tarımsal ürünlerde tutundurma stratejisinin değerlendirilmesi

TARIMSAL ÜRÜNLERDE TUTUNDURMA STRATEJİSİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Mısra ÇAKALOĞLU
msr_ckl03@hotmail.com
M. Göksel AKPINAR
mgoksel@akdeniz.edu.tr
Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü
ÖZET
Tarımsal ürünler açısından pazarlama karması unsurlarının yönlendirilmesi tarım dışı ürünlere
göre belirli farklılıklar göstermektedir. Temel olarak bu farklılıklar taze satılan bitkisel ve
hayvansal ürünlerin pazarlama uygulamalarına yansımaktadır. Anonim (markasız) ürünler
olarak tanımlanan tarım ürünlerinde pazarlama sorunlarının aktörler üzerindeki etkisinin artış
göstermekte olduğu iç pazarda ve özellikle de dış pazarların geliştirilmesi sürecinde,
tutundurma stratejisi daha fazla önem kazanmaktadır.
Tarımsal ürünlerin yüzde sekseninin endüstriyel pazarlarda satılması kişisel satış ve satış
arttırıcı çabaları öne çıkarırken, tüketici pazarında ise reklam uygulamalarının önemli hale
geldiği görülmektedir. Bununla birlikte, gelişmiş ve gelişmekte olan pazarlarda yönetsel ve
fonksiyonel pazarlama yaklaşımları doğrultusunda uygulanan tutundurma stratejisi ve
kullanılan araçlar farklılık göstermektedir. Buna bağlı olarak, bu çalışma kapsamında tarımsal
pazarlama sorunlarının önemsendiği bir gelişimde özellikle gelişmiş pazarlarda uygulanan
tutundurma stratejilerinin Türkiye uygulamaları ile karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi
amaçlanmaktadır. Çalışma kapsamında yerli ve yabancı literatürden istifade edilerek bir
değerlendirme yapılması istenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Tarım ürünü, pazarlama, tutundurma, piyasa
EVALUATION OF PROMOTION STRATEGY FOR AGRICULTURAL
PRODUCTS
ABSTRACT
In terms of the agricultural products; the forwarding of the elements of the marketing mix
shows certain differences compared to non-agricultural products. Basically, these differences
are reflecting to the marketing applications of selling fresh vegetable and animal products. In
the domestic market; the problems of the impact of the rise of the actors in agricultural
products which are defined as anonymous (generic) products and especially in the process of
the development of foreign markets promotion strategy is gaining importance.
Eighty percent sale of the agricultural products in the industrial markets puts forward of the
personal sales and sales-building efforts, the advertising applications becomes important in the
consumers’ market. However, in the developed and developing markets; in accordance with
the administrative and functional marketing approaches differ from the tools used and the
promotion strategies. Accordingly; within the scope of this study, in an improvement which
the problems of agricultural marketing is noticed, it is aimed that the mutual evaluation of the
applications of Turkey and especially promotion strategies implemented in developed markets.
1887
Within the scope of this study, an utilizable assessment which is taking the advantage of the
domestic and foreign literature, is required.
Keywords: Agricultural product, marketing, promotion, market
1. GİRİŞ
Pazar, rekabete konu olabilecek mal ve hizmetin değişimi için alıcı ve satıcıların
karşılaştığı, mübadelenin yapıldığı ve tutundurma faaliyetlerinin nasıl yönetileceğinin
belirlendiği bir yerdir. Pazarlama ise ürün ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye doğru akışını
sağlayan bir işletme faaliyetidir. Pazarlama karması unsurları ürün, fiyat, tutundurma ve
dağıtım şeklinde değerlendirilmektedir. Ürün, tüm pazarlama faaliyetlerinin başlangıç
noktasını oluşturan, işletmenin özelliğini ve hedef pazardaki konumunu belirleyen temel bir
kavramdır (Düzgün, 2015: 11). Fiyat, pazarlama karmasının tek gelir getirici elemanı olup,
alıcıların bir mal ve hizmete sahip olabilmek için ödeyecekleri paradır. Tutundurma; reklam,
kişisel satış, satış teşvik (promosyon) ve diğer satış arttırıcı çabalar (halkla ilişkiler, doğrudan
pazarlama) şeklindedir. Bu faaliyetlerden yararlanırken tüketici odaklı bir pazarlama anlayışı
yaygınlaşmakta olduğu için tüketici ilişkileri yönetimine tarım işletmelerinin odaklanması
gerekir. Dağıtım ise ürünün tüketiciler tarafından elde edilebilmesi ve erişilebilmesi için
gerekli faaliyetleri içeren bir kavramdır (Kotler, 1997: 93).
