Türkiye’de kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı eğitimi Dr.A.Esra KARAKOÇ S.B.Ankara EAH IV.Ulusal Kan Merkezleri ve Transfüzyon Tıbbı Kongresi, 14-18.12.2011 Güncel durum/.. Ruhsatlı BKM sayısı = 15 (Türk Kızılayı) Ruhsatlı süreli BKM sayısı = 65 (aynı zamanda TM ruhsatlı) Ruhsatlı TM sayısı = 838 Ruhsatlı KBM sayısı = 56 (Türk Kızılayı) Kapsam/.. Mezuniyet öncesi, mezuniyet sonrası ve sürekli eğitim Doktor, hemşire, teknisyen 2.5.2007 tarih, 5624 sayılı “Kan ve Kan Ürünleri Kanunu” Yönetmelik MADDE 7 – (1) Bu Kanunda kurulması öngörülen transfüzyon merkezi, kan bağışı merkezi ve bölge kan merkezlerinin kurulması, cihaz, malzeme ve personel standartlarının belirlenmesi, birbirleriyle olan ilişkileri ile çalışma usûl ve esaslarının tespiti, uygulayacakları kalite güvence programlarına dair usûl ve esaslar, ruhsat alınması ile bedelleri ve iptaline ilişkin usûl ve esaslar, plazma ürünleri üretim tesisinin kurulma ve işletilme esasları ile sair hususlar, Kan ve Kan Ürünleri Kurulunun çalışma usûl ve esasları Bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. 4.12.2008 tarihli “kan ve kan ürünleri yönetmeliği” Hizmet birimi sorumlusu Madde 12 – (1) a) Hizmet birimleri sorumluları; Türkiye’de mesleğini icra etme yetkisine sahip uzman tıp doktoru veya Bakanlıkça verilen kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı kursu sertifikasına sahip veya kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı konusunda yüksek lisans yapmış tıp doktoru olmalıdır. b) BKM laboratuvar sorumlusu; kendi uzmanlık dalı müfredat programında laboratuvar eğitimi almış Türkiye’de mesleğini icra etme yetkisine sahip uzman tıp doktoru olmalıdır. c) BKM birim sorumluları için ruhsatlandırılmış kan merkezlerinde en az 3 yıl çalışmış olmak şartı aranır. d) TM ve KBM’ye atanan birim sorumluları (a) bendinde belirtilen şartları taşımamaları halinde atamalarını takip eden altı ay içinde Bakanlıkça verilen kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı sertifikası kursuna katılması ve sertifika alması zorunludur. 4.12.2008 tarihli “kan ve kan ürünleri yönetmeliği” Hizmet birimi personeli Madde 13 – (1) Hizmet birimi faaliyet alanı kapsamında ///////////// konularında doğrudan görev alan yeterli sayıda uygun eğitim almış, deneyimli personel bulundurur. Her hizmet biriminde; a) 12nci maddede tanımlanmış niteliklere sahip sorumlu, b) Teknik, idari ve kalite konularından sorumlu personel, c) Hizmet biriminin kapasitesine göre yeterli sayıda teknik, idari ve kalite personeli bulunur. (2) Hizmet birimi personelinin görev ve sorumlulukları rehberde tanımlanır. Personel rehberde belirtilen niteliklere sahip olmalıdır. (3) Hizmet birimi personelinin eğitimi yönetim tarafından planlanır, eğitim programının içeriği belirlenir ve kayıtları tutulur. Personel yeterliliği, düzenli olarak değerlendirilir ve kayıtları tutulur. Ulusal kan ve kan ürünleri rehberi 2011 Hizmet birimi sorumlusu Hizmet birimi personeli Laboratuvar yöneticisi Doktor Kalite