Bölüm 4 Yazılım - Sistem Yazılımı
advertisement
BILG101 BİLGİSAYARA GİRİŞ Bölüm 4 Yazılım - Sistem Yazılımı © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 1 Neler öğreneceğiz? 9 9 9 9 9 9 9 Neden bilgisayarlar yazılım olmadan çalışamazlar? Sistem yazılımının iki ana kategorisi İşletim sistemlerinin türleri İşletim sistemlerinin başlıca görevleri Kullanıcı arabilimlerinin çeşitleri Popüler işletim sistemleri MICROSOFT Windows işletim sisteminin kullanıcı açısından avantaj ve dezavantajları 9 En yaygın kullanılan yardımcı program türleri © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 2 Sistem Yazılımları (System Software) 9 Sistem yazılımları (system software), uygulama yazılımları ile bilgisayar donanımı arasında aracılık eden yani bilgisayar sisteminin pürüzsüz bir şekilde çalışmasını sağlayan yazılımlardır. 9 Sistem yazılımları iki ana katagoriye ayrılır: ¾ İşletim Sistemi (Operating System) ¾ Hizmet Yazılımları (System utilities) © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 3 İşletim Sistemi (Operating System) 9 Bir işletim sistemi, bilgisayar kaynaklarının yönetimini ve kontrolünü sağlayan yani bilgisayar sisteminin yapacağı işleri yöneten programlar bütünüdür. 9 İşletim sistemlerinin bilgisayarlardaki görevleri: Program işletimi Hata denetimi Giriş/Çıkış denetimi Dosya yönetimi Muhasebe Paylaşım Koruma Slide 4 © 2006 Prentice-Hall, Inc İşletim Sisteminin Türleri: 9 1- Çok Kullanıcılı İşletim Sistemleri 9 2- Tek Kullanıcılı İşletim Sistemleri • Aynı anda birden fazla kişinin bir ağ ortamında kullandığı işletim sistemidir. • Aynı anda sadece bir kişinin kullanımına izin veren işletim sistemidir. • Linux, Unix, Novel, Windows NT, Windows 2000 gibi işletim sistemleri çok kullanıcılıdır. • DOS, Windows 3.1, Win 95, Win 98, Win Me, Win XP Home Edition gibi işletim sistemleri tek kullanıcılı işletim sistemleridir. • Genelde şirketlerde kullanılır. • Genel olarak ev kullanıcılarının kullandığı işletim sistemidir. Slide 5 © 2006 Prentice-Hall, Inc İşletim sistemlerinin yerine getirdiği işlevler 9 Önyükleme (Booting): Önyükleme, işletim sisteminin bilgisayarın ana belleğine yüklenmesi işlemidir. Otomatik açılış testleri yapıldı BIOS yüklendi İşletim sistemi yüklendi Kullanıcılar belgelendi Sistem Konfigürasyonları yapıldı Hizmet yazılımları yüklendi © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 6 İşletim sistemlerinin yerine getirdiği işlevler 9 Kaynak yönetimi: İşletim sistemi, merkezi işlem birimi ve bellek gibi donanım kaynaklarını programlar tarafından paylaşımlı olarak kullanımını sağlar. 9 Dosya yönetimi: Kullanıcıya dosyaların ve klasörlerin kopyalanması, yerinin değiştirilmesi, adının değiştirilmesi, silinmesi gibi olanaklar sağlar. 9 Görev yönetimi: İşletim sisteminin görev yönetimi özelliğine bağlı olarak, aynı anda birden fazla programın ayrı bir pencere içinde görüntülenip çalışmasını ya da aynı anda birden fazla kullanıcıya hizmet vermesini sağlar. 