YENİ YOZGAT GAZETESİ YAZILARINDA CUMHURİYET

advertisement
YENİ YOZGAT GAZETESİ YAZILARINDA CUMHURİYET EKONOMİSİ
Zeliha Buket KALAYCI1
Özet
Yeni Yozgat Gazetesi 7 Temmuz 1921 tarihinde yayın hayatına başlamış; Milli Mücadele dönemi
ve sonrası halkı bilinçlendirme misyonu üstlenmiştir. Bulunduğu coğrafi konum, şehri savaşın fiili olarak
dışında bırakmıştır. Savaş sonrası ise Yozgat halkı Milli Mücadele’ye ve Cumhuriyet’in ilanı sırasındaki
inkılaplar dönemine destek vermiştir. 1923-1939 yılları arasındaki dönem Türkiye ekonomisinin yapılanma
devresidir. Atatürk’ün “ Ekonomik bağımsızlık olmadan siyasi bağımsızlığın da olmayacağı” ilkesi
çerçevesinde şekillenen bir dönem olmuştur. 1923 yılında İzmir İktisad Kongresi’nde özel sektör ağırlıklı
ve piyasa ekonomisine yönelik bir iktisadi kalkınma modelinde karar kılınmıştır. Bu şartlarda yeni Yozgat
gazetesi o günün gelişen koşullarından şehir halkını haberdar etme görevinin yanı sıra makalelerinde tüm
yurt genelinde olduğu gibi Yozgat’ta da sermayenin üretimde kullanılmasını ve dolaştırılmasını teşvik
eden yazılara yer vermiştir. Ekonominin ulusallaştırılması çabaları halkı bilinçlendirme şeklinde gazete
sütunlarına yansımıştır. Cumhuriyet dönemi Yozgat şehrinin ekonomik faaliyetleri oldukça sınırlıdır. Ağırlığı
tarıma dayalı bir ekonomik yapı söz konusudur ve çok sınırlı alanda da el sanatları ürünleri mevcuttur.
Devlet bu dönemde ülke kalkınmasında öncelikli yapılanmalar dâhilinde yol, su, okul, sağlık kuruluşları
gibi altyapı yatırımlarına öncelik vermiştir. Üretime dayalı yatırımları özel teşebbüslere bırakmıştır. Özel
teşebbüsler o yıllarda yeterli sermaye birikimine sahip olmadığı için Türkiye genelinde olduğu gibi Yozgat’ta
da önemli bir yatırım gerçekleşmemiştir. Ancak bu sürece duyulan hassasiyet ve ulusallaşma çabaları kayda
değerdir. Çalışmamızda Cumhuriyet’in ilk yıllarında Yozgat’ın iktisadi durumu, ulusallaşma süreci, halkın
ve yönetimin bu süreçte oynadığı roller, Yeni Yozgat Gazetesinde yayınlanan haberler ve makaleler ışığında
değerlendirilmiştir.
Anahtar Sözcükler: YeniYozgad Gazetesi, Basın, Haber, Cumhuriyet, İktisat,
Abstract
New Republic Era Economy According to the Yeni Yozgat Newspaper
Yeni Yozgad Gazetesi has began broad casting life on July 7 1921;it has under taken a mission to
public awareness after the war of indepence. Because of its geographicallocation, the city is left out of the
war. The people of Yozgat gave support to the war of indepence and republic anperiod’sre forms after the war.
Year period between 1923-1939 Turkey’s economy is restructuring period. Atatürk’s “economicindependen
cewill not be without political independence” policy has beens haped in a period frame In 1923, İzmir
Economic Congressdecided an economic devolopment model which based on private sector and for market
economy. Under the secircumstances, in addition to the Yeni Yozgad newspaper’s duty to inform the people
of Yozgat about that day’s changing conditions, that articles as well as through out the country in the Yozgat,
which took place in the text encourages the use of capital in production and circulation. Nationalization
of the economy was reflected in efforts to raiseawareness of the public in the form of newspaper columns.
Republicanera of economic activities in thecity of Yozgat is quitelimited. The majority of economic structure
depends on agriculture and has very limitedspace in handicraft products. The government gave priority on the
country’s development in states tructures such as roads, water, schools and healt hinstitutions in thisperiod.
Investments based on production are left to the privatesector. As private enterprises have not sufficien tcapital
Sakarya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Araştırma Görevlisi, zbuketk@gmail.com.
1
118
accumulation in those years, Turkey as well as in general, has not also realized a significantinvestment in
Yozgat. However, this process required precisionandnation-buildin gefforts are not eworthy. Inourstudy,
Yozgat’s economic situation in there public’s first era, the process of nation, people and man agementroles to
play in this process, news and articles published in newspapers is evaluated in light of Yeni Yozgad.
Keywords : YeniYozgadNewspaper, Press, News,Republic,Economy.