Dünden bugüne tarım sektörü özelinde tarımsal ürünlerin pazarlaması konusu sorun ve
arayışlar ekseninde değerlendirilen konu olmuştur. Tarım sektörünün ve bu sektörde üretilen
ürünlerin karakteristik özellikleri gereği bu grup ürünlerde pazarlama alt yapısının
geliştirilmesi ve pazarlama etkinliğinin geliştirilmesi amacı ülke açısından önemli bir amaç
olarak ve uzun vadeli bir süreçte olanaklı görülmektedir. Markalı ürünlerde pazarlama
karması unsurlarının yönlendirilmesi markasız ürünlere nazaran önemli farklılıklar
göstermektedir. Gelişme sürecinde fonksiyonel pazarlamadan yönetsel pazarlamaya geçiş
tarımsal ürünler pazarlamasına da yansıyan bir süreç olarak değerlendirilebilir. Yönetsel
tarımsal pazarlama anlayışı pazarlama karması unsurlarına odaklanan bir yaklaşım olarak
ürün ve pazar yönetiminde belirleyici rol oynamaktadır. Belirtilen değerlendirmelerle bu
çalışmada, tarım ürünlerinde tutundurma stratejisi uygulamalarının değerlendirilmesi
amaçlanmıştır.
2. MATERYAL VE YÖNTEM
Çalışma materyali olarak literatür kaynaklar kullanılmıştır. Bu doğrultuda konu ile ilgili
ulusal ve uluslararası çalışmalar, kitaplar, dergiler, raporlar vb. yayınlardan yararlanılmıştır.
Bu çalışma iki temel noktaya dayandırılmıştır. Pazarlama yönetiminde tutundurma
stratejisinin incelenmesi çalışmanın ilk hedefi olarak tanımlanmıştır. Tarımsal ürünler
açısından tutundurma çabalarının değerlendirilmesi de çalışmanın ikinci hedefi olarak
tanımlanmıştır.
3. BULGULAR VE TARTIŞMA
3.1 Pazarlama yönetiminde tutundurma strateji ve tarım ürünleri uygulamaları
Pazarlama karması elemanları stratejilerinde etkili faktörler değerlendirilirken her bir
tarımsal pazara ayrı ayrı odaklanılması gerekmektedir. Bu bağlamda, tarımsal ürünlerin genel
imajının vurgulanıp, kitlesel reklamlar yapılarak ve zaman-kaynak yetersizliğini önlemek
1888
amacıyla çeşitli stratejilerle tarımsal ürünlere yönelik tüketici tutumlarının geliştirilmesi
beklenmektedir. Tarım ürünleri, farklı kanallardan geçerek üreticilerden nihai tüketicilere
ulaşır. Alternatif pazarlama iletişim stratejilerini değerlendirmek tarım ürünlerinde üretimi
arttırıcı çaba olarak değerlendirilir. Bitkisel ve hayvansal ürünlerin geniş oranda taze özellik
göstermesi bu grup ürünlerde pazarlama uygulamalarına yansımaktadır. Tarımsal ürünlerin
anonim (markasız) ürünler olarak değerlendirilmesi gereği pazarlama karması elemanlarından
tutundurma stratejilerinin niş pazarlara yönelen ürünlerde önemli hale geldiği görülmektedir.
Nitekim yöresel ürünler tarımsal ürünler içerisinde niş pazara yönelen ürün grupları
arasındadır.
Pazarlama iletişimine yönelik olarak firmaların tutundurma kanallarına yönelik iletişim
uygulamaları aşağıdaki şekil yardımıyla açıklanmaktadır. Buna göre, mesajı gönderen işletme,
iletişim kanalına uygun şekilde mesajını hazırlar. Örneğin, işletme mesajını gazete, dergi gibi
araçlarla iletmek istiyorsa, mesajın başlıklarını, ara başlıklarını, metnini v.b. faktörleri
hazırlatır; böylece, mesaj, iletişim kanalına uygun şekilde kodlanmış olur. Hazırlanan mesaj,
seçilen reklam ortamında önceden planlanan bir süre boyunca hedef alıcı kitlesine iletilir.