9 Güvenlik yönetimi: İşletim sistemleri, kullanıcılara bilgisayara erişim denetleme olanağı sağlayarak aynı bilgisayarda tanımlı her kullanıcı için ayrı bir çalışma ortamı sunar, hatta dosya erişimlerini kısıtlayabilir. © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 7 İşletim Sistemi Yöntemleri ¾ Çoklu görev (multitasking): İşletim sisteminin birden fazla işlemciyi destekleyebildiğini belirtir ¾ Çoklu programlama (multiprogramming): İki ya da daha fazla programın, tek merkezi işlemci bulunan bir bilgisayarda, tek veya çok kullanıcı tarafından beraber çalıştırılabilmesidir Arka plan uygulaması Ön plan uygulaması © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 8 İşletim Sistemi Yöntemleri ¾ Çoklu işlemci (multiprocessing), birden fazla işlemcinin veya bilgisayarın birlikte çalışarak programları aynı anda yürütmesidir. Çoklu işlemci destekleyen sistemlerde iki değişik yaklaşım vardır: 1. Yardımcı işlemcilik (coprocessing): her biri belli bir göreve odaklı çok sayıda işlemci bulunur 2. Paralel işlemcilik (parallel processing): çok sayıda işlemci aynı program üzerinde birlikte çalışırlar © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 9 Kullanıcı Arabirimleri (User Interface) 9 Kullanıcı arabirimi bizim gördüğümüz ve birbirini etkileyen ve kullanıcı ile programların birbiri ile iletişimini sağlayan işletim sisteminin bir parçasıdır. 9 Kullanıcı arabirimlerinin fonksiyonları: ¾ Uygulama programlarını açılmak ¾ Diskleri ve dosyaları yönetmek ¾ Bilgisayarı kapatma prosedürünü sırası ile izleyerek bilgisayarı kapatmak © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 10 Kullanıcı arabirimlerinin çeşitleri 1- Grafik Kullanıcı Arabirimi (Graphical User Interface, GUI): Bilgisayar (yazılım) ile insan (kullanıcı) arasında iletişimi sağlayan bir arabirimdir. © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 11 Kullanıcı arabirimlerinin çeşitleri 2- Menülerle Yürütülen Kullanıcı Arabirimleri (MenuDriven User Interfaces): Anahtar sözcüklerin (keywords) ve sözdizimlerin (syntax) (komutların doğru girişi) ezberlenmesini ortadan kaldırmak için kullanılırlar © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 12 Kullanıcı arabirimlerinin çeşitleri 3- Komut Kullanıcı Arabirimi (Command-line User Interfaces): Anahtar sözcükleri kullanarak gerekli komutları yazıp işletim sisteminden yapılacak işin ne olduğunu istemektir © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 13 Popüler İşletim Sistemleri İşletim sistemleri üç temel gruba ayrılır: a) Masaüstü ve dizüstü bilgisayarlarda kullanılan bağımsız (stand-alone) veya masaüstü işletim sistemleri, b) Anabilgisayar ve sunucu bilgisayarlarda kullanılan ağ işletim sistemleri. c) El bilgisayarları ve PDA'larda (Kişisel Sayısal Yardımcı, Personal Digital Assistants) kullanılan gömülü (embedded) işletim sistemleri © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 14 Popüler isletim sistemlerinin yaygın olarak kullanılan örnekleri: MS-DOS MAC OS X WINDOWS XP WINDOWS VISTA Slide 15 © 2006 Prentice-Hall, Inc Popüler isletim sistemlerinin yaygın olarak kullanılan örnekleri: UNIX WINDOWS NT LINUX WINDOWS CE © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 16 MS-DOS (Disk İşletim Sistemi, Disk Operating System (DOS)) 9 1980’de Intel 8088 mikroişlemcisi için gelişmiştir. 9 Komut kullanıcı arabirimini kullanır. 