1. Giriş
Yozgat Gazetesi Yozgat matbaası tarafından neşredilen bir yerel gazetedir. Milli Mücadele yıllarında
Yozgat mutasarrıfı İbrahim Bey’in ilgi ve gayreti sonucunda mutasarrıflık tarafından satın alınarak ismi “Yeni
Yozgat” olarak değiştirilmiştir. 7 Temmuz 1921 tarihinden itibaren resmi liva gazetesi olarak yayın hayatına
devam eden gazete, her hafta Perşembe günleri neşredilmiştir.2
Yeni Yozgat Gazetesi, Milli Mücadele döneminin önemli yerel yayın organlarından biri olup Misak-ı
Milli kararlarını yürekten destekleyen, TBMM hükümetine tam bağlılık gösteren bir gazetedir. Gazete, Yozgat
halkı arasında Milli şuuru sağlamaya çalıştığı gibi bağımsızlığı vurgulayarak bu düşünce doğrultusunda halkı
Milli Mücadele konusunda destek vermeye çağırmıştır.3
Gazete Cumhuriyet’in ilanından sonraki süreçte inkılapların ve de yeni sistemin sıkı takipçisi
olmuş, hükümete desteğini satırlarına taşımış, Yozgat halkını gelişen olaylardan haberdar etme misyonu
üstlenmesinin yanı sıra, şehrin ihtiyaç ve gerekliliklerini makalelerine taşıyarak bilinçli bir şeklide hem
sosyal hem de ekonomik ilerleme adına çaba sarf etmiştir.
2. Cumhuriyet’in Ekonomi Politikaları
Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik alt yapısı tarıma dayanmaktadır. Osmanlı ekonomisinin
bu özelliği asırlar boyunca değişmemiştir. Devletin geneline baktığımızda; 1800 yılında da, 1900’de de
nüfusun beşte dördü tarımla meşguldü ve hayatlarını topraktan kazanıyordu.4 XVIII. ve XIX. yüzyıllarda
Batı Avrupa’nın eriştiği ekonomik düzeye kıyasla Osmanlı İmparatorluğu endüstrileşememiş, kaynaklarını
kullanamamış ve sorunlarına çözüm bulamamış bir toplum seviyesinde kalmıştır. Osmanlı Devleti
ekonomisinin tarıma dayalı bir yapıda olduğu için sanayi sektörü nispi olarak ikinci planda kalmış ve içinde
bulunulan şartlarda sanayileşme çabaları başarıya ulaşamamıştır.
Osmanlı İmparatorluğu XX. yüzyılın başında dahi henüz sanayileşme yolunda ciddi adımlar
atamamıştır. Devletin özellikle sarayın ve ordunun ihtiyaçlarını karşılamak için kurduğu birkaç fabrikadan
ve ülkede yabancı sermayenin hâkim olduğu küçük ölçekli ve az sayıda sanayi tesisinden başka sınai faaliyeti
neredeyse yoktur.
Kurtuluş Savaşı sınırlı olan kaynakları tamamen tüketerek sona erdiğinde; Türk milleti yorgun ve
yoksul düşmüştür. Mustafa Kemal; günün savaş sonrası koşullarında devletin ancak mali temeller üzerine
kurulabileceği farkındalığıyla, mali bağımsızlığın kazanılması mücadelesini başlatmıştır. Amaç kazanılan
zaferin ekonomik bir zafer ile pekiştirilmesidir.
Celaleddin Şener, 1921- 1922 yıllarında Yayınlanan Yeni Yozgat Gazetesine Göre Yozgat ve Çevresinin İdari-Sosyal –İktisadi ve
Adli Yapısı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale 2002, s. 5.
3
Gürbüz Arslan, Milli Mücadele Yıllarında Yozgat, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007, s. 52.
4
Donald Quataert, “19. Yüzyıla Genel Bakış: Islahatlar Devri 1812-1914” Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi
1600-1914, C.II, Ed. Halil İnalcık, Donald Quataert, İstanbul 2006, s.961
2
119
Türkiye’nin 1923-1938 döneminde uyguladığı iktisat politikasının temel özelliği; sahip olduğu sosyoekonomik koşulların bir gereği olarak, değişen ağırlıklarla da olsa özel girişime sürekli öncelik sağlayan,
aynı zamanda ekonomik kalkınmayı planlar doğrultusunda gerçekleştirmek isteyen bir karma ekonomik
yapı olmasıdır.1923-1929 yılları liberal iktisat politikalarının uygulandığı bir dönemi kapsamaktadır. Liberal
olarak nitelendirilen 1923-1929 kesitine ekonominin yeniden inşasına yönelik iktisat politikalarında hakim
olan felsefe ve piyasa odaklı uygulama ile bu temele dayalı, yani piyasa çözümünü güçlendirecek devlet
düzenleyiciliği ile müdahaleciliği damgasını vurmuştur.5
Türkiye Cumhuriyeti öncelikli olarak ekonomik hayatta varlık kazanmak adına girişimlerde
bulunmuştur. İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlar doğrultusunda 1923 -1929 yılları arasında kısmi bir
liberal dönem yaşanmasına rağmen, 1929 Dünya ekonomik buhranı yüzünden artı sermaye ve girişimcilik
yetersizliği nedeniyle 1929-1938 yılları arasında devletçilik politikası izlenilmeye başlanmıştır. İzmir İktisat
Kongresinde kabul edilen kararlar; yabancı sermaye, ekonomiye müdahale etme, yerli sermayeyi teşvik
ile ilgilidir. Bu nedenlerden dolayı esasları İzmir İktisat Kongresi’nce tespit edilen ve yeni cumhuriyet
yönetiminin takip edeceği sistem, milli karma ekonomi sistemi idi. İzlenen bu politikalar yeterli sermaye
birikiminin olmaması, Lozan antlaşmasının gümrükler hakkındaki hükmü gibi sebepler ile tarımdaki bazı
iyileştirmelere rağmen başarısız olmuş, ülke sanayi geliştirilememiş, devlet desteği ile de olsa yeni bir
burjuva sınıfı oluşturulamayıp, istenilen seviyeye ulaşılamadı.
