Mitolojiden Yans›yanlar Haluk Erdemol Truva’n›n Düflüflü, Tahta At ve Laokoon emmuz , A¤ustos ve Eylül say›lar›m›zda Truva kuflatmas›n› bafllatan olaylardan, taraflar›n birbirlerine üstünlük kuramadan on y›l boyunca savaflt›klar›ndan, Hektor ile Akhilleus’un kahramanl›klar›ndan ve Homeros’un ‹liada destan›n›n Hektor’un cenaze töreniyle son buldu¤undan söz etmifltik. Savafl›n nas›l sürüp gitti¤ini ve Truva’n›n düflüflünü Romal› ozan Vergilius (MÖ.70-19) anlatm›flt›r. T 49 BD EK‹M 2013 O n y›l›n sonunda Truva hâlâ direniyor ve taraftarlar›n›n yard›m›yla Yunan güçlerini çaresiz b›rakmay› sürdürüyordu. Taraftarlar›n aras›nda Habefl prensi Memnon ve Amazonlar›n kraliçesi Penthesilea da bulunuyordu. Paris’in okuyla ölmeden önce Akhilleus her ikisiyle de çarp›flm›fl ve onlar› öldürmüfltü. Akhilleus’un ölümüyle umutsuzlu¤a kap›lan Yunanlar s›k›nt›ya düfltükleri her zaman yapt›klar› gibi kâhinlere dan›flt›lar. Önerdikleri iki yolu da denediler. Bunlardan biri tanr›sal kahraman Herakles’in (Herkül) kutsal oklar›ndan yararlanmak, di¤eri de kentteki kutsal Athena heykelini ele Laokoon heykel grubu (Vatikan) 50 geçirmekti. Truval›lar›n inanc›na göre bu heykel surlar›n d›fl›na ç›kmad›¤› sürece kentin düflmesi olanaks›zd›. Herakles’in oklar› Helena’n›n eski taliplerinden biri oldu¤u için sefere kat›lan, fakat yolda u¤rad›klar› Lemnos (Limni) adas›nda zehirli bir hastal›¤a yakaland›¤› için arkadafllar› taraf›ndan adada b›rak›lan ve Herakles’in ölümü s›ras›nda onun yan›nda bulunmufl olan Philoktetes isimli savaflç›n›n elindeydi. Oklar› almak için adaya gönderilen kurnaz Odysseus adada b›rak›ld›¤› için küskün olan Philoktetes’i Truva’ ya gelmeye ikna edemeyince oklar› çald›. Fakat eski arkadafl›n›n bir kez daha arkada b›rak›lmas›na gönlü raz› olmad›¤›ndan onu hasta hasta gemiye bindirip Truva’ya getirdi. Sefere sonradan kat›lan Machaon ad›ndaki hünerli bir hekimin k›sa sürede iyilefltirdi¤i Philoktetes hemen savafla kat›ld›. Odysseus’tan geri ald›¤› Herakles’in oklar›yla Truval›lara sald›r›rken kurbanlar›ndan biri de Paris oldu. Ölümcül bir yara alan Paris Kazda¤›’nda çobanl›k yaparken seviflti¤i da¤ perisi Oenone’ den yard›m istedi. Çünkü iyilefltirici güçleri olan Oenone yaraland›¤›nda yard›mc› olaca¤› sözünü vermiflti Paris’e. Fakat sözünü tutmad›. Kendisini BD EK‹M 2013 1 2 Helena ile aldatt›¤› için Paris’e k›rg›nd›. Sonunda Paris öldü. Oenone de piflmanl›ktan bir a¤aca ast› kendini. Paris savaflta etkin bir kahraman de¤ildi; ölümü Truval›lar için önemli bir kay›p olmad›. 