yönetimi sorumlusu Kalite kontrol teknikeri Laboratuvar teknikeri Biyomedikal teknikeri Bilgisayar teknikeri Teknisyen Flebotomist Kan bağışı kazanım personeli Ulusal kan ve kan ürünleri rehberi 2011 Hizmet birimi sorumlusunun nitelikleri BKM, TM, KBM Türkiye’de mesleğini icra etme yetkisine ve Bakanlıkça verilen kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı sertifikasına sahip uzman tıp doktoru veya Bakanlıkça verilen kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı sertifikasına sahip veya kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı konusunda yüksek lisans yapmış tıp doktoru BKM için ayrıca ruhsatlandırılmış kan merkezlerinde en az 3 yıl çalışmış olması Ulusal kan ve kan ürünleri rehberi 2011 Hizmet birimi personelinin nitelikleri Kalite yönetimi sorumlusu Kalite kontrol teknikeri En az iki yıllık meslek yüksek okulları (bilgisayar, elektrik, elektronik bölümleri) Teknisyen Üniversitelerin biyomedikal ile ilgili eğitim veren yüksek okulları Bilgisayar teknikeri Üniversitelerin sağlık hizmetleri meslek yüksek okullarının tıbbi laboratuvar teknikerliği bölümü Biyomedikal teknikeri Üniversitelerin hemşirelik okulu, sağlık hizmetleri meslek yüksekokullarının tıbbi laboratuvar teknikerliği, sağlık memurluğu bölümü Laboratuvar teknikeri Üniversitelerin sağlık hizmetleri meslek yüksekokullarının tıbbi laboratuvar teknikerliği bölümü, yüksek hemşirelik okulu Elektrik, elektronik, inşaat, tesisat işleri ile ilgili yüksek okul veya meslek liseleri Flebotomist Hemşirelik okulları veya üniversitelerin sağlık hizmetleri meslek yüksekokullarının sağlık memurluğu bölümü veya tıbbi laboratuvar teknikerliği bölümü Kan bağışı kazanım personeli Üniversitelerin sağlıkla ilgili eğitim veren fakülteleri Kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı eğitiminin başarılı olması için temel gerekler Transfüzyon tıbbı uzmanlık eğitiminin tanımının yapılmış olması Yeterli sayı ve nitelikte transfüzyon tıbbı uzmanının bulunması Ulusal düzeyde, gönüllü, karşılıksız, düzenli kan bağışı organizasyonunun gerçekleşmiş olması Güvenli kan hedefi için faaliyet gösteren ulusal ve uluslar arası kuruluşlarla işbirliği Kan bankacılığı ve transfüzyon hizmetlerinin ulusal organizasyonunda kalite prensiplerinin yerleştirilmiş olması Kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı alanında ulusal düzeyde hekim dışı sağlık personeli eğitim müfredatının oluşturulması Transfüzyon tıbbı uzmanının tanımı-Prague 15.Ekim.1991, 3.ISBT bölgesel kongresi “the specialist in transfusion medicine is a medically qualified person, having a thorough knowledge and sound experience of clinical medicine and laboratory medicine, having achieved a specific training in general haematology, immunology and blood transfusion practice, who is capable to ensure a maximum of efficacy and safety –for the donor and for the recipient- for any procedure of blood transfusion, who is responsible for the planning and organisation of the collection, preparation, storage, distribution