Accu-Chek Ratgeber "Das Diabetes 1x1" (Türkisch)
advertisement
Accu-Chek Kılavuzu Accu-Chek Diyabet 1x1 Diyabetle sorunsuz bir yaşam için Diyabetle aktif bir yaşam: Böylece bağımsız, atak ve esnek kalırsınız. Sevgili Okuyucumuz, Diabetes mellitus - halk dilinde çoğu zaman basitçe “Şeker hastalığı” olarak kullanılır- en sık rastlanan metabolik bozukluklardan biri olup yalnızca Almanya'da milyonlarca kişiyi etkilemektedir. Ancak, konu hakkında geniş çaplı bilgi sahibi olan ve bir kaç temel kurala dikkat eden diyabet hastası kişiler bu durumla gayet iyi başa çıkar ve aktif bir yaşam sürerler. Elinizdeki kılavuz size diyabetin her yönüyle ilgili doyurucu yanıtlar ve değerli öneriler sunmaktadır. Nedenleri, doğru davranış biçimleri, alınacak önlemler, beslenme, farklı tedavi biçimleri ve daha bir çok konuda yararlı bilgiler edineceksiniz. Diyabetinizle başa çıkma konusunda kendinize güveninizi artırın. Ne kadar geniş bilgi sahibi olursanız, günlük yaşamınızı o denli güvenle şekillendirir ve yaşamın tadını çıkarırsınız! Accu-Chek Ekibiniz 2 İçindekiler 1. Diyabet nedir? • Diyabeti anlamak • Belirtiler ve tanımı • Diyabet tipleri 05 06 09 10 2. Diyabet tedavisi • Dengeli beslenme • Spor ve hareket • İlaç tedavileri • Kendi kendine kan şekeri kontrolü • Acısız kan alma 15 16 20 21 24 25 3. Riskli durumlar • Hiperglisemi ve hipoglisemi • Korunma ve ikincil hastalıklar 33 34 40 4. Kişisel önlemler • Düzenli doktor kontrolleri • Diyabet yönetimi 43 44 46 5. Diyabetle günlük yaşam • İş yaşamı, trafik ve tatil 49 50 6. Accu-Chek sizi nasıl destekliyor • Birlikte yaşamın içinden: Accu-Chek hizmetleri • Diyabet tedavisinde Accu-Chek ürünleri 55 56 58 7.Ek 60 3 1. Diyabet nedir? 1.Diyabet nedir? Doktor diyabet teşhisi koyduğunda, önce akla bir çok soru gelir: O andan itibaren nelere dikkat etmek gerekecektir? Diyabetli bir yaşamın iş, boş zamanlar, aile ve arkadaşlar üzerindeki etkisi ne olacaktır? Diyabetle sorunsuz bir yaşam nasıldır? Gerekli bilgilere sahip olarak ve biraz da alıştırma ile diyabetinizi pürüzsüz bir şekilde günlük yaşamınıza dahil etmeyi sorunsuzca başarabilirsiniz. 5 Diyabeti anlamak Diyabetli bir kişinin kan şekeri kronik bir şekilde yükselmiştir. Şeker (glikoz) artık vücut hücreleri tarafından kandan emilmiyor ya da yetersiz miktarda emiliyorsa, o zaman günümüzde çok yaygın olan bu metabolik bozukluk meydana gelir. Kan şekeri düzeyini belli başlı iki hormon düzenler Kan şekeri düzeyi, yani kandaki glikoz miktarı, normal olarak belli sınırlar içerisinde hareket eder: 60 mg/dl kanın (3,3 mmol/l) altına düştüğü çok nadirdir, diğer yandan öğünlerden sonra genellikle 140 mg/dl (7,7 mmol/l) sınırını pek aşmaz. Pankreas bezi tarafından salgılanan insülin ve glukagon hormonları karşılıklı olarak kan şekeri miktarını düzenler. Diyabetli kişilerde pankreas bezi artık insülin üretmediği ya da yetersiz miktarda ürettiği için, kan şekerine yönelik bu hassas ayar düzeni iş görmez. 6 Bu nedenle, diyabetlilerde kan şekeri değeri yemekten sonra sıklıkla 200 mg/dl'nin (11,1 mmol/l) üzerine çıkabilir ve uzun süre bu düzeyde kalabilir. Kan şekerinin 160 ilâ 180 mg/dl'nin (8,8 ilâ 9,9 mmol/l; yetişkinlerdeki bireysel “idrar eşik değeri”) üzerine çıkması durumunda glikoz idrar yoluyla vücuttan atılır. Böylece, vücut yalnızca glikoz kaybetmekle kalmaz, aynı zamanda büyük ölçüde su da kaybeder. Bu süreç kendisini diyabetli kişilerde kuvvetli bir susama hissi ve artan idrara çıkma ihtiyacı ile gösterir. Daha yüzyıllar öncesinde diyabetli kişilerin idrarının tatlımsı olduğu saptanmıştır. Kelimesi kelimesine çevrilecek olursa, Diabetes mellitus “bal tatlısı idrar” demektir. Tam olarak ne oluyor? Vücut yemekten sonra besinleri sindirmek ve tek tek bileşenlerine, bu arada farklı şeker cinslerine, ayırmakla meşguldür. Her insan vücut hücrelerine hızlı enerji tedarik eden glikoza ihtiyaç duyar. Şeker bağırsak duvarından kana geçer. Sağlıklı insanlarda daha sonra pankreas kan şekerini normal düzeye düşürmek için insülin salgılar. Glikoz insülin yardımıyla damardan hücrelere geçer. İnsülin vücut hücrelerine yaşam için gerekli enerjiyi sağlamak amacıyla bir anahtar gibi vücut hücrelerinin kapısını glikoza açar. Vücut hücreleri tarafından alınan şeker ya enerji kazanımı için kullanılır ya da onun depo şekli olan glikojene dönüştürülür. 1. Diyabet nedir? Metabolizma - Harika dengeler diyarı: 1. 5. 2. 4. 1. Besinlerin sindirimi sırasında şeker glikoza dönüştürülür. 2. Glikoz kana karışır. 3. Pankreasta insülin üretimi başlar. 3. 4. İnsülin, glikozun hücrelere ulaşabilmesi için bir anahtar gibi vücut hücrelerini açar. 5. Kan şekeri düzeyi tekrar giderek düşer. Yeniden açlık hissi oluşur. 7 Kan şekeri hedef değerleri Kan şekeri değerleri iki farklı birimle ifade edilir: mg/dl (miligram bölü desilitre), örneğin 100 mg/dl veya mmol/l (milimol bölü litre) örneğin 5,5 mmol/l. Değerler karşılaştırılırken ölçümün hangi birimle yapıldığının bilinmesi önemlidir. Özellikle karaciğer ve kaslar şeker depolar. Depolama olanağı tükendiğinde glikoz fazlası yağa dönüştürülür - İnsülin bu yolla yağ tabakalarının oluşumuna da katkıda bulunur. Mutlak ve göreceli insülin eksikliğinde vücutta anahtar fonksiyonunu yerine getirecek ve böylelikle hücrenin glikozla beslenmesini garanti edecek insülin yoktur ya da miktarı yeterli değildir. Mutlak insülin eksikliğinde vücut kendisine insülin sağlayacak durumda değildir. Buna karşılık göreceli insülin eksikliğinde vücut küçük çaplı bir insülin üretimi gerçekleştirebilmektedir, ancak bu, vücudun insülin ihtiyacını tek başına görmek için yeterli değildir. 8 Kan şekeri hedef değerleri için örnek Parmak pulpasından alınmış kan (kapiler plazma) Aç karnına/yemekten önce: 80 ilâ 120 mg/dl veya 5 ilâ 6,6 mmol/l Yemekten 1 ilâ 2 saat sonra: ≤ 140 mg/dl veya < 7,7 mmol/l Kan şekerinizin hangi hedef aralığın sınırları içinde bulunması gerektiği tedavinizi yürüten doktor tarafından sizin için özel olarak belirlenecektir. 1. Diyabet nedir? Belirtiler ve tanı Semptomlar Kan şekeri değerleri cetveli mg/dl mmol/l 200 11,1 190 10,5 180 10,0 170 9,4 160 8,9 150 8,3 140 7,8 130 7,2 120 6,7 110 6,1 100 5,6 90 5,0 80 4,4 70 3,9 60 3,3 50 2,8 40 2,2 Yüksek şeker (Hiperglisemi) tehlike sınırındaki şeker yüksekliği Kan şekeri hedef aralığı tehlike sınırındaki şeker düşüklüğü Düşük şeker (Hipoglisemi) Diyabet çoğu zaman tesadüfen anlaşılır. Tedavi görmemiş diyabette uzun süre herhangi bir şikayet görülmez veya çok az belirti görülür. Bu nedenle diyabet bir çok kişide çoğu zaman uzun süre fark edilmez. Ancak aşağıda tanımlanan değişik diyabet tipleri belli özellikler sayesinde erken fark edilebilir. Teşhis Normal açlık kan şekeri 70 ilâ 100 mg/dl kan plazması arasındadır. Açlık kan şekeri ölçümler sırasında en az iki farklı günde 126 mg/dl kan plazmasından daha yüksek çıkarsa, diyabet kesinlikle söz konusudur. Açlığın anlamı, kan alınmasından sekiz saat öncesinden itibaren hiç bir şey yememiş ve sadece su içmiş olmanızdır. Eğer gene de bir şey yemişseniz, bunu doktorunuza söyleyin. Rastgele ölçülen kan şekeri sınır değeri 200 mg/dl'dir (11,1 mmol/l). Net olmayan durumlarda oral glikoz tolerans testi olan glikoz yükleme testi yapılır. Bu testte belirlenmiş miktarda şeker içmeniz gerekir (75 g). Öncesinde ve sonrasında belli aralıklarla kandaki şeker miktarı ölçülür. Çabuk teşhis yöntemi olarak idrarda şeker tespiti de kullanılır. Diyabet tanısı için diğer bir yöntem de HbA1c tetkikidir. (bkz. Bölüm 4 “Kişisel önlemler”) 9 Diyabet tipleri Diabetes mellitus'un tipik belirtileri • • • • • Kırgınlık, halsizlik, güçsüzlük Ağız kuruluğu Bacaklarda karıncalanma veya his kaybı Baldırlarda kramplar İştah artışı veya açlık krizi atakları veya iştahsızlık ve kilo kaybı • Aşırı susama • Sık idrara çıkma • Görme yetisinin bozulması • Kuru, pullanmış cilt •Kaşıntı • Özellikle bacaklarda ve ayaklarda zor iyileşen yaralar • Soğuk algınlığına ve diğer enfeksiyonlara karşı hassasiyet • Baş ağrısı • Mide bulantısı, kusma, karın ağrısı • İdrarda tespit edilebilir düzeyde keton • Nefesin aseton gibi kokması (fırça temizleyici ya da oje çıkarıcıya benzer) 10 Konu diyabetten açıldığında, çoğu insanın aklına hemen diyabetin en bilindik ve sık rastlanan şekilleri olan tip 1 ve tip 2 diyabet gelir. Gebelik diyabeti gibi türler (gestasyonel diyabet) daha ender görülür. Diyabet tipleri • Tip 1 diyabet • Tip 2 diyabet • Gestasyonel diyabet • MODY ve LADA gibi özel tipler Tip 1 diyabet Tip 1 diyabet çoğunlukla 40 yaşından önce ortaya çıkar. Pankreas insülin üretmez. Bu diyabet tipi, vücudun kendi bağışıklık sisteminin kendi dokularını tanımayıp bir yabancı gibi algılayarak yok etmeye çalıştığı otoimmün hastalıklar sınıfına girer. Bu tipin oluşmasında tetikleyici olarak farklı nedenler tartışılmaktadır. Yani bağışıklık sistemi hücreleri pankreasın insülin üreten hücrelerini (B hücreleri) vücudun kendi hücreleri olarak algılamaz ve bunlara karşı savaşır. Bu hücrelerin hemen hepsi yok edildiğinde, pankreas artık insülin üretemez, mutlak insülin yetersizliği ortaya çıkar. Artık glikozun parçalanması için insülin bulunmadığından, kan şekeri devamlı olarak yükselir. 1. Diyabet nedir? Bu nedenle insülin, şırınga, kalem iğne veya bir insülin pompası yardımı ile dışarıdan verilmelidir. Tip 2 Diyabet Daha sık rastlanan ve önceleri “Yaşlılık diyabeti” olarak bilinen Tip 2 diyabet çoğunlukla 40 yaş üzeri insanlarda görülür. Ancak bu arada giderek daha fazla çocuk ve gençte de bu diyabet tipi görülmektedir. Bu tip diyabetin başlıca nedenleri arasında fazla kilo ve kalıtsal faktörler gösterilmektedir. Tip 2 diyabetin ortaya çıkmasında genetik yatkınlık önem taşımakla birlikte bu, ilgili kalıtsal yüke sahip bir kişinin mutlaka diyabete yakalanacağı anlamına gelmez. Kilo burada tetikleyici bir rol oynar. Artan kiloya ve bununla birlikte artan vücut yağına (özellikle sorunlu bölge: karın yağları) bağlı olarak kas ve yağ hücrelerindeki reseptörler kan dolaşımındaki insüline karşı giderek daha duyarsız hale gelirler. Bu duyarsızlığa insülin direnci adı verilir. İnsülinin etkisi giderek zayıflar ve belirgin bir şekilde gecikir. Hareket azlığı da kasların insülin direncine ayrıca katkıda bulunur. Tip 2 diyabette hastalığın başlangıcında hâlâ yeterli insülin üretilir. Pankreas başlangıçta artan insülin direncini telafi etmeye çalışır ve insülin üretimini arttırır. Bu da hatta tip 2 diyabette çoğu zaman çok yüksek insülin miktarlarının görülmesini açıklamaktadır (“hiperinsülinemi”). Kilo verme, uygun beslenme ve yeterli hareket yükselen kan şekeri değerlerini tekrar normale döndürebilir. Bu önlemler işe yaramazsa, kan şekerini düşürmek için tablet kullanılması gerekir. Ancak pankreas sürekli zorlanacak olursa, bir kaç yıl sonra yalnızca çok az insülin üretir veya hiç üretmez. O zaman tip 2 diyabette de insülin tedavisi gerekir. 