Alıcı, iletilen mesajı algılar ve bu algılama, son aşamada tepkiye dönüşür. Alıcının tepkisi geri
iletim sistemi ile mesaj sahibi işletmeye ulaşır (Emgin ve Süngü, 2004).
Şekil 1: Bir iletişim süreci olarak firmanın tutundurma kanalları
Kaynak: Emgin ve Süngü, 2004
Tutundurma, bir işletmenin tüketicinin istek ve ihtiyaçlarına uygun malı, hedef
pazardaki tüketiciye maksimum fayda sağlamak amacıyla uygun fiyat ve dağıtım olanakları
kapsamında tüketiciyi, ürünü satın almaya ikna etme çabasıyla oluşmuştur (Erdoğmuş, 2012:
52). Tarımsal ürünlerin pazarlamasında tutundurma faaliyetlerini mikro ve makro boyutta
değerlendirmek mümkündür. Bu kapsamda mikro boyutta tutundurma, tüketici harcamalarını
maksimize ederek işletmenin gelirini arttırmak olarak tanımlanırken; makro boyutta ise
tarımsal üretimi ve büyümede istikrar olarak değerlendirilmektedir (Usta, 2001: 213).
Ürünün özellikleri, pazar büyüklüğü ve yoğunlaşması, pazarlamada itme/çekme
stratejileri, tüketicilerin bilgi ihtiyacı, kaynakların yeterliliği ve tutundurma araçlarının
maliyeti gibi faktörlere tutundurma karması seçerken dikkat edilmesi gerekir (Jobber, 2004:
414). Tüketicilerin temel satın alma algılarında etkili ve firma sadakati yaratacak tutundurma
karması elemanları (reklam, kişisel satış, satış teşvik (promosyon) ve diğer satış arttırıcı
çabalar (halkla ilişkiler, doğrudan pazarlama) şeklindedir (Semiz, 2008: 42). Bu faaliyetlerden
yararlanırken tüketici odaklı bir pazarlama anlayışı yaygınlaşmakta olduğu için tüketici
ilişkileri yönetimine tarım işletmelerinin odaklanması gerekir. Tarım ürünleri, farklı
1889
kanallardan geçerek üreticilerden nihai tüketicilere ulaşır. Alternatif pazarlama iletişim
stratejilerini değerlendirmek tarım ürünlerinde üretimi arttırıcı çaba olarak değerlendirilir.
Firmalar, uluslararası ticaretin ve faaliyetlerin artması ile ürünlerini daha iyi ihraç etmek
için uluslararası pazarlarda tutundurma faaliyetlerinden yararlanmaya başlamaktadır.
Firmaların pazarlama faaliyetlerini uygun bir biçimde planlaması ve uluslararası pazar
dinamiklerinde rekabetçi bir avantaj sağlamasını gerektirmektedir. Bu anlamda pazarlama
karması elemanlarından tutundurma stratejisi daha önemli bir boyut kazanmaktadır
(www.eminkaya.net, erişim: 14.03.2016).
Çizelgede, tutundurma karmasının iletişim gruplarına göre değerlendirilmesine yer
verilmiştir. Bu anlamda bu iletişim grupları tek yönlü ve çift yönlü olmak üzere ikiye
ayrılmıştır. Etkileşimli ve çift yönlü iletişim faaliyetleri özellikle son dönemlerde daha fazla
kullanılmaktadır (Hollensen, 2010).