9 Tek kullanıcılı ve tek görevli bir işletim sistemidir. © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 17 Microsoft Windows WINDOWS çeşitlerini görmek için tıklayınız (1985-2006) Windows Windows Windows Windows Windows Windows 3.x2000 Vista ME NT XP 95 98 2.0 (1990-1992) 1.0(1998) (1995) (2001) (1993) (1987) (2000) (2000) (1985) (2006) © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 18 Windows İşletim Sistemlerinden bazıları 9 Microsoft Windows NT ¾ 1993’de Microsoft tarafından piyasaya sürüldü ¾ Sunduğu servisler bunlardır: • Güvenlik • Uzaktan Yönetim • Web Server • Rehber Servisleri © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 19 Windows İşletim Sistemlerinden bazıları 9 Microsoft Windows XP ¾ 2001’de Microsoft tarafından piyasaya sürüldü. ¾ XP’den önce kullanılmış olan tüm windows çeşitlerinin yerini alır. ¾ Windows XP iki sürüm olarak piyasada bulunabilir • Windows XP Professional • Windows XP Home Edition © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 20 Windows İşletim Sistemlerinden bazıları 9 Microsoft Windows Vista ¾ 2006’da Microsoft tarafından Windows XP’den 5 yıl sonra piyasaya sürüldü. ¾ Microsoft'un yeni nesil işletim sistemidir (OS). ¾ Microsoft, yeni işletim sisteminin bugüne kadar piyasaya sunulan en güvenli ve en kaliteli Windows sürümü olduğu konusunda iddialı. ¾ Seçtiğiniz OS versiyonu ve donanıma bağlı olarak geliştirilmiş güvenlik, kolay kullanımlı ve canlı yeni arayüz gibi yeni ve gelişmiş özellikler sunar. XP’den önce kullanılmış olan tüm windows çeşitlerinin yerini alır. © 2006 Prentice-Hall, Inc ¾Windows Vista çeşitli sürümlerde piyasada bulunabilir: • Windows Vista Business •Windows Vista Home Basic •Windows Vista Home Premium •Windows Vista Ultimate Slide 21 Windows Vista avantajları nelerdir? 9 Heyecan verici görünüme sahip yeni bir arayüz Windows Vista, kurulduğu bilgisayarın donanım özelliklerine göre etkin bir şekilde ölçeklenebilen ilk Windows işletim sistemidir. Bu yeni işletim sistemi, kullanıcının sahip olduğu donanımın yanı sıra kullandığı Windows Vista sürümüne bağlı olarak Basic kullanıcı deneyimi veya Windows AeroTM arayüzü gibi gelişmiş 3B kullanıcı deneyimi sunar. 9 Artırılmış güven Windows Vista'da bulunan yeni sistem mimarisi gelişmiş güvenlik özellikleri sunmak için tasarlanmıştır. • Gelişmiş güvenlik özellikleri en yeni solucan, virüs ve casus yazılım tehditlerinden korunmanıza yardımcı olur. • Sistem uyarıları, kullanıcılara gizlilik ve güvenlik seçenekleriyle ilgili bilgi verir böylece kullanıcılar gizliliklerinin korunduğundan emin olurlar. Slide 22 © 2006 Prentice-Hall, Inc Windows Vista avantajları nelerdir? 9 Kolay kullanım Windows Vista verimli olmanızı ve düzenlemeleri kolaylaştırmak için tasarlanmıştır. Film, müzik, fotoğraf gibi verileri ve diğer önemli dosyaları düzenlemeniz için kolay anlaşılır bir yöntem sunar böylece onları kaydedebilir, yönetebilir ve ihtiyaç duyduğunuzda bulabilirsiniz. Kullanımı oldukça kolay olan Windows Vista’nin yardımcı olduğu konular: • Dosyaları açmadan içeriğini görürsünüz • Aradığınız dosya ve uygulamaları hızlı bir şekilde bulursunuz • Açık pencereler arasında etkin bir şekilde dolaşırsınız • Sihirbaz ve konuşma pencerelerini güvenle kullanabilirsiniz 9 Geliştirilmiş bağlanabilirlik Windows Vista, kullanıcılara PC ve ağ sunucusunun yanı sıra cep telefonu ve PDA'larında dahil olduğu diğer aygıtlar arasında senkronizasyon özelliği sunar. Windows Vista'da taşınabilir bilgisayarlara yönelik gelişmeler