eğitim öğretim de etik.indb

eğitim ve
öğretimde
etik
5. baskı
inayet aydın
Prof. Dr. İnayet AYDIN
EĞİTİM VE ÖĞRETİMDE ETİK
ISBN:978-975-8792-09-2
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
© 2015, Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı: Kasım 2003, Ankara
5. Baskı: Şubat 2015, Ankara
Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu
Dizgi-Grafik Tasarım: Ezgi Öz Dincel
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti
İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A
Yenimahalle/ANKARA
(0312-394 55 90)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 13987
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet:www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
SUNUŞ
Eğitim, öğretim süreci ya da okul denilen kurum herkesin bir
biçimde tanıdığı, içinde olduğu, etkilediği ya da etkilendiği bir yapıdır. Yaşamının belli bir döneminde öğrencilik yapmış olan herkesin
öğrenme, öğretmen, okul müdürü, müfettiş, konularında anlatabileceği pek çok deneyimi bulunmaktadır.
Toplumun neredeyse tamamını etkileyen eğitim gibi önemli
bir etkinlik alanının “etik değerleri” ve “meslek ilkeleri” üzerinde ülkemizde bu güne kadar kapsamlı bir tartışma başlatılmamış olması
da şaşırtıcıdır.
Bu kitabın amacı, bir yandan eğitim ve öğretim sürecinin ne
tür değerler ve ilkeler ekseninde işlev görmesi gerektiğini tartışırken,
diğer yandan bu sürecin gerçekleştirilmesinde başlıca rolleri oynayan öğrenci, veli, öğretmen, okul yöneticisi, müfettiş ve rehberlik uzmanı gibi meslek elemanlarının etik ilkelerinin ortaya konulmasını
sağlamaktır.
Kitabı kolay okunur hale getirmek amacıyla etik gibi zor anlatılır bir kavramı olabildiğince örnekleyerek yalın bir anlatıma kavuşturmaya özen gösterdim. Ancak yine de zaman zaman bazı açmazlarım oldu. Kitapta yer verilen tüm örnek olaylar gerçek yaşamdan
alınmıştır. Bu örnek olay, öykü ya da gazete haberlerini bana ulaştıran tüm dostlarıma ve özellikle de öğrencilerime teşekkür ederim.
Bu kitapta onların katkısı gerçekten çok büyük oldu.
Bu kitabın ortaya çıkış sürecinde büyük destek aldığım herkese
minnettarım. Ve bu kitap bu güne kadar eğitim yaşamımda emeği
geçen bütün öğretmenlerim ve üniversite öğretim üyelerine adanmıştır. Ayrıca böyle bir kitabın yayımlanması için her aşamada büyük emek veren PEGEM Akademi takımına da şükranlarımı sunuyorum.
Prof. Dr. İnayet AYDIN
Şubat 2015
Prof. Dr. İnayet AYDIN
1963 yılında Artvin’in Borçka ilçesinde doğdu. İlk ve Ortaöğrenimini Çanakkale’nin Yenice ve Bayramiç ilçelerinde tamamladı.
1985 Yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim
Yönetimi ve Planlaması Bölümünden mezun oldu.
1986-1988 yılları arasında Sümerbank Bankacılık Personel ve
Eğitim Müdürlüğünde görev yaptı. 1988 yılında A.Ü. Sosyal Bilimler
Enstitüsünde “ 3308 Sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu Gereğince Sümerbank Banka Şubelerinde Ticaret Lisesi Öğrencilerine
Yaptırılan Beceri Eğitimi” başlıklı tezini vererek yüksek lisans eğitimini tamamladı.
1988 Yılında A.Ü.Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim Yönetimi ve
Planlaması Bölümüne Araştırma Görevlisi olarak atandı. 1993 yılında “ Eğitim Yönetiminde Stres Kaynakları” konulu tezi ile Doktor
unvanını kazandı. 1993 yılında aynı bölüme Yardımcı Doçent olarak
atandı.