Cumhuriyet idaresi miri toprakları toprağı işleyen köylüye mülk olarak verip tapuya tescil edilmesi
kararını alarak topraksız köylüleri toprak sahibi yaptı. Buna paralel olarak aşar ve reji sisteminin kaldırılmasını
ve tahıl üretiminin hızla ve sürekli olarak artmasını sağladı.
1923-1938 dönemi boyunca Türkiye ekonomisinde dış kaynak kullanımı yolunda güçlü bir eğilim
vardır. Atatürk dönemindeki kapitalist gelişme stratejisi dış kaynaklara önemli ölçüde başvurma eğilimine
sahip olmuş ve sürdürmüştür.6
3. Cumhuriyet Dönemi Yozgat Ekonomisi
Yozgat ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır. Ziraî faaliyetler küçük ölçekli işletmelerde
yapılmaktadır. Şehrin limanlara uzaklığı üretimi de olumsuz etkilemiş ve kâr amaçlı üretimi engellemiştir.
Buna bağlı olarak XIX. yüzyılın sonlarında ekilebilir arazinin ancak 1/3’ü ekilmekteydi. XX. yüzyılın
başlarında 7100 dönüm ekilen, 10.000 dönümde ekilmeyen arazi vardı. Üretilen hububat arasında buğday,
arpa, çavdar, nohut, mercimek ilk sıralardadır. Geniş meraları olan Yozgat’ta ahalinin ikinci uğraş alanı
hayvancılıktır. Bölgeden ihracat demiryolunun Ankara’ya gelmesinden sonra 1892 yılından itibaren Ankara
üzerinden yapılmaya başlandı. 1927’de Ankara-Kayseri hattının açılmasıyla beraber tarımda pazara yönelik
üretim canlandı.7
Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte Yozgat halkının yaşanılan bu kötü günleri unutturmak istercesine
canla başla Cumhuriyet’i benimsediğini ve inkılâpların uygulanmasına ihtimamla riayet ettiklerini görüyoruz.
Türkiye genelinde meydana gelen her yeni oluşumun birebir Yozgat’ta da yaşanmış ve uygulanmış olduğunu,
Yozgat halkının Atatürk önderliğinde yapılan ekonomik alandaki yeniliklere yabancı kalmadığını ve gelişme
yolundaki istekleri Yeni Yozgat Gazetesi yazılarına da yansımıştır.
Ekonominin güçlenmesi yolundaki ilk adımlardan biri olan Ticaret ve Sanayi Odası Yozgat’ta 1923
yılında kurulmuştur. Savaş sonrası kurulmaya çalışılan yeni düzene şehir halkının itibar göstererek ayak
Türkiye İş Bankası Tarihi, İstanbul, 2001, s.18.
Taha Akyol, Ama Hangi Atatürk, İstanbul, 2008, s.501.
7
DİA, Yozgat, s.559-564.
5
6
120
uydurmaya çalıştıkları gazete haberlerinden net bir şekilde anlaşılmaktadır. Ticaret odası haberleri genellikle
esnaf taifesinin ticaret kanununa binaen odaya kayıt başvurularını içermektedir. Bu süreç içerisinde şehir
esnafı peyderpey ticaret siciline kayıt olmuştur.
Yozgat Ticaret ve Sanayi Odası’ndan verilen ilanlarla şehir esnafının kayıtları gazete aracılığı ile
kamuoyuna duyurulmuştur. 1926 tarihli gazete nüshasında Tol çarşısında bakkal dükkânı olan Muhammed
Ağa’nın ticaret kaydının yapıldığı duyurulmuştur. Aynı sayıda Seyfi Ağa çarşısında terzilik yapan Akif
Ustanın da sicil kaydının yapıldığı ilan olunmuştur.8
Yeni kurulan Cumhuriyet’te İktisadiyat Meclisinden sonra danışma amaçlı bir diğer oluşum 1927
tarihinde kurulan Âli İktisat Meclisidir. Âli İktisat Meclisi savaş sonrasında, savaş öncesi dönemdeki açık
ekonominin yeniden kurulmaya çalışıldığı süreçte, ekonominin önündeki açmazlar karşısında devletin
tarihsel olarak sahip olduğu iktisadi sorumluluk anlayışının bir yansıması olarak kurulmuştur.9 Âli İktisat
Meclisinin kuruluş aşamaları başta iş çevreleri olmak üzere çeşitli kesimler tarafından yakından izlendi.
