GPS entegrasyonu çalışmaları yer almaktadır. Bilgisayar teknolojisi ve yapay zeka tekniklerinin gelişimesi ile ulaşım problemlerinin çözümüne yönelik uygulamalar ve akademik çalışmaların son yıllarda giderek yaygınlaştığı gözlenmiştir. Böylece trafik kontrol probleminin çözümüne yönelik yapay zeka tekniklerinin kullanımı da yaygınlaşmaktadır. (Tektaş ve d., 2002) Bu çalışmada yapay zeka uygulamalarından birisi olan yapay sinir ağları teorisi (Neural Networks Theory) kullanılarak ulaşım sorunlarına yaklaşımlar ve GPS çözümleri üzerinde durulmuştur. 2. Kara Ulaşımı ve GPS Ulaşım sistemlerinde ve gerçek zamanlı (real time) konum bilgisine ihtiyaç duyulan alanlarda, GPS ile konum belirleme geniş uygulama alanları bulmuştur. Kullanıcılar için, sağladığı hız, doğruluk ve güvenilirlik sayesinde hareketli objelerin konumlandırılmasında vazgeçilmez bir araç halini almıştır. GPS teknolojisinin günümüzdeki uygulamaları bilimsel alanlarda geniş bir bölgeyi kapsar. Topoğrafya, jeodezi, hidrografi, fotogrametri, navigasyon vb. Bu çalışmada kara ulaşımındaki ölçmeler konu edilmiştir. Bu uygulamalar 3 ana kategoride incelenebilir. a. Araç filosu yönetimi ve GPS kullanarak görüntüleme. b. Bilgilerin toplanması ve taşımacılık altyapı tesislerinin haritalanması. c. Olay yönetimi ve gözetimi. Her kategori için çok sayıda uygulama yurt dışında geliştirilmiştir. Türkiye'de GPS'in navigasyon amaçlı kullanılması nispeten düşüktür. GPS teknolojisinin gelişmesine bağlı olarak, askeri ve sivil kullanıcılar için uygulamaların sayısı artmıştır. Dünyanın her tarafında tek frekanslı bir GPS alıcısı ile herhangi bir Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 545 Kara Ulaşımında GPS Teknolojisi Uygulamaları zamanda ve her türlü hava koşulu altında aracın, uçağın, geminin vs. hızı (dx/dt, dy/dt, dz/dt) hakkında bilgi sağlanabilir (Mintis ve d., 2002). GPS teknolojisi kullanılarak 3 tür ölçüm gerçekleştirilebilir: sahte diziler ölçümü, Faz ölçümü, Doppler ölçümü. Genel olarak GPS kullanılarak, istasyonun durum vektörünün belirlenmesi için kesin referans sisteminde ana metot iki tanedir: statik ve kinematik metot. Birinci metotta gözlem istasyonundaki alıcı sabitlenir, gözlemler dakikalardan saatlere kadar zaman analizi ve ayarlamaları kullanılarak yapılan gözlem bilgilerinin uygulanma esnasında devam eder. İkinci metotta araç, gemi yada uçak üzerindeki alıcı kullanılır ve bilgi üretimi gözlem periyodundan sonra ya da gerçek zamanda (gözlem zamanında) yapılabilir. İstasyonun durum vektörünün karar metodu "mutlak" ya da "bağıl" metotlar gibi karakterize edilebilir. İlk aşamada gözlemler ve hesaplamalar geosentrik refererans sistemlerine aittirler. İkinci aşamada alıcının (istasyon) durumu başka bir alıcının ilişkisine göre kararlandırılır. İki uygulama metodunun uygulamaları içerisinde olan diğer teknolojiler de statik ve kinematiktir. Diferansiyel durum metodu ve yarı kinematik karar metodu bu teknolojilere birer örnektir. Diferansiyel durum metodunun içerisinde, sabit alıcının (istasyon) durumu bilinir ve her yeni istasyon için koordinatlarda ki farklılıklar sabit istasyonlara göre yeniden hesaplanır. Yarı kinematik karar metodunda hareketli alıcının her yeni istasyondaki ölçümü birden daha fazladır ve genellikle 10 ile 20 dakika arasında devam eder. Diferansiyel yöntem günümüzde genellikle CBS ile GPS'in birlikte uygulamaları için daha uygun bir yöntemdir. 