3 4 K âhinlerin önerdi¤i ikinci yola da baflvuruldu. Yine Odysseus’un kurnazl›¤›yla kutsal Athena heykelinin çal›nmas›na karfl›n Truval›lar›n bozguna u¤rayacaklar›n› sanan Yunanlar hayal k›r›kl›¤›na u¤rad›lar. Bunun üzerine baflka bir 1- Laokoon ve o¤ullar› (El Greco, 1541-1614) 2- Laokoon (Francesco Hayez, 1791-1882) 3- Tahta At’a karfl›lama töreni (Tiepolo, 1696-1770) 4- Tahta At (Lovis Corinth, 1858-1925) 51 BD EK‹M 2013 6 5 7 8 9 52 5- Priamos’un öldürülmesi (Jules Joseph Lefebvre, 1836-1911) 6- Truva yan›yor (Kerstiaen de Keuninck, 1560-1632) 7- Tahta At, Mikonos vazosu (MÖ.670) 8- Aeneas ve ailesi Truva’dan kaç›yor (Federico Barocci, 1526-1612) 9- Aeneas ve ailesi Truva’dan kaç›yor (Rubens, 1577-1640) BD EK‹M 2013 ç›kar yol aray›fl›na giren Yunanlar toplan›p konufltular. Baflkomutan Agamemnon çaresiz kald›klar›n›, geri dönmelerinin daha iyi olaca¤›n› söylerken kurnaz Odysseus ilginç bir fikir att› ortaya: “Tahtadan dev bir at yapal›m,” dedi, “sonra içine silahl› askerler koyup at› surlar›n önünde b›rakarak çekilelim.” Bu öneri tart›fl›l›p kabul edildi. Bir de casus b›rakacaklard› geride. Sinon ad›ndaki bu adam taraf de¤ifltiren bir asker rolünde tahta at› surlar›n içine almalar› için Truval›lar› ikna edecekti. oldu¤unu ve içinde askerlerin gizlendi¤ini kan›tlamaya da çal›flt›. riamos’un k›z› Kassandra da paylafl›yordu bu görüflü. Kassandra aflk›na karfl›l›k vermek flart›yla Apollo’dan kâhinlik gücünü alm›fl, fakat sözünü tutmad›¤› için kendini hiç kimseye inand›ramamakla lanetlenmiflti. Tam o s›rada Yunan taraf›n› tutan Poseidon denizden iki dev y›lan gönderdi. Y›lanlar önce Laokoon’un ikiz o¤ullar›na sald›rd›. Laokoon o¤ullar›n› kurtarmak için at›l›nca o da y›lanlar›n k›vr›mlar› ara- P Y unanlar›n kamplar›n› terk edip gemileriyle uzaklaflt›klar›n› gören Truval›lar dev tahta atla baflbafla kalm›fllard›. Ortalarda dolafl›rken yakalan›p sorgulanan Sinon dil dökerek ikna etti onlar›. Dedi¤ine göre Truva’dan heykelini çald›klar› için Athena öfkelenerek kurban istemifl, Yunanlar da kendisini seçmifller, o da geceleyin gizlice kaçm›flt›. Tahta at da Athena’ya bir sunu olarak yap›lm›fl ve Truva’ya hediye edilmiflti. Bu kadar büyük bir at› surlardan içeri alamayacaklar› için Truval›lar›n at› parçalay›p yakacaklar›n›, böylece Athena’n›n öfkesini kendilerinden uzaklaflt›r›p Truval›lar›n üzerine atacaklar›n› düflünüyordu Yunanlar. Sinon’un bu sözlerine kanan Truval›lar surlar›n bir k›sm›n› y›kmak pahas›na olsa da at› kentin içine almak istediler. Fakat deniz tanr›s› Poseidon’un rakibi Laokoon karfl› ç›k›yor, “Hediye verseler bile Yunanlara güvenmem,” diyordu. Hatta m›zra¤›yla at›n karn›n› yoklayarak içinin oyuk Aeneas ve ailesi Truva’dan kaç›yor (Bernini, 1598-1680) 53 BD EK‹M 2013 s›nda kalarak bo¤uldu. Bunu