and optimal use of blood and blood products under a controlled scheme of quality assurance, who can assist and advice on any diagnostic and therapeutic problem of patients requiring transfusion, who is actively participating in research and development and who is able and willing to teach transfusion medicine further to doctors, medical students and any other collaborating professionals.” Güncel durum/.. Uzmanlık eğitimi yok Yüksek lisans programları mevcut; müfredat standart değil Mezuniyet öncesi transfüzyon tıbbı eğitimiBarselona, 1993, 4.ISBT bölgesel kongresi Mezuniyet öncesi tıp eğitiminde transfüzyon tıbbı minimum ortak Avrupa müfredatı önerisi Altı yıllık toplam teorik ve pratik eğitim süresinin %2’lik kısmının, temel ve dahili bilimler içinde transfüzyon tıbbı ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandırılmasına ayrılması 5500 saatlik Avrupa müfredatının 110 saati %50 temel bilimler, ilk 2-3 yıl; %50 klinik (dahili-cerrahi) bilimler, son 3 yıl Derslerin verilmesinde BKM, KBM, TM sorumluları ile işbirliği yapılması Klinik bilimlerdeki %50’lik kısmın %5’inin kan hizmet biriminde geçirilmesi Mezuniyet öncesi transfüzyon tıbbı eğitimi. Ulusal kan merkezleri ve transfüzyon tıbbı kursu (III), 1999 / II.Ulusal kan merkezleri ve transfüzyon tıbbı kongresi 2007 karşılaştırma Değerlendirme Fakülte yılı Dönem (yıl) Ders Saat 1999 Ankara 4,5,6 Pediatri, hem.,anest. 5+staj 2007 Aynı 1999 Akdeniz 3 Hematoloji 2 4 Dahiliye 4 4 Hematoloji 2 2,3,4 İmmünoloji, hematoloji 4 4 Hematoloji 2 4 Hematoloji 1 3,4,5,6 Pediatri, dahiliye, hematoloji, genel cerrahi, mikrobiyoloji 5 2007 1999 Hacettepe 2007 1999 Karadeniz Teknik 2007 Aynı 1999 Kocaeli 2007 Kemahlı S. Mezuniyet öncesi transfüzyon tıbbı eğitimi. Ulusal kan merkezleri ve transfüzyon tıbbı kursu (III), Antalya, 31 Ekim-5 Kasım 1999 Fakülte Dönem (yıl) Ders Saat Atatürk 4 Hematoloji 1 Çukurova 3 Hematoloji 1 Fırat 4 Hematoloji 1 GATA 4 Hematoloji 2 İÜ 4 Hematoloji 1 Osmangazi 4 Hematoloji 1 Selçuk 3 Genel cerrahi 1 Trakya 4 Hematoloji 1 Berkem R. Transfüzyon tıbbında temel eğitim . II. Ulusal kan merkezleri ve transfüzyon tıbbı kongresi, Antalya, 15-19 Kasım 2007 Fakülte Dönem (yılı) Ders Saat Ege 1,4,5 9 saat 2,3 (her akademik yılda iki dönem) Pediatri, dahiliye, KHD, anestezi Kan merkezi Güvenli kan özel çalışma modülü 5 Kan merkezi Seçmeli staj 10 iş günü Seçmeli stajı içinde 2 iş günü Uludağ Enfeksiyon Hst 4 saat Süleyman Demirel 4 Pediatri, dahiliye 4 saat Mersin 3 Tıbbi mikrobiyoloji 4 saat Marmara 4 Dahiliye 2 saat Yeditepe 3 Dahiliye 3 saat Harran 3,4,5 Pediatri, dahiliye, hematoloji, genel cerrahi, mikrobiyoloji 5 saat 2010-2011 Mezuniyet öncesi Ders adı Dönemi Teorik saati Pratik Uzmanlık eğitimi KTÜ Kan grubu antijenleri, cross match testi vb. Kan transfüzyonu II III 2 saat 2 saat 2 saat (kan grubu antijenleri) Resmi kan merkezi rotasyonu yapan uzmanlık alanı yok; mikrobiyoloji 2 ay HU ABO III IV 2 saat 2 saat - Mikrobiyoloji rotasyonu ve diğer kan grupları Transfüzyon