Fiilden türedikleri halde ad, sıfat, bağlaç ve zarf görevinde kullanılabilen, fiil anlamını koruyan ancak fiillerin tüm özelliklerini taşımayan sözcüklere fiilimsi denir. Fiilden türemiş her isim soylu sözcük fiilimsi değildir. Fiilimsi sayılan, fiilden türemiş sözcüklerde şu anlam özellikleri aranır. Fiilden türemiş olması, Fiil anlamını koruması, Ad, sıfat, zarf göreviyle kullanılması Yan cümlecik oluşturması gerekiyor Dün törende şiir okudum ( fiil) Şiir okumak beni rahatlatıyor. (Fiilimsi, isim görevli) Şiir okuyan çocuk çok tatlıydı. (Fiilimsi, sıfat görevli) Şiir okurken seni düşünürüm. (Fiilimsi, zarf görevli) Eylemsiler eylemden türeyen ancak eylemin bütün özelliklerini göstermeyen sözcüklerdir. Eylemsiler cümlede ad soylu sözcüklerin görev ve özelliklerini taşırlar. Yan cümlecik kurarlar. Kısaca fiile benzeyen fakat kip ve kişisi olmayan kelimelere fiilimsi denir. Fiilimsilerin Fiillerden farklı yönleri. 1- Fiilimsiler, çekimsizdirler, kip ve şahıs eki almazlar. Aldım. (çekimli fiil) Dili geçmiş zaman 1.t.ş Fiilimsi: Almak, alan, alınca, eylemi kim almış, ne zaman almış belli değil 2-Fiiller tek başına cümle kurup yüklem görevinde Ve kurallı bir cümlede sonda bulunurken fiilimsiler ise tek başına cümle kuramayıp cümlede özne, nesne, tümleç görevinde bulunup yüklemden önce gelirler. Geliyorum. Ali, dersine çok iyi çalışmış (yüklem ) Satmak, satmaya, satınca, satan adam: Fiilimsiler tek başına cümle oluşturmadı. Okumak kültürümüzü artırır. Doktor, fiil-yüklem Fiilimsi-özne kanayan yarayı temizledi. Fiilimsi-nesne Okula koşarak gitmiş fiil-yüklem Z.t y. 3- Cümlede yargı bildiren bölümlere cümlecik denir. Fiiller cümlede yüklem görevinde bulunup TEMEL CÜMLECİĞİ oluştururken fiilimsiler de yüklemi tamamlayan özne, nesne ve tümleç görevinde bulunarak YAN CÜMLECİĞİ oluştururlar.(Yüklemi tamamlayan, tek başına cümle oluşturmayan yüklemi fiilimsilerden oluşan bölüme yan cümlecik denir.) Bir cümlede birden fazla bulunabilirler. Okula koşarak / gitmiş Yan cümlecik Ali, okuduğu kitabı / anlatmaya / başladı. temel cüm. Y.C Y.C Konuşan öğrenci / öğretmeni üzmüştü. T.C Y.C T.C 3-fiiller iş, oluş, hareket bildirip fiil kalırken. Fiilimsiler yapım eki alarak isim, sıfat ve zarfa dönüşürler Gamze güzel konuştu.-fiildir, hareket bildirir Konuşmak sanattır. İsimleşmiş Çiçekler erken sararmış. Fiildir, oluş bildiriyor Sararan çiçekleri suladım. Sıfatlaşmış Ali kitap okuyor. Fiildir, iş bildiriyor Kitap okurken uyumuş. Zaman zarfı olmuş 4--Fiiller kip ve şahıs eki alırken fiilimsiler ise isim çekim alırlar. Gel –meli-sin –gereklilik–2.t.ş Okumay-ı severim. Okuma-y-a bayılırım -isim hal eki Oku-yor-du-k – şimdiki zamanın hikâyesi 1.ç.