Çizelge 1. Tutundurma karmasının iletişim gruplarına göre değerlendirilmesi
Tek Yönlü İletişim
Çift Yönlü İletişim
Reklam
Halkla İlişkiler
Satış Promosyon
Doğrudan Pazarlama
Kişisel Satış
Gazete
Yıllık Rapor
Fiyat indirimleri,
Doğrudan Posta,
Satış
çekilişler
Katalog Pazarlaması
Sunumları
Dergi
Kurumsal Kimlik
Katalog ve
Tele pazarlama,
Satış Gücü
Broşürler
Mobil Pazarlama,
Yönetimi
Sanal Pazarlama
Radyo
Kurumsal Dergi
Örnek, kupon,
Viral Pazarlama
Ticari Fuarlar
bedava hediye
TV
Medya ile
Yarışmalar
Sosyal Medya
İlişkiler
Pazarlaması
Sinema
Basın Bültenleri
Açık
Basın Bültenleri
Hava
Lobicilik
Etkinlikler
Kaynak: Hollensen, 2010
Anonim (markasız) ürünler olarak tanımlanan tarım ürünlerinin uluslararası pazarlama
sürecinde yönlendirilen tutundurma stratejilerinde iletişim gruplarının (tek-çift yönlü)
koordineli olması gerekmektedir. Özellikle iç ve dış pazarda öne çıkan reklam ve kişisel satış
faaliyetlerinin yaygınlaşabilmesi için reklamın amacı tüketiciye ürün hakkında bilgi vermek ve
tüketici farkındalığı olurken, kişisel satışın amacı hedef pazar ile direkt iletişime dayanmaktır.
Bir firmanın uluslararası pazarlara açılmak için bir satış elemanı istihdam etmesi,
tutundurma etkinlikleri kapsamında promosyonlu bir satış kampanyası düzenlemesi, fuar
etkinliklerinde aktif katılımcı olması ve ürün portal (e-ticaret) ağını geliştirmeye çalışması
tarımsal ürünlerin tutundurma stratejileriyle ilgili sorunların çözümünde yardımcı olmaktadır.
Bu özelliklerle firma farklı stratejilerle pazarda rekabet şansı kazanmaktadır. (Köksal, 2014:
166). Örneğin, coğrafi işaret tescili alan Finike Portakalı’nın son zamanlarda e-ticaretinin
artması, yerel gazete, el broşürü, televizyon ve yerel radyo gibi sosyal medyanın farklı
zamanlarında kısa süreli reklam faaliyetlerinin olması ürünün tanınmışlığını, satış hacmi ve
kar potansiyelini arttırmıştır. Bu sonuç kapsamında Finike Portakalı’nın tutundurma
stratejisiyle ilgili sorunları çözülmektedir.
Tarımsal ürünlerin çoğu tüketiciler tarafından uzun zamandır bilinen, tanınan ve
tüketilen ürünlerdir. Deneyim malları denilen bu tür ürünler kapsamında gıda, tekstil ve çiçek
gibi ürünler örnek gösterilebilir. Bu mallar, kooperatif mallar ve özel markalı mallar olarak
sınıflandırılır. Kooperatif mallar, farklılaştırılmamış ürünler olup, genel ve özel marka niteliği
1890
taşıyabilir. Bu ürünlerde kullanılan reklam, ürün arz edenlerin toplam pazar payındaki değişme
çok sınırlı olsa bile toplam talebi arttırabilir. Özel markalı mallar ise farklılaştırılmış ürünlerdir
ve uygulanan reklam sonucu toplam tüketimin artma ihtimali çok düşüktür. Tüketici
alışkanlıklarına göre şekillenen bu mallarda, markaların pazar paylarında kayma
olabilmektedir. Farklı markalarla satışı olan pirinç, portakal gibi tarım ürünleri örnek
gösterilebilir (Yurdakul, 1998: 142).
Tarımsal ürün reklamlarında dört ayrı boyut ile reklamın potansiyel değişim yaratması
mümkündür. Bunlar; acelecilik, ikna, destek ve hatırlatmadır. Acelecilik, tüketiciyi ikna
edebilme gücüne ve ürünün alıcısı durumuna getirmesidir. Destek, ikame malı olan ürünler
için önemlidir. İkna, ürünün istenilen özelliklerinin anlatılmasıyla tüketici tercihlerini
zorlayarak, tüketicinin alım motivasyonunu sağlar (Yurdakul, 1998: 143). Hatırlatma ise
tüketiciyi ürünü tekrar satın almaya teşvik ederek, tüketicinin ürün grubunun temel
özelliklerinden haberdar olmasını sağlar (Ward ve ark., 1983).