11 Tip 1 ve tip 2 diyabet arasındaki farklar Tip 1 diyabet Tip 2 diyabet Nedeni İnsülin eksikliği İnsülin direnci Vücut yapısı çoğunlukla normal veya düşük kilolu çoğunlukla fazla kilolu Başlangıcı çoğunlukla hızlı yavaş Kalıtsal faktördüşük yüksek Hastalığın başladığı yaşlar çoğunlukla 40 yaş üzeri çoğunlukla çocukluk ve gençlik yaşları, genç erişkinler, 5-25 yaş B hücrelerindeki < %10'a düşmüş insülin üretimi (pankreas) başlangıçta yüksek, sonrasında yalnızca düşük Tedavi kesinlikle insülin kullanılmalı Diyabetin evresine bağlı olarak: beslenme değişikliği ve hareket, tablet ve/veya insülin İnsüline karşı antikorlar mevcut mevcut değil Gebelik diyabeti Gebelik diyabeti (gestasyonel diyabet) ilk kez gebelik sırasında yüksek kan şekeri değerleri ile ortaya çıkan veya fark edilen bir diyabettir. Bu tip diyabetin nedenleri büyük ölçüde tip 2 diyabete karşılık gelir. Ön planda artan bir 12 insülin direnci ile pankreasta azalan insülin üretimi bulunur. Fazla kilolar, 30'lu yaşların üzerinde olmak ve kalıtsal Diabetes mellitus yükü risk faktörleri olarak kabul edilmektedir. 1. Diyabet nedir? hastalığın tedavisine çalışılır. Bu başarılırsa, diyabetin belirtileri ortadan kalkabilir. Ancak beslenme değişikliği ve kan şekeri kontrolleri yoluyla yüksek kan şekeri değerleri ile başa çıkılması mümkündür. Gebelik sonrasında kan şekeri değerleri genellikle normale döner. Gestasyonel diyabetin Almanya'da en sık görülen gebelik komplikasyonlarından biri olması nedeniyle gebelerin buna yönelik erken teste tabi tutulması zorunlu olarak yasal sağlık sigortaları kapsamına alınmıştır. Olası diyabet tetikleyiciler • Kaza sonucu pankreas bezinin kaybedilmiş olması • Pankreas bezinin bir hastalığı sonucunda insülin üreten hücrelerin büyük ölçüde zarar görmüş olması • Aşırı alkol kullanımı • Uzun süreli ilaç kullanımı (kortizon, idrar söktürücü ilaçlar, tansiyon (kan basıncı) düşürücü ilaçlar) LADA Tip 1 diyabetin özel bir türü LADA olarak adlandırılan, yetişkinlerdeki gizli otoimmün diyabettir. Bu hastalar çoğunlukla normal kilodadır ve tanı konulması sırasında 30 yaşın üzerindedir, ki bu da yavaş ilerleyen bu diyabet türünün sıklıkla tip 2 diyabetle karıştırılmasına neden olur. Diyabetin diğer tipleri Bazı diyabet tiplerinde diyabetin ilk tetikleyicisi bir hastalık olabilmektedir, örneğin pankreasın iltihaplanması, kronik karaciğer iltihaplanması ve hormon hastalıkları (tiroid bezi veya yumurtalıklar dahil olmak üzere). Öncelikle altta yatan MODY Bu diyabet türünde pankreas bezinin insülin üreten B hücrelerinde bir işlev bozukluğu söz konusudur. Hastalık çoğu kez normal kilolu gençlerde görülür - Genel olarak 14 ile 25 yaş aralığında sinsi bir başlangıçla ortaya çıkar ve esas itibarıyla insülin kullanımı gerektirmez. 13 2. Diyabet tedavisi 2.Diyabet tedavisi Sağlıklı beslenme ve bedensel etkinlik, yalnızca fazla kilolu tip 2 diyabet hastaları için geçerli olmamak üzere, başarılı bir diyabet tedavisinin en önemli unsurlarıdır. Diyet, hareket ve kan şekerini düşüren tabletlerle yapılan bir tedavi artık yetersiz kaldığında, kan şekerini insülin yardımı ile tekrar normal düzeyine düşürmek gerekir. Tip 1 diyabet hastalarında hastalığı tedavi edebilen tek ilaç insülindir. 15 Dengeli Beslenme Açıkça belirtelim ki: Diyabet asla keyif almaktan vazgeçmek değildir. Bugün diyabet hastalarına yönelik beslenme önerileri artık metabolizması sağlıklı olanlardan çok da farklılık göstermemektedir. Uygun olan, Alman Beslenme Derneğinin de (Deutsche Gesell­schaft für Ernährung - DGE) önerdiği gibi, tam değerli, bol çeşitli, karışık bir diyettir. Bu, bir diyabet tedavisinin başarılı olması için esastır. Doğru beslenme şekli için önemli olan, beslenme alışkanlıklarının bilinçli ve kalıcı olarak değiştirilmesidir. DGE - Beslenme halkası:* Bir bakışta tam değerli beslenme Alman Beslenme Derneği ideal besin seçimini bu basit beslenme halkası ile canlandırıyor. Yaşam için gerekli tüm besin maddelerinin beslenmede nasıl bir araya geldiğini gösteriyor. Zengin besin maddesi çeşitliliğini, miktar olarak oranları alanların büyüklüğüyle ilişkili olacak şekilde 7 gruba ayırıyor. Her gün bu 7 grubun tamamından seçilmeli ve besin gruplarının çeşitliliği dikkate alınmalıdır. Buna ek olarak yaklaşık 1,5 litre kalorisi düşük içecek önerilmektedir. 1 Tahıl, tahıl ürünleri, patates 2 Sebze, salata 3Meyve 4 Süt ve süt ürünleri 5 Et, salam, sosis, balık ve yumurta 6 Sıvı ve katı yağlar 7İçecekler * © Deutsche Gesellschaft für Ernährung e. V., Bonn, www.dge.de 16 2. Diyabet tedavisi Tip 2 diyabette beslenme Tip 2 diyabetin ana nedenleri hareketsizlik ve yanlış beslenme alışkanlıklarıdır. Bu bağlamda çoğunlukla eş zamanlı olarak ortaya çıkan fazla kilo, yüksek tansiyon, yağ metabolizması bozuklukları ve diyabet “metabolik sendrom” olarak adlandırılır. Bu nedenle, kilo fazlası olan tip 2 diyabet hastalarının tedavisi esas olarak fazla kilolardan kurtulmayı gerektirir. Böylece bir çok kişi ilaç kullanmaksızın, salt kilo vererek kan şekeri değerlerini tekrar normale döndürebilir. Tip 2 diyabet gelişiminin sağlıklı beslenme, kilo verme ve bedensel etkinliğin artması ile zaman içerisinde açıkça gerilediği kanıtlanmıştır. Çoğu zaman tartı üzerinde bir kilogramın eksilmesi dahi genel metabolizmanın ve kan şekeri ayarının düzelmesine yol açar. Tip 1 diyabette beslenme Tip 1 diyabetin nedeni, tip 2 diyabetin aksine yanlış beslenmeyle ilişkili değildir. Ancak elbette ki bu tip diyabet hastalarının da aynı şekilde bilinçli ve sağlıklı beslenmesi mantıklıdır. Burada daha önemli olan, doğru insülin dozunu belirlemek ve uygulamak için, alınan karbonhidrat miktarının doğru hesaplanmasıdır. Besinlerin karbonhidrat ünite değerlerini (KÜ) hesaplamayı öğrenmiş olan ve ünite karbonhidrat başına kaç ünite hızlı etki eden insülin enjekte etmesi gerektiğini bilen bir kişi prensipte, diyabet hastası olmayan kişilere de önerilen dengeli ve karışık bir beslenme kapsamında her şeyi yiyip içebilir. Karbonhidratlar Toplam enerjinin yarısından fazlası en önemli enerji kaynağı olan karbonhidratlardan sağlanmalıdır. Karaciğer ve kaslarda glikojen şeklinde depolanan şeker kaslara yük bindiğinde artan enerji ihtiyacını karşılar ve hızlı enerji takviyesi sağlar. Karbonhidrat ünite değeri (KÜ) takribi bir değer olup 1 KÜ yaklaşık 10 ilâ 12 g karbonhidrata karşılık gelmektedir. 17 Karbonhidratlar aşağıdaki gruplara ayrılır: • Monosakkaritler (örn. glikoz veya meyve şekeri) • Disakkaritler (örn. evde içeceklerin tatlandırılmasında ve hazır yiyeceklerin çoğunda kullanılan sofra şekeri) • Polisakkaritler (örn. ekmek ve patateste bulunan nişasta) Monosakkaritler hızla bağırsaktan kana geçer ve kan şekerini çok hızlı bir şekilde yükseltir. Buna karşılık polisakkaritlerin önce bağırsakta monosakkaritlere ayrılması gerekmektedir, bu nedenle kan şekerini daha yavaş yükseltirler. Polisakkaritler en çok ekmek, pirinç, makarna gibi tahıl ürünlerinde ve patateste bulunur. Tahıl ürünleri tam tahıllı undan yapıldığında lif, eser element ve vitamin açısından da zengin olurlar. Bol lifli besinler glikozun bağırsaktan kana geçişini yavaşlatır. Bu sayede kan şekerinin tepe noktası yemekten sonra daha düz bir görünümde olur. Yağlar Yağların yapı taşları diğer bir çok şeyin yanı sıra hücre yapılanmasında kullanıldığı için hayati önem taşır. Ancak yine de, toplam yağ miktarı alınan toplam enerjinin yalnızca %30 kadarını oluşturmalıdır. Enerji fazlası vücutta depolandığından, yüksek miktarlarda alınan 18 yağ damar sertleşmesi gelişimini ve kilo alımını kolaylaştırır. Besinler aracılığı ile alınan yağ ille de kan şekeri düzeyinin yükselmesine yol açmaz, ancak glikozun kana karışmasını geciktirir. Yağlar yalnızca tereyağ gibi sürülebilir yağlarda veya sıvı yağlarda değil, gizli olarak peynirde, sosiste ve çikolata ve bisküvi gibi tatlı yiyeceklerde de bulunur. Buna karşılık özellikle balıklarda büyük miktarda bulunan Omega 3 yağ asitleri kolesterol düzeyinin düşmesine yardımcı olur. Günlük yiyeceklerinizin hazırlanmasında tekli doymamış yağ asidi içeren kanola yağı ve zeytinyağı kullanın. Proteinler Vücudun protein ihtiyacı toplam enerjinin yaklaşık %15'i kadardır. Proteinler tüm vücut hücrelerinin önemli yapı taşlarıdır. Protein alımı çok fazla azaltılmamalıdır, çünkü vücut proteinlerin yapı taşı olan, yaşamsal önem taşıyan bazı amino asitleri kendi üretemez. Hayvansal proteinler et, sosis, balık, süt ve süt ürünlerinde bulunur. Bitkisel proteinler örn. patateste, baklagillerde ve tahılda bulunur. 2. Diyabet tedavisi Vücut Kitle İndeksi (VKİ) Vücut kilosunun uygun olup olmadığı Vücut Kitle İndeksi (VKİ) ile hızlıca ve kolayca kontrol edilebilir. Vücut Kitle İndeksi belli bir formül kullanılarak kilo ve boydan hesaplanır. Burada boy önemli bir faktör olmakla birlikte, vücut ağırlığının ne kadar olması gerektiği konusunda tek başına belirleyici değildir. Doğru vücut ağırlığı bireysel kemik yapısına ve kas kütlesinin oranına bağlıdır. Çok fazla kas kütlesine sahip olan kişilerde (vücut geliştiriciler, ağır işçiler, vs.) VKİ kilonun yanlış hesaplanmasına yol açabilir, çünkü burada olduğu varsayılan kilo fazlası yağ dokusunun aşırılığından kaynaklanmamaktadır. VKİ şu şekilde hesaplanır: VKİ değerlendirmesi: VKİ > 40 Çok aşırı kilo fazlası VKİ = 30 ilâ 40 arası aşırı kilo fazlası VKİ = 25 ilâ 29,9 kilo fazlası VKİ = 18,5 ilâ 24,9 normal kilo VKİ < 18,5 düşük kilo Bu durumda örneğimizdeki VKİ'si 24,5 olan kişi normal kilo aralığının tam üst sınırında bulunmaktadır. Daha fazla bilgi için: Beslenme konusu ile ilgili daha fazla bilgiye Accu-Chek'in “Diyabette Sağlıklı Beslenme” kılavuzundan ulaşabilirsiniz - Burada tıbbi ipuçlarının yanı sıra bir çok değişik yemek tarifi önerileri de bulacaksınız. ayout 1 hrung_130128:L Ratgeber_Ernae 30.01.2013 17:01 Uhr Seite 1 VKİ hesaplayıcı: VKİ = Vücut ağırlığı (kg) Boy (m) x Boy (m) Bu kılavuzu Accu-Chek Müşteri Hizmetleri Merkezini ücretsiz olarak 0800 4466800 numaralı telefondan arayarak talep edebilir (Pzt-Cum, saat 08:00-18:00 arası) ya da İnternet'ten: www.accu-chek.de/downloadcenter adresinden indirebilirsiniz. Accu-Chek Ratg eber tes rung bei Diabe Gesunde Ernäh Örnek: 1,76 boy, 76 kilo vücut ağırlığında VKİ şöyledir: 76 kg: (1,76 m x 1,76 m) = 24,5 kg/m2 Peki burada normal sayılan nedir? Bunu VKİ cetveli gösterir: 19 Spor ve hareket Bedensel etkinlik, bilinçli beslenme ve kan şekerini düşürücü tablet veya insülin desteğinin yanında diyabet tedavisinin önemli bir ayağıdır. Düzenli hareket sayesinde son derece etkin bir şekilde şeker metabolizmasının belirleyici düzeyde iyileşmesini sağlayabilirsiniz: Hareket kan şekeri düzeyini düşürür. Bir yürüyüş veya hafif bahçe işleri bile (haftada 2-3 kez, en az 20 ilâ 30 dakika) kan şekeri değerlerini azaltmak, kilo vermek ve tansiyonu (kan basıncını) düşürmek için yeterlidir. Temelde her türlü bedensel etkinlik, süresinden ya da yoğunluğundan bağımsız olarak metabolizmanın iyileşmesi için uygundur. Spor antrenmanları hücrelerin insülin hassasiyetini arttırır. Kandaki yağ değerleri ve tansiyon sürekli antrenman sayesinde olumlu etkilenir ve böylelikle ortaya çıkabilecek komplikasyonlar önlenmiş olur. Sizin için hangi antrenmanın uygun olduğu yaşınıza, ne kadar zinde olduğunuza ve kilonuza bağlıdır. Önemli olan en az 30 dakikalık bir hareket süresi ve düzenli, en iyisi her gün yapılan antrenmandır. Özellikle uygun olanlar Nordic Walking yürüyüşü, koşu, bisiklet ve yüzme gibi dayanıklılık sporlarıdır. Bunlar uzun süre yapıldığında, metabolizma üzerindeki etkileri çok olumludur. 