Dil Dil: İnsanlara özgü ve daha çok sese dayanan en gelişmiş iletişim sistemidir. Dil Aileleri: Diller; ses özellikleri, sözcük yapıları ve cümle dizilişleri bakımından bazı farklılıklar içerirler. Fakat sayıları 3000’i aşan diller arasında pek çok ortak özellik bulmak mümkündür. Ses özellikleri, sözcük yapıları ve cümle dizilişleri bakımından aralarında benzerlik olan dillere dil ailesi (akraba diller) denir. Köken Bakımından Diller a. Asya Kolu: Hintçe, Farsça, Ermenice b. Avrupa Kolu: 1. Hint - Avrupa 1. Germen (Cermen) Dilleri: Almanca, İngilizce, Felemenkçe Dilleri Ailesi 2. Romen Dilleri: Latince, Fransızca, İspanyolca, Portekizce, İtalyanca 3. İslav Dilleri: Rusça, Sırpça, Leh dili 2. Hami-Sami Dilleri Akatça, Arapça, İbranice Ailesi 3. Bantu Dilleri Ailesi Orta ve Güney Afrika’da yaşayan Bantuların dilleri 4. Çin Dilleri Ailesi Çince ve Tibetçe 5. Ural- Altay Dilleri a. Ural Kolu: Fince, Macarca, Samoyetçe Ailesi b. Altay Kolu: Türkçe, Moğolca, Mançuca Türkçe dünya dilleri arasında yapı bakımından sondan eklemeli dil grubuna girer. Köken bakımından ise Ural-Altay dil ailesinin Altay koluna bağlıdır. 1. Ünlü uyumu vardır. 2 Sondan eklemeli bir yapısı vardır. Ural - Altay 3. Sözcüklerde dilbilgisi bakımından erkek ve dişi tür ayrımı yoktur. dillerinin 4. Bazı ekler hem yapım, hem çekim eki görevi alabilirler. özellikleri 5. Ses, yapı ve söz dizisi bakımından benzerlikler bulunur. 6. Türkçede ve Macarcada durum ekleri, çoğul ve iyelik eklerinden sonra gelir. Bir dilin; ortaya çıkışından bugüne doğal olarak oluşan sistemini (ses, sözcük ve cümle düzeyinde) inceleyerek, açıklamaya çalışan ve kuralları belirlemeye çalışan bilim dalıdır. Köken Bilgisi Sözcüklerin doğuşunu ve gelişimini inceleyen dil bilgisi (Etimoloji) alanıdır. Anlam bilgisi Sözcüklerin, söz öbeklerinin ve cümlelerin anlamlarını (Semantik) inceleyen dil bilgisi alanıdır. Dile ait ses sistemini ve özelliklerini inceleyen dil bilgisi Ses Bilgisi (Fonoloji) alanıdır. Söz Dizimi Bilgisi Cümle kuruluşunda sözlerin sıralanışını inceleyen dilbilgisi (Sentaks) alanıdır. Yapı Bilgisi Dildeki söz dağarcığının kök ve eklerini, yapısal unsurlarını (Morfoloji) ve birbirleriyle ilişkilerini inceleyen dil bilgisi alanıdır. Dil Bilgisi - 6 - Dil EDAM YGS Türkçe Yapı Bakımından Diller 1. Tek Heceli Diller Bu dillerdeki sözcüklerde çekim eki yoktur. Sözcükler ek almakta; büküme (çekime), değişime uğramadan kalmaktadır. Sözcükte vurgu hakimdir. Çince ile Vietnam dili, bazı Himalaya ve Afrika dilleri ve Avrupa’da Bask dili bu gruba girer. 2. Eklemeli (Bitişken) Diller Bu dillerde bir veya daha çok heceli köklere yapım ve çekim ekleri eklenir. Köke getirilen ifa ekleri ile yeni sözcükler, yeni kavramlar türetilir. Yeni ekler ulandığında kökte bir değişiklik olmaz. Bu dile en güzel örnek Türkçedir. Ayrıca Altay dilleri, (Moğolca, Mancu- Tunguz) küçük ayrımlarla Japonca; Ural dilleri (Fince, Macarca, Samoyetçe) ile bazı Asya ve Afrika dilleri bu gruba girer. 3. Çekimli (Bükümlü) Diller Büküm, sözcüğün çekimi sırasında kökün, özellikle kökteki ünlünün değişmesidir. Değişikliğe uğrayan, sözcüğün kök durumudur. Çekim sırasında görülen değişikliklerle yeni sözcükler ve kavramlar ortaya çıkar. Hint- Avrupa dilleri (Almanca, Farsça, Fransızca, Hintçe) ile Arapça, çekimli dil grubuna girer. Dilin Alt Türleri Lehçe Bir dilin değişik ülkelerde ve bölgelerde, yine aynı dil birliğinden kimselerce konuşulan değişik biçimidir. Azerî Lehçesi, Türkmen Lehçesi gibi. Ağız (Şive) Aynı lehçe içinde daha küçük yerleşim bölgelerine özgü olan ve daha küçük ayrımlara dayanan konuşma biçimidir. Anadolu Ağzı, Trakya Ağzı, İstanbul Ağzı gibi. İletişim Tablosu: Bir roman yazarı ile okuyucusu arasındaki iletişimi iletişim tablosunda gösterelim. Kaynak İletiKanal Alıcı (Gönderici) (Mesaj) Mesajı alıcıya Mesajın İletiyi (mesajı) İletişime konu ileten araç / yöntem ulaştığı taraf gönderen taraf olan gönderge Yazar Romanın teması Roman Okuyucu Dönüt Mesajın alıcıdaki tepkisinin kaynağa ulaşma süreci Okuyucunun yazara doğrudan ya da dolaylı