öncesi uygunluk testleri Kan komponentleri ve kullanım endikasyonları Transfüzyon reaksiyonları 2010-2011 Mezuniyet öncesi Ders adı Dönemi Teorik saati Pratik Uzmanlık eğitimi Yeditepe Kan grupları Kan komponentleri Transfüzyon endikasyonları Transfüzyon reaksiyonları III IV 4 saat 1 saat - Uludağ Kan II V 1 saat 6 saat 1 saat 2 saat Her yıl Nisan ve Eylül aylarında iki kez 6 saat teorik, 1 saat pratik, zorunlu eğitim grupları Enfeksiyon hastalıkları seçmeli stajı içinde (1.5 günlük program) Mezuniyet öncesi Ders adı Dönemi Teorik saati Pratik Uzmanlık eğitimi Antalya Kan bankacılığı ve transfüzyon IV 4 saat - - Gazi ÜTF Kan grupları ve transfüzyon Kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı seçmeli stajı Kan transfüzyonu II (solunum ve dolaşım sistemleri ders kurulu) III (hemapoetik sistem ders kurulu) IV (dahiliye ve pediatri) 1 2 Mikrobiyoloji Ege Kan II 1 yoluyla bulaşan hastalıklar Donör kazanım kampanyaları Transfüzyon tıbbı Transfüzyon reaksiyonları ve III (gönüllü özel çalışma modülü) IV V saat 1 saat 1 saat saat 1 saat gün pratiğin bir kısmı kan gruplaması 1 saat Mikrobiyoloji Dahiliye Hematoloji yan dal Güncel durum/.. Süre ve kapsam olarak standart değil Avrupa transfüzyon tıbbı (minimum) müfredat önerilerinin gerisinde Sertifikalandırma ile ilgili mevzuat/ Kan merkezlerinde ve istasyonlarında görev yapan hekim dışı sağlık personelinin eğitimine ve sertifikalandırılmasına dair yönerge (19.10.2001) Kan merkezlerinde ve istasyonlarında görev yapacak sağlık personelinin eğitimine ve sertifikalandırılmasına dair tebliğ (04.06.2006) Kan hizmet birimlerinde görev yapacak sağlık personelinin eğitimi ve sertifikalandırılmasına dair tebliğ (31.12.2009) Eğitimin tanımı Eğitimin kapsamı / eğitilenler Mevcut durum Kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı alanında sertifikalı eğitim, yetkinliğin ölçülmesi ve sertifikalandırma Hizmet biriminde çalışan veya görevlendirilen uzman hekimlerin eğitimi Đlk kez 2011’de yapıldı; 80 uzman eğitildi Sertifikalı eğitim yönetmeliğine göre yeniden düzenleniyor Hizmet biriminde çalışan hekimlerin eğitimi Farklı programlarda toplam 321 pratisyen hekim sertifikalandırıldı Sertifikalı eğitim yönetmeliğine göre yeniden düzenleniyor Hizmet biriminde çalışan hekim dışı personelin eğitimi 1992’den bu yana farklı programlar kapsamında 4276 hekim dışı sağlık personeli sertifikalandırıldı Sertifikalı eğitim yönetmeliğine göre yeniden düzenleniyor Sorumlular Sağlık Bakanlığı Üniversiteler Eğitim ve Araştırma Hastaneleri Bölge Kan Merkezleri EK1.BKM, TM ve KBM’de görev yapan hekim dışı sağlık personelinin eğitimini verecek kan merkezlerinin değerlendirme formu 1-Kan Merkezinin Adı: 2-Personel Durumu: a)Sorumlu Hekimin Uzmanlık Dalı ....................... b)Görevli Uzman Hekimlerin dalı ve Sayısı................. c)Görevli Pratisyen hekim Sayısı(sertifikalı sayısı)............. d)Görevli laboratuvar teknisyeni ve sayısı (sertifikalı sayısı)......... e)Görevli hemşire sayısı(sertifikalı sayısı)........... 