1996 yılında 8 ay süre ile YÖK/ Dünya Bankası Milli Eğitimi
Geliştirme Projesi kapsamında kazandığı bursla Amerika Birleşik
Devletleri- OHIO “University of Cincinnati’de doktora sonrası araştırmacı olarak çalıştı. Aynı dönemde 6 haftalık “Yönetici Yetiştirme
Akademisi”nde konuk öğretim üyeliği yaptı. 1997 yılında Doçentlik,
2003 yıllında da Profesörlük unvanını aldı.
Yazarın bundan başka “İş Yaşamında Stres”, “Yönetsel Mesleki
ve Örgütsel Etik”, “Alternatif Okullar” ve Prof Dr. Ali Balcı ile ortak
olarak yazdıkları “Eğitim Yönetimi” isimli dört kitabı, Eğitim Yönetimi alanında çok sayıda yayımlanmış makalesi bulunmaktadır. Lisans düzeyinde Hizmet İçi Eğitim, Yönetim, Yönetimde İnsan İlişkileri, Personel Yönetimi, Yönetimde Örnek Olaylar, Yönetimde Stres,
İlköğretimin Denetimi derslerini; Lisansüstü düzeyde Türkiye’de
Eğitim Yöneticisi Yetiştirme Sorunları, Yönetimde Etik, Meslek Etiği, Yönetimde Stres Kaynakları, Çağdaş Teftiş Yaklaşımları, Eğitim
Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar, İnsan Kaynaklarının Yönetimi, Eği-
tim Yönetimi ve Denetiminde Örnek Olaylar derslerini vermektedir.
Bir yıl süre ile A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim Araştırma ve
Uygulama Merkezi Müdür Yardımcılığını ve üç yıl süre ile Ankara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcılığı görevlerini yürüttü.
1999-2001 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Araştırma ve Geliştirme Dairesi’nde “Öğretmen Performansının Değerlendirilmesi” ve “ Okul Yönetimine Aile Katılımı” konularında
sürdürülen iki araştırmaya danışmanlık ve Eğitim Araştırmalarına
Destek Komisyonu Başkanlığı görevlerini yürüttü. Ayrıca yirmiden
fazla kamu ve özel sektör kurumunda hizmet içi eğitim ve yönetim seminerlerinde programcı, koordinatör ve öğretici olarak görev
almış; ihtiyaç saptama ve değerlendirme çalışmalarını gerçekleştirmiştir. Evli ve bir çocuk annesidir.
İÇİNDEKİLER
Sunuş .....................................................................................................................iii
Özgeçmiş ...............................................................................................................v
İçindekiler........................................................................................................... vii
BÖLÜM 1
MESLEK KAVRAMI VE BİR MESLEK ALANI OLARAK
EĞİTİM-ÖĞRETİM
(ss: 1-11)
Meslek Kavramı ................................................................................................. 2
Bir Meslek Olarak Eğitim-Öğretim ............................................................... 5
BÖLÜM 2
ETİK KAVRAMI
(ss: 13-21)
Etik Kavramı .....................................................................................................13
Meta Etik, Normatif Etik ve Uygulamalı Etik...........................................18
Başlıca Etik Kuramları .....................................................................................18
Sonuççu ya da Teleolojik Kuram ................................................................18
Deontolojik Kuram ..........................................................................................19
Haklar Temeline Dayalı Etik ..........................................................................20
Erdem veya Karakter Temeline Dayanan Etik ........................................20
Sezgilere Dayalı Etik........................................................................................20
Kazuistik veya Örnek Olaya Etik .................................................................21
viii
Eği m ve Öğre mde E k
BÖLÜM 3
MESLEK ETİĞİ VE ETİK KODLAR
(ss: 23-30)
Meslek Etiği........................................................................................................................ 23
Meslek Etiği Kodları ........................................................................................................ 26
BÖLÜM 4
DAVRANIŞIN ETİK AÇIDAN YARGILANMASI
(ss: 31-40)
Davranışın Yargılanması ................................................................................32
Etik Dışı Davranışın Ussallaştırılması .........................................................34
Etik Karar Verme ...............................................................................................38
BÖLÜM 5
EĞİTİMDE ETİK
(ss: 41-52)
Eğitimde Etiğin Önemi ..................................................................................43
Amerikan Ulusal Eğitim Derneği Öğretim Profesyonelleri Etik Kodları ..... 49