olarak romanın yapısı ya da içeriği hakkında verdiği geri bildirim BAĞLAM Tüm bu iletişimin gerçekleştiği ortam Romanın okuyucu ile buluştuğu ortam - 7 - Dil EDAM YGS Türkçe Büyük Resim Dil, çeşitli unsurların bir arada kullanılmasıyla oluşan bir bütündür. Onca başlık, terim ve kural ilk bakışta gözümüzü korkutur. Parçalamak, ayrı ayrı incelemek de çoğu zaman dili sağlıklı anlamayı zorlaştırır. Fakat öğrenme sürecini planlamak şart. Bu amaçla ÖSS’de çıkmış Türkçe sorularını konu başlıklarına göre bir tabloya yerleştirdik. Adını da “Büyük Resim” koyduk. Böylece her aşamada ne kadar ilerlediğimizi izlemek, daha hangi konuların kaldığını bilmek, konuların ÖSS’deki soru ağırlığını görmek zihinsel dağınıklığınızı giderecek ve kendinize güveninizi artıracaktır. Büyük Resim kitap boyunca her konu başında karşınıza çıkacak ve bir yol haritası gibi size nerede olduğunuzu gösterecek. Son olarak Büyük Resim’de verilen oranların yaklaşık oranlar olduğunu da hatırlatalım. DİLİN İŞLEVLERİ İşlev Açıklama Nasıl bulurum? Örnek Kültür, bir topluDilin, iletişimde alıcıya Dil, bilgi verme mun maddi ve Göndergesel göndergeyle ilgili nesnel işleviyle mi kulla- manevi alanda İşlev bilgiler sunma sırasındanılmış? ortaya koyduğu ki işlevidir. tüm eserlerdir. Dilin, özgün ve sanatkâKardır yağan üsrane biçimde kullanarak Dil, edebî bir eser tümüze geceden Şiirsel İşlev göndericinin hissettiküretme işlevinde Yağmurlu, karanlerini alıcıya yansıtma mi kullanılmış? lık bir düşünceden sırasındaki işlevidir. Şahıs ekleri bir Dil, dil ile ilgili bilDil Ötesi Dilin, dil ile ilgili bilgi vereylemin kim taragi verme işlevinİşlev me sırasındaki işlevidir. fından yapıldığını de mi kullanılmış? bildirir. Dilin, göndericinin kendi Dil, bir duyguyu Aa, bu kitapların Heyecanı iletisine karşı duygusal ya da tutumu Bildirme hepsini sen mi yaklaşımını ortaya koy- aktarma işleviyle okudun! İşlevi ma sırasındaki işlevidir. mi kullanılmış? Alıcıyı Dilin, alıcıda bir tepki, Dil, alıcıyı eyleme Harekete Şu kapıyı açın davranış oluşturma sıra- geçirme işlevinde Geçirme artık. sındaki işlevidir. mi kullanılmış? İşlevi Dilin, gönderici ile alıcı Dil, iletişim süreSöylediklerimi arasındaki iletişimin Kanalı cinin verimini soranlayabiliyor Kontrol sağlıklı sürdürülmesini gulama işlevinde İşlevi sağlama sırasındaki musun? mi kullanılmış? işlevidir. - 8 - Dil EDAM YGS Türkçe TÜRKÇE KONU BAŞLIKLARI VE SINAVDAKİ AĞIRLIKLARI Anlam % 75 Yapı % 25 Sözcükte Anlam Sözcük Yapısı Sözcük Öbeğinde Anlam Sözcük Türleri Cümlede Anlam Sözcük Öbekleri Paragrafta Anlam Cümlenin Öğeleri Anlatım Bozuklukları Cümlenin Türleri Ses Bilgisi Yazım Kuralları Noktalama İşaretleri İsim Zamir Sıfat Zarf Edat Bağlaç Ünlem Fiil Temel Terimler Ses Harf Hece Kök Ek Sözcük Söz Yapı Kulağımızın duyabildiği anlamlı ya da anlamsız titreşimler. Dilimizde kullanılan ve insanın çıkardığı sesleri yazıda karşılayan sembolik işaretler. Ağzımızdan bir çırpıda çıkan söz parçacıkları. Bir sözcüğün anlamlı en küçük birimi. Kendi başına anlam taşımayan ancak bir sözcüğe eklendiğinde anlam katan sesler. Anlamlı ses birimleridir. Birden fazla sözcükten oluşan anlam birimleri, ifade. Sözcüğün, sözün ya da cümlenin oluşum biçimi. Basit sözcük: Yapım eki almamış, başka bir sözcükle birleşmemiş, sözcük. Basit Basit cümle: Tek yargıdan oluşan cümle. Basit çekimli fiil: Sadece haber kipiyle çekimlenmiş fiil. Basit zamanlı fiil de denir. Birleşik sözcük: Birden fazla sözcükten oluşan yeni anlamlı sözcük. Birleşik cümle: Bir yan yargı ve bir de temel yargıdan oluşan cümle. Birleşik Birleşik çekimli fiil: Çekiminde haber veya dilek kipi ile ek fiil bulunan fiil. Birleşik zamanlı fiil de denir. Türemiş Yapım eki almış sözcük. Sıralı Cümle Tür Görev Öğe Birden fazla temel yargıdan oluşan cümle. Sözcük türü: Sözcüğün varlık, nitelik, eylem ya da ilişki kurma özelliğine göre aldığı isimlerin tümü. Cümle türü: Cümlenin, yapısına göre aldığı isimlerin tümü. Sözcüğün cümlede ya da söz öbeğinde yaptığı iş. Cümledeki yargıyı oluşturan anlam birimlerinden her biri. - 9 -