ş. Okumanın faydasını öğrendiğimiz zaman başarırız Tamlama eki iyelik eki 5-Fiiller basit yapılı olup isimden türeyebildikleri halde bütün fiilimsiler fiil kök veya gövdelerinden türemişlerdir. Okula erken gelmiş. Basit yapılı fiil Oku-mak , Bahçedeki ağaçları su-la-dım. İsimden türemiş fiil sat-an , bak-ınca , bak-arak , gir-ip tuzla-yıp hesaplaş-madan :hepsi fiilden türemişlerdir. Not: fiilimsilerde fiiller gibi(ma-me) olumsuzluk eki alabilirler. Bu ekler onların fiilimsi olmalarını engellemez. Okula git-me-mek yanlış bir davranıştır. Oku-ma-yan öğrenci başarılı olamaz DOĞRU MU YANLIŞ MI ? Aşağıdaki ifadelerden doğru olanın yanına (D), yanlış olanın yanına (Y) işareti koyunuz. ( ) 1. Fiilimsi ekleri fiil kök veya gövdelerine gelir. ( ) 2. Fiilimsilerin olumsuz biçimleri yoktur. ( ) 3. Fiilimsiler yardımıyla çok uzun cümleler kurabiliriz. ( ) 4. Fiilimsilerden sonra hiçbir ek gelmez. ( ) 5. Fiilimsiler her zaman cümlenin ortasında bulunur. ( ) 6. Bazı filimsi ekleri biçim olarak zaman ekleriyle benzerlik gösterir. ( ) 7. Fiilimsi eki almış bazı kelimeler isim görevinde kullanılır. ( ) 8. Fiilimsiler cümle içinde isim, sıfat ve zarf görevlerinde kullanılır. ( ) 9. Fiilimsi olan cümlelerde genellikle birden fazla yargı bulunmaktadır. ( ) 10. Zarf fiiller, cümleye zaman ve durum anlamı katar. Fiilimsiler üç grupta incelenir: Fiillere "-mak, -mek" , "-ma, -me", "-ış, -iş, -uş, -üş" eklerinin getirilmesiyle yapılır. Türetilen bu kelimelere mastar; türetmede kullanılan eklere mastar eki denir. İsim çekim eklerini alabilirler. (ma-y-ış-mak) "Kitap okumayı severim." Çalışmanın önemini yeni kavradım. "Soru çözmek zevkli bir uğraş." "Onun şiir okuyuşunu görmeliydiniz." Cümlelerindeki altı çizili sözcükler isim – fiildir Bazı sözcükler aslında isim-fiil ekleriyle türediği hâlde, zamanla isimleşmiş, yani fiilimsi özelliğini kaybetmiş olabilir. "Biraz daha yemek alabilir miyim?" "Bu kazmayı içeri götür." “Bakkaldan üç ekmek aldı.” "Derste yağış türlerini inceledik." Cümlelerinde altı çizili sözcükler isim-fiil değildir. Artık bir kalıcı isim oluşturmuştur. (Dondurma, danışma, kavurma, kızartma, çakmak, yemek, ekmek, alış veriş, gösteriş, direniş...) “-me, -ma” ekleriyle türeyen mastarlardan bazıları sıfat olarak kullanılabilir. Süzme bal, asma köprü, yapma çiçek... “-me, -ma” ekleri olumsuzluk ekiyle karıştırılmamalıdır. Bu hafta işe gitme. (Olumsuz fiil) Tatile gitme hazırlıkları başladı. (İsim-fiil) Tatile çık ma ma yı düşünüyor. “-iş” ekini alan bazı kelimeler isim-fiil, isim ve fiil görevinde kullanılabilir. Yurda giriş işlemleri başladı. (İsim-fiil) Binanın girişi çok berbattı. (İsim) Hiç çekinmeden rakiplerine girişti. (Fiil) 1-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil vardır? A)Yol yürümekle, borç ödemekle biter. B)Ne oldum dememeli, ne olacağım demeli. C)Yalancının evi yanmış, kimse inanmamış. D)Gülme komşuna gelir başına. 2- Gitmek" kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde "isim fiil" durumundadır? A) Giden şanlı akıncı ne gün döner yurduna? B) Gidiş, o gidiş bir daha dönmedi! C) Giderken beni de götürmeksin.' D) Erzurum'a gidince bizi ara, oldu mu? 3- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim fiil vardır? A) Çalışırken sessizlik isterdi. B) Okuluna yürüyerek gidiyor. C) Beni üzen birçok olayla karşılaştım. D) Düşünmek, insana özgü bir eylemdir. 