2.1. GPS Kullanarak Araç Filo Yönetimi ve Görüntülenmesi Araç filosu yönetimi ve gözetimi GPS teknolojisinin ana uygulamalarından biri olmuştur. Bu sistem birçok alanda uygulanabilmiştir. Ambulanslar, polis araçları, şehir taşımacılığı yapan araçlarda vs. Her aracın anlık konumu ekrandan görülebilir ve bu esnada yönlendirilebilir. Bütün araçlar hakkında anlık sağlıklı bilgiler alınabilir. Bu sistemler otomatik araç yeri belirleme (Automatic Vehicle Locating - AVL) sistemleri olarak bilinir. AVL sistemleri GPS özelliğini kullanmakla birlikte, onlara ek olarak radyo vericileri ya da durgun hesaplama sistemleri gibi diğer teknolojileri de kullanır. Yinede GPS’in tesis edilmiş uygulamaları, günümüzde en fazla ortak ve yaygın olanıdır. GPS esaslı AVL sistemlerinin en önemli ortak problemleri kentsel alanlarda yüksek yapılardan kanyon etkisidir. Birçok araştırma projeleri içinde son 5 -6 yıldır bu konuda yeni teknikler geliştirilmiştir. Bugün ABD’de AVL sistemlerini dizayn ve/veya üretimini yapan 200’den fazla şirket vardır. ABD’de GPS teknolojisi üzerine yerleşmiş AVL sistemlerine çok sayıda örnekler verilebilir. Her yıl ITS Amerika AVL sistemlerinin ve diğer ITS uygulamalarının sonuçlarının yararını rapor olarak açıklar. Örnek olarak; şehir taşımacılık araçlarının görünümü için Kopenhag’ta GPS/GIS teknolojisinin kullanımı ve Helsinki’de GPS teknolojisinin kullanılması verilebilir. Danimarka’daki başlıca şehir taşımacılık operatörü olan Kopenhag Taşımacılık (HT) Kopenhag metropol sahasında oturan 1.7 milyon kişiye hizmet eder. Helsinki’de telematik sistem 1998 yılı öncesinde şehir taşımacılık sektörüne tanıtılmıştır. Araçların durumları için, sistem, otobüs ve tramvaylara alet kurulmasını içerir. Araçların konum bilgisi GPS teknolojisi temeline dayandırılır. AVL sistemi sadece iletişim amacı için kullanılır. GPS teknolojisi, Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 546 Kara Ulaşımında GPS Teknolojisi Uygulamaları geçmiş yıllarda Danimarka ve isveç’te taksi filolarının görüntülenmesinde kullanılmıştır ve sonuç olarak servis seviyesi geliştirilerek şehre sunulmuştur. GPS teknolojisi kullanılarak Londra Taşımacılık Otobüsleri (LTB) için 6500 araçlık filo seçilmiştir. 2.2. GPS Teknolojisi Kullanılarak Taşıma Ağlarının Haritalandırılması GPS teknolojisi ulaşım ağlarının (karayolu, demiryolu) haritalandırılmasında kullanılabilir. Böylece maliyette indirim ve işin yapılmasında hız sağlanır. National Boards of Surveys (NBS) de uygulandığı gibi, diferansiyel GPS (DGPS) projesinde, araçlar GPS alıcıları ile donatılmış ve cadde boyunca araba kullanırken, sayısal yer verisi toplanmıştır. Ölçümde dead reckoning aletleri de (DR) kullanılmıştır. Bu projede, 1-3 metre arasındaki doğrulukla, saatte 60 km’ye kadar hızla veri toplanabilmiştir. Aristotle Üniversitesi’nde, GPS/GIS teknolojisinin bir uygulamasında taşra yolu şebekelerinin haritalandırılması çalışması yapılmıştır. Çalışmada diferensiyel kinematik metod kullanıldı. Çift frekanslı GPS jeodezik alıcılar (TRIMBLE alıcıları) kullanıldı. Üç referans istasyonu çalışma alanını kapsayacak şekilde kullanıldı. Ölçme doğruluğu +- 1 m seviyesinde oldu. Ölçme anında araç 40 km/saat sabit hızla hareket etti. (Mintis ve d., 2002) GPS kullanarak demiryolu ağı haritalandırılması projesi ayrıca ele alınmıştır. Proje güzergahının toplam uzunluğu yaklaşık 450 km’dir. Projenin ilk aşamasında 1:5000 ve 1:250.000 ölçekli haritalar sayısallaştırıldı. Ölçmede, P