Sert Keneler - Gazi Üniversitesi Açık Arşiv
advertisement
GENEL ÖZELLİKLER Kenelerin Morfolojileri Larva Nimf Erkek erişkin kene Erkek erişkin Hyalomma Dişi erişkin kene Dişi erişkin Hyalomma Nimf (deriye yapışmış) Dişi erişkin Hyalomma kan emmiş Kenelerde Gelişme Bir konutlu gelişim İki konutlu gelişim Üç konutlu gelişim Boophilus spp. H.detritum H.marginatum H.a.anatolicum* R bursa R.bursa I.ricinus H.a.excavatum R.turanicus D marginatus D.marginatus Larva I.konakta beslenir Larva yeni konak arar Beslenen larva toprağa düşer Larva yumurtadan L t d çıkar I. Konak Larva nimfe dönüşür Yumurtalar Beslenen dişi erişkin kene toprağa düşer III Konak III. Dişi erişkin kene III.konağa yapışır ve beslenir II K II. Konak k Nimf II.konağa yapışır ve beslenir Nimf erişkin keneye dönüşür 1- Yumuşak keneler 1 • Bu gruptaki kenelerin hepsi Argasidae ailesinde yer aldıkları için bunlara Argasid kenelerde denilmektedir. • Vücutları yumuşak derimsi bir yapı ile kaplıdır. Üzerlerinde kitini bir yapı yoktur ve genellikle h hayvan b barınaklarında kl d b bulunan l yarıkk ve çatlaklarda gizlenirler. Bu nedenle yumuşak (mesken) keneleri olarak adlandırılırlar adlandırılırlar. • Bu grup içerisinde Argas, Ornithodorus ve Otobius cinsleri içerisinde yer alan çok sayıda tür mevcuttur. Ornithodorus spp. Otobius spp. Argas spp. Yumuşak kene cinsleri • Yumuşak kenelerde gelişme ve beslenme dönemleri (Mehlhorn). 2 Sert Keneler: 2• B Bu grupta t yer alan l kkeneler l scutum t denilen d il sertt kitini bir tabakaya sahiptirler. Bu tabaka erkek kenelerde tüm vücudu kaplarken dişilerde sadece başlarının gerisinde küçük bir alanı kaplar. Bu nedenle, sert kenelerin dişileri yumurtlamak için ihtiyaç duydukları kandan daha çok emebilmektedirler • Sert keneler, keneler genellikle mera ve otlaklarda daha yaygın olarak bulunurlar bu nedenle mera keneleri olarak ta adlandırılmaktadırlar. Ancak bu kenelerin hayvan barınaklarına da yerleşebilecekleri unutulmamalıdır. • • • • Sert keneler içerisinde, gelişim evreleri süresince yararlandıkları konak sayısına göre 1, 2 ve 3 konaklı keneler mevcuttur. Bir konaklı keneler larva döneminden erginliğe kadar aynı konak üzerinde kalırlar. Doymuş dişiler konağı terk eder ve yumurtladıktan sonra ölürler. Tek konaklı keneler (Boophilus spp.), çevre şartlarına da bağlı olarak 2,5-8 ay arası değişen bir sürede hayat döngüsü gelişimlerini li i l i i ttamamlayabilmektedirler. l bil kt di l İki konaklı keneler (Rhipicephalus spp.), larva iken tutundukları konaklarında gömlek değiştirip, nymph haline geçerler. Doymuş nymphler konağı terk edip gömlek değiştirirler ve ergin olarak yeni konağa tutunurlar. Konak üzerinde çiftleşen ergin dişiler hızla kan emip doymuş olarak toprağa döner ve uygun yerlere yumurtalarını bırakırlar. y döngülerini g iki yyıla kadar İki konaklı keneler bir hayat uzatabilmektedirler. Üç konaklı keneler (Ixodes spp.), yumurtadan çıktıktan sonra her gelişim evresinde konak uzağında gömlek değiştirirler ve her gömlek d ği i i sonrasında değişimi d yenii bi bir kkonak