vardır. Windows Vista, Windows XP'ye kıyasla, gelişmiş güç yönetimi ve kolay kablosuz ağ bağlantı işlevselliği sunar. Slide 23 © 2006 Prentice-Hall, Inc Windows İşletim Sistemlerinden bazıları 9Microsoft Windows CE(gömülü (embedded) işletim sistemi) ¾ 1996’da Microsoft tarafından piyasaya sürüldü ¾ El bilgisayarları ve PDA'lar için tasarlanmıştır ¾ İşletim sistemlerinin küçültülmüş sürümü olarak görülebilir © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 24 MICROSOFT Windows İşletim Sisteminin Kullanıcı Açısından Avantaj ve Dezavantajları ¾ Avantajları: • Görsel açıdan cazip ve kullanım kolaylığı olan bir çalışma ortamı sağlaması • Uzun dosya isimlerine izin vermesi (255 karaktere kadar) • Program desteklerinin oldukça fazla olması ¾ Dezavantajları: • Windows´un, çok sayıda kullanıcının devreye girip, yazılımı geliştirmesine, açıklarını kapatmasına izin vermemesi • Kilitlenme problemi ve zaman zaman yeniden yükleme zorunda kalınması. • Virüsler, bilgisayar korsanları ve Internet üzerinden gelebilecek çok sayıda hatalı programa karşı güvenlik açıkları barındıran korumasız bir sistem olması. © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 25 Unix 9 Kenneth Thompson tarafından 1971 yılında geliştirildi Özellikleri: • Görüntü bellek • Çok kullanıcılılık • Zaman paylaşımı © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 26 Linux 9 1991’de Linus Torvalds'ın ve Internet üzerinde meraklı birçok yazılımcının katkıları ile geliştirilmiştir 9 Linux gelişimi açık bir şekilde yapılmaktadır ve gelişimi evrenseldir. 9 Linux, serbestçe dağıtılabilen, çokgörevli, çok kullanıcılı UNIX işletim sistemi türevidir. © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 27 Linux Özellikleri: • Aynı anda birden fazla programı çalıştırabilir • Çok kullanıcılı bir işletim sistemidir • Linux, programcılar için dev bir veritabanıdır • Linux altında Dosemu ile MSDOS uygulamaları, Wine ile 16/32 bitlik Windows uygulamaları çalıştırılabilir. • Linux belleği diğer sistemlere göre çok daha etkin kullanır • Ağ ve İnternet teknolojileri konusunda üstün performans sağlar. © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 28 MAC OS 9 Apple firması tarafından üretilen Macintosh serisi kişisel bilgisayarlarda kullanılır 9 Tek kullanıcılı, çok görevli ve görüntü bellek kullanan bir sistemdir 9 Grafiksel uygulamalara yatkındır 9 Yeni başlayanlar için kolay kullanım sağlar © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 29 Hizmet Yazılımları 9 Hizmet (Utility: Yardımcı) yazılımlar (programlar), bilgisayar kaynaklarının denetimi ve dağıtımıyla ilgili görevleri yerine getiren programlardır. 9 Yardımcı program türleri: ¾Dosya bütünleştirme programı ¾Disk tarayıcı programı ¾Disk temizleme programı ¾Yedekleme programı ¾Veri sıkıştırma programı ¾Virüs koruma programı ¾Sistem Güncelleştirme ¾ Aksaklık giderici © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 30 Dosya Bütünleştirme Programı (Disk Defragmentation Program) Dosya bütünleştirme programı, parçalanan dosyaları bularak ardışık kısımlara yerleştirerek disketi tekrar düzenleyen hizmet programdır. © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 31 Disk Tarayıcı Program (Disk Scanning Program) Disk tarayıcı programlar, disk ve disketlerde