Acelecilik ve hatırlatma farklılaştırılmamış ürünlerde (portakal, patates vb.) ikna ve
destek ise özel markalı ve farklılaştırılmamış ürünler için kullanılmaktadır. Bu boyutlardan
hareketle bir reklam programının başarı kriteri, reklam faaliyetlerinin tüketiciye sağladığı bilgi
içeriğine, gelişmiş görselliğe, çok yönlü iletişim yeteneğine (hitap ve ikna gücü), hatırlama
düzeyine, arzu üzerine etkisine ve tüketicinin göstereceği diğer reaksiyonlara bağlıdır. Finike
portakalı, et ve süt gibi tarım ürünlerinin talebi, ikame ürünlerin fiyatlarına, tüketicinin
gelirine, ürünün özelliğine, tüketicinin bilgisi ve ürün özelliklerine bağlıdır (Yurdakul, 1998:
143-144). Bu ürünlerin optimal tutundurma karması elemanlarından yararlanması da talebi
arttırıcı diğer unsurdur.
Tutundurma karması iletişim gruplarından tek yönlü iletişim kapsamında yer alan
reklamlar, ikame tarım ürünlerinin varlığından dolayı rekabeti daha fazla arttırmaktadır. Bu
bağlamda bir tarım ürünün reklam piyasasında varlığını sürdürülebilmesi, reklam içeriğinin
zenginliğine ve pazarlama iletişiminin etkinliğine bağlı olabilmektedir. Tüketici istek ve
ihtiyaçlarının karşılanmasında tüketici faydasını hedefleyen reklamların, tarımsal ürünlerin
pazarlanmasında gazete, dergi ve televizyon gibi araçlarla kullanılması yaygınlaşmaktadır.
Gelinen süreçte iç pazar ve özellikle de dış pazar boyutunda tarım ürünlerinin
tutundurulmasında reklam uygulamalarının kamu spotu kapsamında geliştirilmesi önemli hale
gelmektedir. Mevcut yapıda bu yönlü çalışmaların küçük ve orta ölçekli üretici, aracı ve
perakendeci aktörler tarafından yürütülebilmesi olanaklı görülmemektedir.
4. SONUÇLAR
Tutundurmaya etkisi olabilecek en önemli olgu markalaşma sürecidir. Dolayısıyla
tarımsal ürünlerde markalaşmada coğrafi tescil yöntemiyle gerçekleşmektedir. Coğrafi
işaretler, ürünün alınabilirliğini ve prestijini attıran katma değerli ürünlerdir. Bu boyutuyla da
tutundurmanın amacı olan satış hacmini yükseltmek, bilinirliği arttırmak, tüketici sadakati
oluşturmak gibi mikro işletmecilik uygulamalarının tarımsal ürünlerde uygulanması
gerçekleşebilecektir. Tarımsal ürünlerde marka değerinin yaratılması ürünün marka
çağrışımları yaratmasına bağlıdır. Bu çağrışımlar, uygun reklam faaliyetleri ve müşteri
sadakati ile mümkündür. Örneğin; tüketici algısında portakal dendiği zaman Finike
Portakalı’nın çağrışım göstermesi, ürüne uygun reklamın ve kişisel satışın iyi yapıldığını
göstermektedir. Finike Portakalı’nın üzerine coğrafi işaret logosu konulmadan önce verilen
değer ve konulduktan sonra verilen değer arasındaki fark coğrafi işaretin ürüne kazandırdığı
artı değeri simgelemektedir (Yalçın, 2013: 212). Bu artı değer ile Finike Portakalı’nda eticaretin hızla büyüyen segment haline gelmesi ürünün pazarlama sürecini hızlandırmaktadır.