20 Fiziksel yük yoğunluğunun düşük olduğu durumlarda dahi şeker metabolizması canlanacak, harekete bağlı olarak ilave kalori harcanacak, yağlar yakılacaktır. Sporda şunlara dikkat etmelisiniz: • Uygun spor türünü doktorunuzla birlikte belirleyin • Kalp-dolaşım sistemi üzerinde olumlu etkisi olan spor türünü seçin • Dayanıklılık sporlarını tercih edin • Spordan önce kan şekerini ölçün (ihtiyaç halinde spor sırasında ve sonrasında da) • Hipoglisemiye karşı önlem alın: İnsülini azaltın veya karbonhidrat alın 2. Diyabet tedavisi İlaç tedavileri Oral antidiyabetikler İnsülinle tedavi Oral antidiyabetikler kan şekerini düşürür. İlaçlar etki mekanizmaları ve organizmadaki yaklaşım noktaları açısından farklılıklar gösterir. Bunlar, tedavi amacının göreceli bir insülin eksikliğini gidermeye, insülin direncine karşı etkili olmaya veya yemeklerden sonra oluşan kan şekeri tepe değerlerini azaltmaya yönelik olmasına göre değişir. Bu nedenle, çoğu kez iki veya hatta üç farklı preparatın kombinasyonu reçete edilir. Tablet kombinasyonlarının yetersiz olduğu hallerde insülin tedavisine başlamak yararlıdır. Diyabet hastalarının yaklaşık dörtte biri insülin iğnesi kullanır. Modern diyabet tedavisinde insan insülini (insan insülinine özdeş) veya analog insülinler kullanılır. İnsülin iğnesi enjektörle veya kalem iğne ile yapılabilir. Kalem iğne ile yapılan enjeksiyonlarda, insülinin tek kullanımlık şırıngaya çekilmesi gibi, çoğu zaman zahmetli olan bir işleme gerek yoktur: Yalnızca, önceden doldurulmuş bir insülin kartuşu kaleme yerleştirilir. Uygun kalem kullandığınız insüline bağlıdır. Etki süresine ve etki profiline göre insülinler Kısa etkili insülinler İnsan insülinleri • Etkisini yaklaşık 30 dakika sonra ve dozaj miktarına göre 4 ilâ 6 saat süreyle gösterir • En yüksek etki noktasına yaklaşık 2 saat sonra ulaşır • Yemekten yarım saat önce enjekte edilir Analog insülinler • Etkisini 10 dakika sonra ve dozaj miktarına göre yaklaşık 2 ilâ 3 saat süreyle gösterir • Maksimum etki yaklaşık 1 saat sonradır • Yemekten hemen önce verilir Uzun etkili insülinler İnsan insülinleri • Gecikmeli olarak 2 saat sonra başlayan ve dozaj miktarına göre toplam 8 ilâ 12 saat (bazıları 36 saate kadar) süren etki • Maksimum etki yaklaşık 5 saat sonra • Geceleri şekerin düşmesi veya sabah değerlerinin yüksek çıkması tehlikesi Analog insülinler • 24 saate kadar sabit etki, etki zirvesi bulunmaz Karışık insülinler •Çeşitli karışım oranlarında kısa ve uzun etkili insülin kombinasyonları 21 İnsülin pompası tedavisi İnsülin pompası tedavisiyle pankreas bezinin doğal fonksiyonu başka hiç bir yöntemle olmadığı kadar iyi taklit edilir. İnsülin pompası öğünlerin saatini ve miktarını serbestçe seçmeyi sağlar ve örneğin spor gibi spontane faaliyetlerin saatlerinin kolayca değiştirilmesine izin veren esnek bir günlük program yapmaya olanak tanır. Kan şekerindeki dalgalanmalar daha iyi tedavi edilebilir ve düzenlenmesi güç metabolik durumlar da kontrol altında tutulabilir. Bu tedavi şekli, yoğunlaştırılmış geleneksel insülin tedavisi (YGİT) ile tedavi edilen ve düzenli olarak kan şekerini ölçen kişiler için uygundur. Vücudun dışında taşınan insülin pompası insülin temel ihtiyacının karşılanması için (bazal hız) normal insülini veya hızlı etki eden analog insülini kesintisiz olarak vücuda verir. Bu, kanülü derinin altında bulunan ince bir hortum, infüzyon seti vasıtasıyla gerçekleşir. Öğünler sırasında ihtiyaç duyulan insülin (bolus) düğmeye basılarak sağlanır. Diabetes mellitus'ta insülin tedavisi GT Geleneksel insülin tedavisi (conventional therapy) • Günde bir veya iki kez karışık insülin enjeksiyonu •Etkinlikler ve öğünler titizlikle insülinin verildiği saate ve doza göre ayarlanır. YGİT Yoğunlaştırılmış geleneksel insülin tedavisi (intensified conventional therapy) •Günde bir ilâ üç kez arası uzun etkili, gecikmeli insülin iğnesi ve öğünlerde hızlı etkili insülin iğnesi (bolus insülin) • Avantajları: Günlük ritim ve öğün planlamalarında esneklik SSİT 22 Sürekli subkutan insülin tedavisi veya insülin pompası tedavisi (continuous subcutaneous insulin injection) • Pankreas bezinin doğal fonksiyonunu taklit eder •İnce bir hortum (infüzyon seti) aracılığıyla deri altındaki yağ dokusuna sürekli olarak küçük miktarlarda insülin verilir • Öğünlerde düğmeye basılarak ilaveten bolus insülin verilir • Günün çok esnek ve spontane bir şekilde planlanmasına olanak verir 2. Diyabet tedavisi YGİT ve SSİT karşılaştırması Diyabet hastası olmayan kişi Az miktarda insülin, hücreleri sürekli olarak enerji ile besler (mavi çizgi). Öğün sırasında insülin ihtiyacı artar (kırmızı çizgi). 6:00 12:00 18:00 24:00 6:00 6:00 12:00 18:00 24:00 6:00 6:00 12:00 18:00 24:00 6:00 YGİT Yoğunlaştırılmış geleneksel insülin tedavisinde uzun etkili geciktirici insülin (mavi) dışında öğünlerde bolus insülin (kırmızı) enjekte edilir. 6:00 12:00 18:00 24:00 6:00 6:00 12:00 18:00 24:00 6:00 6:00 12:00 18:00 24:00 6:00 SSİİ B B B B B B B B B 6:00 12:00 18:00 24:00 6:00 6:00 12:00 18:00 24:00 6:00 6:00 12:00 18:00 24:00 6:00 İnsülin pompası sürekli olarak küçük miktarlarda hızlı etkili insülin verir, öğünlerde ilaveten bolus insülin verilir. 23 Kendi kendine kan şekeri kontrolü Kan şekerinizi düzenli olarak kendiniz kontrol ederseniz, bu tedaviniz için önemli bir destek demektir. Çünkü bu yolla bireysel günlük yaşamınızda beklenmedik kan şekeri dalgalanmalarını ve aşırı kan şekeri değerlerini fark edebilirsiniz. Bunları not ederek doktorunuzla görüşmelisiniz. Böylece doktorunuz yaşam biçiminiz ile kan şekerinizin gelişimi arasındaki ilişkiyi değerlendirebilir ve tedaviyi bireysel yaşam alışkanlıklarınıza uyarlayabilir. Kan şekerinizin kendiniz tarafından kontrol edilmesi uzun vadede yaşamınızda, öğünlerinizde, boş zamanlarınızda, stres koşullarında ve hastalıklarda size daha fazla esneklik sağlar. Değerlerinizi kaydetmek için en iyisi Diyabet Günlüğünü (Accu-Chek Müşteri Hizmetleri Merkezinden sipariş edilebilir) ya da kan şekeri değerlerinizin elektronik analizine olanak sağlayan, örn. Accu-Chek Smart Pix gibi bir cihazı kullanın. Kendi kendine kontrol ikincil hastalıkların önlenmesine yardımcı olur. Kan şekerinizi kendi kendinize düzenli bir şekilde kontrol ederek farklı günlük koşulların ve olayların kan şekerinizi uzun vadede nasıl etkilediğini görebilirsiniz. Buna dayanarak metabolizmanızı daha iyi tanır ve örneğin hiperglisemi veya hipoglisemi gibi riskli durumlardan kaçınabilirsiniz. Aşırı kan şekeri 24 dalgalanmalarını önleyerek diyabetin tipik ikincil hastalıklarını da engelleyebilirsiniz (Bkz Bölüm 3 “Riskli durumlar”). İnsüline bağımlı olsun veya olmasın, diyabet hastalarının kan şekerlerini düzenli olarak kendi kendilerine kontrol etmeleri, kan şekerinin gidişatını olabildiğince dengede tutmak ve diyabetin uzun vadede “iyi ayarlanmasını” sağlamak için çok önemlidir. Kendi kendine kontrol gerçi belli ölçüde kişisel inisiyatif gerektirir ama fazla çaba gerektirmez ve buna değer. Önemli: Kan şekerinizi düzenli olarak kendiniz ölçerseniz, onun önerilen hedef aralık içerisinde olup olmadığını görebilirsiniz. Bu, diyabetin yaratacağı riskli durumların (metabolizma dengesizlikleri) ve ikincil hastalıkların önlenmesi için en iyi dayanaktır. 2. Diyabet tedavisi Acısız kan alma Kan şekerinin ölçülmesi için kan neden parmaktan alınmalıdır? İğnenin batışı sırasındaki acı nasıl en aza indirgenir? Gelin size nasıl doğru ve yumuşak ölçüm yapacağınızı açıklayalım: Bu yolla kan şekerini gün içerisinde bir çok kez kontrol edebilir ve böylece optimum kan şekeri ayarı için önemli bir koşulu yerine getirmiş olursunuz. Kapiler kan Kapiler kan, kişinin kan şekerini kendi ölçmesi durumunda önerilen, en küçük kılcal damarlardan alınan kandır. Diyabetli kişilerin kapiler kanla kendi kendine kan şekerini ölçmesi ancak test çubuğunun geliştirilmesi ile mümkün olmuştur. Kapiler kan alımı parmak pulpasından veya kulaktan yapılır ve evde kolayca kendi başına uygulanabilir. Kan ve kan şekeri Kan plazması/Kan serumu Tıbbi laboratuvarlar glikozu Dünya Sağlık Örgütünün standartları doğrultusunda kan plazmasında veya kan serumunda belirler. Plazmadaki glikoz konsantrasyonu tam kandan yaklaşık %10 ilâ 15 daha yüksektir. Accu-Chek de dahil olmak üzere, bazı üreticiler, kan şekeri ölçüm cihazlarını, değerlerin laboratuvar cihazlarından alınan değerlerle karşılaştırılabilmesi için, plazmaya programlamıştır. Kan şekerinin ölçülmesinde kan numunesinin türü rol oynar. Kan şekerinin belirlenmesinde venöz kan, kapiler kan ve kan plazması/kan serumu arasında ayırt edilir. Venöz kan Doktor bir şırınga ile kan dolaşımın bir veninden kan alır. Venöz kanda glikoz konsantrasyonu kapiler kana göre %5 (aç karnına) ilâ %20 (yemeklerden sonra) daha azdır. Glikoz konsantrasyonları yemekten sonra (postprandial) aynı zaman noktasında 40 ilâ 60 mg/dl (2,2 ilâ 3,3 mmol/l) arasında farklılık gösterebilir. İdeal olanı kan şekerinin vücudumuzun tüm dokularını oksijen ve besinlerle besleyen arteriyel kanda ölçülmesi olurdu. Ancak arterlerden kan alınması tehlikelidir ve nadiren uygulanır. Ölçüm değerlerindeki sapmalarla ilgili not: Kendi ölçtüğünüz değerlerle laboratuvar değerlerinin uymaması durumunda endişeye gerek yoktur - Ölçüm farklılıkları büyük olasılıkla kan şekeri ölçüm cihazınızdaki bir arızadan değil, farklı numune materyallerinin kullanılmasından kaynaklanmaktadır. 