3-Teknik Donanım 4-Kullanılan Yöntemler 5-Kan Ürün Đşlemleri 6-Eğitimci ve Nitelikleri 7-Son beş yıl içinde yayımlanan akademik çalışmalar Ek 2. Sertifikalandırmaya esas eğitim programlarının süreleri Uzman hekim eğitim süreleri Pratisyen hekim 1 ( Bir ) ay teorik ve pratik Kan bağış merkezinde çalışacak olanlar için 1 ( Bir ) ay teorik ve pratik Bölge kan merkezi ve transfüzyon merkezinde çalışacak olanlar için 5 ( Beş ) ay teorik ve pratik Hekim dışı sağlık personeli Bölge kan merkezi ve transfüzyon merkezinde çalışacak olanlar için 2 ( Đki ) ay teorik ve pratik Hekim dışı sağlık personeli Flebotomist Kan bağış merkezinde çalışacak olanlar için Flebotomist (hemşire, sağlık memuru) 1 ( Bir ) ay teorik ve pratik Ek 3. Hekim ve hekim dışı sağlık personeli görev ve sorumluluklarına esas teşkil eden teorik konularda uygulama saati Konusu Uzman hekim Kan bağış merkezinde çalışan hekim Bölge kan merkezi ve Transfüzyon merkezinde çalışan hekim Laboratuar personeli Flebo Kan Bankacılığı ve Transfüzyon tarihçesi 1 1 1 1 1 ABO kan grup sistemi 3 3 3 3 3 Rh kan grup sistemi 1 1 1 1 1 Diğer kan grupları 2 2 2 2 2 Donör seçimi ve donör kazanım programları - I 2 2 2 2 2 Donör seçimi ve donör kazanım programları - II 2 2 2 2 2 Flebotomi 1 1 1 1 1 Kan komponentleri tanımlama / hazırlama 1 1 2 2 1 Kan komponentleri saklanması / taşınması 1 1 1 1 1 Ek 3. Hekim ve hekim dışı sağlık personeli görev ve sorumluluklarına esas teşkil eden teorik konularda uygulama saati Konusu Uzman hekim Kan bağış merkezinde çalışan hekim Bölge kan merkezi ve Transfüzyon merkezinde çalışan hekim Lab personeli Flebo Transfüzyonla bulaşan enfeksiyon hastalıkları 2 2 2 2 2 Mikrobiyolojik tarama yöntemleri – I 1 1 1 1 1 Mikrobiyolojik doğrulama testleri 1 1 1 1 - Yenidoğanda immunohematolojik testler 1 - 1 1 - Transfüzyon endikasyonları ve ürün seçimi 1 1 1 1 1 Pediatride transfüzyon 1 - 1 1 - Transfuzyon reaksiyonları ve komplikasyonları 3 3 3 3 3 Trombosit alloimmünizasyonu ve transfüzyonu 1 - 1 - - Kan bankası denetlemesi – denetlemeye hazırlık 1 1 1 1 1 Ek 4. Hekim ve hekim dışı sağlık personeli kan bankacılığı pratik ders programında yapılması gereken en az uygulama sayısı Konusu Uzman hekim Kan bağış merkezinde çalışan hekim Bölge kan merkezi ve Transfüzyon merkezinde çalışan hekim Lab personeli Fleboto ABO kan grup sistemi / Rh kan grup sistemi 50 50 250 250 50 Donör değerlendirme 20 250 250 20 250 Kan bileşenleri hazırlama (Eritr., tromb., TDP.) 10 10 10 100 10 - 50 50 - 200 Antikor tarama ve tanımlama, uygunluk testleri 10 - 10 10 - Mikrobiyolojik tarama doğrulama yöntemleri 10 10 100 100 10 Bağışçı aferez uygulama 5 50 50 5 5 Kan bankalarında kullanılan araç ve gereçlerşartname hazırlama 2* - 2* - - - - 1** - - 1*** - 1*** 1*** - Flebotomi Donör kazanım programları Kan Merkezlerinde SOP hazırlama Ek 5. Bilgi ve beceri değerlendirme formu Kurs teorik notu Kurs pratik notu Son eğitim dönemi// 2011 yılı 1. dönem TM’de çalışan uzman hekim eğitimi: 1 ay (21.