kod ve C/A kod (yüksek çözünürlüklü jeodezik alıcılar) gözlemlerini yapabilen alıcılar kullanılmıştır. Arazi çalışmalarında kullanılan metod, 15°llik kesme açısı ve 2 saniye geri tanımlama zamanlı “kinematic on the fly” metodudur. Ölçme işlemleri için, hat boyunca 30 km/saat hızla giden bir araç kullanıldı. Bulunulan yerlerin karakteristik noktaları, alıcıların “mark event” komutu kullanılarak kaydedildi. Sabit alıcının konumu ölçümün referans noktasıydı, Bu nokta 20 km yarıçapında bir dairenin merkezinde bulunmaktadır. Ölçülen demiryolu hattı bu dairenin içinde yer almaktadır. GPS verilerinin işlenmesi sonucunda demiryolu hattının sayısal modeli oluşturuldu ve haritaların sayısallaştırılması sonucu oluşan verilerle karşılaştırıldı. 2.3. Acil Durum Olay Yönetimi Acil durum olaylarının yönetimi; GIS, GPS ve GSM teknolojilerinin entegrasyonu ile mümkün olabilmektedir. Acil vakaların kurtarılması için ambulans rotasının olay yerinden, en uygun hastaneye yönlendirilmesi bu sisteme iyi bir örnektir. Sistem CBS veri tabanında tanımlanmış dataları yada GSM ağı tarafından gönderilen dataları kullanır. Temel veri tabanı, yol ağı için kavşaklarla ve yol bölümleriyle ilgilidir. Kavşaklar, kavşak tipi (demiryolu geçidi, cadde kavşağı gibi) ve trafik kontrol işaretleri (stop işareti vs.) kodlanır. Yol bölümleri rota sistemleri kullanılarak belirlenmiş diğer coğrafi özelliklerin numaraları için bu çerçevede belirlenir. Yollar boyunca hız alanı ve hız limit işaretleri çizgisel ve nokta tabanlı kaydedilir. Ek olarak çizgiler çizgisel tabanlı olarak rotalar boyunca kaydedilir. Diğer önemli bir yön hastanelerin ve petrol istasyonlarının yerlerinin kaydıdır. (Derekenaris ve d., 2000) Yol trafiği ile ilgili data ambulans rotası için çok kullanışlıdır. Bu datalar trafik istatistiklerini işleyerek yada trafik sensorlerinden (yol ağına kurulmuş olan) on-line olarak güncellenebilir. Datayla ilgili olaylar, yoldaki çalışma yada yol trafiğini etkileyen, polis ve belediyeden elde edilecek veriler. Hastanelerin, ambulansların ve onların personellerinin bilgilerde kütüğe girilmelidir. Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 547 Kara Ulaşımında GPS Teknolojisi Uygulamaları Ambulans konumu ve hastane yerlerinin harita üzerinde belirlenmesi için bütün ambulansların konumları haritadan seçilen ya da hastanelere ait bilgilerin gösterilmesini içeren faydalı sorgulamalar yapılır. Ambulans Mıntıkası, GIS analiz aletleri yol ağıyla ilgili verileri, geçmiş vaka dağılımı, nüfus dağılımını, hastane konumunu, benzin istasyonlarının konumunu ve trafik koşullarını dikkate alacaktır ve ambulansların etkin dağılımını sunacaktır. Bir kriter farklılığı bu operasyonu uygulamak için düşünülebilir. Örneğin kazanın olduğu yerde daha fazla ambulans tahsis edilebilir. Ana caddelerde yakın alanlar, ambulans ulaşımını dar caddeleri olan alanlara göre kolaylaştırır. Eğer GIS yöneticisi onun kendi kriterlerine ambulans dağılımını seçerse bütün elde edilebilir bilgilerin harita üzerindeki gösterimi ve GIS ile birbirine etkileri önemli olacaktır. 