İlke 1: Öğrenciye Bağlılık ...............................................................................50
İlke 2: Mesleğe Bağlılık...................................................................................51
İçindekiler
BÖLÜM 6
ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ
(ss: 53-76)
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri ...............................................................58
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları ..............................................................69
Türkiye’de Durum ............................................................................................74
BÖLÜM 7
EĞİTİM YÖNETİCİLERİ VE ETİK
(ss: 77-101)
Bir Meslek Olarak Eğitim Yöneticiliği ........................................................78
Okul Yönetiminde Etik Değerler.................................................................81
Okul Müdürlerinin Etik Kodları ...................................................................86
Türkiye’de Okul Yönetimindeki Etik Değerler ........................................88
BÖLÜM 8
EĞİTİM MÜFETTİŞLERİ VE ETİK
(ss: 103-124)
Denetimde Farklı Modeller ....................................................................... 105
Denetimde Etiğin Yeri ................................................................................. 105
Amerika Birleşik Devletleri’nde Denetimde
Öğretmen Hakları Bildirgesi ..................................................................... 111
Eğitim Kurumunun Hakları ....................................................................... 111
Öğretmen Hakları ......................................................................................... 111
Ülkemiz Açısından Denetimde Etik İlkeler .......................................... 113
Eğitim Denetiminde Etik Sorunlar ve Tartışma Alanları .................. 116
ix
x
Eği m ve Öğre mde E k
BÖLÜM 9
PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE ETİK
(ss: 125-137)
BÖLÜM 10
ÖĞRENCİLERİN ETİK HAK VE SORUMLULUKLARI
(ss: 139-152)
Hak ve Sorumluluk Kavramları ................................................................ 140
Öğrenci Hakları.............................................................................................. 140
Öğrencilerin Okuldaki Sorumlulukları .................................................. 148
BÖLÜM 11
OKULLARDA VELİLERİN ETİK HAK VE SORUMLULUKLARI
(ss: 153-164)
Veli Sorumlulukları ....................................................................................... 155
Veli Hakları ...................................................................................................... 160
BÖLÜM 12
OKULLARIN TOPLUMSAL SORUMLULUĞU
(ss: 165-172)
Toplumsal Sorumluluk Kavramı .............................................................. 165
Toplumsal Sorumluluğun Boyutları ....................................................... 167
İçindekiler
BÖLÜM 13
ETİK EĞİTİMİ
(ss: 173-189)
Meslek Etiği Eğitimi ..................................................................................... 175
Okullarda Etik Eğitimi.................................................................................. 182
Okullarda Karakter Eğitimi ........................................................................ 184
Öğrencilerin Etik Eğitiminde Öğretmenin Rolü ................................. 186
BÖLÜM 14
ÖRNEK OLAYLAR
(ss: 191-196)
Örnek Olay-1
Örnek Olay-2
Örnek Olay-3
Örnek Olay-4
Örnek Olay-5
Örnek Olay-6
Örnek Olay-7
Çalınan Cüzdan ................................................................. 191
Pasta Ustası......................................................................... 192
Özel Ders ............................................................................. 193
Babamın Sınıfı ................................................................... 194
Kızımın Saçları ................................................................... 194
Rehber Öğretmen ............................................................ 195
Sınıf Birincisi ....................................................................... 196
Kaynaklar ......................................................................................................... 197
xi
1. BÖLÜM
1
MESLEK KAVRAMI
VE BİR MESLEK ALANI
OLARAK EĞİTİM-ÖĞRETİM
İşini Bilmenin Bedeli
Bir fabrikada imalat hattında çok önemli olan ana makinelerden biri
arızalanınca fabrikadaki tüm üretim de durdu.