kb bulurlar l l (R (Resim i 4) 4). • Üç Ü K Konaklı kl kenelerin k l i h hayatt dö döngüsü ü ü Keneler en önemli hastalık vektörleridir 866 tanımlanmış tür var ARGASİDAE İ Çok-konutlu kenelerdir Kısa sürelerle defalarca kan a emerler e e e Dişiler defalarca az sayıda yumurtlar 2-7 nimf aşaması var IXODIDAE Bir, iki veya üç konutlu özellik gösterirler Her gelişme dönemi doyana doya a kadar ada kan a e emer e ve gömlek değiştirip bir sonraki aşamaya ş y g geçer ç Dişiler yumurtladıktan sonra ölür (2000-15000) Bir nimf aşaması var Kenelerde Vektörlük • E En etkin k biyolojik l k vektörlerdir k l • Özellikle Ixodidae türleri çok önemli – Rikettsia (Ehrlichia, Coxiella, Anaplasma, Rickettsia) – Virus (Flaviviridae, Bunyaviridae, Reoviridae, Rhabdoviridae)) – Bakteri (Borrelia, Francisella, Klebbsiella, Dermatophilus, Staph.) – Protozoon (Theileria, Babesia, Hepatozoon) SERT VE YUMUŞAK KENELERİN PATOJENLİĞİ • Kene ısırdığı insan ve hayvanlarda üç türlü y p etki yapar. • 1.Isırma ile mekanik etki, iritasyon allerji • 2.Toksik 2 T k ik salgı l ilile h husule l gelen l kkene paralizisi • 3.Bakteri,riketsiya ve virüs hastalıklarında vektör olarak rol oynaması oynaması. (Riketsiya: (bilimsel adı Rickettsia) bakteri ve virüsler arasında bir geçiş formudur.) • Kene ısırması • 36 saat virüsün çoğalması • Enfeksiyon etkeninin aktarımı(16-24 )saat • Maksimum bulaştırıcılık 3-5. günlerde Kenelerin İnsan ve Hayvanlara Bulaştırdığı Hastalıklar VİRAL ENFEKSİYONLAR Hastalık Konak Görüldüğü Yer Etken Vektör Ixodes spp., Hyalomma spp., Dermacentor spp., Rhipicephalus spp Rusya Bahar-Yaz Humması İnsan, Koyun İnsan Koyun, Kuşlar Kuşlar, Küçük Memeliler, Kırım Hemorajik Humması İİnsan, Sığır, Koyun, Keçi Kemiriciler, Rusya step bölgeleri Virüs Hyalomma spp., Ixodes spp., Boophilus spp., Rhipicephalus sp., Omsk Hemorajik Humması İnsan Kemiriciler, Sibirya Virüs Dermacentor spp., Ixodes spp., Kolarado Kene Humması İnsan, Sincap, Kemiriciler, Kuzey Amerika Kıtası Virüs Dermacentor andersoni O Avrupa Orta A Kene Humması Kemirciler, i il Koyun, Keçi, İnsan Orta Avrupa Ülkeleri Virüs Ixodes spp. Looping İll Koyun, Keçi, İnsan (nadiren) Balkan ve Ortadoğu Ülkeleri Virüs Ixodes spp Yakındoğu At Ensefaliti At Yakındoğu Ülkeleri Virüs Hyalomma spp At Vebası At Afrika Yakındoğu Afrika, Virüs Keneler (muhtemelen) Afrika domuz humması Domuz Çeşitli Ülkeler Virüs Ornithodorus moubata, Ixodid Keneler Kuzey Orman Kuşağı, Afrika Virüs BORRELIA, PASTORELLA, HAEMOBARTONELLA, RICKETSIA, EHRLICHIA ENFEKSİYONLARI Kanatlı Spiroketozu Kanatlılar Çeşitli Ülkeler Borrelia anserina Argas persicus D l l Humma Dalgalı H Kemiriciler,, İnsan Ç itli Ülk Çeşitli Ülkeler l B Borrelia li recurrensis i K Kene ısırığı, ğ Dalgalı Humma Kemiriciler, İnsan Orta Doğu Borrelia crocidurae Ornithodorus erractus İran Dalgalı Humması İnsan Asya stepler, Akdeniz Borrelia persicus Ornithodoros tholozoni Lyme Disease Köpek İnsan, Kuzey Amerika Avrupa Borrelia burgdorferi Ixodes pasificus, I.scapularis, I. ricinus Vb Veba İnsan, Tavşan, K di