Şubat.2011-22.Mart.2011) BKM ve TM’de çalışan pratisyen hekim eğitimi: 5 ay (21.Şubat.2011-22.Temmuz.2011) KBM’de çalışan pratisyen hekim eğitimi: 1 ay (21.Şubat.201122.Mart.2011) KBM’de çalışan hekim dışı sağlık personeli: 1 ay (21.Şubat.2011-22.Mart.2011) Hekim dışı sağlık personeli: 2 ay (21.Şubat.2011-22.Nisan.2011) Avrupa Konseyi, 1967 Strasbourg Anlaşması, hemşirelik müfredatı TT temel teorik ve pratik eğitimi önerisi (Rossi, I.Ulusal kan merkezleri ve TT kongresi, 2000) Tanım 1.Yıl Saat 2.Yıl Saat 3.Yıl Saat Toplam Saat Transfüzyon tıbbı Temel teorik eğitim Pratik eğitim 16 20 20 30 10 42 46 92 Toplam 36 50 52 138 (%3) Genel hemşirelik eğitim müfredatı Teorik eğitim Pratik eğitim 380 700 320 900 450 1250 1750 2850 Toplam 1380 1520 1700 4600 21.Ağustos.2010 S.B.Sertifikalı eğitim yönetmeliği Başvuruların Bakanlık ilgili birimleri ve İl Sağlık Müdürlüklerine yapılması Sertifikalı eğitim alanı için “sertifikalı eğitim bilim komisyonu” kurulması, Sertifikalı eğitim ve eğitici eğitimlerinin nitelikleri, eğitim sonunda uygulanacak sınavların usul ve esasları, sertifikaların geçerlilik süresi ve yenilenmesi ile ilgili standartlar, eğitici ve eğitim sorumlularının niteliklerinin belirlenmesi Tebliğ ile eğitim merkezlerinin açılma ve çalışma usul ve esaslarının belirlenmesi Güncel durum/.. Kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı sertifikası Kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı eğitici sertifikası Denetçi sertifikası Eğitimin tanımı Eğitimin kapsamı / eğitilenler Mevcut durum Kanı kullananların eğitimi Klinisyenlerin eğitimi SB-TKMTD-TKV eğitim seminerleri Hastanelerde transfüzyon komiteleri faaliyetleri kapsamında düzenlenen eğitimler Hemşirelerin eğitimi Asistanların eğitimi Uzmanlık eğitiminde kan merkezi rotasyonu uygulamaları (zorunlu rotasyonlarda ve müfredatta yer almayan, kurumsal farklılık gösteren uygulamalar) Hastanelerde transfüzyon komiteleri faaliyetleri kapsamında düzenlenen eğitimler Sorumlular Sağlık Bakanlığı Üniversiteler Eğitim ve Araştırma Hastaneleri Transfüzyon Komiteleri Eğitimin tanımı Eğitimin kapsamı / eğitilenler Mevcut durum Sorumlular Denetçilerin eğitimi Đl bazında denetim ekibinde yer alan il sağlık müdürlüğü personeli ve transfüzyon merkezi sorumluları Sağlık Bakanlığı Ankara ve Đstanbul illerinde birer kez yapılan denetçi eğitimleri ile 213 kişi eğitildi Sertifikalı eğitim yönetmeliğine göre yeniden düzenleniyor Son söz/.. Transfüzyon tıbbı nasıl öğrenilir? Öğrenmek için öğretmek yeterli midir? Pasif ders anlatımından aktif öğrenmeye geçiş nasıl sağlanır? Öğrenenin, transfüzyon tıbbı pratiği ile ilgili problemleri tespit etmesini, analiz etmesini ve çözümlenmesine katkı sağlamasını destekleyen bilgi, beceri, tutum ve değerlerle donatılması hedefine nasıl ulaşılır? TT uzmanı: transfüzyon gereken hastaların tanı ve tedavi sorunlarına katkı sağlayabilen; TT alanında AR GE’ye katkı verebilen; TT’yi tıp öğrencilerine, bu tedavi yöntemini kullanan tüm sağlıkçılara öğretmeyi isteyen ve gayret eden///