Yeni Yozgat gazetesi de henüz kuruluş aşamasında İktisâd Meclisi Aliyesi’ni haberleştirmiştir. Verilen
haberde ticaret vekâletince hazırlanan İktisat Meclisi Âliyesi layihasının heyet-i vekileye sevk olunması ve
layihaya göre başvekâlete bağlı 24 üyeli ve bir de kâtibin bulunacağı haber verilmiştir.10
“İlmi, fenni, sanayi sahada Türkiyâtın kemal-i noktalarına erişen Avrupalıların, meslekî tekâmüllerde
en ziyade sık sık müracaat ettikleri kongre usulünün bizde de tatbiki, bu gün değilse bile yarın müstesna
neticelerini gösterecektir.”11 şeklinde sık sık tekrarlanan ve yeni devletin dinamiklerine olan inancı gösteren
yazılar olmuştur.
Ekonominin canlılık kazanması biraz da ithalat ve ihracat arasındaki dengededir. İhracatın yetersiz
olması dönemin şartları göz önüne alındığında normaldir. Ancak kalkınabilmek adına şehrin ihracatının nasıl
artırılabileceğine dair fikirler öne sürülmüştür. Bunlardan biri de 1927 yılına ait makalede şu şekilde ifade
edilmiştir:
“Şehrimizin ithalatı daima ihracatından birkaç misli yukarıda bulunuyor. Demek ki Yozgat, daha
ziyade müstehlik bir vaziyettedir. Bu vaziyeti tashih edecek çareler her vakit için mevcuttur. İş, ticaret
erbabının bunu yakından görerek kendi aralarında yapacakları bir teşkilatla tashihe gayret etmelerindedir.”12
Aynı zamanda şehrin dinamik geçim kaynaklarından en önemlisi hayvancılıktır. Hayvancılığın
verimli ve sağlıklı yapılabilmesi halk için çok önemlidir. Bu yüzden sık sık Bakanlığa olan talepler gazetede
neşredilen makaleler aracılığıyla yapılır. Ve hayvanların yaylaya gönderilmesi gerekliliği şu şekilde ifade
edilir:
“Bozok vilayeti ağnam-ı hayvan yetiştiren en mühim bir muhittir. Vilayette altı yüz bin ağnamın
mevcudiyeti tedid kaydıyla sabittir. Bu kadar kaliteli ağnamı barındıracak yayla-i karye; ancak Akdağ
yayla-i karyesidir. Yaylaya gönderilmeyen ağnam ekseriyetle çeker ağrısına tutulur ve bir kış esnasında hiç
kalmamak suretiyle mahvolur.”13
“İktisâd Karşısında Ticaret Odası” başlıklı gazete yazısında ise Yerköy ve Yozgat arasına kurulan
postanenin ticaretin gelişimi için önemli bir o kadar da yetersiz olduğu üzerinde duruluyor ve eleştirilere
Yozgad Gazetesi nr.232, 24 Mart 1926, s.2.
Murat Koraltürk, Ali İktisat Meclisi, (1927-1935), Ekonomik Yaklaşım, s.47-64, s.49.
10
Yozgad Gazetesi nr .232,24 Mart 1926, s.2.
11
Yozgad Gazetesi nr. 275,23 Şubat 1927, s.2.
12
Yozgad Gazetesi nr. 275,23 Şubat 1927, s.2.
13
Yozgad Gazetesi nr.283,27 Nisan 1927, s.1.
8
9
121
şiddetle şu şekilde devam ediliyor:
“Ticaret odası Yozgad’ın istihsalât ve iktisâdiyat ihtiyaçlarına medâr olacak, memlekette ticaretin
tekâmülüne vasıta olabilecek neler varsa onları araştırıp bulmak memlekette iktisâdi bir hayat bahşetmek
çarelerini niçin ihmal ediyor diyoruz. Ve yine diyoruz ki ticaret odası dolayısıyla tüccar ve esnaflarımız,
ticaretin asri hazır icabını kavramamış muamelelerini usul-î iktisâdın mütekâmil safhalarına uyduramamıştır.
Bugünkü hal, bugünkü şekli ticaret bu iddiamızın canlı bir şahididir. Yozgat’ın istihsalât menbaaları olan
kazalarının, hatta nahiyelerinin civar şehirlerle muamele yapıp Yozgat’ın bunları elinden kaçırmasındaki
esbab karşısında ne yapılmış, ne düşünülmüştür.”14
Neticede Ticaret Odasının çalışmalarının yetersiz görülmesi ve daha fazla emek sarf edilmeye
çağırılması, şehir eşrafının oldukça duyarlı ve hassas olduğunu bizlere göstermektedir. Yozgat halkı kurulan
yeni sistemde ekonomik olarak da güçlü ve yeterli olmayı arzulamaktadır.
Osmanlı’da ilk bankanın kurulmasının nedeni ticarete ve para piyasasına hakim olan İstanbul’da
yaşayan yabancıların girişimi olmuştur. Osmanlı’da ilk bankacılık girişimleri oluşmadan önce para değişimi,
kredi verilmesi işlevleri Galatalı bankalar, sarraflar ve tefeciler tarafından gerçekleştirilmiştir. Osmanlı
devletinde ilk banka S. Alleon ve Theodor Baltazzi isimli iki Galata bankeri tarafından 1847’de kurulan
Bank-ı Dersaadet’tir. Bu banka 1852 yılına kadar faaliyet göstermiştir.15
Yerli sermayeye dayalı ve kalıcı ilk bankacılık girişimi, Mithat Paşa’nın 1883’te kurduğu Tarım Kredi
Kooperatiflerinin, Ziraat Bankasına dönüştürülmesidir.16 Ziraat Bankası tarım sektörüne ucuz kredi sağlamak
için örgütlenmiş bir devlet bankasıdır.17 1924 yılında Anonim Şirket şekline dönüşen Ziraat Bankası 1927’de
de tamamen devletleştirilmiştir.18
“Şayan-ı teşekkürdür ki Ziraat Bankası bir ticaret bankası hassasiyetiyle hareket ediyor ve bir tüccarın
elindeki malını gelecek bir piyasada iyi fiyatla satabilmesi için de her nevi emtia mukâbili ikrazât yapıyor
hep bunlar vuslat-i sermayeden mütevellidir.”19 şeklinde gazetemize yansıyan haber, bu dönem için sermaye
açığı olan girişimlerin desteklenmesi açısından Ziraat Bankası’nın ne derece önemli roller üstlendiğini
göstermektedir.