25 İnsan kan dolaşımının şeması Baş arteri Şah damarı Kol veni Kol arteri Aort üst ana toplardamar kalbin sol yarısı alt ana toplardamar Akciğer Karaciğer Mide Portal ven Böbrekler Bağırsak Uyluk arteri Uyluk veni Oksijen ve besin maddeleri ile zenginleştirilmiş olan kan kalbi arterler üzerinden terk eder. Arterler başa, kollara, gövdeye, bacaklara, tüm organlara ve kalp kasının kendisine uzanır (vücut kan dolaşımı). Her arter, kılcal damar veya kapiler adı verilen mikroskobik incelikte sayısız damarlara dallanır. Madde alışverişi bu en ince damarlarda gerçekleşir: Oksijen ve besin maddeleri hücrelere ulaşır, karbondioksit ve diğer atık maddeler kan tarafından alınır. Parmak ucunu, tenar kabartısını ve kulak memesini kaplayan deri sık bir kapiler ağ vasıtası ile kanla iyi beslenir. Bu nedenle bu yerler glikozun belirlenmesi için özellikle uygundur. Venler kanı kalbe geri taşır ve kan bunun ardından akciğer kan dolaşımına yönlendirilir. Kırmızı = oksijenli kan Mavi = karbondioksitli kan 26 2. Diyabet tedavisi Acıyı en aza indirgemek Kan şekerini kendi kendine kontrol etmek, kullanımı basit ölçüm sistemleri sayesinde bugün eskisine göre daha kolay ve doğru: parmak pulpasına küçük bir batırma, test çubuğunun üzerine biraz kan - Ve ölçüm sistemi birkaç saniye içerisinde değeri otomatik olarak gösteriyor. Buna rağmen diyabetli birçok kişi kan almanın acılı olduğundan şikayet ediyor. Acıyı azaltmak için aşağıdaki noktaları dikkate almak gerek - Burada tabi parmak delme cihazının ve lansetin kalitesi de rol oynuyor. Acıyı şu şekilde en aza indirgeyebilirsiniz • Parmağınızı delmeden önce ellerinizi sıcak su ile yıkayın. Bu yolla dolaşım hızlanır ve yeterli miktarda kanı daha kolay alabilirsiniz. • Derinizin dokusuna uygun bir delme cihazı seçin, ve delmek istediğiniz yerin üzerine sıkıca bastırın. Çıkan kan buna da bağlıdır. • Kanı parmak pulpalarının yan tarafından alın çünkü en az acı buralarda hissedilir. Parmak: Kan ve sinir dağılımı • Her kan alımında sistematik olarak delme yerini değiştirin. • Her seferinde yeni bir lanset kullanın, çünkü lanset fazla kullanıldığında kütleşir ve daha çok acıya neden olur. Sinir reseptörleri deride eşit dağılmadığı için parmaklardaki acı algısı farklıdır. Örneğin parmak uçlarının orta kısmında yan taraflarına göre çok daha fazla sinir lifi bulunur. Sarı = Sinir lifleri Kırmızı = Kan damarları 27 Uygun kan alma cihazı Kan almanın olabildiğince acısız olması için önemli bir koşul kan alma cihazının ve lansetin kalitesidir. Özellikle aşağıdaki iki noktaya dikkat etmelisiniz: 1. Kişiye göre ayarlanabilen delme derinliği Yara ne kadar küçük ve sinirsel uyarı ne kadar kısa olursa, acı da o kadar az olur. Bu, deriye hızlı ve düz bir hatta, belirlenmiş bir derinliğe kadar giren ve lanseti yanal hareket olmaksızın tekrar hassas bir şekilde geri çeken bir delme cihazı ile mümkündür. Çoğu zaman bu sırada az sayıda acı reseptörü o kadar kısa süreli uyarılır ki, acı neredeyse hissedilmez. Delme cihazınızı seçerken delme derinliğinin derinizin dokusuna göre ayarlanabilir olmasına dikkat edin. 2. Lanset çapı çok küçük olmamalıdır Lütfen unutmayın: İnce bir lanset mutlaka daha az acı anlamına gelmez! Lansetin çapı ne kadar küçük olursa, yeterli miktarda kan elde edebilmek için o kadar derine girmek zorundadır. Bu da daha fazla acı anlamına gelir. Bu nedenle lansetin çapı çok küçük olmamalıdır; delme derinliğini değiştirmek daha iyidir ve daha az acı verir. Deri biraz kalıncaysa, Accu-Chek Softclix delme cihazını Accu-Chek Softclix XL lansetleri (çap 0,8 mm) ile birlikte kullanmanız önerilir.1 Kişisel delme derinliğinin bulunması Üst derinin kalınlığı kişilere göre çok değişiklik gösterdiğinden ve bir kişinin her parmağı için de farklı olabileceğinden, doğru delme derinliği ancak deneyerek bulunabilir. Olabildiğince az bir delme derinliği ile başlayın. Gerekli miktarda kanı alabildiğiniz anda bu ayarda kalın. 1Fruhstorfer, H., Selzer, K., Selbmann, O.: Capillary blood sampling: how much pain is necessary? Part 4: Comparison of lancets for automatic lancing devices, 24th July 1995, Department of Neurophysiology, Institute of Physiology, Universitiy of Marburg, Germany, Practical Diabetes International, March/ April 1996, Vol. 13, No. 2:58-60 Fruhstorfer, Heinrich, Schmelzeisen-Redeker, Günther, Weiss, Thomas: Capillary blood sampling. Relation between lancet diameter, lancing pain and blood volume, European Journal of Pain, 1999, 3: 283-286 Selzer, Katja: Schmerzarme Kapillarblutentnahme. Ein Vergleich von Lanzetten mit unterschiedlichen Durchmessern, 1999, Institut für Normale und Pathologische Physiologie an der Phillips-Universität Marburg 28 2. Diyabet tedavisi Doğru yerin delinmesi Kapiler kan vücudun farklı yerlerinden alınabilir. Gerçi kılcal damarlar vücutta eşit oranda dağılmadığı için ölçüm sonuçları farklı yerlerde farklı çıkabilir. Genel olarak geçerli olan şudur: Ne kadar çok kılcal damar varsa, dolaşım o kadar iyi ve ölçüm değerleri de o kadar güvenilirdir. Parmaktan kan alınması Parmak uçları kan damarlarının sıklığı ve kan dolaşımının yoğunluğu nedeniyle (alt koldan yaklaşık 7 kat daha fazla) ideal delme yeridir. Normal olarak, kendi kendine kan şekeri kontrolü için alınan kan bu nedenle parmak pulpasının yan tarafından alınır. Ölçüm, hastanın kan şekerinin mevcut durumunu gerçeğe yakın yansıttığından, güvenilirdir ve uygulanması da basittir. yerine derinin “kendini toparlayabilmesi” için kan aldığınız eli ve parmakları düzenli olarak değiştirin. Deri sürekli olarak aynı yerden yaralandığında, o bölge nasırlaşmaya başlar. Bunun sonucunda kan alımı zorlaşır ve dokunma duyusu zayıflar. Parmak uçlarının sertleşen yerleri mümkünse artık kan alımı için kullanılmamalıdır. Ancak parmak uçlarındaki nasırlaşmaları ve derinin göreceği diğer zararları daha oluşmadan önleyebilir ve kan alımının geniş ölçüde acısız olmasını sağlayabilirsiniz. Delme yerini düzenli ve sistematik olarak değiştirin. Kan alımı için parmak pulpasına alternatif olarak vücudun başka yerleri de söz konusudur. Delme yerini değiştirin İlke olarak, kan şekerini ölçmek için her parmaktan kan alınabilir. Delinen yer normalde hemen kapanır ve ped veya benzeri bir şeyle ek müdahale gerektirmez. Aynı yeri birbiri ardına delmeyin, bunun 29 Kulaktan kan alınması Parmağını delmek istemeyenler kanı kulak memesinden de alabilirler. Ancak kanı test çubuğuna alabilmek için bir aynaya ihtiyaç vardır. Kulak memesinden kan alarak ölçüm sürekli olarak değil, ara sıra yapılmalıdır, aksi takdirde kulak memeleri kalınlaşır ve büyüyebilir. Kulak memesinde meydana gelen bu değişikliğin parmakta olduğu gibi geri dönüşü yoktur ve bu nedenle kolayca dikkat çeker. Dolayısıyla, kan alımı için ideal yer kulak memesi değil, parmak pulpasıdır. İğne batmasından çok mu korkuyorsunuz? Accu-Chek lansetin görünmediği bir delme cihazı geliştirdi: Accu-Chek FastClix delme cihazında tek tek değiştirilmesine gerek olmayan altı adet lanset içeren bir kartuş bulunmaktadır. Yalnızca kartuş değiştirilir ve lansetler görünmez. Böylece, iğne batmasından duyduğunuz korkuyu azaltabilirsiniz. Hijyen ve bakıma ilişkin notlar Alternatif yerlerden kan alınması (AST) AST, İngilizce bir terim olan “Alternate site testing”in (=alternatif yerlerden yapılan test) kısaltmasıdır ve vücudun parmak ve kulak dışındaki yerlerinden kan alımını tanımlar. Bunlar örneğin alt ve üst kol, uyluk, baldır veya tenar kabartısı olabilir. Ancak parmak pulpasından yapılan ölçümle karşılaştırıldığında, ölçüm değerleri buralarda, özellikle öğünlerden sonra, yalnızca sınırlı ölçüde karşılaştırılabilir. Çünkü kan dolaşımı yoğunluğunun AST alanlarında daha düşük olması nedeniyle, kapiler kanda bulunan kan şekeri miktarı daha geç eşitlenir. Dolayısıyla, güvenilir sonuçlar isteyenlerin alışılageldiği şekilde parmak pulpasından kan alması gene en iyisidir. 30 Eller temiz ve kuru olmalıdır Şeker içeren içeceklerin ve besin maddelerinin parmaklardaki kalıntıları değerlerin yüksek çıkmasına neden olabilir. Ölçüm sonuçlarının şeker kalıntıları nedeniyle hatalı çıkmaması için, genel olarak ölçümden önce ellerinizi sıcak su ile yıkamalı ve kurulamalısınız. Bu basit önlem sayesinde önemli bir hata kaynağı ortadan kaldırılmış olur. Dezenfekte etmek gerekmez Derinin ilaveten dezenfekte edilmesine (örn. alkollü ped ile) gerek yoktur. Bu, laboratuvarda normaldir ama günlük yaşamda elleri özenle yıkamak ve kurulamak tamamen yeterlidir. Yalnızca, örn. tarımda çalışan biri olarak, kir veya enfeksiyon 2. Diyabet tedavisi İğnenin gireceği yerin temiz tutulması Kanı aldıktan sonra parmağın kirlenmemesine dikkat edin. Örneğin, bahçe işlerinde deliği bir yara bandı ile kapatmanızı veya yara kapanana kadar beklemenizi öneririz. kaynaklarına temas etmeniz ve ellerinizi iyice temizleme imkanı bulamamanız gibi durumlarda, alkollü ped kullanmalısınız. Böyle bir durumda temizleme işlemini yaptığınız alkolün ölçümden önce tamamen uçması gerekir, aksi takdirde alkol ve kan birbirine karışır, sonuç hatalı çıkar. Temiz delme cihazı Her zaman delme cihazının temiz olmasına dikkat etmeniz şarttır. Bunun için kapaktaki yapışık kan kalıntıları zaman zaman bir sabun veya dezenfektan çözeltisi ile temizlenmelidir. Hassas parmak uçlarının bakımı Parmak uçlarınızı korumak için derinin çatlamaya daha yatkın olduğu kış aylarında cildinize özel bakım uygulamalısınız. Yalnızca cildi kurutup tahrişe yol açmayan yumuşak sabunlar kullanın. İçinde alkol bulunan bakım losyonları da cildi kurutur. Çok sıcak olmayan sıcak su kullanın ve ellerinizi iyi bir el kremi ile kremleyin. Yalnızca yeni, steril lansetler kullanın Lansetler üretim sırasında sterilize edilir ve koruyucu kapak mikropların girmesini önler. Asla başka birisi tarafından kullanılmış olan veya koruyucu kapağı olmayan lansetleri kullanmayın. En iyisi her seferinde yeni bir lanset kullanmanızdır, o zaman lansetin bir çok kez kullanılarak kütleşmemiş olduğundan ve fazla acı vermeyeceğinden emin olabilirsiniz. 31 3. Riskli durumlar 3.Riskli durumlar Diyabet hastası kişiler için metabolizmada her zaman, yüksek şeker veya düşük şeker olmak üzere, tehlikeli sapmalar söz konusu olabilir. Bu, kan şekeri değerleri çok yükseldiğinde veya çok düştüğünde görülür. Önemli olan bu riskli durumları zamanında fark etmek ve ona göre hareket etmektir. Metabolizmadaki sapmalar konusunda ne kadar çok bilgi sahibi olursanız, bunları o kadar iyi önleyebilir veya kontrol edebilirsiniz. 