Mevcut teknisyenler makineyi çalıştırmak için çok uğraştılar, ancak ne
yaptılarsa nafile bir türlü başaramadılar.
Sonunda dışarıdan uzman çağırdılar.
Uzman gelip makineyi inceledi. Durumuna baktı.
Sonra çantasından bir çekiç çıkardı. Elinde çekiçle makineye yaklaştı.
Makinenin belli bir noktasına elindeki çekiçle dikkatlice sert bir vuruş
yaptı.
Makine hemen çalışmaya başladı ve hiçbir arıza olmamış gibi devam
etti. Fabrika tekrar üretime başladı.
Uzman fabrikadan ayrıldıktan iki gün sonra faturasını gönderdi:
“Hizmet bedeli karşılığı 1.000 USD (Bin Dolar)”
Fabrika müdürü faturaya çok kızdı. Tepesi attı. Bir çekiç darbesi için
bin doları çok buldu. Uzmandan ayrıntılı fatura göndermesini istedi.
Uzmandan bir gün sonra aşağıdaki fatura geldi:
Makineye çekiçle vurma bedeli............1 dolar
Nereye vuracağını bilme bedeli..........999 dolar
Toplam 1.000 dolar
2
Eği m ve Öğre mde E k
Toplumda genel olarak bütün uğraşları “meslek” olarak görme
eğilimi bulunmaktadır. Ancak toplumsal yaşamda kabul gören bütün uğraşlar meslek olarak görülebilir mi? Aşağıda meslek kavramı
ve bir uğraşın meslek sayılabilmesi için taşıması gereken bazı özellikler yer almaktadır.
Meslek Kavramı
Batı dünyasında meslekler, alınan eğitim düzeyi ve yapılan görevlerin niteliğine göre, “Uzman Meslekler (professions)” ve “Beceriye Dayalı Meslekler (Vocations)” olarak sınıflandırılmaktadır
(Kuzgun, 2000,1)
Bir meslek sahibi olmak, sağlıklı bir gelişime sahip bütün bireyler için çok önemlidir. Meslek kişinin kimliğinin en önemli kaynaklarından biri olarak, toplumda saygı görmesine, başkaları ile ilişki
kurmasına, toplumda bir yer edinmesine ve işe yaradığı duygusunu
yaşamasına olanak veren bir etkinlik alanıdır (Kuzgun, 2000, 2).
Meslek kavramının tanımlanmasında önemli anlaşmazlıklar
bulunmaktadır. Bazıları ekonomik sonuç doğuran yani para kazanmak için yapılan bütün etkinlikleri meslek olarak tanımlarken, bazıları meslek kavramının kapsamını bu kadar geniş tutmaktan yana
davranmamakta ve bir uğraşının meslek sayılabilmesi için bazı koşulları taşıması gerektiğini savunmaktadırlar.
Meslek; insanlara yararlı mal ve hizmetler üretmek ve bunun
karşılığında para kazanmak için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan
sistemli bilgi ve becerilere dayalı, kuralları toplumca belirlenen ve
etik değerleri kapsayan etkinlikler bütünüdür (Kuzgun, 2000, 3).
Bayles’e göre bir mesleğin temel özellikleri: a) Yoğun bir eğitim
ve yetiştirme gerektirmesi, b) İşin bir ampirik ve objektif yaklaşıma
dayalı olması, c) Toplumda önemli bir işlevi yerine getiriyor olması,
d) Bir etik ilkeler dizisine bağlı olarak yapılmasıdır (Mc Cormick,
1995, 38).