4-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim fiil vardır? A) El, elin eşeğini türkü çağırarak arar. B) Bir gülüşü bile çok gördüler ona. C) Gelecek günler sizlerin olacak. D) Kaybolan yıllarıma çok acıdı İş bulmak için harcanacak çabaların ilki bir işe başvurmak sanılır. Oysa bu, yanlış bir görüştür. Her şeyden önce bir işte çalışmak istediğinize emin olmalısınız. Ondan sonra ne çeşit iş istediğinizi düşünmelisiniz. Niçin o işi istediğinizi de bilmelisiniz. Belirtmek istediğimiz şudur: Sadece haftalık ya da aylık almak için çalışma peşinde olmamak gerekir. Yukarıdaki paragrafta geçen isim fiilleri bulunuz. Fiillere "-en,-an,-esi, -ası, -mez,-maz, -ar,-er,-dık, -dik,-duk,-dük,-acak -ecek, mış, -miş,-muş,-müş" eklerinin getirilmesiyle yapılır. Sıfat görevinde kullanılırlar. Niteleme sıfatı sayılırlar. Bu ekler“Anası mezar dikecekmiş” şeklinde ezberlenebilir FİİL -en -an -ası -esi -mez -maz -( )r -dık -dik dığı diği -ecek -acak -mış -miş muş müş Tanı→tanıdık (adam) "Görünen köy kılavuz istemez." kırıl→kırılası (eller)... "Öpülesi elleri vardı analarımızın." "Bu şehirde anlaşılmaz olaylar oluyor." "Görür gözüm görmez oldu." "Size biraz bilinmedik fıkralar anlatayım." "Çözülecek soruları da yanında getir." "Kızarmış ekmekler ne güzel kokuyor." “Yetişmiş insan kıymetlidir.” Oturduğumuz evi satmışlar Gördüğü rüyayı anlatmazdı. Örneklerinde altı çizili sözcükler, kendinden sonra gelen adları niteledikleri için sıfat; “iş, oluş, hareket, kılış”.Bildirdikleri için fiil olan altı çizili sözcüklere sıfat-fiil denir. 1- Kimi zaman sıfat-fiiller çekimli fiillerle karışabilir. İsmi nitelerse sıfat-fiil- eylem bildirip yüklem olursa fiildir. Görünmez kaza (Sıfat-fiil) Kurumuş ağaçları dün kestik. (Sıfat-fiil) Buradan bizim ev görünmez. (Fiil) Balkondaki çiçekler kurumuş. (Fiil) 2-Sıfat-fiiller bir isimden önce değil de yalnız kullanılırsa isimleşmiş sıfat-fiil adını alır ve isim gibi kullanılır. Bayrama katılan öğrencilere izin verildi. (Sıfat-fiil) Bayrama katılanlara izin verildi. (İsim) / Yeni binenler çok konuşuyordu. Ne gelenim var ne gidenim. / Seni arayan babanmış. 3- Sıfat-fiil ekleriyle türemiş; ancak eylem anlamını yitirmiş kimi sözcükler kalıcı ad sayılır. Yiyecek, yakacak, çekecek, çağlayan, geçmiş… gibi 4-Sıfat-fiil eklerinden “-dik” ve “-ecek” ekleri çoğu zaman kendinden sonra iyelik eki alarak kullanılır. “Çözdüğüm soruları niçin yeniden soruyorsun?” Anlama-dığınız soru var mı? “Gideceğin gün belli mi?”cümlelerinde altı çizili sıfat-fiiller iyelik eki almıştır. . 1 -acak, -ecek” eki, aşağıdaki cümlelerin hangisinde gelecek zaman çekim eki olarak kullanılmıştır? a)Defterinde yazacak yer kalmamıştı. b)Dikilecek kumaşları terziye götürdü. c)Köyde ekilecek birkaç tarla kalmıştı. d)Paket yarın gelecek, çocuklar. 2-. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil kullanılmamıştır? A) Soracağım soruları heyecandan unuttum. B) Gözleri, bağıran adama takıldı. C) Bize anlatacak hikâyen kalmadı mı? D) Yatmadan ilaçlarını ve sütünü iç! 3- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük sıfatfiil (ortaç)değildir? A) Çalışkan insanları ben de severim. B) Boşa harcanan zamana acırım. C) Onarılmış bir araba almışları. D) Onulmaz bir derde düşmüştü. .5 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil yoktur? A) Beni her gün arayıp sordu. B) Bizi güler yüzle karşıladı. C) Yıkanmış çamaşırları ütüledik. D) Eseri sahneye koyan sanatçı, uzun uzun alkışlandı. 6-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil kullanılmıştır? 4 “Akacak kan damarda durmaz.”atasözündeki fiilimsinin benzeri aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) Kristal vazoyu kırmamaya dikkat et. B) Kötü olayları düşünmek istemiyorum. C) Geçmiş yıllar gözümün önünde canlanıverdi. D) Ankara’ya gidince teyzemde kalacağım A) Arabayla şehre giderken kaza yapmış. B) Taşkın bir suyun şırıltısını duydum. C) Kendine güvenen bir insan olmalıyız. D) Seni görünce ağlamaya başladı. Fiillere, bağ-fiil eki dediğimiz eklerin getirilmesiyle yapılır. Bağ - fiiller cümlede genellikle zarf olarak kullanılır. Zarf-fiiller çoğunlukla bağlama göreviyle kullanıldığı için bir adı da bağ-fiildir. Zarf-fiiller çekim eki almaz. . Ekleri şunlardır: “—()p ,(-ıp, -ip, -up, -üp), -arak (-erek), -a (-e), -ınca (-ince, -unca, -ünce), -madan (meden), maksızın (-meksizin), -dıkça (-dikçe, -dukça, -dükçe, -tıkça, -tikçe, tukça, -tükçe), -alı (-eli ), dığında (-diğinde, -duğunda, -düğünde, -tığında, -tiğinde, -tuğunda,-tüğünde), -asıya (-esiye), eceği zaman, -dikten sonra, -diği gibi, -eceği gibi, -ecek kadar, -miş kadar… ” FİİL -ıp -ip -erek -arak -ınca -ince rmez -ken -dıkça -dikçe -diğinde -dığında -e -a -eli -alı -ken, -diği halde, - -meden maksızın -madan meksizin "Çalışınca elbette başarılı olursun." "Gittikçe artıyor yalnızlığımız." "Okumadan nasıl karar verebilirim?" "Eve gidip gelecekti." "Kitap okurken sanki kendinden geçerdi." "İçeri girer girmez konuşmaya başladı." "Gözlerimin içine bakarak konuşuyordu." "Bu şehre geleli tam altı yıl olmuştu." "Kardeşim yanımıza koşa koşa gelmişti." “Sınıfa gülerek girdi.” Cümlelerinde altı çizili sözcükler bağ - fiildir. Görüldüğü gibi yüklemin durumunu ya da zamanını bildirerek onun zarfı olmuşlardır. a.Bağlama Ulacı“-İp-ıp-up-üp” ekiyle türetilir. Bu ek genellikle “ve” bağlacının yerini tutar. “-İp” ekinin getirildiği fiille onun bağlanmış olduğu fiilin öznesi ve zamanı aynıdır. Telefon edip hâlini hatırını sordum.‹ Telefon ettim ve hâlini hatırını sordum Bu ulacın tekrarlanması fiilin sıkça yapıldığını gösterir: Gidip gidip komşuları rahatsız ediyor. Bakıp bakıp gülüyor. b. Durum Ulaçları :“-erek, -e. -e,a-a, -meden, -meksizin, -cesine” ekleriyle yapılır. Fiilin nasıllığını bildirir. Sınıfa gülerek girdi. Olayı adeta yeniden yaşıyormuşçasına anlattı. Dersi oturarak anlattı..Okula koşa koşa gitmiş Gece karanlık sokaklarda düşe kalka ilerlediler. Dinlene dinlene gittiler. Gürültüye aldırmadan işiyle meşgul oluyordu. Hiç dinlenmeksizin yedi saat yürüdüm. c-Zaman