33 Hiperglisemi ve hipoglisemi Hiperglisemi - Kan şekeri zirve yapıyor Kandaki insülin eksikliği metabolizmayı kontrolden çıkarır. Yükselen kan şekeri değerleri hiperglisemi olarak adlandırılan yüksek şekere neden olur. Kan şekeri devamlı yükselirse, yaklaşık 160 mg/dl veya 10 mmol/l düzeyindeki “böbrek eşiğini” de aşabilir. Bu bir “barajın” yıkılmasına benzetilebilir - Vücut bu durumda artan miktarda şekeri ve bununla birlikte günde bir kaç litre suyu böbrekler üzerinden atar. Hasta kişi neredeyse dindirilemez bir susuzluk hissi yaşarken, vücut bu aşırı su kaybından dolayı tamamen kuruyabilir. Bu, en kötü şartlarda diyabetik komaya kadar varan tehlikeli bir durumdur. Ketoasidoz ve diyabetik koma Özellikle tip 1 diyabet hastalarını yüksek şeker değerlerinden dolayı tehdit eden bir tehlike daha vardır: Mutlak insülin eksikliğinde enerji elde etmek için yağ rezervleri yakılmaya başlar. Yağın yakılması sırasında idrarda test çubuğu ile saptanabilen keton cisimleri, örn. aseton, ortaya çıkar (“ketonüri”). Özellikle aseton sonuçta kanda aşırı asitlenmeye, ketoasidoza, yol açabilir. Bu kendini çoğunlukla halsizlik, mide bulantısı, kusma, karın ağrısı ve derin soluk alıp verme ile belli eder. Nefes çürük elma veya oje çıkartıcı kokusuna benzeyen aseton kokar. 34 Kanın ve dokuların kuruması ve aşırı asitlenmesi sonucunda halsizlik ve yorgunluk ortaya çıkar ve bu durum derin bilinç kaybına, yani diyabetik komaya kadar gider. Diyabetik komanın belirtileri: • Mide bulantısı ve kusma • İshal • Karın ağrısı • Nefesin aseton gibi kokması Yalnız kalmayın, hemen doktor çağırın! 3. Riskli durumlar Ketonüri İdrardaki keton cisimleri eczaneden alınan test bantları ile kolayca belirlenebilir. Bunun için test bandı kısa bir süre akan idrara tutulur veya test alanının yeterince ıslanması için içinde idrar olan bir kaba batırılır. İdrarın fazlası banttan sıyrılmalı veya silkelenmelidir. Test bandı bir dakika sonra renk değiştirir ve bant kutusundaki renk cetveli ile karşılaştırılır. Hipergliseminin nedenleri: • Çok fazla veya çok karbonhidratlı yiyeceklerin tüketilmesi • Çok az insülin enjekte edilmesi ya da insülinin veya kan şekerini düşürücü tabletlerin unutulması • İnsülin kaleminin arızalı olması • Alışılagelenden daha az bedensel etkinlik • Kan şekerinin yükselmesine neden olan ilaçların alınması • Enfeksiyonlar (özellikle ateşli olanlar) kan şekerini yükseltir Yüksek şekerin belirtileri: • Aşırı susama • Sık idrara çıkma ihtiyacı • Kuru, kaşınan cilt •Yorgunluk • Yaraların zor iyileşmesi Dikkat: En önemli belirtiler “Aşırı susama” ve “Sık idrara çıkma ihtiyacı”dır. Bu belirtiler daha genç hastalarda çok sık görülürken, daha yaşlılarda, özellikle de tip 2 diyabet hastalarında her zaman görülmez. Bu kişiler yüksek şekerin belirtilerini ancak kan şekeri değerleri uzun süre yüksek seyretmişse, fark ederler. Kendinizde bu belirtilerden birini fark ederseniz, derhal doktorunuza danışın. Çünkü erken tedavi edilmeyen her yüksek şeker normalde önlenebilecek olan ikincil komplikasyonlara yol açabilir. Dikkat: Korku, stres ve üzüntü gibi güçlü duygusal gerilimler durumu daha da kötüleştirebilir: Stres hormonları insülinin rakibidir ve kan şekeri düzeyini daha da yükseltirler. 35 Baştan etkin davranma Her diyabet hastası azımsanamayacak derecede tehlikeli olan hiperglisemi durumlarına hazırlıklı olmalıdır: Kan şekeri yükseldiğinde acil yardım 1. Sıvı kaybını dengelemek için bol su için. Mide bulantısı ve kusma durumunda dahi yudumlayarak sıvı alın. Kusmanın uzun süre durdurulamaması halinde hastanede infüzyon tedavisi yapılması gerekir. 2. Kan şekeri değerlerini düşürmek için normal insülin enjekte edin. 3. Düzenli aralıklarla kan şekeri değerini ve idrardaki aseton atılımını kontrol edin. Değerlerin hâlâ yüksek olması durumunda tekrar normal insülin enjekte edin. Dikkat: Bazı hastalar ketoasidoz sırasında kan şekeri değerlerini bedensel etkinlik vasıtasıyla düşürebileceklerine inanırlar. Ancak şeker insülin yardımı ile hücrelere alınmak zorundadır, ama bu durumda insülin yoktur. Yani metabolik ketoasidoz sırasında hareket etmek tamamen yanlıştır! 36 1. Düzenli olarak kan şekerinizi ölçün; özellikle metabolizmanızla ilgili olarak kendinizden emin değilseniz. 2. Ateşli veya ateşsiz hastalıklarda her zaman insülin ihtiyacının artabileceği olasılığını düşünün. 3. Enjeksiyon cihazındaki bir arızayı enjeksiyondan önce bir miktar insülini havaya fışkırtarak saptayabilirsiniz. 4. Accu-Chek kan şekeri bantları ile idrardaki asetonu ölçmek için kullandığınız test bantlarını normal insülin şişesini muhafaza ettiğiniz gibi her an ulaşılabilecek şekilde saklayın. 5. Ağır bir diyabet sapmasında uyuşuk ve hatta tamamen bilinçsiz olabileceğinizi ve bu nedenle gerekli insülin alımını gerçekleştiremeyeceğinizi aklınızda bulundurun. 6. Hastalık durumunda bakımınızı güvenceye almak için yakınlarınızdan ve arkadaşlarınızdan yardım isteyin. 3. Riskli durumlar 7. Diyabetoloğunuz ile kişisel ketoasidoz şemanızı belirleyin ve ketoasidoz durumunda nasıl hareket edilmesi gerektiğini konuşun. 8. Düşünsel olarak her zaman kişisel ketoasidoz şemanızın üzerinden geçin. Bu şekilde, ciddi bir durum karşısında hazırlıklı olursunuz. Hipoglisemi - Kan şekeri dibe vuruyor Sadece çok yüksek değil, aşırı düşük kan şekeri düzeyi de tehlikeli olabilir, çünkü hipoglisemi adı verilen şeker düşmesi kramplara ve hatta bilinç kaybına yol açabilir. Buradaki en büyük tehlike, bilinç kaybı sonrasında bir daha uyanamamak ve bundan dolayı hayatını kaybetmektir. Hipogliseminin uzun sürmesi durumunda beyin hasarlarının dahi ortaya çıkması olasıdır. Çoğu zaman durum şans eseri buralara varmasa da, hafif bir hipoglisemi dahi içinde riskler barındırmaktadır: örn. şekerin düşük olduğu durumlarda artan kaza tehlikesi - Bu durum ayrıca başka insanları da etkileyebilir. Kan şekeri değeri hızla 50 mg/dl'nin (2,78 mmol/l) altına düşerse, dikkatli olunmalıdır. Kural olarak kan şekeri değerleri 60 mg/dl veya 3,3 mmol/l'nin altına düştüğünde hipoglisemiden söz edilir. Böyle bir durum her şeyden önce besinlerdeki karbonhidrat miktarı ile ilaç veya insülin kullanılarak yapılan tedavinin birbirleriyle uyuşmadığı hallerde ortaya çıkabilir. Vücut artan yük altında yüksek miktarda karbonhidrata ihtiyaç duyduğundan, spor da hipoglisemiye yol açabilir. Hipogliseminin nedenleri: • Yemeğin çok geç yenmesi veya unutulması • İğneyle yemek arasındaki sürenin çok uzun olması • Çok az yemek yenmesi • Karbonhidrat miktarının yanlış hesaplanması • Çok fazla insülin enjekte edilmesi veya çok fazla kan şekeri düşürücü tablet alınması • İnsülinin yanlışlıkla iki kez enjekte edilmesi • Alınan insülin miktarı ayarlanmadan sıra dışı bedensel etkinlik yapılması • Çok fazla alkol alınması (karaciğerde yeni şeker oluşumunu bloke eder) 37 Hipogliseminin belirtileri: Şekerin düşmesi kendisini en çok ter boşanması, titreme, çarpıntı ve açlık krizi şeklinde belli eder. Hipogliseminin belirtileri aslında çok çeşitlidir. Bu nedenle her diyabet hastasının kendi kişisel uyarı işaretlerini tanıması gerekir. Her hastada başka belirtiler ön plana çıkar - Bu kişisel belirtiler ayrıca yaşamın akışı içerisinde değişiklik gösterebilir. Tüm uyarı işaretlerinin aynı zamanda ortaya çıkması da gerekmez. Uyarı sinyalleri • Titreme/soğuk ter • Tansiyon yükselmesi •Solgunluk •Çarpıntı • Açlık krizi • Konsantrasyonun zayıflaması, hırçınlık • Baş ağrısı • “Dizlerin boşalması” • Konuşma ve görme bozuklukları • Dudaklarda ve dilde tatsız bir duyarsızlık Bunun dışında sık sık bilinç bulanıklığı ve kafa karışıklığı durumları da ortaya çıkar. Çoğu kez eş zamanlı olarak duygudurum ve ruh halinde de büyük değişiklikler görülür Saldırganlık, korku duygusu veya depresyon belirir. 38 Hipoglisemide acil yardım Hipoglisemi ilk belirtiler ortaya çıkar çıkmaz tedavi edilmelidir. 1. Hızla bir bardak (200 ml) limonata veya şekerli içecek için (diyet içecekler değil) Bunun yerine sıvı üzüm şekeri (glikoz) içebilir veya 4 küçük dilim glikoz alabilirsiniz. 2. Kan şekerinizi ölçün. 3. Garanti olması için ekmek gibi daha uzun etkili karbonhidratlar yiyin. 4. 15 dakika sonra kendinizi daha iyi hissetmezseniz, yukarıda sözü edilen yiyecek/içecekleri tekrar yiyin/için. 5. Şekerinizin düşme nedenini araştırın ve emin değilseniz veya kuşkularınız varsa, doktorunuza/tedavi ekibinize danışın 3. Riskli durumlar Hipoglisemiyi nasıl önleyebilirsiniz • Enjeksiyon ile yemek arasında geçen süreye dikkat edin • Fazla miktarda insülin enjeksiyonundan kaçının • Fazla bedensel yüke maruz kaldığınız durumlarda insülin miktarını zamanında düşürün ve ilave karbonhidrat hazır bulundurun • Bir öğünü atladıysanız, kan şekerinizi daha sık ölçün • Hipogliseminin ilk belirtilerinde geçerli olan şudur: önce yiyin, sonra ölçün! • Glukagon acil durum setini hazır bulundurun ve acil durum kumanyasını, örn. glikozu yanınızda taşıyın • Aile bireylerinize ve iş arkadaşlarınıza size acil durumda nasıl glukagon enjekte edeceklerini gösterin • Diyabet hastası belgenizi her zaman yanınızda taşıyın • Doktorla birlikte bir acil durum planı hazırlayın Önemli: Glukagon insülinin zıttı olarak şeker rezervlerinin karaciğerden hızla salıverilmesini sağlar. Deri altına veya kasa enjekte edildiğinde bir kaç dakika içerisinde kan şekerinin 30 ilâ 40 mg/dl (1,67 ilâ 2,22 mmol/l) düzeyinde yükselmesini sağlar. Bilincini kaybetmiş bir diyabet hastası bu yolla tekrar kendine gelir. Hasta ayıldıktan sonra kan şekerinin yeniden düşmemesi için önce hızlı etki eden karbonhidratlar (örn. glikoz) ve ardından daha uzun etkili karbonhidratlar (örn. ekmek) almalıdır. Lütfen dikkat: Alkolün neden olduğu bir hipoglisemide glikoz damardan verilmelidir. 39 Korunma ve ikincil hastalıklar Metabolizma sapmalarına karşı korunma Diyabet hastaları hipoglisemiyi neden çoğu kez kendileri fark edemez Düşük şekerin belirtileri kişinin bir hipoglisemiyi fark etmeyeceği ya da çok geç fark edeceği biçimde değişebilir veya diyabet hastalığının süresinin uzaması ile birlikte zayıflayabilir. Örneğin, kan şekeri düşük seyreden diyabet hastaları hipogliseminin uyarı sinyallerini ancak kan şekeri değerleri çok düştüğünde algılarlar. HbA1c ne kadar düşükse, hipoglisemiyi algılama eşiği de o kadar düşük olur. Bu gruba ait diyabet hastalarında hipoglisemi belirtilerinin henüz fark edildiği kan şekeri değerlerinden bilinç kaybına geçiş o kadar hızlı olabilir ki, kan şekeri düştüğünde karşı önlem almak için çok az zaman kalır. Tersi durumlarda da, yüksek değerlere alışmış olan bazı diyabet hastaları 70 ilâ 100 mg/dl (3,89 ilâ 5,55 mmol/l) arasındaki kan şekeri değerlerinde bile şekerleri düşmüş hissederler. 