Bu anlamda tarımsal ürünlerde uygulanan tutundurma karması ile iletişim gruplarından tek
yönlü ve çift yönlü iletişim incelendiğinde, tek yönlü iletişim grubunda reklamlar giderek
önemli hale gelmektedir. Tarım ürünlerinin gazete, dergi ve televizyon aracılığıyla hedef
1891
kitlesi genişleyerek, bilinirliği artmaktadır. Çift yönlü iletişimin birinci grubunda ise öncelikle
doğrudan pazarlama kapsamında tele pazarlama önem taşımaktadır. Tele pazarlama,
tüketicilere doğrudan satış yapmak için telefonu planlı bir şekilde kullanan ve pazarlanan
ürünün özelliklerinin anlatıldığı ve üründen doğabilecek sorunların ele aldığı bir pazarlama
tekniğidir (www.pazarlamamakaleleri.com, erişim: 16.03.2016). Öne çıkan bir diğer
pazarlama tekniği viral pazarlamadır. Bu pazarlama, ağızdan ağıza ürünün tanıtılmasını
sağlamaktadır. Sosyal medya pazarlaması ise tarımsal ürünlerde önerilen bir pazarlama
tekniğidir. Örneğin; Finike Portakalı’nın portakalbahcem.com sitesinde e-ticaretinin
yapılması bu pazarlamanın gelişimini hızlandırmaktadır. Çift yönlü iletişimin ikinci grubunda
ise tarım ürünlerinin kişisel satışındaki ticari fuarlar vardır. Ticari fuarların en yaygın örneği
yöresel ürünlerdir. Belli zaman dilimlerinde açılan yöresel fuarlar kent ekonomisini
canlandırarak tarım ürünlerinin bilinirliğini arttırmaktadır.
Markasız ürünler olan tarım ürünlerine marka değeri sağlanması tutundurma
stratejisinin daha fazla önem kazanmasını sağlayacaktır. Bu bağlamda pazarlama iletişim
kanallarından sağlanacak faydanın maksimum olma şansı artarak tarım ürünlerinin refahında
olumlu yönde bir gelişme beklenecektir. Son zamanlarda tutundurma kavramının yeni bir
ivme kazanmasıyla tüketicilerin zaman tasarrufu ve ürün çeşitliliği için teknolojiden
yararlanma olasılığında artış görülmektedir. Bu artışın, daha bilinçli bir tüketici profili
oluşmasını sağlayarak tarımsal ürün piyasasını canlandırması beklenecektir.
KAYNAKLAR
Düzgün, Z. 2015. Tüketicilerin Pazarlama Karması Algısı ve Satın Alma Tarzlarının
Müşteri Memnuniyeti, Markaya Duyulan Güven ve Tüketici Temelli Marka Değeri
Üzerindeki Etkileri, Doğuş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı,
Yüksek Lisans Bitirme Tezi, İstanbul, s. 11.
Emgin, Ö. Süngü, A. 2004. Pazarlama Kavramı İçerisinde Tutundurma Fonksiyonu,
yıl: 7, sayı: 78, http://www.mevzuatdergisi.com/, [Erişim: 05.03.2016]
Erdoğmuş, M. S., 2012. Konaklama İşletmelerinde Kitlesel Pazarlamadan Niş
Pazarlamaya Dönüşüm (Marmaris’teki 4 ve 5 Yıldızlı Konaklama İşletmeleri Yöneticilerine
Yönelik Bir Uygulama, Balıkesir, s. 52.
Hollensen, S., 2010. Global Marketing, 5th Edition.
Jobber, D., 2004. Principles and Practice of Marketing, McGrawHill, 414p.
Kotler, P. 1997. Marketing management: Analysis, planning, implementation, and
control, New Jersey:Prentice-Hall, 93s.
Köksal, Y., 2014. Yöresel Ürünlerin Ulusal Pazarlara Açılmasında Karşılaşılan
Pazarlama Sorunları ve Çözüm Önerileri; Burdur Ceviz Ezmesi Örneği, Atatürk Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 28, Sayı: 3, s: 159-171.
Semiz, D., 2008. Niş Pazarlama Stratejisi ve Organik Ürünler Pazarında Bir Araştırma,
Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 42.
Usta, Ö., 2001. “Genel Turizm”, İzmir: Anadolu Matbaacılık, s: 213.
Ward, R. W., S. R. Thompson and W. J. Armbruster, 1983. Advertising, Promotion and
Research. Federal Marketing Programs in Agriculture: Issues and Options, The Interstate
Press, Danville. IL, USA.
Yalçın B., “Yöresel Ürünlerin Pazarlanması Üzerine Değerlendirmeler”, Akdeniz Sanat
Dergisi, Cilt 6, Sayı 11, 2013, 205-213.
Yurdakul, O., 1998. Tarım Ürünleri Pazarlaması. Çukurova Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Genel Yayın No: 127, Ders Kitapları Yayın No: A - 39, Adana, s. 142-144.
İnternet Kaynakları
www.eminkaya.net, [Erişim: 14.03.2016]
www.pazarlamamakaleleri.com, [Erişim: 16.03.2016]
1892