bulunan sorunları bulmaya ve düzeltmeye yardımcı olan programlardır. © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 32 Disk Temizleme Programı (Disk Cleanup Program) Disk temizleme programı, geçici dosyalar veya çöp kutusu klasöründeki dosyalar gibi gereksiz dosyaları bulan ve diskten tamamen silen hizmet programlardır. © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 33 Yedekleme Programı (Backup Software) Yedekleme programı, dosyaları yedekleyerek veri kaybını önleyen hizmet yazılımdır. © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 34 Veri sıkıştırma programları (File Compression Utilities) Verideki gereksiz bilgileri çıkararak verinin boyutunu azaltan hizmet programlardır. • WinZip, WinRar ve Ziplt programları gibi Slide 35 © 2006 Prentice-Hall, Inc Virüs koruma programı (Antivirus Software) 9 Virüs koruma programı, bilgisayarı virüslerden korur. 9 Bu programlar virüs bulduğu zaman virüsü temizleyebilir veya virüslü dosyayı diskten silebilir. 9 Norton AntiVirüs ve McAfee Virüs Scan programları gibi © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 36 Sistem Güncelleştirme (Windows Update) Sistem güncelleştirme, kullandığınız bilgisayarınızdaki işletim sisteminizi güncelleştirir. ¾windowsupdate.microsoft.com adresinden işletim sisteminin güncellemeleri kontrol edilebilir. © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 37 Aksaklık Giderici (Troubleshooting) 9 Bilgisayarda çıkan problemlerin giderilebilmesi için kullanılan yollardır. 9 Bunlardan bazıları: • Bilgisayarın yeniden başlatılması (RESTART), • Sistem disketi (boot yada emergency disk) ile bilgisayarın açılması, • Bilgisayarın kapatılıması • Teknik yardım alınmasıdır. © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 38 Bilgisayarın Kalatılması (Shutting Down Your System) 9 Önce Start, sonra Turn Off Computer’i tıkla ¾ Standby – yedek bekler ¾ Shut Down –bilgisayarı kapatır ¾ Restart – bilgisayarı yeniden başlatır © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 39 BÖLÜM 4 ÖZETLERİ • Sistem Yazılımları; İşletim Sistemi ve Hizmet Yazılımları olarak ikiye ayrılırlar • İşletim sistemi bilgisayar donanımlarının fonksiyonlarını koordine eder ve uygulama yazılımlarına destek sağlar • İşletim sistemi programarı (yazılımları), belleği, giriş/çıkış cihazlarını yönetir ve kullanıcı ile iletişimlerini sağlar • Bilgisayar açılışındaki (önyükleme) 6 basamak sırası ile BIOS yüklenmesi, otomatik açılış testlerinin yapılması, işletim sisteminin yüklenmesi, sistem konfigürasyonlarının yüklenmesi, hizmet yazılımlarının yüklenmesi ve kullanıcıların belgelenmesi © 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 40 BÖLÜM 4 ÖZETLERİ • Microsoft Windows ve Mac OS X kişisel bilgisayarlarda kullanılan başlıca iki işletim sistemidir. • Başlıca kullanılan kullanıcı arabirimleri (User Interface) grafik kullanıcı arabirimi, menülerle yürütülen kullanıcı arabirimleri ve komut kullanıcı arabirimi olmak üzere üç çeşittir • Hizmet yazılımları bilgisayarın hızlı ve verimli çalışmasını saglar • Yedekleme programı (backup software), dosyaları yedekleyerek veri kaybını önleyen hizmet yazılımdır. • Aksaklık giderici (troubleshooting) bilgisayardaki problemlerin bulunup giderilmesini sağlar Slide 41 © 2006 Prentice-Hall, Inc