Köpek, Kedi, K k Kemiriciler, Ç i li Ülkeler Çeşitli Ülk l P Pasteurella ll pestis i K l (?) Keneler Tularemi Kemiriciler, kedi, koyun Çeşitli Ülkeler Franciella tularensis Keneler Kedi Tırmık Hastalığı Kedi, İnsan Çeşitli Ülkeler Haemobartonella hensale Keneler Avustralya kene Tifusu İnsan, kemiriciler Avustralya Rickettsia australis Ixodes spp. Akdeniz Lekeli Humması İ İnsan, köpek Asya, Avrupa, Asya Avrupa K. Afrika Rickettsia conorii Rhipicephalus sanguineus, sanguineus Dermacentor Q Humması Sığır, Koyun, Keçi, İnsan, Kedi Çeşitli Ülkeler Coxiella brunetti Ixodid keneler, Argas persicus Ornithodurus lahorensis Ehrlichiosis İnsan, Geyik, Kemiriciler Amerika Japonya Ehrlichia chafensis Keneler Kene Humması Koyun, Keçi, Sığır, Köpek Köpek, Yabani Ruminat, Çeşitli Ülkeler Ehrlichia phagocytophylica Ixodes ricinus Trombositik Ehrlichiosis Köpek Çeşitli Ülkeler Ehrlichia platys Rhipicephalus sanguineus Monositik Ehrlichiosis Köpek Çeşitli Ülkeler Ehrlichia canis Rhipicephalus sanguineus PARAZİTER HASTALIKLARI Babesiosis B b i i Babesiosis Babesiosis Sığır ğ Koyun, Keçi At B. bovis B bigemina B. Ixodes ricinus, B. annulatus, R. bursa Babesia ovis B. motasi I. ricinus, R. bursa R R.sanguineus, i Haemahysalis spp, D. marginatus Çeşitli Ülkeler Babesia caballi, Nuttalia equi R. sanguineus, R sanguineus R. bursa, Hyalomma spp. D. marginatus R. sanguineus, I. hexagonus Dermacentor spp. Hyalomma spp. Çeşitli Ülkeler Çeşitli Ülkeler Babesiosis Köpek Çeşitli Ülkeler B. canis, B. gibsoni, B. microti Tropikal Theileriosis Sığır Çeşitli Ülkeler Theileria annulata Hyalomma spp. Anaplasmosis Sığır, Koyun Çeşitli Ülkeler Anaplasma marginale Keneler, Hepatozoonosis Köpek Amerika Hepatozoon canis R.sanguineus, A. maculatu Cytauxzoonosis Kedi Amerika Cytauxzoon felis Dermacentor variabilis K Kırım K Kongo K Kanamalı l At Ateşii Tarihçe ¾1944 -1945 1945 yılıl yaz aylarında l d B Batı t K Kırım steplerinde görülmüş, Kırım Hemorajik Ateşi adı verilmiş ¾ 1956 yılında Zaire’ de ateşli bir hastadan izole edilmiş, Congo virüs olarak adlandırılmış ¾ 1967 yılında 5’i laboratuvar kaynaklı 12 KKHA olgusundan virüs yeni doğan farelere injekte edilerek izole edildi ¾ 1969 yılında Congo virüs ve Kırım Hemorajik Ateşi virüslerinin aynı virüs olduğu gösterildi** Bunyaviridae y Bunyavirus gurup Hantavirus gurup Nairovirus gurup Phlebovirus Tospovirus gurup gurup •Crimean-Congo •Crimean Congo hemorrhagic fever virus •Dera Ghazi Khan virus •Hughes virus Group •Nairobi sheep disease virus Group •Qalyub virus Group •Sakhalin virus Group •Thiafora virus Group * http://www.virology.net/Big_Virology/BVRNAbunya.html Bunyavirüsların özellikleri ¾ Küresel yapıda yapıda, zarflı virüslerdır ¾ 90-100 nm çapındadır, ¾ Nükleoproteinle birleşik tek sarmal RNA’ları vardır ¾ Yüzeylerinde iki glikoprotein bulunur ((nötralizasyon y ve hemaglütinasyondan g y sorumlu), ), ¾ Sitoplazmada çoğalır ¾ Viriyonunda transkriptazı vardır ¾ Yakın akraba üyeler arasında RNA segment alışverişi l i i olabilir l bili KKHA virüsünün üsü ü ö özellikleri