Meslek Kavramı ve Bir Meslek Alanı Olarak Eği m-Öğre m
3
Bernard Barber’e göre ise bir uğraşın meslek sayılabilmesi için
şu özellikleri taşıması gerekmektedir: 1) Genel ve sistematik bilgi, 2)
Toplumun ihtiyaçlarına yönelik olma, 3) Etik ilkelerin içselleştirilmesi ile sağlanan bir özdenetim, 4) Ulaşılmak için çaba sarfedilen
sembolize edilmiş ödüller (Sokolowski, 1991,23).
Yukarıdaki açıklamalar analiz edilecek olursa bir mesleği meslek yapan genel özellikleri aşağıdaki gibi ortaya koymak mümkündür:
1.
Bir meslek toplumun kaçınılmaz olan bir gereksinimini
karşılar: Örneğin sağlık, güvenlik, eğitim gibi toplumsal
gereksinimler her toplumda bu hizmetleri sunacak meslekleri gerekli kılmaktadır.
2.
Meslek kişinin salt kendi doyumu için değil aynı zamanda başkalarının yararı için de yapılan bir uğraştır: Örneğin
bir doktor mesleğini sadece hizmetinin karşılığında aldığı
para için değil, insanlara sağlıklarını kazandırmak için de
yapar. Bir öğretmen okuma yazma öğrettiği öğrencilerin
yaşamlarını yönetme becerilerinden mutluluk duyar. Bir
polis güvenli ve huzurlu bir toplum yaşamı için gösterdiği
çabalardan dolayı insanların mutluluğuna katkıda bulunmuş olur.
3.
Meslek sistemli bir eğitimle kazanılmış özel bilgi ve becerilere dayalıdır: Bir mesleğin meslek olabilmesi için mesleğe
girmeden önce kişilerin bu mesleği icra edebilmeyi sağlayan bilgi, beceri ve tutumları kazanmış olmaları gereklidir. Burada meslek elemanı toplum tarafından bir “uzman”
olarak görülmekte ve o hizmette kişiye tam bir güven duymaktadır. Örneğin bir doktora gittiğimizde onun bu mesleğin gereklerini eksiksiz ve kusursuz olarak bildiğini kabul
ederiz. Bu nedenle meslek elemanlarının iyi bir eğitimden
geçmiş olmaları gereklidir.
4
Eği m ve Öğre mde E k
4.
Meslekler araştırma ve deneylerle geliştirilerek zamanla
kendine özgü tekniklere sahip olurlar: Meslekler de insanlar gibi araştırma ve deneyler sonucu belli bir bilgi ve
kültür birikimine sahip olur. Eğitim yolu ile kuşaktan kuşağa aktarılan bu bilgi birikimi zaman içinde mesleğe özgü
tekniklerin gelişmesine ya da süreç içinde yeni tekniklerin
keşfedilmesine yol açar.
5.
Meslekler maddi kazanç elde etmek için yapılan uğraşlardır: Meslek üyeleri yaşamlarını mesleklerinden elde ettikleri yasal gelir ile sürdürürler. Ancak insanlar sadece para
için çalışmazlar. Mesleki etkinlikler içerisinde insanlar bir
şeyler üreterek kapasitelerini kullanma ve geliştirme olanağı bulurlar, bundan haz duyarlar. İşte bu nedenledir ki
yaşamak için paraya ihtiyacı olmayan insanların da bir
meslek sahibi olup çalıştıklarını ya da geliri az bir mesleği
geliri çok olan bir mesleğe tercih ettiklerini görmekteyiz.
6.
Mesleklerin toplumca kabul edilmiş etik değerleri ve ilkeleri vardır: Meslek olarak kabul edilecek bütün uğraş alanlarının kendine özgü değer ve etik ilkeleri vardır ve bu mesleğin üyeleri bu değer ve ilkeler doğrultusunda davranırlar.
Örneğin hekimlik mesleğinin temel değeri insan yaşamı;
hukukçuluğun temel değeri adaletin yerine gelmesi; öğretmenliğin temel değeri öğrencilerin gelişimi; polisliğin temel değeri toplumun güven ve huzurunun sağlanmasıdır.