İktisadi atılımın sermaye tabanlı olduğunun bilincinde olan yöre halkı bu açığı kapatmak adına
bankalardan faydalanılması gerekliliğinin farkında olmuştur. Bu nedenle ülkedeki gündemi de yakından takip
eden gazete yazarlarının sık sık Yozgat’a yeni bankalar kurulması yolunda haberler yaptıklarını görüyoruz.
Bu haberlerden biri 1926 yılının 265.sayısında yer alan haberdir. Söz konusu haberde;
“Milli sermayelerini tam bir inkişâfa eriştirmek isteyen milletler, bankaların gayelerine vasıta haline
gelebilmesi için mutlaka bankaların müsait sermayelerinden istifade etmişlerdir. Bu itibarla bankacılık
asrımızda iktisâdinin başlı başına bir şaibesi halinde çok vasati bir vazifeye hademedir.” derken devamında
“Bizim bu satırlarda mevzu bahis etmek istediğimiz banka: Memleket Bankasıdır. Birkaç gün evvel ticaret
odasından muhterem bir zat bize; ticaret odasının dalaletiyle Yozgat’ımızda bir Memleket Bankası te’sisinin
tesir edildiğini haber verdiler. Bu haber, memleketimizin iktisâdının müsait bir safhada tekâmülüne ait taşınan
fikir ve arzularına karşı iyi bir müjde olduğu için hakikaten şehrimizin böyle bir bankaya ihtiyacı vardır.”20
Yozgad Gazetesi nr.332,18 Nisan 1928, s.2
S. Rıdvan Karluk, Türkiye Ekonomisi, İstanbul 1997, s.36.
16
Yakup Kepenek, Türkiye Ekonomisi, Ankara 1990, s.18.
17
Hüseyin Şahin, Türkiye Ekonomisi, Bursa 2007, s.21.
18
Kipal – Uyanık, Türkiye Milli İktisat Tarihi, İstanbul 2001, s.64.
19
Yozgad Gazetesi nr.191, 3 Haziran 1925, s.1.
20
Yozgad Gazetesi nr.265,17 Teşrin-i Sâni (Kasım)1926, s.2.
14
15
122
sözleriyle kurulması kararlaştırılan yeni banka haberinden duyulan sevinç dile getirilmektedir.
Türkiye İş Bankası Cumhuriyet devrinde özel sermaye ile kurulan ilk büyük bankadır. 26 Ağustos
1924’te siyasi kadrolarla sermaye çevrelerinin bir araya gelmesiyle Atatürk tarafından verilen 250 bin lira
sermaye ile kurulmuştur.21 Banka bir yandan sanayi ve ticaretin kredi ihtiyacını karşılamak, öte yandan sınai
ve ticari teşebbüslere girişerek memleketin iktisadi kalkınmasına önayak olmak görevini yerine getirmek için
devlet tarafından geniş ölçüde desteklenmiştir.
Yozgat’ta ise banka şubesine duyulan net bir ihtiyaç söz konusudur. Şehrin ve ülkenin genel yapısına
bakıldığı zaman en büyük açığın sermaye konusunda yaşandığı ve sermaye yetersizliği nedeniyle teşebbüslerin
yarım kaldığı bir dönem yaşanmaktadır. Bu sorunun çözümüne ve neler yapılması gerektiğine dair dönemin
ulusal gazetelerinde olduğu gibi yerel gazetelerde isteklerini yineleyerek halka ve hükümete duyurmuşlardır.
Banka ihtiyacı başlıklı 1926 yılına ait makalede iktisadın temelini bankaların oluşturduğu, uluslararası
iktisadi ilişkilerde bankaların önemli vazifeler gördüğü, yerel ekonominin geliştirilmesinde de çok önemli bir
güce sahip olduğundan bahsedilir.22
11 Mayıs 1927 tarihli ve 285. sayısında gazete “Doğan Fırsat” isimli makalesinde bir banka
şubesinin Yozgat’a acilen kurulması gerekliliğinden, bu sayede iktisadi zayıflıklardan kurtulunacağından23
bahseder. Buradaki banka ısrarı yinelenen yazılardan da görüldüğü üzere İş Bankasının bir şubesinin Yozgat’a
kurulması arzusudur.