e e ¾ Nisbeten dayanıksızdır, konakçı dışında yaşayamaz. ¾ Ultraviole ile hızla ölür ¾ 56° C’ de 30 dk.da inaktive olur ¾ Kanda 40°C’de 10 gün yaşayabilir ¾ %1 hipoklorit ve %2 gluteraldehite duyarlıdır ¾ Hücre kültürlerinde üretilebilir ¾ Mevcut sistemlerde yüksek konsantrasyonda üretilememesi nedeniyle y biyoterörizm y ajanları j arasında ilk sıralarda yer almamaktadır Bulaşş Yolu ¾Kene ısırığı (veya ezilmesi) ile ¾Enfekte hayvanların doku ve kanı ile temas ¾Enfekte insanlardan- Genellikle Nozokomiyal y infeksiyon (Nozokomiyal: Yatış anında inkübasyon döneminde olmayan , hastalar hastaneye yattıktan sonra gelişen veya hastaneden kaynaklanmasına rağmen ğ bazen b h hastalar l taburcu b olduktan ld k sonra ortaya çıkan k infeksiyonlardır.) ¾Laboratuvardan ¾Hava yolu? ¾Enfekte E f k sütün içilmesi l ile? l Risk altındaki ülkeler CCHF virus izolasyonu Türkiye de Kırım Kongo • 2002-2003 ve 2004 Yılları • Sağlık ğ Bakanlığı ğ KKKA Verileri Vet.Dr.Zati Vatansever Türkiye’ de KKHA Salgın alanları Tokat Sivas Giresun Yozgat Toplam 820000 710000 520000 400000 2.5 milyon Tokat Yozgat Giresun Sivas 2004 yılında kkka görülen iller ve ölüm görülen iller Türkiye’de Türkiye de Olgular ve Ölümler Olgular Ölümler 2000 ? 2001 Birkaç(?) 2002 17 200 2003 1 133 6 2004 249 13 2005 107 7 Toplam l 506 26 (%5) as ya an ki ri or um G rd u ire su n O um us ha ne Ka st am on u G Am C C Yo zg at Er zu ru m Si va s To ka t 120 100 80 60 2002-03 2004 2005 40 20 0 Epidemiyoloji ¾ Virüs, bir çok evcil ve yabani hayvanı enfekte etmekte ve hastalık hafif seyretmektedir. ¾ Hayvanlardaki hastalık enfekte kenelerin ısırması ile başlamaktadır. ¾ Virüs, sığır ve koyun gibi büyük memeliler ile tavşan ve kirpi gibi küçük memelilerde belirtisiz infeksiyon ve bir hafta kadar süren geçici veremi yapar. ¾ İnsanlarda ise KKHA hastalığını oluşturur Epidemiyoloji ¾ Virüs, vektör kenelerin tüm formlarından izole edilebilir ¾ Vektör kenelerin larval ve nimfal fazı, Avrupa ve Güney Afrika arasında göç eden göçmen kuşlar üzerinde gösterilmiş ¾ Bu kuşlar virüsün iki kıta arasında taşınmasında rol oynamış olabilir Epidemiyoloji ¾ Erişkin ş keneler,, kan emdiği ğ sırada virüsü infekte hayvanlardan aldıktan sonra; ¾ Virüs 36 saat içinde replike olmaya başlar ş ¾ 3-5 gün sonunda virüs maksimum seviyeye ulaşır ş ¾ Virüs titresi azalarak aylarca devam eder ¾ İnfekte kene aylarca virüs bulaştırabilir Gonzalez JP, et al. Res Vir 1991; 142 (6): 483-8. Epidemiyoloji ¾KKHA mevsimsel i lö özellik llik gösterir, ö t i vektör ktö kenelerin hareketleri sıcak mevsimde artar ¾Eski SSCB’de Haziran-Temmuz aylarında g sayısı y en fazla olgu ¾Güney Afrika Cumhuriyeti’nde olguların çoğu ilkbahar ve sonbahar da ¾Genelde çoğu olgu Haziran-Eylül arasında ¾Türkiye’de Mayıs-Ekim arasında görülmektedir KKHA risk grupları ¾ T Tarım çalışanları l l ¾ Hayvancılık yapanlar - Çiftlik çalışanları çal şanlar - Çobanlar - Mezbaha çalışanları - Kasaplar ¾ Veteriner Hekimler ¾ Endemik bölgelerde görev yapan sağlık personeli (Endemik: Parazitin bir bölgede sürekli