3. GPS ve Diğer Uygulamalar GPS teknolojisi afet yönetimi ve yol ağının görüntülenmesi için de kullanılabilir (örn. yol kazaları, olağanüstü olaylar vs.). Yol güvenliği için GPS kullanımı, yol ağında bir kaza mahallinin doğru konumuna ihtiyaç duyulduğu hallerde gereklidir. Bu örneğin şehirlerarası yol ağında gerekli doğru bir uzunluğun ölçülmesinde olabilir. Polis kayıtlarına göre bugüne kadar kazanın konumunu içeren en uygun bilgi kilometre (-+ birkaç yüz metre) cinsindedir ki özel kazalar (65 km +500m) ile gösterilmektedir. GPS/GIS teknolojisinin kullanımı, kör noktalarla (istatistiksel olarak belirli periyotlarda kazaların önemli rakamlara ulaştığı noktalar) hassas bir tematik harita yapımını mümkün kılmaktadır. GPS teknolojisi aynı zamanda araç navigasyon sistemlerinde kullanılır. Bazı yeni otomobiller GSM iletişim sisteminin kullanımıyla görüntülenmesinden oluşan navigasyon sistemleri ile donatılmıştır. Navigasyon bilgilerinin bilinmesi, özellikle acemi sürücüler için trafik stresinin azaltılmasına yardım edebilir. Bir araç içi navigasyonu ve anlık trafik bilgileriyle dinamik güzergah rehberinden oluşan TravTek uygulaması, 1993’de Orlando, Florida’da uygulandığında birçok kiralık araba kullanıcısı sisteme entegre olmuştur. Araç kullanıcıları arasında bu sistemin faydalı olduğunu düşünenlerin oranı yüksektir. GPS/GIS teknolojisi aynı zamanda tehlikeli maddelerin (petrol, kimyasal maddeler vs.) taşınmasında da kullanılabilir. Sayısal haritaların kullanılmasıyla birlikte araçların konumlandırılması, kullanıcılar (şirket, organizasyon vs.) için güvenli güzergahın tespiti ve hızın listelenmesi gibi faydalı bilgiler üretir. Çalıntı araçların takip servisi ile yol yardımcısının hazırlanmasıda ulaşım alanındaki GPS teknolojisi uygulamalarındandır. Yol çalışmalarında ağır iş makinaları (bulldozer vs.) için rehber sistemleri de bir GPS teknolojileri uygulamasıdır. Bu durumda aracın konumu GPS’e bağlı olarak hesaplanır ve operatörü eklemesi veya taşıması gereken her noktada bilgilendirmek üzere eş zamanlı olarak sayısal arazi modeline aktarılır. 4. Ulaşımda Yapay Zeka Uygulamaları Bilgisayar teknolojisinin gelişimi ile son yirmi yılda ulaşım alanında karşımıza çıkan ve sezgisel olarak çözülebilen yada matematik teknikler ile çözülmesi mümkün olmayan problemleri çözmeye yönelik ileri teknikler Yapay Zeka teknikleri olarak bilinir. Bunların başlıcaları: uzman sistem yaklaşımı, yapay sinir ağları yaklaşımı, bulanık mantık yaklaşımı, geleneksel olmayan optimizasyon teknikleri, esnek programlama (Soft computing) olarak sayılabilir. Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 548 Kara Ulaşımında GPS Teknolojisi Uygulamaları Bu yöntemlerden trafik alanında yaygın olarak kullanılan; uzman sistemler, yapay sinir ağları, genetik algoritma ve bunların kendi aralarında ikili veya üçlü birleşimiyle oluşan esnek programlamadır. Bu bilidiride yapay sinir ağları yaklaşımı üzerinde durulmuştur. Amerika ve pek çok ülkede Zeki Ulaşım Sistemleri (ITS – Intelligent Transport System) ve yapay zeka teknikleri trafiğin kontrolünde önemli bir yere sahiptir. Ulaşımda trafik sıkışıklığına azaltmak, ulaşım hızını arttırmak vb. konular lineer olmayan karmaşık optimizasyon problemlerinin çözülmesini gerektirir. Bilinen optimizasyon teknikleri ile de çözülemeyen bu tip problemler için yapay zeka teknikleri problem tipine göre kullanılabilir. Ulaşım alanında çözülmesi gereken yada sezgisel olarak yürütülen temel konu başlıkları şunlardır: Kavşak optimizasyonu, Katılım–ayrılım denetimi, Trafik sıkışıklığı, Şerit denetimi, Rota seçimi ve sürücünün bilgilendirilmesi, ITS, Ulaşım süresinin tahmini. 