Ulaçları:“-İnce, -dikçe, -diğinde, -ken, -meden, -r, -mez, eli” ekleriyle yapılır. Bu ulaçlar fiilin zamanını bildirir. Ne zaman? Gülünce gözlerinin içi gülüyor. Canım sıkıldıkça şiir okurum. Kar yağınca herkes sokaklara döküldü. İlk okuduğumda iyi anlayamamıştım. Uyurken hep sayıklar. Gün ağarırken düştük tarla yollarına. sen gideli yedi yıl oldu Uyumadan önce de yarım saat kitap okunabilir. Gelir gelmez seni sordu. d-Nedenlik Ulaçları:“-dİğİ, -eceği” ekleriyle türetilir ve “-den dolayı, için, -den ötürü” edatlarıyla birlikte kullanılır. Çok yalnızlık çektiğinden (dolayı) buralarda kalmak istemiyor. Sizden ayrılacağı için üzülüyor. Bitirme Ulaçları:“-ENE, -İnceye, -Esiye” ekleriyle türetilir ve “değin, dek ve kadar” edatlarıyla birlikte kullanılır. Sonraki fiilin bitimini gösterir. Sen gelene kadar biz burada bekleyeceğiz. Yollar açılıncaya kadar bekledik. Öldüresiye dövdüler. " Ben çocukken burada yaşlı bir çınar ağacı vardı.” cümlesinde “-ken” eki “çocuk” ismini zarf yapmıştır. Elbette bu, bir fiilimsi değildir. Çünkü fiilimsiler fiillerden türeyen sözcüklerdir.. Cümlelerinde altı çizili sözcükler bağ - fiildir. Görüldüğü gibi yüklemin durumunu ya da zamanını bildirerek onun zarfı olmuşlardır. 1-Aşağıdakilerin hangisinde zarf – fiil (bağ – fiil) yoktur? a)İşine hor bakan, boynuna torba takar. b)Bin ölçüp bir biçmeli. c)Deli deliyi görünce değneğini saklar d)Üzüm üzüme baka baka kararır. 2- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağ-fiil kullanılmamıştır? A) Söylediğin sözler hepimizi çok kırdı. B) Babamı görür görmez eve kaçtım. C) Yola güneş doğmadan çıkmalıyız. D) Seni okluda görünce çok sevindim. 3. Aşağıdaki altı çizili eklerden hangisi eylemsi eki değildir? A) Ateşine yanan, başka nâra yanar mı hiç? B) Onun geleceği varsa göreceği de vardır? C) Bugün Sinan çok yorgun görünüyor. D) Kör olası çöpçüler, aşkımı süpürdüler. 4- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi diğerlerinden farklıdır? A) Öğrenciler şarkı söyleyerek yürüyorlar. B) Öğrenciler güle oynaya bahçeye çıktılar. C) Öğrenciler gülen çiçeklere benzer. D) Öğrenciler öğretmeni görünce sıraya girdiler. 5-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağ-fiil kullanılmıştır? A) El, elin eşeğini türkü çağırarak arar. B) Bir gülüşü bile çok gördüler ona. C) Gelecek günler sizlerin olacak. D) Kaybolan yıllarıma çok üzülüyorum 6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde farklı türden bir fiilimsi kullanılmıştır? A) Beklemekten başka çaremiz yok galiba! B) Ağlaya ağlaya gözyaşlarım tükendi, anne! C) Sessiz duran kardeşim kimseye karışmazdı. D) Konuşunca inci gibi dişleri görünürdü. Parçada geçen fiilimsileri bulup altlarını çiziniz. Türlerine göre kutulara yerleştiriniz. Her sınıftan insanın okuma ihtiyacını karşılamak için yazdığını ve söyleyen sanatçı; halktan uzaklaşmak, halka inmek ve halkın alıştığı biçimde konularını anlatmak için eserlerindeki konuşmalara Hacivat ve Karagöz tekerlemelerine benzer bir eda katmıştır. Türk romanına güldürü