bulunmasıdır.) ¾ Askerler ¾ Kamp yapanlar ¾ Deri fabrikası çalışanları RİSK ALTINDADIR İ küb İnkübasyon Süresi Vücuda giren bir mikroorganizmanın hastalık oluşturması için geçen süredir. ¾Bulaşma yolu ile ilişkili ¾ Kene ısırığı 1-3 gün en fazla 9 gün ¾ İnfekte kan(4-13) kan(4-13), doku vb. vb ile bulaşmada 5-6 gün en fazla 13 gün Patogenez • Vi Virüsün ü ü primer i replikasyon lik yerii bilinmemektedir • Hastalığın H t l ğ erken k dö döneminde i d veremii yüksektir • Virüs Vi ü temel t l olarak; l k – Mononükleer hücreleri – Endoteli – Karaciğer hücrelerini etkiler • Endotel bütünlüğünde bozulma • Koagülasyon sisteminde bozulma Başlangıç ş g ç Semptomları p ((Nonspesifik p ) ¾ Sıklıkla ani başlayan ¾ Ateş ¾ Baş ağrısı, ¾ Aşırı halsizlik, yorgunluk, ¾ Eklem Ekl ve kas k ağrısı, ğ ¾ Karın ağrısı, ¾ Bulantı, kusma ve ishal, ¾ Boğaz ağrısı, ¾ Sarılık, ¾ Fotofobi, F t f bi ¾ Duygu-durum değişikliği Başlangıç Bulgularını Takiben (Kanama Bulguları) ¾ Deri altına kanama (Peteşi, Ekimoz), ¾ Burun B k kanaması, ¾ Diş eti kanaması, ¾ Hemoptizi, Hemoptizi (akciğerler veya solunum yollarından öksürme veya tükürme sonucu ortaya çıkan kan, kan tükürmek yani.. ¾ Hematemez,(genellikle mide bulantısıyla birlikte olan,kahve telvesi görünümünde ve asidik kanama ¾ İç İ organlarda kanama. Ciddi ve Ağır ğ Seyreden y Olgularda g Hastalığın İlerleyen Dönemlerinde ¾ Şok ¾ Santral sinir sistemi fonksiyon bozukluğu ¾ Koma ¾ Karaciğer yetmezliği ¾ Böbrek yetmezliği ¾ Solunum yetmezliği Prognoz g ¾ Hafif ve orta derecede klinik seyir y gösterenler yaklaşık 9-10 günde iyileşir ¾ İyileşen olgularda sekel görülmez ¾ Mortalite oranı ortalama % 30 (% 8-80) ¾ Ölüm Ölü klinik kli ik bulguların b l l 2. 2 haftasında h ft d görülür Kesin tanı ¾ Viral antijenlerin tesbit edilmesi ¾ Ajana spesifik IgM grubu antikorların gösterilmesi ¾ Ajana spesifik IgG grubu antikorların yada serokonversiyonun gösterilmesi ¾ Doku örneklerinin Nukleik asit hibridizasyon/immunohistolojik/ Elektronmikroskopik yyöntemle incelenmesi ¾ Kan yada doku örneğinden virüs izolasyonu ¾ PCR yöntemleri ö t l i gibi ibi spesifik ifik virolojik i l jik tekniklerle t k ikl l mümkündür. TEDAVİ ¾ Destek tedavisi ¾ Koagülayon bozukluğunun düzeltilmesi ¾ Sedasyon ve analjezi ¾ Araştırılmakta olan tedaviler ¾ İmmun tedavi ¾ İmmun serum ¾ Monoklonal antikorlar ¾ Antiviral tedavi ¾ Ribavirin Korunma ve kontrol ¾Hasta ¾H t ve h hastanın t sekresyonları k l ile il ttemas sırasında mutlaka üniversal önlemler (eldiven, önlük, gözlük, maske vb.) alınmalıdır. ¾Hayvan kanı, dokusu veya hayvana ait diğer d ğe vücut ücut ssıvıları a ile e te temas as ssırasında as da da gerekli korunma önlemleri alınmalıdır. ¾Konakçılar kenelerden uzak tutulmalı ve kenelerin kan emmeleri engellenmelidir. Korunma ve kontrol ¾Kenelerin ¾K l i b bulunduğu l d ğ alanlardan l l d kkaçınılması l ¾Kenelerin yyaşayabileceği ş y ğ alanlarda bulunulması durumunda, ¾Vücut belirli aralıklarla kene yyönünden muayene y edilmeli; ¾Vücuda yapışmamış olanlar dikkatlice toplanıp öldürülmeli, ¾Yapışan