“İş Bankasıyla İtibar Milli Bankası’nın birleşmesinden mütevellid vaziyet, bize mühim bir fırsat
ihzar etmiş oldu. Nitekim resmi bir şekilde şâyia olan haberlere nazaran İş Bankası mevcut şubelerine yedi
şube daha ilave edecektir. Bu şubelerden birisini şehrimizde açtırmaya gayret etmek zaruretindeyiz.”24 haberi
ile İş Bankası şubesinin Yozgat’a kurulması olasılığının artmış olduğu halka duyurulmuştur.
Şehir çapında hüküm süren iktisadi buhranın nedenleri olarak halkın savaş sonrası fakirliği,
sermayesi olmayan esnafın halka bir şey satamaması, sattıkları malın parasını tahakkuk edememeleri, nakit
azlığı, baharın yağmursuz geçmesi yüzünden üründen beklenilen verimin alınamaması, bunun sonucu olarak
hayvanlarında açlıkla mücadele etmeleri,25 gazetenin başyazarı Rafet Bey tarafından kaleme alınmıştır.
Memleketin iktisadi sıkıntılardan kurtulabilmesi için öncelikli olarak sermayenin artırılması gerektiği
aynı makale içerisinde tekraren vurgulanır. Ancak sermayenin nereden ve nasıl bulunacağı tartışılırken,
çözümün kurulacak bankaların dolgun sermayelerinden bulunduğu görülüyor. Ziraat Bankası’nın bu
sermayeyi temine yeterli gelmediği düşünülerek Yozgat’a İş Bankası’nın bir şubesinin açılmasının şart
olduğu üzerinde duruluyor. İş Bankası ise bankaya bir miktar hisse işe iştirak edilmesini teklif ediyor.
1927 yılına baktığımızda büyük bir kuraklığın kendini hissettirdiğini görüyoruz. Bu durumda temel
iktisadi faaliyetleri tarım ve hayvancılık olan şehir halkını ve ekonomisini olumsuz etkiliyor. Halkı zor durumda
bırakan bu durum gazete sütunlarına da taşınıyor ve “Mümtaz bir belde olan memleketimizin bugünkü vaziyeti
evlatlarını derin düşüncelere sevk eden bir vaziyettedir. Keza dün civar vilayetlerin bir iktisâd merkezi vazifesini
gören güzel şehrimiz, bugün iktisâdî bir felç içerisindedir.”26 denilerek durumun vahameti ortaya konuluyor.
Kuraklığın bir getirisi olarak meralarda sararmaya ve hayvanların besin maddesi olmasından dolayı
Kipal – Uyanık, İktisat Tarihi, s.63.
Yozgad Gazetesi nr.265,17 Teşrin-i Sâni (Kasım)1926, s.2.
23
Yozgad Gazetesi nr.285,11 Mayıs 1927, s.1.
24
Yozgad Gazetesi nr.287,25 Mayıs 1927, s.2
25
Yozgad Gazetesi nr.290,22 Haziran 1927, s.1.
26
Yozgad Gazetesi nr.229,23 Mart 1927, s.1.
21
22
123
azalmaya başlıyor. Buna önlem almak isteyen Ziraat bakanı Akdağ ve Boğazlıyan kazalarındaki devlete ait
ormanlarda hayvan otlatılmasını gönderdiği bir tebliğ ile men ediyor. 27 Ancak temel geçim yollarından biri
hayvancılık olan Yozgat halkını bu yasak olumsuz etkiliyor ve gazetede Ziraat Vekili Sabri Bey’e açık bir
mektup yazılıyor.
Bu yazıda Bozok vilayetinin 336–338 ağnam yekünü iki yüz bin 339–341 yekûnu üç yüz elli bin 1925–
1926 yekûnu altı yüz küsur bin. Şu basit istatistik bize gösteriyor ki Bozok vilayeti ağnam ve mevaşi yetiştiren
en velûd muhitlerden birisidir. Ağnamın etiyle, sütüyle, yapağı ve tiftiğiyle milli servete yaptığı yardım ise; milli
servetin dörtte bir buçuğunu teşkil edecek mühim bir mertebedir. Coğrafi vaziyeti kurak iklim olan vilayetimizin
iktisâdî istihsal menbâı ancak ağnam ve mevâşi üzerinde iken bu serveti tehlikeye koymak bilmeyiz ne dereceye
kadar doğrudur.” denilerek yasaklama karşısında karşı karşıya kalınan olumsuz durum anlatılmaya çalışılıyor.28
Ankara vilayetleri arasında en önemli bölge Yozgat’tır. Şehir meyveler ve bahçeler açısından çok
zengin bir bölgededir. Gazete yazılarından anladığımız kadarıyla bölgede elma, armut, ayva, üzüm, muşmula
gibi içi tohumlu ağaçlar, zerdali, kayısı, badem, şeftali, erik gibi içi çekirdekli ağaçlar olmak üzere iki ayrı
grup ağaç yetişmektedir. Tarımın daha verimli hale getirilmesinin amaçlandığı anlaşılmaktadır. Toprak
analizlerinin yapılarak, iklim şartlarına uygun ekimlerin yapılması halka önerilmektedir.29
Kent ekonomisinde tarım ve hayvancılığın ayrı bir yeri vardır. Yozgat’ta Haziran başından Temmuz
ayının başına kadar “ köhne panayırı” adıyla açılan pazar, çevreden oldukça fazla rağbet görüyordu. Daha çok
at, kısrak, merkep, katır, karasığır ve diğer hayvanlar satılıyordu. Bu panayıra sadece Yozgat değil, Kırşehir,
Çorum, Zile ve Kayseri gibi komşu illerden de üreticilerin katılması panayırın çok hareketli olmasını sağlıyordu.