gören Truval›lar tahta at› kutsal bir hediye olarak kabul etmeleri gerekti¤i, aksi takdirde tanr›lar›n gazab›na u¤rayacaklar› görüflüne vard›lar. S onuçta savafltan baflar› ile ayr›ld›klar›n› ve üstelik bir de tanr›sal hediye ald›klar›n› sanan Truval›lar zafer flölenleriyle kendilerinden geçerken tahta at›n içindeki silahl› askerler Sinon’un yard›m›yla ç›k›p kap›lar› da aç›nca Truva’n›n sonu gelmifl oldu. Çekilmifl gibi gözükürken asl›nda fazla uzaklaflmayan Yunan güçleri Truva’y› k›l›çtan geçirdi, yakt› y›kt›, yerle bir etti. Kral Priamos Akhilleus’un o¤lu Pyrrus taraf›ndan öldürüldü. Kraliçe Hekuba, k›z› Kassandra ve Hektor’un efli Andromakhe savafl ganimeti olarak esir al›nd›. Hektor’un bebek o¤lunu surlardan afla¤› att›lar. Savafl›n nedeni olan Helena ise kendisini hâlâ seven kocas› Menelaus ile Sparta’ya dönerek mutlu bir yaflam sürdü. Tahta at› öneren ve at›n içindeki askerlerin komutanl›¤›n› yapan Odysseus’un ülkesine dönerken bafl›ndan geçen serüvenler Homeros’un ikinci büyük destan› Odysseia’n›n konusunu oluflturdu. Bu destan›n özetine ve sanatç›lar›n dünyas›na nas›l yans›d›¤›na gelecek say›m›zda yer verece¤iz. Truva’n›n düfltü¤ü gece can›n› kurtaran tek Truva soylusu Hektor’un kuzeni Aeneas oldu. Savaflta Hektor kadar öne ç›kmayan Aeneas kötürüm babas›n› s›rt›nda tafl›yarak ailesiyle birlikte kaçmay› baflard›. Kaç›fl yolculu¤unun son dura¤› ‹talya, tarihi rolü ise Roma’y› kurmak olacakt›r. Aeneas’›n serüvenleri Vergilius’ un Aeneid adl› destan›n›n konusudur. T ruva’n›n düflüflünün sanatç›lar›n dünyas›na nas›l yans›d›¤›n› küçük bir seçkiyle aktarmaya çal›flt›k. Laokoon heykel grubu 1506 y›l›nda Roma’da, saray kal›nt›lar›n›n alt›nda bulunmufl olup Vatikan müzelerinin en tan›nm›fl yap›tlar› aras›ndad›r. Romal› yazar ve tarihçi Pilinius bu heykelin MÖ 160-140 y›llar› aras›nda Hagesandros, Polydoros ve Athenadoros isimlerinde Rodoslu üç heykeltrafl taraf›ndan yap›ld›¤›n› aktarmaktad›r. Yap›t›n bulunufluna Michelangelo’nun da tan›k oldu¤unu ve heykelden etkilendi¤ini biliyoruz. Di¤er tan›k, yontu sanatç›s› ve sonradan heykelin bir kopyas›n› yapan Baccio Bandinelli kendini Michelangelo’nun rakibi olarak görmekteydi. Bu kopya Floransa’da Uffizi galerisindedir. • halukerdemol@butundunya.com.tr Çiçero ve k›skanç avukat Çiçero soygunculu¤u ile tan›nan bir avukat›n da bulundu¤u bir toplant›da konufluyordu. Onun, varl›¤›ndan rahats›zl›k duyan k›skanç avukat birden aya¤a f›rlad› Çiçero’ya do¤ru ba¤›rd›: "Hey, sen" dedi. "Ne havlay›p duruyorsun orada?" Toplant›dakiler taraf›ndan da "tan›nan" avukata Çiçero, flöyle karfl›l›k verdi: "Ne yapay›m? Bir h›rs›z gördüm de, onun için havl›yorum." 54