4.1. Yapay Sinir Ağlarının (Artificial Intelligence Networks) Trafikte Kullanımı Yapay sinir ağları (YSA), insan beyninin nöronlardan oluşan yapısını ve öğrenme yöntemlerini inceler. Bu konudaki ilk modern çalışmalar McCuloch ve W.Pitts ile başlamıştır. YSA beynin Nöron modelini benzeterek, beynin bazı işlevlerini yerine getirmeye çalışan bir sistemdir. İnsan beyninde yaklaşık 1011 nöron ve her bir nöronda yaklaşık 104 dentdrities vardır. Sinir sisteminin en küçük birimi olan nöron’ un biyolojik modeli Şekil.1’deki gibidir. Bu Nöronun YSA modeli ise Şekil.2’deki gibi çizilebilir.(Tektaş ve d., 2002) Şekil.1 Nöron’un Biyolojik Modeli. Şekil.2 Bir Nöronun YSA Modeli. YSA’lar özellikle öğrenme üzerinde odaklamıştır ve lineer olmayan sistemlerde veya sisteme ait bilginin tam olmadığı, hatalı olduğu sistemlerde çözüme ulaşmak için uygundur. YSA’ların en önemli dezavantajı ise var olan bir uzman bilgisinin problem çözümüne aktarılmasındaki zorluktur. YSA kullanım alanları; kontrol ve sistem tanımlama, görüntü ve ses tanıma, tahmin ve kestirim, arıza analizi, tıp, haberleşme, ulaşım ve trafik, üretim yönetimi olarak sayılabilir. Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 549 Kara Ulaşımında GPS Teknolojisi Uygulamaları Yapay sinir ağları giriş hataları yanlışta olsa, çıkış değerlerini doğru verebilme yeteneğine sahiptir. Bu özellikle ulaşım süresini tahmin modelleri için yapay sinir ağlarının geleneksel modellerin pek çoğundaki sınırlamaların üstesinden gelme yeteneğine sahiptir. Bölgesel trafik akış hız tahmini, başlıca uygulama alanlarından biridir. 5. Sonuç Ulaşım sektörü diğer sosyal ve ekonomik sektörlerle güçlü bir şekilde ilişkilidir ve bu nedenle yeni teknolojilerin gelişmesinden etkilenir. Uaşımla ilgili sektörler için, GPS/GIS teknolojilerinden faydalanmak büyük kazanımlar sağlayacaktır. GPS/GIS‘in birçok alandaki uygulamalarından elde edilen tecrübeler, bunun gerçekçi bir hedef olduğunu göstermektedir. GPS/GIS entegre sistemleri kara ulaşımında (kara ve demiryolu ulaşımı) geniş bir uygulama alanına sahiptir ve birçok fayda sağlar. Daha geniş alanları (şehir, bölge) kapsaması için sistemin genişlemesi bazı zorluklar haricinde olabilir. Sistemin etkisinin artırılması ve uygulama maliyetlerinin azaltılması için GPS teknolojisinin diğer teknolojilerle (mobil telefonlar, kameralar vs.) birleştirilebilir. Acil vakaların cevaplandırma süresi hayati önem taşıdığı için gerçek zamanlı sistemler acele cevap verebilmelidir. Yol ağını sunan grafiklerin yerine getirilmesi için data yapılarının uygun kullanımıyla en kısa yol algoritmasının zaman performansı arttırılabilir. Olası uzun mesafeler için ambulans fazla zamana ihtiyaç duyabilir (vaka yerinden uygun hastanelere ulaştırmak için) periyod boyunca trafik koşulları değişebilir ve data optimal rotaya göre hesaplandığı için eskimiş olabilir. Yapay zeka tekniklerinin trafikteki uygulamaları son dönemlerde Amerika ve pek çok ülkede gerçek hayata aktarılmış ve bu çalışmalarla ilgili yüzlerce makale, rapor, proje, seminer ve diğer akademik çalışmalar yapılmıştır. Küreselleşen dünyada en önemli problemlerden biri olan ulaşım probleminin çözümü, mevcut kapasiteyi en iyi şekilde kullanmaktır. Bu nedenle yapay zeka tekniklerinin donanım veya yazılım olarak bu problemin çözümünde kullanılması kaçınılmazdır. Bu tekniklein kullanılması ile elde edilen ekonomik faydalar önemli bir paya sahiptir. Yapay zeka tekniklerinin trafiğin kontrolü için kullanımı sosyal, ekonomik ve ekolojik açıdan önemli faydalar sağlar. Kaynaklar