Yeryüzündeki Diller ve Türkçenin Dünya Dilleri Aras

Hüdayi CAN
Çankırı, 2015
Dersin Sonunda Söylenecek Söz
Tarihi çok eskilere dayanan ve günümüzde dünyanın
hemen her bölgesinde az da olsa konuşanı bulunan
Türkçe, bugün yaklaşık 220 milyon konuşur ile dünyada
en çok konuşulan 5. dil konumundadır. Genellikle
yazıldığı gibi okunan, istisnaları fazla olmayan,
sistematik ve kurallı bir dil olan Türkçeyi öğrenmek,
zannedildiği gibi zor değildir. Hatta günümüzde,
Türkçenin bilgisayar diline en uygun dillerden biri
olduğu, çeşitli çevreler tarafından dile getirilmektedir.
Dillerin Sınıflandırılması
Diller ağırlıklı olarak köken ve yapı bakımından
sınıflandırılmaktadır. Dilleri bölgelere göre
sınıflandırmak çoğu zaman anlamsızdır.
Köken sınıflandırmasında farklı diller arasında genetik
ilişki ve bağlantılar esas alınır; yapı bakımından
sınıflandırmada ise dil türlerini ayırmak üzere biçim
bilgisel veya söz dizimsel göstergeler kullanılır.
Dil Sayısı ve Dillerin Yok Olma Tehlikesi
Küreselleşme, konuşur sayısı az olan birçok
dili yok olma tehlikesi ile karşı karşıya
getirmiştir. UNESCO’nun yok olma tehlikesi
ile karşı karşıya bulunan diller için hazırladığı
atlasta, dünyadaki dillerin sayısının 6000’den
fazla olduğu ve bu dillerin yaklaşık yarısının
yüzyılın sonuna kadar yok olma tehlikesiyle
karşı karşıya olduğu bildirilmektedir.
Dil Sayısı Niçin Kaynaklarda Farklı Farklı?
Dil sayısıyla ilgili verilen bilgiler birbirini
tutmamaktadır. Çünkü bir dilin birden çok yazılı biçimi
olabilmekte, sayısız lehçe ve şivelerinden hangilerinin
ayrı dil kabul edileceğine sadece dilbilim ölçütleriyle
karar verilememektedir. Sorunun etnik, toplumsal,
siyasal, tarihi vb. birçok belirleyicisi vardır.
Dillerin tespitinde kullanılan dil dışı önemli bir ölçüt,
herhangi bir yazılı veya sözlü iletişim biçiminin belli bir
siyasi coğrafyada resmen dil olarak tanınıp
tanınmamasıdır.
Köken Bakımından Dünya Dilleri
Köken bakımından ya da genetik
sınıflandırma, çeşitli dillerin ortak ana dilden
türediği görüşüne dayanır. Genetik bakımdan
akraba olan diller rastlantısal benzerlikler
dışında; temel sözcüklerin, sayı sistemlerinin
aynı kökten gelişmiş olması, ses denklikleri
gibi kanıtlanabilir ortak dilbilimsel özellikler
gösterir.
Dil Aileleri ve Konuşur Sayısı
Dünya Dilleri Arasında Türkçe
Farklı Yaklaşımlar
Yukarıdaki sınıflandırmalar ve
sıralamalar arasındaki fark neden
kaynaklanmaktadır?
Türkçe konuşur sayısı bakımından 5.
dil mi, 21. dil mi?
Ural-Altay dil ailesi var mı?
Yapı Bakımından Dünya Dilleri
Bitişken (eklemeli) diller: Eklemeli dillerde üretim ve
çekim, sözcük kök veya gövdelerinin sonuna yeni
sözcükler yapan eklerin; çatı, zaman, kip, kişi ekleri gibi
belirli işlevleri olan eklerin eklenmesi yoluyla gerçekleşir.
Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğundan eklenme, son
eklerle gerçekleşir.
Fince, Macarca, Japonca yüksek derecede eklemeli
dillerdir.
Bükünlü (çekimli) diller: Çekimli dillerde kelimenin
biçiminin değişmesiyle anlamı ve kelime türü de değişir.
Yunanca, Latince, İngilizce, Rusça, Arapça, İbranice
çekimli dillere örnek verilebilir.
Bu dillerin karakteristik özelliklerini en fazla temsil eden
Arapçadır. Arapçada kök ünsüzleri türetilen her
kelimede sırasını korur, araya giren ünlü ve ünsüzlerle
yeni kelimeler türetilir ve kelimeler çekimlenir.
k-t-b > katib, mektup, ketebe, mekteb, kütüb vs..
Yalınlayan (tek heceli) diller: Bu dillerde çekim
yoktur. Sözcüğün biçimi değişmez. Gramatik işlevler
kelime sırasıyla ve işlev sözcükleriyle gösterilir. Çince,
Tibetçe, Vietnamca bu dillerin en tipikleridir. Bu dillerde
tonlama ve vurgulama da çok önemlidir.
Türk Yazı Dilleri ve Lehçeleri
Lehçe, bir dilin bilinen ve takip edilen dönemlerinden
önce kendisinden ayrılmış olan çok büyük ses ve şekil
ayrılıkları gösteren kollarına denir: Yakut Türkçesi, Çuvaş
Türkçesi, Halaç Türkçesi gibi.
Söyleyiş özelliği olarak tanımlanan şive ve ağız kavramları
birçok yerde birbirinin yerine kullanılır. Bir dilin bilinen ve
takip edilen dönemlerinde kendisinden ayrılıp bazı ses ve
şekil ayrılıkları gösteren kollarına şive denir: Kırgız
Türkçesi, Özbek Türkçesi, Kazak Türkçesi, Azeri Türkçesi
gibi.
Bir şive içinde bulunan ve söyleyiş farklarına dayanan dilin
küçük kollarına, değişik bölge ve şehirlerindeki halkın
kelimeleri söyleyiş farklılıklarına ise ağız denir: Ankara
ağzı, Sivas ağzı, Antep ağzı, Karadeniz ağzı gibi.
Türkçe Konuşulan Yerler
Türkçenin
Soyağacı
Bu soyağacını bir sonraki
dersimizde ayrıntılı olarak
inceleyeceğiz. Şimdilik
dünya dilleri arasında
Türkçenin yerine
bakarken, Türk yazı dilleri
veya lehçeleri arasında
Türkiye Türkçesinin yerine
de bakmak gerektiğini
hatırlatıyoruz.
Türkçenin Yeri
Türkçe dünya dilleri arasında yapı bakımından sondan
eklemeli, köken bakımından ise tartışmalı olmakla birlikte
Altay dilleri ailesi içinde yer alan bir dildir. Türkçe, 8. yy.’a
uzanan belgeleri ve alfabesiyle birçok Avrupa dilinden daha
eski yazılı belgelere sahiptir. Çok geniş bir coğrafyaya yayılan
Türk dili dil bilimsel açıdan dallanmış, tarih boyunca birçok
Türk yazı dili ortaya çıkmıştır.
Günümüzde beş Türk Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu,
İran, Çin vb. ülkelerde Türkçenin sözlü ve yazılı farklı
versiyonları kullanımaktadır.
(burada ilk sayfaya dönebiliriz )