40 Metabolik sapmaların henüz ortaya çıkmadan önlenmesi için her zaman sizi tedavi eden doktorunuzla birlikte iyi bir diyabet ayarlaması için çaba göstermelisiniz. Dengeli bir metabolizma için kan şekerinizin düzenli kontrolü, doktorunuza kan şekerinizi düzenlemek için ihtiyacı olan anlamlı verileri sağlayacak önemli bir faktördür. Bunun için kan şekerinizi düzenli olarak kontrol etmeniz ve çıkan değerleri not etmeniz kaçınılmazdır. Bu yolla metabolizmanızı daha iyi tanırsınız ve gündelik olayların (spor, hastalık vb.) kan şekeriniz üzerindeki etkisini doğru değerlendirirsiniz. Olası metabolizma sapmaları da böylece önceden fark edilir. Arkadaşlarınızı ve aile bireylerini işin içine dahil edin Bütün bunlara rağmen, uygun olmayan koşullarda riskli durumlar ortaya çıkabilir. Ciddi bir durumda hızla yardım almak için her halükarda çevrenizi diyabetiniz hakkında bilgilendirin. En azından yakın arkadaşlarınız ve iş arkadaşlarınız bu konuda bilgi sahibi olmalıdır. Onlara şekerinizin düşmesi durumunda sinirli ve agresif tepkiler verebileceğinizi açıklayın. Onlara ilk yardım önlemleri konusunda ipuçları verin. Onlara acil durum kumanyanızı nerede sakladığınızı, Accu-Chek kan şekeri ölçüm cihazınızın nasıl çalıştığını, insülin ve glukagonun nasıl enjekte edileceği- 3. Riskli durumlar Diyabete bağlı ikincil hastalıklar ni gösterin. Aile yakınlarınız, dostlarınız ve iş arkadaşlarınız acil bir durum söz konusu olduğunda süratle haber verebilmek için sizi tedavi eden doktorun kim olduğunu da bilmelidirler. Koruyucu önlem kontrol listesi ✓İyi bir diyabet ayarı için tedavi olduğunuz doktorla sıkı işbirliği ✓Kendi kendine düzenli kan şekeri kontrolü ✓Dostlarınızı, akrabalarınızı ve iş arkadaşlarınızı hastalığınız ve diyabetik acil durumda uygulanacak en önemli davranış kuralları konusunda bilgilendirme ✓Diyabet hastası belgenizi her zaman Kan şekerinin iyi ayarlanması, düzenli kontroller ve kişisel metabolizmaya ilişkin biraz bilgi ile diyabetli günlük yaşamın üstesinden gelebilir ve yaşamdan zevk alırsınız. Ancak Diabetes mellitus görme bozuklukları, sinirlerin zarar görmesi, böbrek hastalıkları, inme, depresyon veya cinsel bozukluklar gibi ikincil hastalıklara da neden olabilir. Belli hastalıkların diyabetten kaynaklandığını ve kişisel olarak hangi risklere maruz olduğunu bilen biri, kendini bunlardan koruyabilir. Accu-Chek'in “Diyabetin yol açtığı ikincil hastalıklar” kılavuzunda sizi çok farklı ikincil hastalıkların olası nedenleri konusunda bilgilendiriyor ve kendinizi nasıl koruyabileceğinize ilişkin değerli ipuçları veriyoruz. 30201:Layout erkrankungen_1 ratgeber_folge 1 04.02.2013 13:00 Uhr Seite 1 yanınızda taşıma Bu kılavuzu da Accu-Chek Müşteri Hizmetleri Merkezinin 0800 4466800 numaralı telefonundan ücretsiz olarak isteyebilir (Pzt–Cum, saat 08:00–18:00 arası) veya aşağıdaki İnternet adresinden indirebilirsiniz www.accu-chek.de/downloadcenter Accu-Chek Ratg eber und wie bei Diabetes – Folgeerkrankungen n. schützen könne Sie sich davor 41 42 4. Kişisel önlemler 4.Kişisel önlemler Diyabet artık iyi tedavi edilebilmekte ve sürekli olarak yeni teknik kolaylıklar geliştirilmektedir. Ancak bu sizi bazı kuralların bilinmesi ve bunlara uyulması gerektiği konusunda yanıltmasın. Özellikle yinelenen kurslar ve güncel kan şekeri değerlerinizin sürekli ve dikkatli kontrolü ile vücudunuza göstereceğiniz özen, diyabeti kontrol altında tutmanıza ve ikincil hastalıkları önlemenize yardımcı olacaktır. 43 Düzenli doktor kontrolleri Sizi tedavi eden doktorla veya diyabet ekibinizle yapacağınız sıkı işbirliği başarılı bir diyabet tedavisi için kaçınılmazdır. Bunun anlamı şudur: İyi bir diyabet ayarlaması için kan değerleriniz doktor tarafından düzenli olarak kontrol edilmeli ve alınacak koruyucu önlemler beraberce saptanmalıdır. Bu nedenle izleyici kontrol muayenelerinin tedavi planınızda sabit bir yeri olmalıdır. HbA1c - Kan şekerinin belleği HbA1c nedir? 2 HbA1c yetişkinlerde kırmızı kan hücrelerinde glikoz moleküllerinin bağlı olduğu hemoglobin yüzdesini gösterir. “Şekerlenme” derecesi son 2-3 ayın kan şekeri düzeyine bağlıdır. Bu nedenle HbA1c “Uzun vadeli kan şekeri belleği” olarak anılır. Dikkat: HbA1c'nin belirlenmesi için yapılan laboratuvar testi kendi kendine yapılan kan şekeri kontrolünün yerine geçmez! Yine aynı şekilde, tek başına HbA1c ile diyabette kan şekeri metabolizmasının günlük olarak yönetilmesi mümkün değildir. 44 HbA1c testi hangi bilgileri sağlar? Kan şekerinin gün içerisinde bir çok kez yapılan ölçümlerle kendi kendine ölçülmesi kan şekerini gündelik yaşamda bağımsız olarak yönetmenin ön koşuludur. Kan şekeri düzeyi ve bununla birlikte ölçüm değerleri günün akışı içerisinde ve daha uzun vadede dalgalandığından, HbA1c son aylardaki kan şekeri ortalamasının tahmini değeri olarak önemli bir tamamlayıcıdır. Doktorunuzla/ tedavi ekibinizle yapacağınız görüşmelerde HbA1c değeri ve kendi kendinize yaptığınız ölçümler tedavinin temelini oluşturur. Doktorunuz size ancak bu şekilde önerilerde bulunabilir, sorularınızı yanıtlayabilir ve tedavide yapılacak değişiklikleri sizinle konuşabilir. HbA1c testinin prensibi nedir? Kırmızı kan hücrelerindeki hemoglobin vücut hücreleri tarafından enerji kazanımı için kullanılan oksijeni vücuttaki dokulara taşır. Kandaki glikoz kırmızı kan hücrelerinin yaklaşık 120 gün sonraki ölümüne kadar geri dönüşü olmayacak şekilde hemoglobine bağlanır. Kanda ne kadar çok glikoz varsa ve kan şekeri düzeyi ne kadar uzun bir süre yüksek kalırsa, haftalar içerisinde o kadar çok şeker bağlanır ve yaklaşık her 3 ayda bir belirlenen HbA1c değeri de o kadar yüksek olur. 4. Kişisel önlemler Diyabet hastası olmayan kişilerdeki normal düzey 20-42 mmol/mol'dür (%4,0 ilâ %6,0 arası). Laboratuvar referans değerleri HbA1c testinde kullanılan ölçüm yöntemine göre biraz farklılık gösterir. Alman Diyabet Derneği Tip 2 diyabet hastaları için %6,5 ilâ %7,5 arasında bir HbA1c hedef aralığı önermektedir. 3 Diğer önemli kontroller Kan yağı değerlerinin kontrolü Kan yağlarının incelenmesi diyabet hastalarının aktif sağlık önlemlerinin önemli bir parçasıdır. Diyabetin “iyi ayarlanmadığı” durumlarda toplam veya LDL kolesterol ve trigliserid düzeyi belirgin bir şekilde yükselir ve zaman içerisinde diğerlerinin yanı sıra kolesterolün, yağ asitlerinin ve kirecin damarların iç duvarlarına birikmesi ile kan damarlarının sertleşmesine ve daralmasına 2 yol açar. Bu da arterioskleroz (damar sertliği) denilen hastalığa neden olur. Bundan özellikle kalp arterleri, beyindeki, böbreklerdeki ve bacaklardaki damarlar etkilenir. Kireçlenme süreci ağrısız geliştiğinden, ilave kontroller olmaksızın uzun süre fark edilmez. Yüksek kolesterol değerleri diyabetle birleştiğinde sağlık riski artar. Ancak kan yağı değerlerinin yüksekliği zamanında fark edilirse, buna yönelik tıbbi tedavi ve kolesterolü düşük besinlerle düşürülebilir. Tansiyonun kontrolü Yüksek tansiyon özellikle yüksek şekerle birleştiğinde bir dizi hastalığın ortaya çıkmasını kolaylaştırır. Yüksek tansiyon herhangi bir şikayete yol açmadan ortaya çıkabileceğinden, tansiyonunuzu düzenli olarak kendiniz kontrol etmelisiniz. Tansiyon ölçümü piyasada bulunan cihazlarla kolayca yapılabilir. Yüksek tansiyondan söz edilebilmesi için değerlerin 140/90 mmHg'nin üzerinde olması gerekir. Diyabet hastası kişilerde tansiyon değerleri 120/80 mmHg'yi aşmamalıdır. Tehlikeli ikincil komplikasyonları (inme) önlemek için yüksek tansiyonunuzu olabildiğince erken tedavi ettirin. Hb = hemoglobin = kanın kırmızı renk maddesi HbA = erişkin hemoglobini = erişkin kişilerdeki hemoglobin HbA1 = erişkin hemoglobininin spesifik olmayan şekilde basit şeker kalıntıları ile “glikozile” olan kısmı HbA1c = erişkin hemoglobininin spesifik olarak glikozla (üzüm şekeri) “glikozile” olan kısmı 3 Ulusal Bakım Kılavuzu Tip 2 Diyabet Tedavisi 2013 45 Düzenli muayeneler •Kilo •Tansiyon • Kan şekeri ve HbA1c •Mikroalbüminüri • Ayak incelemesi • Göz doktoru muayenesi • Böbrek fonksiyonu muayenesi • Periferik sinir sistemi • Damarların durumu • Eforlu EKG • Lipid durumu (kan yağları) Diyabet Sağlık Karnesi Diyabet sağlık karnesi beş yıl süreyle tüm önemli muayeneleri ve sonuçlarını kaydetmeye ve belgelemeye yarar. Böylece ikincil olgular çok daha erken bir aşamada fark edilir ve daha etkin biçimde tedavi edilebilir. Karneye diyabetinizin tipi, diyabet tedaviniz, özel ilaçlar ve sizi tedavi eden doktorunuz gibi kişisel bilgileri kaydedersiniz. Ana unsur doktorunuzun yıllar içerisinde yürüttüğü ve karnede belgelediği minimum muayene programıdır. Diyabet sağlık karnesi bir çok uzman muayenehanelerden, kliniklerden, hastalık sigortalarından ve eczanelerden temin edilebilir. Karneyi Deutscher Diabetiker Bund e.V. (Alman 46 Diyabetliler Birliği)'nden de isteyebilirsiniz (www.diabetikerbund.de). Diyabet yönetimi Kan şekeri değerlerinizi kaydederek doktorunuzun metabolizmanızın durumunu değerlendirmesini kolaylaştırırsınız. Diyabet günlüğünüze bulunan kan şekeri değerinizi, kan şekerinin ölçüldüğü tarih ve saati not edin. Buna ilave olarak fazla kaçırdığınız bir yemeği veya bir seyahati de kaydedin. Beslenme tercihlerinizi veya idrar kontrollerinde idrarda görülen keton veya mikro/ makro albümin gibi anormal durumları da bu karneye kaydedebilirsiniz. Bilgisayarda analiz Değerleri ve olayları belgelemek için bir “dijital günlük”ten de yararlanabilirsiniz. Accu-Chek'in bilgisayarınızda kullanabileceğiniz, bir çok analiz olanağına sahip, modern yazılım çözümleri mevcuttur. Diyabet bilgilerinizi bu yazılımla evdeki bilgisayarınız- 4. Kişisel önlemler da “yönetebilir” ve analiz edebilirsiniz. Böylece daha geniş bir bakışa sahip olabilir ve tedavinizi doktorunuzla birlikte daha iyi yönlendirebilir ve optimize edebilirsiniz. Accu-Chek Smart Pix'le bir gün profiline örnek: Kurs programları Kurslarda diyabetinizi - örn. doğru beslenme yoluyla - nasıl olumlu etkileyebileceğinize dair çok şey öğrenirsiniz. Bu konu kursların çoğunda temel bir rol oynar, çünkü dengeli beslenme, özellikle bedensel hareketle birleştirilince, diyabetin daha iyi ayarlanmasına çok büyük bir katkı sağlayabilir. Burada aynı zamanda nasıl doğru ölçüm yapacağınızı ve değerlerinizi en iyi şekilde nasıl belgeleyeceğinizi de öğrenirsiniz. Ne kadar çok şey bilir ve ilişkileri ne kadar iyi anlarsanız, diyabetinizi o kadar iyi kontrol edebilirsiniz. Ayrıca kursu düzenleyen kurumlarda, doktor muayenesi sırasında çoğu zaman sormaya vakit bulamadığınız soruları sorabilirsiniz. Kurs olanaklarına ilişkin bilgileri muayenehane sahibi doktorlardan, diyabet konusunda uzman muayenehanelerden, kliniklerin ayakta diyabet tedavisi bölümlerinden ve özel diyabet merkezlerinden temin edebilirsiniz. Bir veya bir kaç haftalık kurslar, hafta sonu kursları ve bir ilâ bir kaç saatlik kurslar mevcuttur. Eğitim organizasyonlarının tam adreslerini Alman Diyabet Birliğinden, yardımlaşma gruplarından veya Deutsche Diabetes-Gesellschaft (Alman Diyabet Derneği; www.deutsche-diabetesgesellschaft.de) üzerinden temin ­edebilirsiniz. Hastalık Yönetimi Programı Bir kaç yıldan beri tip 2 veya tip 1 diyabet hastaları için özel olarak yapılandırılmış tedavi programları mevcuttur. Bu Hastalık Yönetim Programlarının (HYP) içerikleri hastaların özel tedavi ihtiyaçlarına göre belirlenmiştir - Burada örneğin çocukların, gençlerin, gebelerin ve insülin pompası taşıyan hastaların özellikleri üzerinde yoğunlaşılır. Bu konu ile ilgili olarak doktorunuzdan daha fazla bilgi alabilirsiniz. 