Derekenaris, G., Garofalakis, J., Makris, C., Prentzas, J., Sioutas, S., & Tsakalidis, A. (2000). Integrating GIS, GPS and GSM technologies for the effective management of ambulances. In R. Laurini, & T. J. Dia, H., (1999). Freeway Travel Time Estimation Using Neural Networks, Proceedings of the 4th International Conference Smart Solution at Works, Adelaide. Dia, H., (1999). An Object-Oriented Neural Network Approach to Short-Term Traffic Forecasting,11.th Mini Euro Conference on Artificial Intelligence in Transportation Systems and Science, Helsinki, Finland. Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 550 Kara Ulaşımında GPS Teknolojisi Uygulamaları Dia, H., Rose, G., (1998). Development and Evulation of Neural Network Freeway Incident Detection Models Using Field Data. Special Issue on the Applications of Neural Network in Transportation. Transportation Research Part C, Vol. 5, No. 5, pp..313-331 Inman, V., (1996). TravTek Evaluation: Rental and Local Users Study, FHWA-RD-96-028, Federal Highway Administration. Kostopoulos, I., (2000). Vehicle guidance systems in Highway Engineering, IGD Group informative edition (1). Mintsis, G., Basbas, S., Papaioannou, P., Taxiltaris, C., Tziavos, I.N., (2002). Applications of GPS technology in the land transportation system. Öztemel, E., (2003). Yapay sinir ağları, Papatya Yayıncılık, İstanbul. Papaioannou, P., Basbas, S., (1994). Geographic information systems as a mean of elaborating and analyzing road accident data, Proceedings of the 1st Conference on Road Safety, Thessaloniki, pp. 37-57. Smith, B.L. and Demetsky, M.J. (1994). Short-Term Traffic Flow Prediction: Neural Network Approach Transportation Research Record, 1453, pp.98-104 Tektaş, M., Akbaş, A., Topuz, V., (2002). Yapay Zeka Tekniklerinin Trafik Kontrolünde Kullanilmasi Üzerine Bir İnceleme, Trafik Araştırma Merkezi Müdürlüğü, Araştırma İnceleme Bildiriler, İstanbul. Topuz, V., Akbaş, A., Tektaş, M., (2002). Boğaz köprüsü yoluna katilim noktalarinda trafik akimlarinin bulanik mantik yaklaşimi ile kontrolü ve bir uygulama örneği. Trafik Araştırma Merkezi Müdürlüğü, Araştırma İnceleme Bildiriler, İstanbul. Teodorovic, D., Vukadinovic,K., (1998). Traffic Control and Transport Planning A Fuzzy Setes and Neural Networks Approach (Sayfa 95), Kluwer academic Publishers . Transportation Research Board, (1997). National Research Council, AVL systems for bus transit, a synthesis of transit practice, TCRP Synthesis 24, Washington, DC. US Department of Transportation, Federal Highway Administration, (1999). ITS Joint Program Office, Intelligent Transportation Systems Benefits. Wells, D.E., Beck, N., Delikaraoğlu, D., Kleusberg, A., Krakiwsky, E.J., Lachapelle, G., Langley, R.B., Nakiboglou, S.M., Schwarz, K.P., Tranquilla, J.M., Vanicek, P., (1986). Guide to GPS Positioning, Canadian GPS Associates, Fredericton, NB, Canada. L. Lagstron, Public Transport Telematics System Configuration in the City of Helsinki, Traffic Planning Division, City of Helsinki, 1998. Available from <http://www.hel.fi/ ksv/entire/repdetsystem.htm> . Skjelbo, U., Steffensen, P., Petersen, J.K., (1997). Using GIS at Copenhagen Transport, Copenhagen. Available from <http://www.esri.com/library/userconf/europroce97/ 2transport/TL4/tl4.htm> Transport Data Systemg (TDS) <http://www.neramd..no/ taxi.htm> Development of systems Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 551 for taxi. Available from