keneler ise kesinlikle ezilmeden ve kenenin ağız kısmı koparılmadan (bir pensle sağa sola oynatarak, çivi çıkarır gibi) alınmalıdır. alınmalıdır Korunma ve kontrol ¾ Piknik amaçlı olarak su kenarları ve otlak şeklindeki kli d ki yerlerde l d b bulunanlar l l ¾ Döndüklerinde, mutlaka üzerlerini kene bakımından k t l etmeli kontrol t li ve kkene varsa usulüne lü uygun olarak l k vücuttan uzaklaştırmalıdır. ¾ Ormanlarda çalışan işçilerin ve ava ççıkanların lastik ççizme giymeleri veya pantolonlarının paçalarını p ç çorap ç p içine ç almaları kenelerden koruyucu olabilmektedir. Korunma ve kontrol ¾Hayvan sahipleri ¾Hayvanlarını y kenelere karşı ş uygun yg akarisitlerle ilâçlamalı, ¾Hayvan barınakları kenelerin yaşamasına imkân vermeyecek şekilde yapılmalı, ¾Çatlaklar ve yarıklar tamir edilerek badana yapılmalıdır. ¾K ¾Kene b bulunan l h hayvan b barınakları kl uygun akarisitlerle usulüne göre ilâçlanmalıdır. Korunma ve kontrol ¾ Kene enfestasyonlarından korumak için repellent ll t olarak l k bili bilinen bö böcek k kkaçıranlar l dikk dikkatli tli bir şekilde kullanılabilir. ¾ Kenelerin çevrede çok olması halinde mera, çayır, çalı, l çırpı ve gür ü otların tl b bulunduğu l d ğ yerler l gibi kenelerin yaşamasına müsait alanlarda, diğer canlılara ve çevreye zarar vermeden vermeden, insektisit uygulamalarına başvurulabilir. Korunma ve kontrol ¾ Açık alanlarda yapılabilecek kene mücadelesi amacıyla, her bir hektara aktif madde olarak carbaryl ve propoxur hektara 2 kg, deltamethrin ve lambda-cyhalothrin 0,003-0,3 kg, permethrin 0,03-0,3 kg, pirimiphos-methyl ise 0,1-1 kg olarak uygulanabilmektedir. ¾ Kene popülâsyonunun kontrolünde biyolojik yöntemlerin kullanılmasına ilişkin çalışmalar da yürütülmektedir. İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • Tek kullanımlık malzemelerin bulundurulmasına ve kullanılmasına önem verilmeli, enfekte atıklar ve tekrar kullanılmayacak olan malzemeler yakılarak imha edilmelidir. • İzolasyon önlemlerinin başlıcalarını ellerin yıkanması, hastaların ayrılması, koruyucu elbiselerin giyilmesi, iğne ve şırıngalar ile hastaya ait kan, dışkı, idrar vb. materyallerin güvenli bir şekilde definlerinin sağlanması oluşturmaktadır. İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • Dezenfeksiyon işlemlerinde: – %5’lik % ççamaşır ş suyunun y 1/10 ve 1/100’lük çözeltisi – Sabun, Sabun deterjanlar, deterjanlar su – Klorhekzidin veya iyot bileşikleri – Ellerin Ell i dekontaminasyonunda d k t i d %70’lik izopropil alkol kullanılabilir İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • %5’lik çamaşır suyunun 1/10’luk çözeltisi – Hasta nakil araçlarının ç – Hastaya ait vücut sıvılarının, idrar ve gaitanın (bu materyaller çözelti ile 5’ 5 muamaele edildikten sonra tuvalete dökülmelidir.) – Cesetlerin yıkanmasından sonra ceset dezenfeksiyonunda kullanılabilir. İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • %5’lik çamaşır suyunun 1/100’lük çözeltisi – Tıbbi malzemelerin – Hastaya ait malzemelerin – Dezenfeksiyon gereken yüzeylerin – Tekrar kullanılabilir korunma malzemelerinin ( lbi (elbise, eldiven…) ldi ) Dezenfeksiyonunda kullanılabilir. İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • Bunların dışında otoklav ile sterilizasyon • Malzemelerin kaynayan suda 20’ 20 muamele edilmesi virüslerin ölmesi için yeterlidir. • Yüzey Yü ve h hastaya t muamele l sırasında d kullanılan malzemelerin temizliğinde sabunlu veya deterjanlı sular kullanılabilmektedir. İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • Enfekte materyale temas durumunda: – İğne batması durumunda iğnenin battığı yere %70'lik alkol 20-30 saniye uygulanır, sonra sabunlu su ile yıkanır. Hızlı akan su altında 20-30 saniye kadar tutulur. tutulur – Hastanın kan veya vücut sıvılarına yine kazara bir temas olması halinde halinde, enfekte materyale maruz kalan bölge sabunlu su ile iyice yıkanır. Şayet göze enfekte materyal sıçraması söz konusu olursa, bu durumda göz temiz su ile iyice yıkanmalıdır. İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • Ayrıca, enfekte materyale maruz kalan ş , ateş ş ve diğer ğ belirtiler yönünden y iki kişi, hafta süreyle takip edilmeli ve ateş günde iki defa ölçülmelidir ölçülmelidir. Ateşin 38 38,5 5 °C C veya üzerinde olması halinde gerekli müdahaleler yapılmalıdır yapılmalıdır. İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • Eldivenlerin dezenfeksiyonu: – Eldivenler tek kullanımlık olmalıdır. – Mümkün olmadığı durumlarda; • Deterjanlı suda yıkanıp temiz su ile durulanmalı durulanmalı, delik olup olmadığı kontrol edilmeli ve kurutulmalıdır • Elde takılı iken sabunlu su ile yıkanıp 1/100’lük çamaşır suyu çözeltisine 1’ daldırılır, havada veya kağıt havlu ile kurutulabilir. İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • Tıbbi malzemelerin dezenfeksiyonu: – Termometreler • 1/100’lük çözelti ile ıslatılmış kağıt havlu veya bezle silinebilir veya y • Aynı çözeltide 10’ bekletilebilir • %70 lik izopropil p p alkolle ıslatılmış ş kağıt ğ havlu veya y bezle silinebilir ve 30 saniye beze sarılı olarak tutulur. İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • Tıbbi malzemelerin dezenfeksiyonu: – Steteskopların p metal p parçaları ç • %70 lik izopropil alkolle ıslatılmış kağıt havlu veya bezle silinebilir ve 30 saniye y beze sarılı olarak tutulur veya • 1/100’lük çamaşır suyu çözeltisi ile ıslatılmış kağıt havlu veya bez ile silinebilir İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • Hastanın kullandığı malzemelerin y dezenfeksiyonu: – Hastanın kullandığı malzemeler deterjanlı suda yıkanıp 1/100’lük 1/100 lük çamaşır suyu çözeltisinden geçirilir – Lazımlık ördek gibi malzemelerin içine 1/10’luk çamaşır suyu çözeltisi eklenip tuvalete dökülmeli (tuvalet dezenfeksiyonu da yapılmalıdır.) İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • Enfekte materyallerin yere dökülmesi y halinde dezenfeksiyon – Materyal fazla ise üzerine 1/10’luk az ise 1/100’lük 1/100 lük çözelti dökülür – 15’ beklenir – 1/100’lük çözelti ö lti ilile ıslatılmış l tl b bez ilile enfekte f kt materyal alınıp