Panayırın bölge ekonomisi için önemli bir olay olması nedeni ile gazetede panayır reklamları yapılmaktadır. 30
Ancak 1925- 1928 yıllarında yaşanan kuraklıktan Yozgat panayırı da etkilenmiştir. Temel geçim
kaynağı tarım ve hayvancılık olan halkın bu dönemde zor günler yaşaması bölgenin ekonomisini de olumsuz
etkilemiştir. Bu durum ise gazetede yer alan panayır reklamlarının değişmesine neden olur ve panayırın
durumunu dile getiren yazılar kaleme alınır. Özellikle 1928 panayırı kuraklıktan fazlaca etkilenmiştir. Diğer
senelere kıyaslandığı zaman panayır oldukça sessiz sakin geçmiştir.31
Temel geçim kaynağının tarım ve hayvancılık olması yaşanılan kuraklığın çok daha fazla
hissedilmesine ve önlem alma arayışlarına sebep olmuştur. Uzun yıllar süren kuraklıktan dolayı şehrin
iktisâdî yapısını korumak ve güçlendirmek adına İş Bankasının bir şubesinin Yozgat’a kurulmak istenmesi
halkın duyarlılığının neticesidir.
Yozgat’ta baş gösteren kuraklık ve ekonomik sorunlar sebebiyle Hilâl-i Ahmer tarafından 5 bin lira
yardım gönderilmiştir. “Memleketimizde hüküm süren içtimai sefaletin elim vaziyeti karşısında memleket
muhtaceynini düştükleri sefaletten kurtarmayı mukaddes gayesinin ulvi bir vazifesi telakki eden muhterem
Hilâl-i Ahmer Cemiyeti şehrimiz merkezine gönderdiği beş bin lira ile binlerce bedbahtın sefaletine yetişmiş,
birçok gözyaşlarını silmiş, aç midelere bir lokma ekmek bırakmaya muvaffak olmuştur.” 32
Genç Cumhuriyetin idarecilerinin iktisadi alandaki en büyük amaçları gelişmiş bir sanayi
yaratabilmekti. Fakat yeterli sermaye birikiminin olmaması ve Lozan’a bağlı ticaret antlaşmalarının korumacı
önlemlere engel teşkil etmesi gibi sebeplerle sanayileşme düşüncesini 1929 krizine kadar geçen sürede özel
Yozgad Gazetesi nr.284,4 Mayıs 1927, s.2.
Yozgad Gazetesi nr.284,4 Mayıs 1927, s.2.
29
Yozgad Gazetesi nr.351.29 Ağustos 1928, s.1.
30
Yozgad Gazetesi nr.260, 27 Teşrin-i Evvel 1926, s.4.
31
Yozgad Gazetesi nr.343,4 Temmuz 1928, s.2.
32
Yozgad Gazetesi nr. 340, 13 Haziran 1928, s.2.
27
28
124
teşebbüs eliyle gerçekleştirmeye çalıştılar. Bütçenin yaklaşık üçte biri dış borçların ödenmesine ayrılmıştı.
Dışarıya akıp giden paraların çokluğundan ülkede endüstrileşmeyi gerçekleştirecek bir sermaye birikimi
oluşmamıştı.33
Cumhuriyetin ilk yıllarında Yozgat’ta imalat sanayi oldukça geridir. Şehirde yer alan imalathanelerin
hemen hemen tümü 10 kişiden az kişi çalıştıran işletmelerdir.
“İktisâdımız Ne Suretle Kurtulacak?” başlıklı 1982 yılına ait makalede Yozgat’ın sahip olduğu
olanaklar sayılırken bunlardan ne suretle sanayi alanında faydalanılabileceğine dair önerilerde bulunulmuştur.
Burada da sermayenin yetersizliği başlıca sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Makalede “Yozgat’ımızın bir
evladı sıfatıyla vâkıf olduğumuz vaziyetlere nazaran sınaî bir şehir olabilmesi imkânı etrafında fikrimizi
çalıştırırken hatırlarımıza doğan ilk çareyi hükümet muavenetinde görüyoruz. Bu fikir umumidir, kestirme bir
muvaffakiyet yoludur.” denilerek sadece hükümetin desteğinin yetersizliği vurgulanmıştır. Sanayi alanında
yeni oluşumlara ihtiyacın farkında olan gazete yazarları halkın ellerindeki sermayeyi bu alanda kullanarak
birleşmeleri için çağrıda bulunmuşlardır.