47 48 5. Diyabetle günlük yaşam 5.Diyabetle günlük yaşam Aktif olun! Sağlıklı beslenme ve düzenli hareketle çok şey kazanabilirsiniz. Diyabetle günlük yaşamınız bu zamana kadar değer verdiğiniz her şeyi kapsar. Çalışırken, dostlarınız ve ailenizle birlikte dinlenirken, tatilin keyfini çıkarırken - Daha önce olduğu gibi yaşamı tüm yönleriyle yaşayacaksınız. 49 İş yaşamı, trafik ve tatil Diyabet ve meslek Ağır yan hastalıkları veya ikincil hastalıkları olmayan diyabet hastaları neredeyse tüm meslekleri icra edebilir ve her türlü etkinlikte bulunabilirler. Ancak bir mesleğin veya etkinliğin seçimi ve yerine getirilmesi belli talepler yüzünden kısıtlanmış olabilir. Temelde, şeker düşmesine bağlı olarak kişinin kendisine veya başkalarına yönelik tehlikelerin ortaya çıkması olasılığı bulunan tüm meslekler sorunludur. Günlük işinizde kan şekerinizi ölçmek veya insülin enjekte etmek için size yasalarla tanınmış özel molalar yoktur, ancak hemen hiç bir işveren düzenli aralıklarla kan şekerinizi ölçmenize ve böylelikle çalışma kapasitenizi korumanıza ve artırmanıza karşı çıkmayacaktır. Aynı şey bugünün modern kalem iğne sistemleri ile iş akışını etkilemesi söz konusu olmayan insülin enjeksiyonu için de geçerlidir Trafik Diyabet trafik hekimliği açısından anlamlıdır. Çünkü tedavi gerektiren bir yan etkinin veya komplikasyonun ortaya çıkması, araç kullanma yeteneğini ve hatta araç yönetme ehliyetini kısıtlayabilir. İnsülin tedavisi görüyorsanız, kendi güvenliğiniz açısından bazı şeylere dikkat etmelisiniz. Yola çıkmadan önce kan şekerinizi ölçün Şekerinizin yüksek veya düşük olması durumunda: Kan şekeriniz normal düzeye gelene kadar yolculuğu erteleyin. • Glikozu kolay ulaşabileceğiniz şekilde hazır bulundurun Şekerinizin düştüğünden kuşkulanıyorsanız, yolculuğu hemen durdurun ve kan şekerinizi ölçün. Glikoz, elma suyu veya benzer şeyleri her zaman torpido gözünde hazır bulundurun. 50 5. Diyabetle günlük yaşam • En geç iki saatte bir mola verin Stres kan şekeri düzeyini yükseltir, bedensel zorlama düşürür. Bu nedenle arada kan şekerinizi tekrar tekrar ölçün! Tatil Diyabetinize özellikle tatilde de her zaman gerekli özeni gösterirseniz, izninizi güvenli ve sıkıntısız geçirirsiniz. Normal günlük akışınız dışında neler yapmak istediğinizi çok büyük bir titizlikle planlayın. Sağlığınızı riske atmadan vücudunuzu ne kadar zorlayabileceğinizi önce mutlaka doktorunuzla görüşün. İster hafta sonu bir kereliğine denize açılmayı, ister uzun bir kış veya yaz tatilinin mutluluğunu yaşamayı arzu ediyor olun: İyi bir planlama size güven sağlayacaktır! Çoğu zaman zararsız görünen pikniklerin sonuçları küçümsenir: Uzun gezintiler, şehir turları, doğada yürüyüşler veya spor etkinlikleri vücudunuzdan günlük hayatınızda olduğundan çok daha fazlasını talep eder. Tatil beldesinde çoğu zaman normalde yapmaya çok az fırsat bulduğunuz etkinliklere zaman ayırırsınız. Tedavinizi mutlaka bu değişikliklere göre ayarlayın. 51 Uzak seyahatler Seyahat edilen ülkelerin bazıları için aşı olma gereği vardır. Her halükarda size daha sonra bu aşıları yapacak olan doktorunuza danışın. İyi eğitilmiş, hastalıkları iyi ayarlı diyabet hastaları için tatil yerinin seçimi konusunda hemen hiç kısıtlama yoktur, çekinmeden uzun uçak yolculuklarına çıkabilirler. Yanınızda uluslararası (çok dilli) bir diyabet seyahat karnesi taşıyarak tatil yerindeki gümrük veya polisle yaşanabilecek sorunlardan kaçının. İğne, ampul ve diğer “şüpheli” gereçleri tıbbi nedenlerden dolayı kullandığınız ve bu nedenle yasal olarak yanınızda taşıdığınız 24 dilde açıkça belirtilmiştir. Sizinle birlikte zarar görmeden hedefe ulaşabilmesi için tüm ilaç stoku her halükarda el bagajında taşınmalıdır. Aynı şekilde, idrar veya kan şekeri test bantlarından, yedek pillerden, insülin, plastik insülin enjektörleri veya kalem iğne, ped ve yeterli glikozdan oluşan bir acil durum paketini el bagajınızda yanınıza almalısınız. Kan şekeri ölçüm cihazının kendisi de tabi ki her zaman el altında olmalıdır. 52 İlaç kullanımının uyarlanması Uzak seyahatlerde olası zaman kaymaları nedeniyle ilaç alma veya enjeksiyon ritmi karışmaktadır. Ama diyabet tedavisi sorunsuzca uzayan/kısayan günlere uyarlanabilir: Doğudan-batıya uçuşlarda gün uzar, daha fazla insülin gerekir - Batıdan doğuya uçuşlarda gün kısalır, daha az insülin gerekir. Lütfen alacağınız ilaçların kesin uyarlamasını seyahatinizden önce doktorunuzla konuşun. Tablet kullanmak zorundaysanız, uzak bir seyahate çıktığınızda saati ayarlamanız ve değerlerinizi gözlemlemek için daha sık ölçüm yapmanız yeterlidir. 5. Diyabetle günlük yaşam Kış tatili Yaz tatili Güneşlendiğiniz sırada insülini, kalem iğneyi veya insülin pompasını doğrudan güneş ışığına maruz bırakmayın. İnsülin buzdolabında, 2 °C ilâ 8 °C arasında muhafaza edilmelidir. Kumsalda daha uzun kalacaksanız, insülini soğutucu çantada muhafaza edin. Güneşlenmeden önce kan şekerinizi ölçün. İnsülin pompası taşıyıcısı iseniz, yüzerken insülin pompasını çıkarın. Deneyimler genelde insülinin yüksek sıcaklıklarda daha hızlı etki ettiğini göstermiştir. Ancak bu herkes için geçerli değildir, bu nedenle kendi deneyimlerinizi edinmeli ve bu gibi durumlarda kan şekerinizi alışıldığından daha sık ölçmelisiniz. İnsülin ve kan şekeri test bantları 40 °C'nin üzerindeki sıcaklıklardan korunmalıdır. Her türlü durum için ideal olan soğutucu çantalar mevcuttur. Bütün gün kayak yaparsanız, insülin ihtiyacı geçici olarak azalabilir. En iyisi gün içerisinde küçük atıştırmalıklar yiyerek kayak pisti için formda kalın. Önemli olan kan şekerini ölçmeyi unutmamaktır. Ölçüm cihazları çok yüksek ve soğuk yerlerde bazen sorun yaratabilir. Bu yüzden mümkün olduğunca, özellikle de olası bir düşmede korunacağı için, kayak kıyafetinin içinde taşınmalıdır. Çok soğuk havalarda ölçüm donanımının soğuğa mümkün olduğunca az maruz kalması için kan şekerinizi ölçerken, ölçümü hızlı yapmaya özen göstermelisiniz. Ölçümü çok büyük sıcaklık dalgalanmaları olmaması için ceketinizin iç kısmında korunaklı bir şekilde yapmaya çalışın. 53 54 6. Accu-Chek sizi nasıl destekler 6.Accu-Chek sizi nasıl destekliyor Almanya'daki diyabet hastası insanların çoğunluğu Accu-Chek'e güvenmektedir. Accu-Chek ürünlerinin gününüzü nasıl kolaylaştırdığını keşfedin. Diyabetle yaşamınızı hissedilir şekilde kolaylaştıran, İnternet sayfaları ve haber bültenleri, kılavuzlar, günlükler, etkinlikler, diyabetli çocukların anne babalarına destek gibi ücretsiz hizmetlerle, Accu-Chek Müşteri Hizmetleri Merkeziyle ve daha pek çok şeyle ilgili her konuda bilgi sahibi olun. Bizzat size, bizzat bizden - Kan şekeri ölçüm sistemlerinin ve insülin pompalarının lider tedarikçisinden. 55 Accu-Chek Hizmetleri: Accu-Chek müşterilerine özel Birlikte yaşamın içinden Accu-Chek hizmetleri Accu-Chek'de hizmet, diyabetle gündelik yaşamınızda sizi desteklemeye yönelik önemli yapı taşlarından biridir. Çok yönlü hizmet olanaklarından yararlanın! olarak, diyabetle günlük yaşamınızı kolaylaştıracak bir çok bilgilendirici video ve hizmet fonksiyonu da sizi bekliyor. www.accu-chek.de – Çevrim içi mükemmel destek Yaşantı dünyamız “Diyabet Tanısı” ile sizin diyabeti anlamanıza ve yaşamınızı olabildiğince iyi şekillendirmenize yardımcı olmak istiyoruz. Burada örneğin Diabetes mellitus'un aslında ne olduğunu veya doğru şeker ölçümü hakkında her şeyi multimedya aracılığıyla ve interaktif olarak öğrenebilirsiniz. Aynı şekilde, bir diyabet sözlüğü, ayrıca tedavi şekilleriyle, diyabet tipleriyle veya ekmek ve karbonhidrat birimlerini hesaplamayla ilgili ayrıntılı bilgiler ve daha fazlası da hizmetinizdedir. İnternet sayfamıza ücretsiz olarak kayıt olabilir ve böylece pek çok avantajdan yararlanabilirsiniz: Haber bültenimiz ürün bilgileri ve tıbbi haberler konusunda güncel kalmanızı sağlar. Ya da sevilen interaktif hizmetlerimizden, yani beslenme, spor ve hareket, mesleki ve sosyal yaşam veya eş ilişkileriyle ilgili her konuda başvurabileceğiniz küçük yardımcılardan destek alın. Buna ek www.accu-chek.de/ diagnose_diabetes_erleben 56 6. Accu-Chek sizi nasıl destekliyor Kılavuzlar ve broşürler Uzmanlarımız yanınızda Etkinlikler - Accu-Chek yanınızda, yakınınızda Diyabetin farklı yönleri hakkında yararlı bilgiler bulacağınız Accu-Chek broşürlerini ve kılavuzlarını kitaplığınıza ekleyin. Uzmanlar ne zamandır bilmek istediklerinizi ayrıntılı ve anlaşılır bir şekilde açıklıyor. Accu-Chek'in kılavuz serisi özlüdür ve kolay okunur. Diyabet hastaları için düzenlediğimiz pek çok etkinlikten birinde Accu-Chek'i ziyaret edin. Accu-Chek'in uzmanları ile görüş alışverişinde bulunun, bize kişisel dileklerinizi ve önerilerinizi söyleyin. Biz Accu-Chek'le fuarlarda, kongrelerde ve diyabet günlerinde sık sık yakınınızdayız. Accu-Chek Müşteri Hizmetleri Merkezi - Bize bizzat ulaşın Nitelikli personelimiz sizinle konuşmaktan mutluluk duyacaktır. Doğru öneriler alacağınız konusunda size güvence vermek isteriz. Yani özel sorularınızın uzmanca ve dostça karşılık bulacağından emin olabilirsiniz - Telefonda cihazla ilgili eğitimden hızlı onarım servisine ve size özel derlenmiş bilgi materyali tedarikine kadar. Accu-Chek Müşteri Hizmetleri Merkezinin ücretsiz telefon numarası: Kılavuz ve broşür siparişi: Diğer kılavuz ve bilgi broşürlerini Accu-Chek Müşteri Hizmetleri Merkezi'nden veya çevrim içi sipariş merkezimizin www.accu-chek.de/bestellcenter adresinden sipariş edin 0800 4466800* * Pzt-Cum, saat 08:00-18:00 arası Ya da www.accu-chek.de adresinden çevrim içi portalımızı veya Facebook’ta www.facebook.com/accuchekde sayfamızı ziyaret edin 57 Kapsamlı. Accu-Chek'den diyabet çözümleri Kan şekeri ölçüm sistemleri Accu-Chek Aviva Emin ellerde. • Kan şekeri ölçümünün öncesinde ve ölçüm sırasında 150 güvenlik kontrolü • Sıcaklık ve nemden kaynaklanan etkileri tanır • Büyük, kolay kullanımlı test çubukları Accu-Chek Connect Bağlantı sağlayan kan şekeri ölçüm sistemi. •Güvenli ölçüm - Accu-Chek Aviva Connect kan şekeri ölçüm cihazı ve 150 güvenlik kontrolüyle •Kolay bağlantı – Accu-Chek Connect uygulaması ile ölçüm değerlerini iletme •Hazırlıklı – Accu-Chek Connect çevrim içi portalle doktorla yapılan görüşmeleri destekleme Accu-Chek Mobile Yaşamın her günü. •50 testlik test kaseti – Tek tek test bandı bulunmaz •Kolay kan alımı için altı lanset içeren kartuşlu, entegre 1 tıklamalı delme cihazı •USB aracılığıyla bilgileri rahatça aktarma 58 6. Accu-Chek sizi nasıl destekliyor İnsülin pompası sistemleri Accu-Chek Combo Günlük yaşamda sizi destekleyen çeşitlilik. •Kan şekeri ölçüm sisteminde güvenli bolus hesaplama •Uzaktan kumanda ile dikkat çekmeden bolus salımı •Elektronik günlükte basit belgeleme Delme cihazı Accu-Chek FastClix Son derece basit. •1 tıkla kurulur ve bırakılır • Tek elle hızlı kullanım • Kartuş teknolojisi sayesinde sezgisel ve rahat lanset değişimi Diyabet yönetimi çözümü Accu-Chek Smart Pix Günlük yaşamda önemli olana odaklanarak basit diyabet yönetimi. •Trafik lambası sistemi ile kan şekeri ayarını hızla değerlendirme •Sezgisel kullanıcı yüzeyi ile istenen zaman aralığında interaktif değerlendirmeler •Kurmaya gerek olmadan doğrudan USB bellekten veya sabit diskten çağrılabilir 59 7. Ek A'dan Z'ye diyabet Diyabet konusu ile ilgilenmeye başladığınızda karşınıza kısa zamanda bilmediğiniz pek çok sözcük ve terim çıkacaktır. Bu nedenle burada sizin için bir diyabet sözlüğü derledik. A hücreleri: Pankreas bezinde glukagon salgılayan hücreler. Albümin: Kanda bulunan belli bir protein. İdrarla atılan albümin diyabetik böbrek hastalığı için önemli bir parametredir. Analog insülin: Gen teknolojisi ile veya kimyasal olarak değiştirilmiş, doğal veya sentetik olarak üretilmiş insülin. Bu yolla daha erken veya oldukça uzun süreli bir etki elde edilebilir. Antijen: Vücuda yabancı madde, çoğunlukla protein; vücudu salt bu antijene karşı tepkiyen antikor üretimi için uyarır. Antikor: İmmün sistemin belli hücreleri tarafından vücuttaki yabancı bir maddeye (antijen) tepki olarak üretilen ve bu maddeyle çok spesifik bir şekilde tepkimeye giren protein. 