atılır – Yüzey ise sabunlu veya deterjanlı su ile yıkanır İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • Enfekte yüzey ve duvar temizliği: – 1/100’lük ççözelti ile silinir – Daha sonra sabunlu ve deterjanlı sularla yıkanır İzolasyon önlemleri ve dezenfeksiyon • Hasta yatağı ve koruyucu elbise y dezenfeksiyonu: – 1/100’lük çözeltide 30’ yıkanır – Daha sonra sabunlu su ile temizlenir temizlenir. – Hastanın kullandığı şilte veya döşekler 1/10’l k çözelti 1/10’luk ö lti ilile ıslanıp l sabunlu b l su ilile yıkanır ve birkaç gün kurutulur. KENELERLE MÜCADELE • E Eradikasyon k olanaksız l k • Amaç: kene populasyonunu kabul edilebilir düzeyde tutmaktır 11. Evcil E il hayvanların h l akarisidler k i idl il ile il ilaçlanması l 2.Kenelerin yaşam alanlarının değiştirilmesi 3.Konak hayvanların ortadan kaldırılması 4.Biyolojik Kontrol 5.Yaban hayvanı ve çevre ilaçlaması Evcil Hayvanların İlaçlanması • Periyodik P i dik ilaçlamalar il l m l – Yapılabilecek en etkili uygulamalardır – Kene populasyonunu azaltmak açısından önemli – İlaçlama stratejileri • Yoğun ğ kene mücadelesi • Stratejik kene kontrolü (Entegre kene kontrolü) • Minimal kene kontrolü – Uygulama şekli • Sığırlarda – İşgücü gerektirmeyen, uzun etkili pour-on ilaçlar • Koyunlarda K l d – Toplu banyo uygulamaları Kenelerin Yaşam Alanlarının Değiştirilmesi • Herbisidall (Zararlı ot mücadelesinde kullanılan ilaç ç) ilaç ç kullanımı • Arazi (anız) yakma* • Arazinin A i i sürülmesi* ü ül i* • Kuru yaprak yapra tabakasının ta a as n n hatta orman taban örtüsünün kaldırılması *Ekolojik Ekolojik bozulmaya yol açabilir, ancak zorunlu hallerde denenebilir Konak hayvanların y ortadan kaldırılması • KKKA örneğinde – Populasyon artışı durumunda tavşan ve kargaların avlanmas avlanması Ekolojik zarar getirebilir Çevre ve yaban hayvanı ilaçlaması • Çevre Ç ilaçlaması il l – Yerleşkelerde – EVET – Doğada - OLANAKSIZ • Yaban hayvanı ilaçlaması – GeyiklerdeGeyiklerde UMUT VERİCİ – Tavşan ve kuş ??? KAYNAKLAR • • • • • • • • • • • • Temel Tıbbi Parazitoloji-Prof. Dr. Gülendame SAYGI (kasım 1988) Tıbbi Parazitoloji-Prof. j Dr. Enver Tali Ç Çetin,, Prof. Dr. Özdem Anğ, ğ, Prof. Dr. Kurtuluş Töreci (1985) Karaer, Z., Yukarı, B.A., ve Aydın, L. (1997) Türkiye Keneleri ve Vektörlükleri, (Eds.) Özcel, M.A. ve Daldal, N. Parazitolojide Artropod Hastalıkları-Vektörler Hastalıkları Vektörler, Türkiye Parazitoloji Derneği Derneği, Yayın no 13 13, Ege Universitesi Basım Evi, İzmir. Kaya, G., (2005) Antiparaziter ilaçlar ve kullanım Stratejileri, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayın No: 17, Veteriner Fakültesi Yayın No: 2, Antakya. http://www.etlikvet.gov.tr/index.htm http://www.kirim-kongo.saglik.gov.tr/ http://www.abveteriner.org/abveteriner/?sayfa=136 p g y http://www.bsm.gov.tr/sunu/docs/Bulasici_KKKA_Epidemiyolojisi.ppt http://www.izmir-vho.org/ivho/dosyalar/kenehasta.doc http://www.osman.com.tr/Keneler.htm http://veteriner.uludag.edu.tr/kirim_kongo.htm http://www.kkgm.gov.tr/birim/hay_sagl/Hastaliklar/kirim_kongo.html