Bu temel değerleri iyi kavrayan meslek üyeleri mesleklerini
icra ederken bunun dışına çıkamazlar ve mesleğin etik ilkelerine göre davranırlar. Buna uymayan meslek elemanları meslektaşları tarafından bazı yaptırımlara çarptırılırlar.
Meslek Kavramı ve Bir Meslek Alanı Olarak Eği m-Öğre m
5
BİR MESLEK OLARAK EĞİTİM-ÖĞRETİM
Eğitim, insanoğlunun öğrenme yeteneğinin oluşmaya başlaması ile ortaya çıkmış ve yaşamı boyunca da devam eden bir süreçtir.
İnsanın eğitilebilir bir varlık olması bu konuda önemli bir arayış ve
bilgi birikimini de beraberinde getirmiştir.
Eğitim ve insan ilişkisi, üzerinde ciddi olarak durulması gereken bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsan, kalıtsal güçlerle
doğan; çevresi ile bu güçlerini değerlendirerek yüceltebilen, bunlarla
yeni değerler yaratabilen bir canlıdır (Başaran, 1994, 12). Diğer yandan eğitim bireye kişilik, değer ve yetenek kazandırdığı için bireysel;
bireyi toplumsallaştırdığı, toplumsal değerleri koruma, değiştirme
ve yenileme işlevlerini yerine getirdiği için de toplumsal bir etkinlik
olarak ele alınmaktadır (Bilhan, 1991, 8).
Eğitim ve öğretim kavramları içerikleri gereği iyi tanımlanması gereken ve kendi içlerinde iddialı kavramlardır. Eğitim genel anlamda bireyde davranış değiştirme süreci olarak tanımlanır. Varış’a
göre (1981) eğitim yolu ile bireylerin amaçları, bilgileri, davranışları,
tavırları ve ahlak ölçüleri değişir. Ertürk (1972) eğitimi, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci olarak tanımlamıştır. Demirel’e göre ise
eğitim, bireyde kendi yaşantısı ve kasıtlı kültürleme yoluyla istenilen
davranış değişikliğini meydana getirme sürecidir (Demirel, 1999, 5).
Eğitim kavramının temellendiği İngilizce bir terim olan “education” sözcüğü, çift kaynaklı ve çift anlamlı bir kavramdır. Latince
kökleri “educare” beslemek, “educere” dışarı çekmek, bir şeye doğru
götürmek anlamlarına gelmektedir. İki kavramın ortak anlamı ise
“yetiştirmek”tir. Latince kökeniyle eğitim, insanı bilgiyle beslemek;
ondaki olanakları dışarı çekmek, ortaya çıkarmak için yetiştirmek
demektir (Bilhan, 1994, 52).
Stuart Mill eğitimi, “her kuşağın kendisini izleyecek olanlara
o güne kadar ulaşılmış gelişme aşamasını korumak ve olanaklı ise
yükseltmek niteliğini kazandırmak amacıyla verdiği kültür” olarak
6
Eği m ve Öğre mde E k
tanımlamaktadır. Littre’ye göre ise eğitim “kazanılan zihin veya el
becerilerinin türü ve gelişen ahlaksal niteliklerinin bütünüdür (Bilhan, 1994, 54).
Eğitim, insanın kendi başına kazandığında, edindiğinde çok
uzun zaman alacak olan bilgi ve becerileri çok daha kısa sürede insana kazandırmak için vardır. Bu anlamda eğitim geçmiş kuşakların
birikimlerini kısa sürede ve düzenli biçimde insana kazandırmak
için gereksinim duyulan bir etkinliktir (Başaran, 1994, 35).
Başaran’a göre eğitim, disiplin gerektiren bir alandır ve eğitimde
disiplin, eğitilene hangi davranışın yapılması gerektiğini öğretmek;
eğitilenin bu davranışları yapıp yapmadığını denetlemek, beklenenden iyi yaptığında onu ödüllendirmek; beklenenden kötü yaptığında
da ceza vermektir. Bu anlamda disiplin öğretmek demektir. Disiplinin sonucu da öğrenme ile eş anlamlıdır (Başaran, 1994, 34).