60 Arterioskleroz (damar sertleşmesi): Vücuttaki arterlerin kalınlaşması ve sertleşmesi; kalp enfarktüsü, inme, vb. kalp ve damar hastalıkları için risk faktörü. B hücreleri: Pankreas bezinde insülin üreten hücreler. Bazal insülin: Vücudun temel insülin ihtiyacını karşılar. Diabetes mellitus: Kendini yüksek kan şekeri değerleri ile belli eden ve mutlak veya göreceli insülin eksikliğine dayanan metabolik hastalık. Fruktozamin: Son iki ilâ üç haftanın kan şekeri düzeyi hakkında bilgi veren uzun süreli kan şekeri değeri. Glikozun kan serumunda proteinlere bağlanması sonucu fruktozaminler oluşur. Fruktozamin değeri kan serumundaki tüm glikolize proteinlerin glikolizasyon derecesini yansıtır. 7. Ek Gestasyonel diyabet: Gebelik öncesi diyabeti olmayan gebe kadınlardaki yüksek kan şekeri değerleri. Erken teşhise yönelik tetkikin gebeliğin 24. ilâ 28. haftaları arasında yapılması en uygunudur. Değerler çoğunlukla doğumdan sonra tekrar normale döner, ancak etkilenmiş bulunan annelerin çoğunda daha sonra tip 2 diyabet görülür. HDL kolesterol: HDL, High Density Lipoprotein (yüksek yoğunluklu lipoprotein) için kullanılır. Günlük dilde “iyi” kolesterol olarak da adlandırılır. 60 mg/ dl’nin üzerindeki HDL kan değerlerinin kalp hastalıklarından koruduğu düşünülmektedir. 35 mg/dl’nin altındaki değerler koroner damarlar için yüksek risk oluşturur. Gestoz: Gebeliğe bağlı olarak artan ya da yeni ortaya çıkan bir rahatsızlık, “Gebelik zehirlenmesi” olarak da adlandırılır. Bugün daha çok “Gebelikte hipertansif hastalık” (GHH) olarak adlandırılmaktadır. Tipik belirtisi yüksek tansiyondur. Hemoglobin: Kırmızı kan hücrelerinin demir içeren pigmenti. Oksijeni akciğerlerden dokulara taşır. Glikojen: Glikozun karaciğerde ve kaslarda depolandığı biçimidir. Günlük bazal hız: Öğünlerden bağımsız olarak duyulan temel insülin ihtiyacı (tüm gün için). İnsülin pompası tedavisinde bazal insülin ihtiyacını karşılamak için belli bir süre içinde verilen miktar (oran). HbA1c değeri: Hemoglobin A1c vücudun kan şekeri belleği olarak kabul edilir. Geçmiş 2 ilâ 3 ayın kan şekeri değerleri HbA1c’den okunur. Hiperglisemi: Glikozun kandaki konsantrasyonu normal açlık ve yemek sonrası değerlerinin üzerine çıktığında hiperglisemi oluşur. Hiperinsülinemi: Kanda yüksek ve sürekli yükselmeye devam eden insülin düzeyi. Kanda sürekli olarak fazla miktarda insülin bulunursa, hücreler uzun vadede insüline karşı duyarsız hale gelirler. Bunun üzerine pankreas kan şekeri düzeyini normal seviyede tutmak için daha fazla insülin üretir. 61 Hipertoni: Yüksek tansiyon. Kan basıncı sürekli olarak 140/90mm Hg’nin üzerinde ise söz konusudur. Hipoglisemi: Kan şekeri düzeyi düşük bir diyabet hastasında görülen baş ağrısı, halsizlik, konsantrasyonun azalması, görme bozuklukları ve açlık krizi gibi belirtiler. Reaksiyon, çok fazla insülin, çok fazla bedensel aktivite veya çok az karbonhidratlı gıda alınması gibi nedenlerle ortaya çıkar. İnsülin: Pankreas bezinde üretilen hormon. İnsülin adı Latince bir terim olan ve ada anlamına gelen “insula” dan gelir. Dolayısıyla, insülin üretildiği yer olan Langerhans adacıklarının adıyla anılır. İnsülin direnci: Vücut hücreleri - vücutta yeterli insülin bulunmasına rağmen- glikozu ihtiyaçları doğrultusunda alamazlar, yani insülin dokuda ya herhangi bir etki yaratmaz ya da çok az yaratır. Hormonlar: Kan şekeri düzeyi bir çok hormon tarafından düzenlenir: İnsülin düşürücü, adrenalin, glikojen ve büyüme hormonları ise yükseltici etkiye sahiptir. Bir bozukluk durumunda yükselebilir (hiperglisemi, diabetes mellitus) ve düşebilir (hipoglisemi). İnsülin kalemi: Küçük, yeniden kullanılabilir, kaleme benzer enjektör. İkincil diyabet: Pankreas bezinin veya kan şekerinin düzenlenmesinden sorumlu bir başka organın (örn. tiroid) hastalık, kimyasallar veya ilaçlar nedeniyle zarar gördüğü ve bu nedenle insülin üretiminin olumsuz etkilendiği durum. Kan şekeri değeri: Kan şekeri veya glikoz düzeyi ile aynı anlama gelir. Kan şekeri değeri çoğunlukla mg/dl kan veya %mg ya da mmol/l olmak üzere farklı birimlerde ifade edilebilir. 100 mg/dl glikoz 5,55 mmol/l’ye karşılık gelir. Glikozun kandaki normal konsantrasyonu aç karnına 3,9 ilâ 5,5 mmol/l (70 ilâ 100 mg/dl) iken yemekten sonra 160 mg/dl’ye (8,9 mmol/l) kadar çıkabilir. İnsan insülini: Değiştirilmiş domuz insülininden veya gen teknolojisi ile mikroorganizmalardan (Escherichia coli) üretilen ve kimyasal yapısı insan insülinine karşılık gelen insülin. 62 Kan şekeri: Kan şekeri kanda çözünen glikozdur. Glikoz üzüm şekeri olarak da adlandırılan bir basit şekerdir. 7. Ek Kan şekeri ölçüm cihazı: Kan şekeri düzeyini ölçen el cihazı. Bir damla kan (parmak delinerek elde edilir) ölçüm cihazının içine sokulan ince bir test çubuğunun üzerine damlatılır. Ardından ölçüm cihazı güncel kan şekeri değerini gösterir. Kan yağları: HDL kolesterol, LDL kolesterol ve trigliseridler bu sınıftadır. LDL kolesterolün ve trigliserid düzeyinin yüksek ve aynı zamanda HDL kolesterol değerlerinin düşük olması durumunda kalp ve damar hastalıkları riski artar. Karbonhidrat ünitesi: Bir besin maddesinin yaklaşık 10 ilâ 12 g kan şekeri etkili, yani mono veya sindirilebilir oligo/polisakkarit içeren miktarının takribi büyüklüğü. Karbonhidratlar: Besinlerin içerdiği, enerji sağlayan en önemli üç tedarikçiden biri. Karbonhidratlar basit şekerler (glikoz gibi) veya oligosakkaritler/polisakkaritlerdir (basit şekerin yapı taşlarından meydana gelen zincirler). Bu sonuncular, örn. süt şekeri (bebeklerde) veya nişasta sindirim sırasında parçalanarak diğerlerinin yanı sıra glikoza dönüşürler. Bağırsak tarafından emilen glikoz molekülleri kan şekeri düzeyini yükseltir. Ketoasidoz: Kandaki şeker ve keton düzeyinin yükselerek vücudun aşırı asitlenmesine yol açan tehlikeli bir durum. Ketonlar zehirli maddelerdir. Ketonlar (keton cisimleri): Yağ asitleri enerji kazanımı için bölündüğünde ortaya çıkan metabolizma ara ürünleridir. Ketonüri: İdrarda keton bulunması. Kolesterol: Metabolizma için gerekli yağ maddesi. Tüm hayvansal ürünlerde bulunur. Langerhans adacıkları: Sağlıklı bir yetişkinde iki çeşidi olan bu adacık hücrelerinden yaklaşık bir milyon adet bulunur: Glikojen üreten A hücreleri ve içinde insülin üretilen B hücreleri. Bu iki hormon birbirinin zıddı olarak glikoz metabolizmasından sorumludur. LDL kolesterol: LDL Low Density Lipoprotein (düşük yoğunluklu lipoprotein) için kullanılır. Günlük dilde “kötü” kolesterol olarak adlandırılır. LDL içeriğinin yükselmesi kalp hastalıkları için artan bir risk yaratır. 130 mg/ dl’nin üzerindeki bir kolesterol düzeyi tedavi gerektirir. Bir kalp enfarktüsünün ardından LDL kolesterol değerlerinin 100 mg/dl’nin altına düşürülmesi hedeflenmelidir. 63 Normal insülin (=Bolus insülin): Öğünler sırasındaki insülin ihtiyacını (=Bolus ihtiyacı) karşılayan çabuk ve kısa süreli etkiye sahip bir insülin preparatı. Otoimmün hastalık: İmmün sistemin vücudun kendi hücrelerini hedef aldığı hastalık. Belli immün hücreleri vücudun kendine ait olanla yabancı olanı ayırt edemeyen antikorlar üretir. Pankreas bezi: Her gün hayati önem taşıyan maddeler üreten, etkinliği yüksek bir organ. Pankreas bezinin dokusunda küçük hücre yığınları adalar şeklinde dağılmıştır: Langerhans adacıkları. Retinopati: Ağ tabakası üzerinde meydana gelen değişikliklerle anlaşılan diyabetik göz hastalığı. “Proliferatif olmayan retinopati”de çoğunlukla hafif seyreden görme bozuklukları kolayca tedavi edilir. “Proliferatif retinopati” durumunda görme bozuklukları körlüğe kadar gidebilir. 64 Tip 1 diyabet: Pankreas bezinin insülin üretmediği veya çok az miktarda ürettiği (mutlak insülin eksikliği) diyabet tipi. Tip 1 diyabet hastaları için insülin enjeksiyonu hayati önem taşır. Tip 2 diyabet: Vücudun kendi insülininin vücut hücrelerine etkin olarak etki etmediği (insülin direnci) ve/veya vücudun artık etkin olarak yeterli insülin üretmediği (göreceli insülin eksikliği) diyabet tipi. 7. Ek Kan şekeri değerleri için çevirme tablosu Miligram bölü desilitrenin milimol bölü litreye çevrilmesi: Milimol bölü litrenin miligram bölü desilitreye çevrilmesi: mg/dl mmol/l mmol/l 20 1,1 1,00 18 40 2,2 2,00 36 60 3,3 3,00 54 80 4,4 4,00 72 100 5,5 5,00 90 120 6,6 6,00 108 140 7,7 7,00 126 160 8,8 8,00 144 180 9,9 9,00 162 200 11,1 10,00 180 220 12,2 11,00 198 240 13,3 12,00 216 260 14,4 13,00 234 280 15,5 14,00 252 300 16,6 15,00 270 320 17,7 16,00 288 340 18,8 17,00 306 360 19,9 18,00 324 380 21,0 19,00 342 400 22,2 20,60 360 mg/dl 65 Notlar 66 67 Daha fazlasını öğrenmek istiyor musunuz? 05171865001 8 0714 Accu-Chek Müşteri Hizmetleri Merkezindeki çalışanlarımız sizin için buradalar! 0800 4466800 numaralı telefonu ücretsiz olarak arayın (Pzt.–Cum. saat 08:00–18:00 arası). Ya da www.accu-chek.de adresinden çevrim içi portalımızı veya Facebook'ta www.facebook.com/accuchekde sayfamızı ziyaret edin. ACCU-CHEK, ACCU-CHEK AVIVA, ACCU-CHEK AVIVA NANO, ACCU-CHEK AVIVA CONNECT, ACCU-CHEK MOBILE, FASTCLIX, ACCU-CHEK AVIVA COMBO, ACCU-CHEK SPIRIT COMBO, ACCU-CHEK SMART PIX, ACCU-CHEK FLEXLINK, ACCU-CHEK LINKASSIST, ACCU-CHEK TENDERLINK ve ACCU-CHEK RAPID-D LINK Roche markalarıdır. © 2014 Roche Diagnostics. Tüm hakları saklıdır. www.accu-chek.de Roche Diagnostics Deutschland GmbH Sandhofer Straße 116 68305 Mannheim 68