unsurunu getiren kişi olan yazar aynı zamanda gerçekçiliğin bizdeki il uygulayıcılarındandır. Bu sanatçının eserlerini okuyarak Türk halkını ve Türk halkının mizah duygusunu zorlamadan anlayabilirsiniz. İsim Fiil Sıfatfiil Zarf fiil ETKİNLİK: Fiilimsileri türlerine göre uygun yıldızlara yerleştiriniz. Anlayınca Giderek Seve seve Bakınca görmeyeli yaşadıkça düşünen okuma güldükçe okuyuş İSİM FİİL derken bakıyor tatmak çözülmek yaptığı kalkıp gitmemiş SIFAT FİİL sevilesi tutup bağlayan almadı ağlıyordu durmadan durunca satardı ZARF FİİL ETKİNLİK Aşağıdaki boşlukları uygun fiilimsi ekleriyle doldurunuz. FİİL Çevremde gül………...yüzler görmek istiyorum. Yemeğini bitir………..……buraya gel. Kitap oku…………sevdim. Bizi çalış…………..kurtar Televizyonu kapat………….kapat…………..dışarı fırladı. Karşıdan karşıya geçer………………dikkatli ol. Yaşa ……………göreceğiz. Sağlıklı yaşam için beslen…………….önemlidir. Soru sor…………durma, çalış artık. Gel.......…..gel………..seni sordu. Onun anlat…………………masalı dikkatle dinledi çocuklar. Sahilde yürü………..yürü………..eve döndük. Geç…………..gün karşılaştık. İşini bitir……………….buraya gelirsin, beraber gideriz. Koş………….koş……..okula git. Cümleler En hızlı koşan öğrenci atletizme seçildi. Kahrolası dünya neler ettin sen bana. Oturduğumuz şehir çok kalabalıktı. Akar sular artık kendine zor yetiyor. Bildik insanlar var bu yaban ellerde. Gelecek yıllar bizi çok daha zengin edecek Ölmüş eşek kurttan korkmaz. Çalışma planına göre hareket etmeliyiz. Okula gelirken kardeşini gördüm Fiilimsi Sözcük türü olarak görevi Aldığı fiilimsi eki Aşağıdaki cümlelerde fiilimsileri bularak çeşitlerini yazınız. 1- Aradığını bilmeyen, bulduğunu anlayamaz. 2- Çalışmayı ve beklemeyi bilenin her şey ayağına gelir. 3- Paça ıslanmadan balık tutulmaz. 4- Beğenmediğin bir şeyi başkasına uygun görme. 5- Onun tek yaptığı şey konuşmaktır. 6- Çiçeklere su vermeyi unutma. 7- Söylemeye dilim varmıyor. 8- Çok konuşmak insanı gözden düşürür. 9- Uzun süre tartışılacak bir konu bulduk. 10- Senin topa vuruşun hatalı. 11- Giyecek ceketim kalmadı. 12- Bir kamyon tutup evi taşıdık. 13- Burayı araya araya buldum. 14- Bahçede durmaksızın çalışıyordu. 15-Kitap okurken uyuyakalmışım. 16-Bahar gelince ovalar, dağlar rengârenk oldu. 17- Sınav tarihi yaklaştıkça heyecanlanıyorum. 18- İnsanlar yaşamak için çalışıyorlar. 19-Beni anlamak bu kadar zor mu? 20-Ondaki çalışma hırsına hayranım. 21-Bunları anlama o kadar kolay değil. 22-Aramadık yer bırakmadık. 23-Bugüne kadar görülmemiş bir haksızlık var ortada. 24-Pişmiş aşa su katılmaz. 25-Kırılası eller hep zalimin yanında. 26-Memleketin o kadar çok görülesi güzellikleri var ki... 27-Uyurken hep sayıklar. 28-Gün ağarırken düştük tarla yollarına. 29-Uyumadan önce de yarım saat kitap okunabilir. 30-Gelir gelmez seni sordu. 31-Buraya geleli çocuğa bir hâller oldu. 32-Seni tanıyalı hayatım değişti. 33-Çok yalnızlık çektiğinden (dolayı) buralarda kalmak istemiyor. 34-Sizden ayrılacağı için üzülüyor. 35-Sen gelene kadar biz burada bekleyeceğiz. HAZIRLAYAN: …………..