“Yozgat, değil göğsünde yükselecek fabrikaların mihanigi kuvvetinden taşacak servetle halen aynı
surette mevcut olan tabii servet menbaalarını işlemek, işletmek suretiyle de zengin olmaya muktedirdir. Bu güzel
çamlık bütün bedâyî ve ihtişamıyla şehrimizi süslerken, hava ve suyumuz yaz mevsiminde bu civarda gıpta edilen
bir mükemmeliyet izhar ederken, bunlardan istifade ederek Yozgat’ı Genç Cumhuriyetin bir sabıkası yapmak
suretiyle memlekete servetler idhal edemez miyiz? Üç kaplıcamız hâriçten akacak servete birer mecra olamaz
mı? Pekâlâ olur. Fakat iş, muvaffakiyet bu tabîi sermayelerin toprakta medfûn birer muazzam hazine olduğunu
kabul etmek, bu hazineyi kapayan toprak tabakasını kaldıracak ilk sermayeyi bir araya getirmek lazımdır.”34
4. Sonuç
Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte değişen ve sürekli gelişen Türkiye’ye tam manası ile ayak uydurmak
ve hiçbir şeyden geri kalmamak; Yozgat halkı, vatanseverleri ve medyası önünde her zaman öncelikli konu
olmuştur.
Yeni Yozgat gazetesinde halkı bilinçlendirmeye, eğitmeye yönelik yazılar bir hayli fazladır. Yeni
Yozgat gazetesi, Yozgat’ın her türlü sorununu ve bu sorunlara üretilebilecek çözüm önerilerini gündeme
getiren, şehirle ilgili her türlü faaliyetin içinde yer alan veya öncülük eden, yerel yönetimle merkezi yönetim
arasındaki iletişimi kolaylaştıran bir basın organıdır. Bu dönemde şehrin kendi dinamiklerinden kaynaklanan
bu sorunlar yaşanırken bir taraftan da çözüm arayışları ve öneriler değerlendirilmiştir. Yozgat Gazetesi,
Cumhuriyet yönetimi ile halk arasında bir köprü vazifesi görmesi; Yozgat’ın merkezi idare ile olan bağlantısını
halka duyurması açısından etkileyicidir. Gazetenin geneline baktığımızda; iktisadi kalkınma, millî kimlik,
modernleşme, hürriyet, eğitim problemleri, kadın hakları gibi konuların öncelikli olduğunu görmekteyiz.
5. Kaynakça
AKYOL, Taha, Ama Hangi Atatürk, Doğan Kitap Yayınları, İstanbul, 2008.
ARSLAN, Gürbüz, Millî Mücadele Yıllarında Yozgat, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
ÇEÇEN Anıl, Atatürk ve Cumhuriyet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, No: 223, Ankara, 1981.
Diyanet İslam Ansiklopedisi, Yozgat Maddesi.
33
34
Anıl Çeçen, Atatürk ve Cumhuriyet, Ankara 1981, s.292.
Yozgad Gazetesi nr.335 ,9 Mayıs 1928, s.2.
125
GÜRSOY, Melih, Dünyadaki Büyük Ekonomik Krizler ve Türkiye Ekonomisine Etkileri, Metis Yayınları,
İstanbul, 1989.
KARLUK, S. Rıdvan, Türkiye Ekonomisi, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. İstanbul, 1997.
KARLUK, S. Rıdvan, Türkiye’de İhracata Yönelik Dış Ticaret Politikası ve İhracatın Yapısal Analizi,
Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları, No: 237/158, Eskişehir, 1981.
KEPENEK, Yakup, Türkiye Ekonomisi, Versa Yayınları, Ankara, 1990.
KİPAL, Ulaş, Özgür Uyanık, Türkiye Milli İktisat Tarihi (Devletçilik), Kaynak Yayınları, İstanbul, 2001.
KORALTÜRK, Murat, Ali İktisat Meclisi, (1927-1935), Ekonomik Yaklaşım.
QUATAERT, Donald, “19. Yüzyıla Genel Bakış: Islahatlar Devri 1812-1914” Osmanlı İmparatorluğu’nun
Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, C.II, Ed. Halil İnalcık, Donald Quataert, Eren Yay., İstanbul 2006.
ŞAHİN, Hüseyin, Türkiye Ekonomisi, Ezgi Kitapevi Yayınları, Bursa, 2007.
ŞENER, Celaleddin, 1921- 1922 yıllarında Yayınlanan Yeni Yozgat Gazetesine Göre Yozgat ve Çevresinin
İdari-Sosyal –İktisadi ve Adli Yapısı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale 2002.
Türkiye İş Bankası Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2001.
Yozgad Gazetesi nr .232, 24 Mart 1926.
Yozgad Gazetesi nr.191, 3 Haziran 1925.
Yozgad Gazetesi nr.260, 27 Teşrin-i Evvel 1926.
Yozgad Gazetesi nr.265, 17 Teşrin-i Sâni (Kasım) 1926.
Yozgad Gazetesi nr.229, 23 Mart 1927.
Yozgad Gazetesi nr. 275, 23 Şubat 1927.
Yozgad Gazetesi nr .283, 27 Nisan 1927.
Yozgad Gazetesi nr.284, 4 Mayıs 1927.
Yozgad Gazetesi nr.285, 11 Mayıs 1927.
Yozgad Gazetesi nr.287, 25 Mayıs 1927.
Yozgad Gazetesi nr.290, 22 Haziran 1927.
Yozgad Gazetesi nr .332, 18 Nisan 1928 .
Yozgad Gazetesi nr.335 , 9 Mayıs 1928.
Yozgad Gazetesi nr.340, 13 Haziran 1928.
Yozgad Gazetesi nr.343, 4 Temmuz 1928.
Yozgad Gazetesi nr.351. 29 Ağustos 1928.
126
Download