Genellikle eğitim ve öğretim kavramları karıştırılan ya da birbirinin yerine kullanılan kavramlardır. Bu iki kavram arasında bir
ayrım yapmak gerekirse, bireyin yaşam boyu süren eğitiminin okulda, planlı ve programlı olarak yürütülen kısmı bireyin “öğretimini”
oluşturmaktadır. Bu durumun birey açısından dile getirilmiş hali
“öğrenim”dir. Eğitim ise, zaman ve mekan yönünden kapsamlı, sürekli ve çok boyutludur. Eğitimde bilgi dahil her türlü “yaşantı” üzerinde durulur. Bu yaşantılar rastlantısal olabilir ve aynı zamanda bu
yaşantılar eğitsel olabilir (Varış, 1994, 13).
Eğitim bir kamu hizmetidir ve eğitim, resmi anlamda kişilerin
değerler, yetenekler ve bilgi bakımından eğitildiği toplumsal kurumlar olan okullarda verilir. Bir okulda, öğretim konusunda uzman
olan öğretmenler ve diğer görevliler bulunurlar.
Eğitim için oluşturulan kontrollü mekana okul adı verilmiş;
öğretme ve öğrenme için resmi roller belirlenerek öğretmen ve öğrenciler bu rolleri üstlenmiş; öğretim amacıyla resmi programlar
hazırlanmıştır. Bu biçimde toplumsal, siyasal ve kültürel “kodların”
iletilmesi görevi resmen okullara verilmiştir (Kaplan, 1999, 15).
Meslek Kavramı ve Bir Meslek Alanı Olarak Eği m-Öğre m
7
Okul kavramı, kurumsal amaçları gerçekleştirmesi beklenen
kişilerin işleri ve birbirleri ile olan etkileşim biçimleri tarafından
nitelenen toplumsal bir sistem olarak tanımlanmıştır (Lunenburg,
1995). Tarihsel süreç içinde okullar bürokratik yapılara dönüşmüştür. Okulun bir bürokratik yapı olmasının temel belirleyicileri büyük, karmaşık, çok düzeyli toplumsal kurumlar olmaları ve tam zamanlı profesyonellerin okullarda görev yapmalarıdır.
Okulun bürokratik bir yapıya dönüşme süreci, modernizmin
bir olgusudur ve kapitalist ekonomik sistem, politik ulus devletlerin
ortaya çıkması, sanayileşme ve kentleşme sonucu ortaya çıkan demografik değişmelerin eşlik ettiği bir oluşumdur (Bennet de Marrais
ve Le Compte, 1995).
Okul denen bürokratik örgüte toplumlar pek çok görevler yüklemişlerdir. Bütün devletler eğitim sisteminin okullar aracılığı ile
gerçekleştirmesini istedikleri beklentileri, eğitim yasalarında belirlemişlerdir. Bu amaçlar dikkatle incelendiğinde temel olarak dört
boyutta ele alınabilir. Bunlar “İyi insan”, “iyi yurttaş”, “iyi üretici” ve
“iyi tüketici” yetiştirmektir. Örneğin Downey, Seager ve Slage (1960)
Amerikan eğitiminin amaçlarını, dolayısı ile kamu okullarından
beklentileri şöyle belirlemişlerdir (Lipham, Rankin ve Hoeh, 1985):
A. Entelektüel Boyut:
1.
Bilgi sahibi olma: Bilgi ya da kavramlar açısından birikimli
olma
2.
Bilgiyi iletişimle paylaşma: Bilgiyi elde etme ve iletme becerisi
3.
Bilginin yaratılması: Yaratıcılık ve ayırt etme
4.
Bilgiyi isteme: Öğrenme aşkı